Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 3, No: 2, 2009 (20-28) Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 3, No: 2, 2009 (20-28) TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR www.teknolojikarastirmalar.com e-issn:xxx-xxx (Hakem Onaylı Makale) (Refereed Article) Kısa Ştapelli Đpliklerde Hammaddenin ve Eğirme Metodunun Đplik Pınar Çelik, Hüseyin Kadoğlu Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, 35100, Bornova, Đzmir/TÜRKĐYE pinar.celik@ege.edu.tr Özet Đplik tüylülüğü genellikle istenilen bir özellik değildir. Eğirme sırasında ve daha sonraki işlemlerde probleme neden olmaktadır. Đplik tüylülüğü hammadde özellikleri, makine ve işlem parametrelerinden etkilenmektedir. Bu çalışmada klasik ring eğirme, open-end rotor eğirme ve kompakt eğirme metotları kullanılarak, %100 pamuk, %100 viskon, %100 Modal, %100 Tencel ve %100 polyester hammaddelerinden iki farklı iplik numarasında ve üç farklı büküm katsayısında iplik numuneleri üretilmiştir. Üretilen ipliklerin iplik tüylülüğü değerleri ölçülmüştür. Đplik tüylülüğüne hammaddenin ve iplik eğirme metodunun etkisi analiz edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kısa ştapel eğirme, Ring ipliği, Open-end rotor ipliği, Kompakt iplik, Đplik tüylülüğü. The Effects Of Raw Material And Spinning Method On Yarn Hairiness On Short Staple Yarns Abstract Yarn hairiness is generally not a desired yarn property. Yarn hairiness is affected by fibre characteristics, machine and process parameters. In this study, the effects of raw materials and spinning method on yarn hairiness on short staple yarns were analyzed. For this purpose, 100% cotton, 100% viscose, 100% Modal, 100% Tencel and 100% polyester yarns were spun in two nominal different yarn counts with three different yarn twist coefficients using classical ring spinning, open-end rotor spinning and compact spinning systems. Yarn hairiness values of each yarn sample were measured and the effects of raw materials, spinning method on yarn hairiness were analyzed. Keywords : Short stapel spinning, Ring spun yarn, Open-end rotor spun yarn, Compact spun yarn, Yarn hairiness. 1. GĐRĐŞ Değişen, gelişen ve küreselleşen dünyada hemen her sektörde olduğu gibi tekstil sektöründe de alıcıların beklentileri sürekli olarak değişmekte ve tüketiciler daha bilinçli hareket etmektedirler. Bunun sonucu olarak da tekstil ürünlerinden beklenen özellikler artmaktadır. Đplik tüylülüğü çok önemli bir iplik parametresidir. Đplik görünümünü ve işlem şartlarını büyük oranda etkilemektedir. Đplik yüzeyinden dışarıya doğru çıkan lif uçları tüylenme olayını meydana getirirler. Đpliklerin tüylülüğü birim eğrilmiş iplik yüzeyinden çıkan liflerin sayısı veya toplam uzunlukları olarak ifade edilebilir. Đplik tüylülüğü bazı durumlarda istenen bir özellik olsa da, çoğu zaman istenmeyen bir durumdur. Çünkü aşırı Bu makaleye atıf yapmak için Çelik, P., Kadoğlu, H.., Kısa Ştapelli Đpliklerde Hammadde ve Eğirme Metodunun Đplik Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2009, 3(2) 20-28 How to cite this article Celik, P., Kadoglu, H., The Effects of Raw Materials and Spinning Methods on Yarn Hairiness on Short Stapel Yarns Electronic Journal of Textile Technologies, 2009, 3(2) 20-28
