T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI TÜRKĠYE LOKOMOTĠF VE MOTOR SANAYĠĠ A.ġ. (TÜLOMSAġ) 2013 YILI DENETĠM RAPORU
Bu rapor 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Sayıştay Kanunu ile 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca hazırlanmış olup, Sayıştay Rapor Değerlendirme Kurulu nun 21/05/2014 tarih ve 2014/12 sayılı oturumunda kabul edilmiştir.
Kuruluşun Unvanı : Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii Anonim Şirketi (TÜLOMSAŞ) Merkezi : Eskişehir Bağlı Olduğu Kuruluş: T.C. Devlet Demiryolları (TCDD) İşletmesi Genel Müdürlüğü Sermaye Durumu Ortaklar Taahhüt edilen TL % Ödenen TL Ödenmemiş TL TCDD 150.000.000 100 150.000.000 - Karar Organı (Yönetim Kurulu) Karar Temsil ettiği Kuruluştaki Görevli bulunduğu süre organındaki Adı ve Soyadı bakanlık veya görevi veya unvanı kuruluş mesleği Başlama Bitiş tarihi tarihi 1 - Başkan Hayri AVCI TÜLOMSAŞ Genel Müdür 22.03.2005 Devam ediyor 2 - Üye Y. Rıza UZUNPOSTALCI Hazine Müsteşarlığı Kamu Finasmanı Gn. Md. Daire Başk. 30.12.2010 Devam ediyor 3- Üye Nedim KÜÇÜKER Ulaştırma Den. ve Hab. Bak. TBMM-Dai.Başk 14.05.2012 Devam ediyor 4- Üye Prof. Dr. Muhittin ŞİMŞEK Ulaştırma Den. ve Hab. Bak. Marmara Üniversitesi- Öğretim Üyesi 21.11.2012 Devam ediyor 5- Üye - - - - -
ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa I- TOPLU BAKIŞ I A- Kuruluşun tarihçesi ve Türkiye Ekonomisindeki yeri ve gelişimi.. I B- Öneriler.. IV II- İDARİ BÜNYE... 1 A- Mevzuat.. 1 B- Teşkilat... 2 C- Personel durumu. 8 III- MALİ BÜNYE..... 15 A- Mali durum. 15 B- Mali sonuçlar.. 20 IV- İŞLETME ÇALIŞMALARI... 21 A- İşletme bütçesinin genel durumu.... 21 B- Finansman.. 23 C- Giderler... 25 D- Tedarik işleri.. 28 E- Üretim ve maliyetler. 39 1- Üretim. 43 2- Üretim maliyetleri... 56 F- Pazarlama.... 58 G- Sigorta işleri... 67 H- İşletme sonuçları.... 67 I - Kalkınma planı ve yıllık programlar... 72 1-Yatırımlar. 72 2-Yıllık programlarda yer alan politika öncelikleri ve tedbirler.. 76 V- BİLANÇO...... 77 - Aktif...... 77 - Pasif.. 88 VI- GELİR TABLOSU..... 94 VII- EKLER.... 102
Kısaltmalar AB : Avrupa Birliği APK : Araştırma Planlama Koordinasyon Ar-Ge : Araştırma - Geliştirme CNC : Computer Numerical Control E.R.A. : Avrupa Demiryolu Ajansı ERP : Enterprise Resourche Planning (Kurumsal Kaynak Planlaması) ELMS : Eskişehir Lokomotif ve Motor Sanayii Müessesesi GE : General Elektrik GSMH : Gayri safi milli hasıla GSYİH : Gayri safi yurtiçi hasıla GMŞ : Gayri müsait şartlar ISG : İş Sağlığı ve Güvenliği KDV : Katma Değer Vergisi KHK : Kanun Hükmünde Kararname KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsleri MKE : Makine Kimya Endüstrisi Kurumu NDT : Tahribatsız malzeme muayenesi PT : Penetrant muayenesi TCDD : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Trans-European-Net : Trans-Avrupa Demiryolu ağı TS EN 15085 :Demiryolu uygulamaları-araçları ve bileşenlerinin kaynağı standardı TS EN ISO 14001 : Çevre