Çelik, P., Kadoğlu, H. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 20-28 tüylü iplikler iplik üreticileri, dokumacılar ve örmeciler açısından değişik sorunlara neden olabilirler. Tüylülükteki artış eğirme sırasında uçuntunun artmasına, çözgü çekme, dokuma ve örme sırasında iplik kopuşlarına neden olmaktadır. Ayrıca üretilen kumaşların boncuklanma (pilling) özelliğini de büyük ölçüde etkilediği bilinmektedir. Bunların dışında atkı ipliklerinde tüylülük farkı kumaşta bant şeklinde hatalara neden olabilmektedir [1]. Đplik tüylülüğü, bunu etkileyen parametreler, iplik tüylülüğünün ölçülmesi için yöntemler ve iplik tüylülüğünün etkileri konularında farklı birçok araştırma yapılmıştır. Üretim işlemlerini ve ürün kalitesini etkileyen bu önemli iplik parametresinin ölçülmesi ve ölçüm sonucunun değerlendirilmesi oldukça önemlidir. Hammadde özellikleri, makine ve işlem parametreleri iplik tüylülüğünü etkileyen parametrelerdir. Günümüzde piyasada iplik tüylülüğünü ölçen ve sayısal bir değer olarak veren çeşitli test cihazları bulunmaktadır. Bu nedenle iplik tüylülüğü, iplik düzgünsüzlüğü, iplik mukavemeti gibi ölçülen ve değerlendirilen bir iplik fiziksel özelliği olmuştur. %100 pamuk, %100 polyester ve karışım ipliklerin tüylülük değerleri üzerine yapılan bir çalışmada, %100 pamuk ipliklerinin polyester ipliklerinden daha tüylü oldukları ve karışım ipliklerinin değerlerinin de bu iki değer arasında olduğu belirtilmiştir [2]. Polyester ve Polyester karışımlı ipliklerde tüylülüğü etkileyen faktörlerin incelendiği bir çalışmada, ring iplik makinesinde bilezik kopça kombinasyonları, balon kırıcılar gibi bileşenlerin tüylülüğe etkileri araştırılmıştır. Makine iğ devrindeki artışın tüylülüğü ve kopma mukavemetini arttırdığı ve kopma uzamasını azalttığı görülmüştür. Değişik kopça ve bilezik çiftleriyle yapılan denemeler sonucu, orbit bilezik ve kopça çiftlerinin konvansiyonel olanlara nazaran daha iyi olduğu aynı zamanda kopça ağırlığı arttıkça genel olarak tüylülük değerinde iyileşme olduğu saptanmıştır. [3] Bir başka çalışmada, lif uzunluğu, lif inceliği, lif mukavemeti, lif burulma rijitliği, lif elastisite rijitliği, hammadde kısa lif içeriği, iplik büküm katsayısı, lifte bulunan kancalar ve fitil tüylülüğünün, iplik tüylülüğünü etkilediği sonuçlarına ulaşılmıştır [4]. Lif özelliklerinin iplik tüylülüğüne etkisinin incelendiği diğer bir çalışmada ring ipliklerinin aynı pamuk lifinden üretilmiş open-end ipliklerine göre yaklaşık 2,55 kat fazla tüy içerdiği görülmüştür. Tüylülük miktar aralığı ring ipliklerinde daha geniştir ve bükümün her iki tip ipliğin de tüylülüğünü etkilediğini, üretim metoduna bakılmaksızın tüylülüğün numara kalınlaştıkça artacağını ve lif boyu ve üniformitesinin iplik tüylülüğünü etkileyen en önemli faktörler olduğu sonuçlarına ulaşmışlardır [5]. Yapay liflerle üretilen ipliklerde; liflerin sertlikleri ve yüksek başlangıç elastikiyet modülleri, çıkıntı liflerin %69 una neden olarak belirlenmiştir. Enine kesit şeklinin etkisine rastlanamamıştır. [1] Lif uzunluğu tüylülüğü etkilemektedir, lif ne kadar uzunsa tüylülük o kadar azdır. Pamuk liflerinin inceliği mikroner indeks, yün liflerinin inceliği lif çapı ve yapay liflerin inceliği doğrusal yoğunluk olarak açıklanmaktadır. Lif inceliğinin iplik tüylülüğünü etkilemesi tüylülüğü ifade etmek için kabul edilen parametrelere göre değişmektedir. Bazılarını hariç tutarsak, pek çok durumda tüylülük ve lif çapı aynı yönde eğilim gösterir ve tüylülük lif çapının artması ile artar. Ancak yün liflerinde lif inceliği ve uzunluğu arasındaki korelasyonun pozitif olması nedeniyle, kamgarn ipliklerinde durum farklılık göstermektedir. [6] Đplik tüylülüğünü etkileyen en önemli iki iplik parametresi büküm ve iplik lineer yoğunluğudur. Tüylülüğün, iplik lineer yoğunluğu arttıkça arttığı ve büküm arttıkça ise azaldığı genel olarak kabul görmektedir. [6] Kompakt iplik eğirme sisteminin sağladığı en önemli avantaj soruna neden 3 mm ve daha uzun tüyleri azaltmasıdır. Yapılan pek çok çalışmada kompakt ipliklerin tüylülük değerlerinin klasik ring ipliklerine göre önemli derecede azaldığı tespit edilmiştir [7, 8, 9, 10, 11]. Đplik eğirme metodunun iplik tüylülüğüne etkisi üzerine yapılan başka bir araştırmada, %100 yün kamgarn ipliklerinin iplik tüylülüğü değerleri incelendiğinde, kompakt siro ve kompakt iplik eğirme metodunun iplik tüylülüğünün azaltılmasında önemli bir etkisi olduğu, siro-spun iplik eğirmenin de klasik ring eğirmeye göre iplik tüylülüğü açısından avantaj sağladığı görülmüştür. [12] Günümüzde rejenere selüloz liflerinin kullanımı her geçen gün artmaktadır. Polyester lifi de kısa ştapel iplikçiliğinde pamuk lifinden sonra en yaygın kullanılan hammaddedir. Kompakt iplik eğirme metodu da iplik tüylülüğünün azaltılmasında sağladığı avantaj nedeniyle dikkat çekmektedir. Bu nedenle bu çalışmada %100 pamuk, %100 viskon, %100 polyester, %100 Tencel ve %100 Modal 21
Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 20-28 Kısa Ştapelli Đpliklerde Hammadde ve Eğirme Metodunun Đplik hammaddesinden klasik ring, kompakt ve open-end rotor eğirme metotları kullanılarak, iki farklı iplik numarası ve üç farklı büküm faktörüyle kısa ştapelli iplikler üretilmiştir. Üretilen ipliklerin iplik tüylülüğü ölçülerek hammadde ve eğirme metodunun yanı sıra iplik numarasının ve büküm faktörünün de kısa ştapelli ipliklerin iplik tüylülüğüne etkisi incelenmiştir. 2. MATERYAL ve METOT Bu çalışmada hammadde olarak 3,95 mikroner inceliğinde (üst çeyrek uzunluk 29,1 mm) karde pamuk lifi ve 1.2 denye inceliğinde (38mm) polyester, viskon, Modal ve Tencel lifleri kullanılmıştır. Ring iplikleri Rieter G 30 ring iplik makinesinde, open-end rotor iplikleri Rieter R40 open-end makinesinde ve kompakt iplikler ise Zinser 351 C 3 kompakt iplik makinesinde eğrilmiştir. Tablo 1 deki deney planına uygun olarak çalışılmıştır. Tablo 1. Đplik deney planı. Materyal %100 Pamuk, %100 Viskon, %100 Modal, %100 Tencel, %100 Polyester Çalışma şartları Tablo 2 ve 3 de verilmiştir. Đplik Büküm faktörü numarası α e α e α e Ne24/1 Ne16/1 3.5 4.1 4.7 22 Eğirme