Yönetim Sistemi standardı TS EN ISO 9001 : Kalite Yönetim Sistemi standardı TS EN OHSAS 18001: İşçi Sağlığı ve Güvenliği standardı TSE : Türk Standartları Enstitüsü TSI :Technical Specification for Interoperability (Avrupa Birliği karşılıklı işletilebilirlik teknik şartları) TUHİS : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri TURKAK : Türk Akreditasyon Kurumu TÜBİTAK MAM : Türkiye Bilimsel ve teknolojik Araştırmalar Kurumu - Marmara Araştırma Merkezi TÜDEMSAŞ : Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayii Anonim Şirketi TÜLOMSAŞ : Türkiye Lokomotif Ve Motor Sanayii Anonim Şirketi TÜVASAŞ : Türkiye Vagon Sanayii Anonim Şirketi TÜV-SÜD : Teknik Güvenlik ve Kalite Denetim Tic. Ltd. Şti. UIC : Union International de Chemin de Fer : Uluslararası Demiryolları Birliği WPQR : Kaynak Yöntem Testleri WPS : Kaynak Yöntem Spesifikasyonu YPK : Yüksek Planlama Kurulu
TABLOLAR Bölümü Tablo no Adı Sayfa I. Toplu Bakış 1 Toplu bilgiler II II. İdari Bünye 2 Personel durumu 9 II. İdari Bünye 3 Personele yapılan harcamalar 11 II. İdari Bünye 4 Sosyal giderler 13 III. Mali Bünye 5 Mali durum 15 IV.İşletme Çalışmaları 6 Bütçeye ilişkin toplu bilgiler 22 IV.İşletme Çalışmaları 7 Finansman programı büyüklükleri 24 IV.İşletme Çalışmaları 8 Gider grupları 26 IV.İşletme Çalışmaları 9 Çeşitli giderler 27 IV.İşletme Çalışmaları 10 Yurt içi alımlar 29 IV.İşletme Çalışmaları 11 Yurt dışı alımlar 30 IV.İşletme Çalışmaları 12 İlk madde ve malzeme alımları 31 IV.İşletme Çalışmaları 13 Hizmet alımları 33 IV.İşletme Çalışmaları 14 İlk madde ve malzeme (İMM) stok hareketi 35 IV.İşletme Çalışmaları 15 İMM stoklarının programla mukayesesi 36 IV.İşletme Çalışmaları 16 Hareket görmeyen malzemelerin listesi 38 IV.İşletme Çalışmaları 17 Üretim faaliyetleri 45 IV.İşletme Çalışmaları 18 Malzeme ithal oranları 47 IV.İşletme Çalışmaları 19 Yardımcı ürünler 51 IV.İşletme Çalışmaları 20 Kapasite durumu 53 IV.İşletme Çalışmaları 21 Giderlerin oransal dağılımı 54 IV.İşletme Çalışmaları 22 Yapım işleri üretim giderleri 56 IV.İşletme Çalışmaları 23 Onarım işleri üretim giderleri 57 IV.İşletme Çalışmaları 24 Toplam üretim giderleri 58 IV.İşletme Çalışmaları 25 Satışlar 61 IV.İşletme Çalışmaları 26 Mamul ve yarı mamul ve ticari mal stokları 65 IV.İşletme Çalışmaları 27 Mamul ve yarı mamullerin yıl içindeki hareketi 66 IV.İşletme Çalışmaları 28 Sigorta işleri 67 IV.İşletme Çalışmaları 29 Satış Sonuçları 68 IV.İşletme Çalışmaları 30 Satış sonucu göstergeleri 69 IV.İşletme Çalışmaları 31 Yatırım projeleri 73 V.Bilanço 32 Aktif 78 V.Bilanço 33 Bankalar hesabı 79 V.Bilanço 34 Ticari alacaklar 79 V.Bilanço 35 Alıcılar 80 V.Bilanço 36 Stoklar 83 V.Bilanço 37 Maddi duran varlıklar 84 V.Bilanço 38 Birikmiş Amortismanlar 87 V.Bilanço 39 Birikmiş amortismanların yıl içindeki hareketi 87 V.Bilanço 40 Pasif 89 V.Bilanço 41 Ticari borçlar 90 V.Bilanço 42 Satıcılar 90 V. Gelir Tablosu 43 Gelir Tablosu 96
I I. TOPLU BAKIġ A-KuruluĢun tarihçesi, Türkiye Ekonomisindeki yeri ve geliģimi: Şirket, 1894 yılında Almanlar tarafından Anadolu-Bağdat demiryolu hattının inşa edilmesi sırasında lokomotif ve vagon tamiri ihtiyacını karşılamak üzere Eskişehir de Anadolu-Osmanlı Kumpanyası adıyla küçük bir atölye olarak kurulmuştur. Anadolu-Osmanlı Kumpanyası 1919 da Anadolu nun işgali sırasında İngilizlerin eline geçmişse de, 20 Mart 1920 de Kuvayi Milliye tarafından geri alınmış ve adı Eskişehir Cer Atölyesi olarak değiştirilmiştir. 20 Temmuz 1920 de bu kez Yunanlıların eline geçen atölye, 2 Eylül 1922 de bir daha el değiştirmemek üzere geri alınmıştır. Cer Atölyesi 1924 yılında, o zamanki unvanı Anadolu-Bağdat Demiryolları Müdüriyet-i Umumiyesi olan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi (TCDD) bünyesine dahil edilmiş; 1929 yılında Cer Atölyesine Yol Atölyesi ilave edilmiştir. 1958 yılında Demiryolu Fabrikası adıyla yenilenen Şirkette, 1960 yılında ilk Türk otomobili (Devrim Arabası), 1961 yılında ilk yerli lokomotif (Karakurt) üretilmiş; 1962 yılında bojili yük vagonlarının, 1968 yılında ise dizel manevra lokomotiflerinin yapımına geçilmiştir. 1970 yılında, TCDD ye bağlı Eskişehir Lokomotif ve Motor Sanayii Müessesesi (ELMS) unvanını alan Şirket, 1971 yılında dizel elektrikli anahat lokomotiflerinin üretimine başlamıştır. 1986 yılına gelindiğinde, Bakanlar Kurulunun 28.03.1986 tarih ve 86/10527 sayılı kararıyla TCDD Genel Müdürlüğünün bağlı ortaklığı haline dönüştürülen Şirkete Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. (TÜLOMSAŞ) unvanıyla yeni bir hukuki hüviyet kazandırılmıştır. Şirket, Yüksek Planlama Kurulunun (YPK) 25.11.1993 tarih ve 93/35 sayılı kararıyla özelleştirme kapsamına alınmışsa da, özelleştirme işlemlerine başlanmadan yine YPK nın 26.01.1994 tarih ve 94/2 sayılı kararıyla özelleştirme kapsamından çıkarılmıştır. TÜLOMSAŞ faaliyetlerini 195.715 m2 si kapalı olmak üzere toplam 500.000 m 2 bir alan üzerinde sürdürmektedir. Şirketin üretim faaliyetleri; çeşitli tipte lokomotif ve yük vagonu imalatı ve onarımı, çeşitli tipte demiryolu araçlarının onarımı, dizel ve elektrikli motorlar, demiryolu iş makineleri, makine, malzeme, tesisat, motorlu ve motorsuz araç ve gereç yedeklerini imal, tadil ve tamir etmek olarak özetlenebilir. Şirketin son 5 yıllık faaliyetlerine ilişkin toplu bilgiler aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. I
II Sayıştay Tablo: 1 -Toplu bilgiler Toplu bilgiler Ölçü 2009 2010 2011 2012 2013 Son iki yıl farkı Sermaye Bin TL 150.000 150.000 150.000 150.000 150.000 - - Ödenmiş sermaye " 85.000 101.251 101.251 150.000 150.000 - - Öz kaynaklar " 92.148 114.961 117.348 162.191 155.802 (6.389) (3,9) Yabancı kaynaklar " 30.938 38.944 46.156 44.375 115.704 71.329 160,7 Yabancı kaynaklara sirayet eden zarar " - - - - - - - Finansman giderleri " 1.853 1.563 1.733 1.089 418 (671) (61,6) Maddi duran varlıklar (edinme değeri) " 75.370 77.962 84.363 88.308 94.779 