tekniği Ring Open-end Kompakt Tablo 2. Ring iplik makinesi ve kompakt iplik makinesinde çalışma şartları. Ring Kompakt Makine tipi Rieter G 30 Zinser 351 C 3 Đğ devri 10.000 d/dak. 11.500 d/dak. Bilezik çapı 42 mm 50 mm Tablo 3. Open-end rotor iplik makinesinde çalışma şartları. %100 viskon, %100 pamuk, %100 Tencel, %100 Modal %100 Polyester Makine tipi Rieter R 40 Open-end rotor iplik makinesi Rieter R 40 Open-end rotor iplik makinesi Rotor devri 90.000 d/dak. 90.000 d/dak. Rotor çapı 33 mm 33 mm Açıcı silindir hızı 8200 d/dak. 8200 d/dak. Açıcı silindir tipi B 174 N S 21 DN 64 Eğirme işleminden sonra numuneler 24 saat standart atmosfer şartlarında (20 C sıcaklık, %65 rutubet) bekletildikten sonra iplik tüylülüğü değerleri hem Uster Tester 3 cihazının tüylülük modülü hem de Zweigle Hairiness Tester G566 test cihazı yardımıyla belirlenmiştir. Zweigle iplik tüylülüğü değeri olarak S3 değeri değerlendirmeye alınmıştır. Zweigle S3 değeri 3mm ve daha uzun tüylerin toplamını ifade etmektedir. 1mm ve 2mm uzunluğundaki tüyler, istenilen ve mamule tekstil karakterini veren tüylerdir. Probleme neden olanlar ise 3mm ve daha uzun tüylerdir. Uster tüylülük değeri H ise, 1cm uzunluğundaki iplik gövdesinden dışarı doğru çıkan tüylerin toplam uzunluğunu ifade etmektedir. Daha sonra bir istatistik programı yardımıyla çoklu varyans analizi ve çoklu karşılaştırma Student- Newman-Keuls (SNK) testi uygulanarak iplik eğirme metodunun, hammadde tipinin, iplik numarasının ve büküm faktörünün iplik tüylülüğüne etkisi incelenmiştir. 3. TARTIŞMA Üretilen numune ipliklerin iplik tüylülüğü testi sonuçları Tablo 4 ve Tablo 5 de verilmiştir.
Çelik, P., Kadoğlu, H. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 20-28 Tablo 4. Zweigle S3 (3mm ve daha uzun tüylerin toplamı) iplik tüylülüğü değerleri. Ring Kompakt Open-end rotor Hammadde Büküm faktörü (α e ) Ne24/1 inceliğindeki ipliklerin test sonuçları 3,5 4,1 4,7 3,5 4,1 4,7 3,5 4,1 4,7 %100 Pamuk 900 742 556 752 557 526 457 350 269 %100 Polyester 946 738 669 911 596 360 883 664 381 %100 Viskon 469 387 295 450 342 265 526 388 358 %100 Modal 964 731 479 615 548 367 895 668 383 %100 Tencel 998 968 688 491 407 354 828 810 738 Ne16/1 inceliğindeki ipliklerin test sonuçları %100 Pamuk 1060 668 601 414 511 453 767 458 350 %100 Polyester 1068 1045 951 843 802 939 1026 966 927 %100 Viskon 1024 864 741 359 361 266 1038 975 840 %100 Modal 958 850 503 805 529 329 1038 963 933 %100 Tencel 1503 1420 1054 1034 901 555 1440 1324 1185 Tablo 5. Uster iplik tüylülüğü değerleri (H). Ring Kompakt Open-end rotor Hammadde Büküm faktörü (α e ) Ne24/1 inceliğindeki ipliklerin test sonuçları 3,5 4,1 4,7 3,5 4,1 4,7 3,5 4,1 4,7 %100 Pamuk 7,25 6,43 6,23 5,73 5,12 4,88 4,5 4,56 4,07 %100 Polyester 5,39 4,99 4,87 4,92 4,55 4,3 6,81 6,62 7,01 %100 Viskon 5,48 4,84 4,47 3,85 3,51 3,23 5,68 5,03 5,2 %100 Modal 6,87 4,59 4,5 3,85 3,48 3,28 5,75 5,29 5,72 %100 Tencel 5,16 6,19 5,93 5,31 4,87 4,59 6,15 6,67 6 Ne16/1 inceliğindeki ipliklerin test sonuçları %100 Pamuk 8,32 7,5 6,83 6,56 5,81 5,39 4,94 4,72 4,67 %100 Polyester 6,59 5,86 5,66 6,87 5,98 5,76 8,31 