6.470 7,3 Maddi duran varlıklar birikmiş amort. " 39.551 42.339 44.533 45.024 49.117 4.093 9,1 Yatırım için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 2.644 2.879 7.938 7.576 7.439 (137) (1,8) Yatırım gerçekleşme oranı (nakdi) % 66 56 87 87 86 (1) (1,1) Tüm alım tutarı Bin TL 41.839 53.861 105.526 107.658 127.587 19.929 18,5 Tüm üretim tutarı (üretim maliyeti) Bin TL 134.222 142.715 156.630 179.386 133.144 (46.242) (25,8) Başlıca üretim miktarları: Lokomotif yapımı (2012 de GE, DH700 ve DH 1000 tipi üretim) Adet 15-1 5 3 (2) (40) Yük vagonu (2012 de Rilns, Eanoss ve SGS tipi üretim) " 147 302 394 393 174 (219) (55,7) Lokomotif onarımı (arıza hariç) " 94 108 96 91 253 162 178,1 Yük vagonu onarımı, tadilatı " 165 122 156 121 106 (15) (12,4) Üretim kapasitesi : Lokomotif yapımı Adet 60 60 60 60 60 - - Yük vagonu yapımı " 500 500 500 500 500 - - Kapasiteden yararlanma oranı: Lokomotif yapımı % 25-2 5 5 - - Yük vagonu yapımı % 29 60 79 78 35 43 (55,1) Net satış tutarı Bin TL 145.068 155.287 180.433 193.328 154.829 (38.499) (19,9) Stoklar: İlk madde ve malzeme Bin TL 38.511 28.577 48.703 58.712 102.752 44.040 75,0 Yarı mamuller " 235 563 7.989 15.850 40.262 24.412 154,0 Mamuller " - - - - - - - Diğer stoklar " 950 703 3.849 6.621 43.919 37.298 563,3 Memur (ortalama) Kişi 95 89 89 85 87 2 2,3 Sözleşmeli (ortalama) Kişi 251 246 261 276 288 12 4,3 İşçi (ortalama) Kişi 1.280 1.218 1.218 1.113 1.050 (63) (5,7) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 78.651 79.203 91.113 100.656 99.687 (969) (1,0) Cari yıla ilişkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL 3.704 3.782 4.484 5.142 5.620 478 9,3 Memur başına aylık ortalama gider TL 3.216 3.541 4.198 5.041 5.383 342 6,8 Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL 7.889 8.384 10.976 12.880 14.475 1.595 12,4 Sözleşmeli başına aylık ortalama gider TL 2.619 2.840 3.504 3.889 4.188 299 7,7 İşçiler için yapılan giderler Bin TL 61.075 63.334 68.400 68.346 67.735 (611) (0,9) İşçi başına aylık ortalama gider TL 3.976 4.333 4.680 5.117 5.376 259 4,8 Dönem kârına ilişkin vergi ve diğer yasal yükümlülükler Bin TL 691 1.955 736 - - - - Tahakkuk eden vergiler " 957 2.641 1.885 1.062 988 (74) (6,9) GSYH'ya katkı (üretici fiyatı) " 84.035 91.684 98.001 97.256 111.707 14.451 14,9 GSYH'ya katkı (alıcı fiyatıyla) " 84.301 92.370 99.150 98.318 112.695 14.377 14,6 GSMH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) " 84.301 92.609 99.537 98.564 70.923 (27.641) (28,0) Faaliyet kârlılığı (öz kaynaklar yönünden) % 11 12 9 8 5 (3) (60) Mali kârlılık (öz kaynaklar yönünden) % 2 7 2 - - - - Ekonomik kârlılık % 3 6 1 - - - - Zararlılık % - - - 3,7 5,1 - - Faaliyet kârı veya zararı Bin TL 9.687 13.242 10.071 9.409 8.335 (1.074) (11,4) Dönem kârı veya zararı " 2.099 8.280 1.830 (4.326) (8.031) 3.705 71,1 Bilanço kârı veya zararı " 6.951 13.116 13.893 9.567 1.536 (8.031) (83,9) Artış veya azalış % II