8,51 8,64 %100 Viskon 6,43 5,54 5,19 4,66 4,26 3,84 6,13 6,08 5,78 %100 Modal 6,46 5,9 5,42 5,07 4,39 4,06 7,17 6,81 6,57 %100 Tencel 7,87 7,13 6,82 6,51 5,91 5,45 6,7 7,36 6,9 Eğirme metodu, hammadde, iplik numarası ve büküm katsayısının iplik tüylülüğüne etkisini incelemek için yapılan varyans analizi sonuçlarına göre, eğirme metodunun, hammaddenin, iplik numarasının ve büküm katsayısının iplik tüylülüğü değerlerine etkisi istatistiksel olarak (α =0,05 için) önemli bulunmuştur. Beraber etkileşimleri de incelenmiştir. Hammadde, eğirme metodu, iplik numarası ve büküm katsayısı arasındaki etkileşimler istatistiksel olarak önemli bulunmuştur, sadece eğirme metodu ve iplik numarasının beraber etkisine bakıldığında Uster H iplik tüylülüğüne etkisi önemli bulunmamıştır. Hammaddenin Uster iplik tüylülüğü değerine etkisini incelemek için yapılan Student-Newmann-Keuls (SNK) çoklu karşılaştırma testi sonuçlarına göre, viskon, Modal, pamuk ve Tencel polyester arasındaki fark önemli bulunmuştur. Tencel ve polyester iplikler arasındaki fark ise önemli bulunmamıştır. En düşük Uster tüylülüğü değeri viskon ipliklerinin değerleridir (Tablo 6). Zweigle S3 iplik tüylülüğü değerleri açısında incelendiğinde, tüm gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. En düşük viskon ipliklerini değerleri bulunurken, en yüksek Tencel ipliklerin tüylülük değerleri çıkmıştır (Tablo 7). 23
Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 20-28 Kısa Ştapelli Đpliklerde Hammadde ve Eğirme Metodunun Đplik Tablo 6. Hammaddenin Uster iplik tüylülüğü H değerine etkisi (SNK testi). Hammadde sayısı 1 2 3 4 Viskon 180 4,9613 Modal 180 5,3662 Pamuk 180 5,7503 Tencel 180 6,1948 Polyester 180 6,2013 Önemlilik 1,000 1,000 1,000,836 Tablo 7. Hammaddenin Zweigle S3 iplik tüylülüğü değerine etkisi (SNK testi). Hammadde sayısı 1 2 3 4 5 viskon 180 552,56 pamuk 180 577,79 modal 180 697,63 polyester 180 787,83 tencel 180 927,58 Önemlilik 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 Hammaddenin iplik tüylülüğüne etkisini daha ayrıntılı incelemek için, iplik numarası ve eğirme metodunun etkisi elimine edilerek her iki iplik numarası ve üç eğirme metodu için ayrı varyans analizi yapılmıştır. Ring eğirme metoduyla üretilen Ne24/1 inceliğindeki ipliklerin iplik tüylülüğü değerlerine bakıldığında, en düşük viskon hammaddesinden üretilen ipliklerin değerleri bulunmuştur. Ancak Uster tüylülük değeri en yüksek pamuk ring ipliklerinde çıkarken (Tablo 8), Zweigle S3 tüylülük değeri olarak en yüksek Tencel ipliklerinin değerleri bulunmuştur (Tablo 9). Tablo 8. Hammaddenin Ne24/1 ring eğirme ipliklerin Uster H iplik tüylülüğü değerine etkisi (SNK testi). Hammadde sayısı 1 2 3 4 viskon 30 4,9637 polyester 30 5,0830 modal 30 5,3183 tencel 30 5,7590 pamuk 30 6,6380 Önemlilik 0,082 1,000 1,000 1,000 Tablo 9. Hammaddenin Ne24/1 ring eğirme ipliklerin Zweigle S3 iplik tüylülüğü değerine etkisi (SNK testi). Hammadde sayısı 1 2 3 4 viskon 30 383,4667 modal 30 725,0333 pamuk 30 735,4333 polyester 30 784,3333 tencel 30 884,5333 Sig. 1,000,336 1,000 1,000 24
Çelik, P., Kadoğlu, H. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 20-28 Tablo 10. Hammaddenin Ne16/1 ring eğirme ipliklerin Uster H iplik tüylülüğü değerine etkisi (SNK testi). Hammadde sayısı 1 2 3 4 5 viskon 30 5,7193 polyester 30 6,0333 modal 30 6,3963 tencel 30 7,2730 pamuk 30 7,5490 Önemlilik 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 Tablo 11. Hammaddenin Ne16/1 ring eğirme ipliklerin Zweigle S3 iplik tüylülüğü değerine etkisi (SNK testi). Hammadde sayısı 1 2 3 4 modal 30 770,3000 pamuk 30 776,2667 viskon 30 876,2000 polyester 30 1021,3000 tencel 30 1325,4000 Önemlilik,722 1,000 1,000 1,000 Ne16/1 inceliğinde üretilen ring ipliklerinin sonuçlarına baktığımızda, Uster H tüylülük değerleri açısından aynı sıralama görülmektedir (Tablo 10). Zweigle iplik tüylülüğü değerlerini karşılaştırdığımızda, yine en yüksek Tencel ring ipliklerinin değerleri olduğu görülmektedir (Tablo 11). Ancak en düşük Zweigle S3 tüylülük değeri, Uster tüylülüğünden farklı olarak, Modal ve pamuk hammaddelerinden üretilen ipliklerin değerleri bulunmuştur. Ne24/1 open-end eğirme ipliklerin değerlerine bakıldığında, hem Uster H hem de Zweigle S3 tüylülük değerlerinde en düşük pamuk ipliklerinin değerleri olduğu görülmektedir (Tablo 12). Kompakt eğirme metoduyla eğrilen ipliklerin karşılaştırmasına baktığımızda, Ne24/1 inceliğindeki ipliklerin tüylülük değerlerinde viskon ipliklerin değerlerinin en düşük olduğu görülmektedir. Her iki tüylülük ölçüm testi sonuçlarına bakıldığında pamuk kompakt eğirme ipliklerin değerleri yüksek bulunmuştur. Tablo 12. Hammaddenin Ne24/1 open-end eğirme ipliklerin Zweigle S3 iplik tüylülüğü değerine etkisi (SNK testi). hammadde sayısı 2 3 4 5 1 pamuk 30 358,7667 viskon 30 423,7000 polyester 30 464,9333 modal 30 662,1667 tencel 30 791,8667 Önemlilik 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 Eğirme metodunun etkisine baktığımızda, Uster iplik tüylülüğü ve Zweigle S3 iplik tüylülüğü açısından alt gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Tablo 13 ve Tablo 14). En düşük kompakt ipliklerin tüylülük değerleridir. Tablo 13. Eğirme metodunun Uster iplik tüylülüğü H değerine etkisi (SNK testi). 25
Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 20-28 Kısa Ştapelli Đpliklerde Hammadde ve Eğirme Metodunun Đplik Egirme metodu sayısı 2 3 1 kompakt 300 4,8665 ring 300 6,0733 Open-end 300 6,1445 Önemlili k 1,000 1,000 1,000 Zweigle iplik tüylülüğünde tüm tüy uzunlukları ayrı gruplandırılarak sayılmaktadır. Burada 1 ve 2mm uzunluğundaki kısa ve soruna neden olamayan tüy uzunlukları ile 3mm ve daha uzun, probleme neden olabilecek iplik tüylülüğü grupları ayrı değerlendirilebildiği için eğirme metodunun etkisi daha kolay görülebilmektedir. En yüksek Zweigle S3 tüylülük değeri ring ipliklerinin bulunmuştur. Tablo 14. Eğirme metodunun Zweigle S3 iplik tüylülüğü değerine etkisi (SNK testi). Egirme metodu sayısı 2 3 1 kompakt 300 554,67 open-end 300 743,14 ring 300 828,23 Önemlilik 1,000 1,000 1,000 Eğirme metodunun etkisi, her iki iplik numarası için ayrı analiz edildiğinde de aynı eğilimler olduğu görülmüştür. Sadece Ne16/1 inceliğindeki ipliklerde open-end ve ring