III Şirket 2013 yılında 146,5 milyon TL satış maliyetine karşılık 154,8 milyon TL net satış hasılatı elde etmiş; faaliyet kârı geçen yıldan % 11,8 oranında noksan olmak üzere 8,3 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılında, net satışlar önceki yıla göre % 20 oranında, satışların maliyeti ise % 20,3 oranında olmak üzere yaklaşık aynı düzeyde noksan gerçeklemiştir. Satışlarda ve satış maliyetlerindeki daralma, lokomotif ve vagon imalatlarında programın gerisinde kalınmasından ileri gelmiştir. 2013 yılında satışların genel kârlılığı % 6 olarak gerçekleşmiş; birim satış bazında en çok kârlılık yük vagonu satışları ile yurt dışına yapılan çeşitli imalat ve onarım satışlarında oluşmuştur. İşletme faaliyetleri sonucu kârlı olmasına rağmen, faaliyet dönemi sonunda 8 milyon TL dönem zararı oluşmuştur. Zararın oluşumunda; karşılık giderleri, kambiyo zararları, emekli ikramiyesi ve kıdem tazminatı ödemeleri gibi diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararların önemli etkisi olmuştur. 2013 yılı Üretim Programı ile gerçekleşmeler mukayese edildiğinde, bir kısım imalatlar yönünden üretim hedeflerinin gerisinde kalındığı, bunların 2014 yılında tamamlandığı görülmektedir. Esasen yıl sonu itibariyle mevcut yarı mamul stokları da bunu ortaya koymaktadır. 2013 yılı sonunda Şirketin tamamlanmamış durumdaki, üretimlerini ifade eden yarı mamul stokları toplamı 40,3 milyon TL tutarında olup geçen yıla göre % 154 oranında artış söz konusudur. Gerçekleşen üretim sonuçları itibariyle ele alındığında; programda 5 adet DE 36000 Lokomotif İmalatı öngörülmüşken, yıl sonu itibariyle tamamlanamadığı; 50 adet Rilns Vagon yapımı programlanmışken 12 adet üretilebildiği; 40 adet olarak üretilmesi planlanan Balast Tipi Vagondan 12 adet yapılabildiği, bir kısım revizyonlarda da programın gerisinde kalındığı görülmektedir. 2013 yılında yeni tip lokomotif ve vagon üretimlerinin söz konusu olması, bunlarla ilgili projelerde yıl içinde değişiklik yapılması ihtiyacının ortaya çıkması bu konuda önemli etken olmuştur. Bununla birlikte talep ve tedarik birimleri arasında daha etkin bir koordinasyon sağlanması gerekli görülmektedir. Diğer yandan Şirketin işletme politikaları, mevcut kapasite düzeyi ve büyüme hedeflerinin tüm yönleriyle yeniden ele alınıp stratejik planlarını yapması da önemli bulunmaktadır. Zira, TÜLOMSAŞ bir yandan TCDD siparişlerini karşılarken, diğer yandan TCDD dışı piyasalara açılma gayretini de sürdürmektedir. Özellikle GE Firmasıyla yapılan işbirliği anlaşması kapsamında yapılan imalatlar giderek üretim programı içinde önemli bir yer tutmaktadır. Diğer yandan yine yurt içi ve yurt dışı piyasalara yönelik üretim ve satışları artırma çabaları sürdürülmektedir. Bu durum siparişlerin tümünün karşılanmasını güçleştirebilmektedir. Dolayısıyla Şirketin kapasite düzeyi, işgücü durumu, yan sanayiye yaptırılan işler ve ileriye dönük hedef ve politikalar tüm yönleriyle irdelenmeli; mevcut ve gelecekte muhtemel sipariş taleplerine uygun kapasite planlamaları yapılmalıdır. İleriye dönük işletme politikaları ve kapasite planlamaları belirlenirken, yan sanayiye yaptırılacak işlerle ilgili planlamalar da önemli bir yer tutmaktadır. III