eğirme arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Büküm katsayısının artması ile hem Zweigle hem de Uster iplik tüylülüğü değerleri düşmüştür (Tablo 15 ve Tablo 16). Tablo 15. Büküm katsayısının Uster iplik tüylülüğü H değerine etkisi (SNK testi). Büküm katsayısı αe sayısı 1 2 3 4.7 300 5,4247 4.1 300 5,6171 3.5 300 6,0426 Önemlilik 1,000 1,000 1,000 Tablo 16. Büküm katsayısının Zweigle S3 iplik tüylülüğü değerine etkisi (SNK testi). Büküm katsayısı αe sayısı 1 4.7 300 577,13 4.1 300 724,26 3.5 300 824,65 Önemlilik 1,000 1,000 1,000 Đki iplik numarası olduğu için çoklu karşılaştırma yapılamamıştır. Grafiklerden de iki iplik numarası arasındaki iplik tüylülüğü değerleri arasındaki fark açık şekilde görülmektedir. Đplik numarası açısından bakıldığında, Şekil 1 ve Şekil 2 den de görüldüğü gibi, iplik numarası kalınlaştıkça iplik tüylülüğü artmaktadır. 26
Çelik, P., Kadoğlu, H. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 20-28 1200 Zweigle S3 iplik tüylülüğü 1000 800 600 400 200 Ne24/1 Ne16/1 0 3,5 4,1 4,7 3,5 4,1 4,7 3,5 4,1 4,7 Ring Kompakt Open-end rotor Büküm katsayısı Şekil 1. %100 pamuk ipliklerinin Zweigle S3 iplik tüylülüğü değerlerinin karşılaştırılması. 1600 Zweigle S3 iplik tüylülüğü 1400 1200 1000 800 600 400 200 Ne24/1 Ne16/1 0 3,5 4,1 4,7 3,5 4,1 4,7 3,5 4,1 4,7 Ring Kompakt Open-end rotor Büküm katsayısı Şekil 2. %100 Tencel ipliklerin Zweigle S3 iplik tüylülüğü değerlerinin karşılaştırılması. 4. SONUÇ VE ÖNERĐLER Hammadde özelliklerinin iplik tüylülüğü değerlerini etkilediği pek çok araştırmacı tarafından belirtilmiştir [2, 6, 13, 14]. Kullanılan lifin uzunluğu, inceliği, eğilme ve bükülme rijitliği iplik tüylülüğünü etkilemektedir. Bu çalışmada kısa lif iplikçiliğinde kullanılan pamuk, polyester ve rejenere selüloz liflerinden (viskon, Modal ve Tencel ) üretilen ipliklerin iplik tüylülüğü değerleri incelenmiştir. Varyans analizine göre hammadde* eğirme metodu* iplik numarası* büküm katsayısı arasındaki interaksiyon (etkileşim) istatistiksel olarak (α=0,05 için) önemli bulunmuştur. Hammaddenin iplik tüylülüğüne etkisine bakıldığında, iplik numarası ve eğirme sistemine göre üretilen numune ipliklerin iplik tüylülüğü değerlerinin sıralaması değişmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre hammadde cinsinin iplik tüylülüğüne etkisi ile ilgili bir genelleme yapmak mümkün olamamıştır. Ölçüm metoduna göre de sıralama değişmektedir. Eğirme metodunun etkisi incelendiğinde, kompakt eğirme ipliklerin iplik tüylülüğü değerleri tüm hammadde cinsleri ve her iki iplik numarası için de en düşük bulunmuştur. Kompakt eğirme metodu iplik tüylülüğünde önemli bir azalma sağlamaktadır. Daha önce yapılan çalışmalarda da ifade edildiği gibi open-end ipliklerin tüylülük değerlerinin ring ipliklerine göre daha düşük olduğu görülmektedir [5]. Open-end ipliklerinin yapısında bulunan lif sargıları ile lifler iplik gövdesine daha iyi bağlandığı için iplik tüylülüğü değeri de daha düşük çıkmaktadır. Đplik numarasının etkisine bakıldığında, iplik lineer yoğunluğu arttıkça iplik tüylülüğü değeri de 27
Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 20-28 Kısa Ştapelli Đpliklerde Hammadde ve Eğirme Metodunun Đplik artmaktadır. Daha önce yapılan çalışmalarda da benzer sonuçlar bulunmuştur [6, 9, 13]. Ne24/1 ipliklerin tüylülük değerleri Ne16/1 ipliklerin tüylülük değerlerinden daha düşük bulunmuştur. Büküm miktarının artması ile lifler iplik gövdesine daha iyi tutundukları için, iplik tüylülüğü değeri de azalmaktadır. Ancak her zaman çok yüksek büküm değerleri ile çalışmak mümkün değildir. Đplik bükümünün artması ipliğin sertleşmesine ve eğirmede üretim düşüşüne neden olmaktadır. Özellikle kompakt eğirme metodu ile iplik tüylülüğünde sağlanan önemli azalma dikkate alındığında daha düşük büküm değerleri ile çalışılması önemli bir avantaj olarak görülmektedir. 5. KAYNAKLAR 1. Kadoğlu, H., 1987, Đplik Tüylülüğü ve Nedenleri Üzerine Bazı Yaklaşımlar, Tekstil ve Makine, Yıl: 1, Sayı: 3, Mayıs, 138-141. 2. Barella,A., 1978, New Features of Yarn Hairiness Studies, Journal of Textile Institute. 3. Pillay, K.P.R., Shankaranarayana, K.S., 1979, Hairiness and Related Properties of Polyester and its Blends During High Speed Spinning, Proceedings of the Nineteenth Technological Conference, Ahmedabad Textile Industry s Research Association, India, 1979, Vol. 1, p. 37-46. 4. Datye K.V., Bose C., 1981, Minimising Yarn Hairiness, The Indian Textile Journal, August, p. 91-93. 5. Barella, A., Manich, A.M., 1988, The Influence of the Spinning Process, Yarn Linear Density, and Fiber Properties on the Hairiness of Ring-Spun and Rotor-Spun Cotton Yarns, Journal of the Textile Institute, 1754-2340, Volume 79, Issue 2, Pages 189 197. 6. Barella, A., 1983, Yarn Hairiness, The Textile Institute, Textile Progress, Vol. 13, No. 1. 7. Kadoğlu, H., 2001, Quality Aspects Of Compact Spinning, Melliand International, Volume 7,Issue 1, April,23-25. 8. Krifa, M., Hequet, E., Ethridge, D., 2002, Compact Spinning: New Potential for Short Stapel Cottons, Textile Topics. 9. Çelik, P., Kompakt Đplik Eğirme Makinesinde Uzun Ştapelli Liflerin Eğrilmesi ve Đplik Özelliklerinin Klasik Ring Eğirme Tekniği ile Karşılaştırılması, 2002,Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. 10. Canoğlu, S., Yükseloğlu, S.M., The Comparison of Yarn Parameters Hairiness of Ring and Compact (COM4) Yarns, 5th International Conference, TEXCHI 2003, June 16-18, Liberec, Czech Rebublic. 11. Kremenavoka, D., Novackova, J., Voborova, J., 2003, Compact Yarn Structure and Properties, 5th International Conference, TEXCHI 2003, June 16-18, Liberec, Czech Rebuplic. 12. Çelik, P., Kadoğlu, H., 2006, Kamgarn Đpliklerinde Eğirme Metodunun Đplik, Tekstil ve Konfeksiyon, Nisan-Haziran, Sayı 2, s.97-104. 13. Altas,S., Kadoglu, H., 2006, Determining Fiber Properties and Linear Density Effect on Cotton Yarn Hairiness in Ring Spinning, Fibres&Textiles in Eastern Europe, July/ September, Vol.14, No.3 (57), p:48-51. 14. Kadoğlu, H., Üreyen, M.E., Çelik, P., Yıldırım, D., 2004, Influence of Spinning Process Parameters and Cotton Fiber Characteristics on Yarn Hairiness of Ring Spun Yarns, 4th AUTEX World Textile Conference, Roubaix-France, 22-24 June. 28