IV Sayıştay Esasen 2004 yılından bu yana, rekabet gücünün artırılması ve maliyetlerin optimizasyonu için yan sanayi oluşturulması yönünde çalışmalar yürütülmekte olup bu konuda belirli mesafeler de alınmıştır. Özellikle üretimi kritik olmayan ve ağırlıklı olarak emek yoğun işlerden; kaynak konstrüksiyon, döküm, talaşlı imalat ve elektronik girdi malzemelerin temininde büyük oranda yan sanayiden yararlanılmaktadır. Hatta yan sanayi firmalarının bir kısmının, demiryolu taşıt sektöründe yurt dışında faaliyet gösteren firmalardan siparişler alarak ihracat yapma kabiliyeti kazandıkları da anlaşılmıştır. Ancak bu konudaki gelişmeler henüz istenilen düzeyde bulunmamaktadır. TÜLOMSAŞ ın halen önemli ölçüde tezgâh işçiliği ve emek yoğun işler yürüttüğü, özellikle onarım işleri ile yapım işlerinin aynı anda yürütülmesinin çeşitli zorluklar içerdiği, üretim programında aksamalar oluştuğu, programın gerisinde kalınmasında bunun da etkisinin olduğu gözlenmektedir. Dolayısıyla yan sanayiye yaptırılacak işlerin kapsamının genişletilmesinde maliyet tasarrufu ve verimlilik artışı açısından fayda bulunduğu ortaya çıkmaktadır. TÜLOMSAŞ ın emek yoğun işler, tezgâh işçiliği ve onarım işleri gibi faaliyetler yerine, bir plan dâhilinde yüksek bilgi birikimi, ileri teknoloji ve mühendislik çalışması gerektiren mamul üretimi ve montajına yönelmesinde yarar bulunmaktadır. Bu konuda üzerinde durulması gereken bir diğer önemli husus, yan sanayiye yaptırılacak işlerin planlanmasında yıllık programlar yerine, özellikle ana kuruluş TCDD siparişlerinin ve bu siparişlere göre belirlenen yapım ve onarım programlarının birden fazla yılı kapsayacak şekilde hazırlanması, yan sanayi firmalarının da bu çerçevede ileriye dönük planlamalarını yapabilmeleri, gerekli yatırımlara girişmeleri ve TSI şartlarına kendilerini uydurabilmeleridir. Bu husus, yerli üretimin gelişmesi ve makro açıdan katma değer ve istihdam artışı sağlanması için de son derece önemlidir. Diğer yandan, 2013 yılında yürürlüğe konulan 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleşmesi Hakkında Kanunla getirilen düzenlemelerin, demiryolu hizmetlerinin yanı sıra, demiryolu imalat sektöründe de serbestleşmeye ve rekabetin genişlemesine yol açacağı dikkate alınarak; birim maliyetlerin düşürülmesi başta olmak üzere Şirketin rekabet gücünün artırılmasına yönelik tedbirlerin geliştirilmesi hususu üzerinde de önemle durulmalıdır. B-Öneriler: Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. nin (TÜLOMSAŞ) 2013 yılındaki çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır. Yılına iliģkin öneriler: 1-6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu ile sermaye şirketlerindeki denetim kurullarının kaldırıldığı; daha önce uzman bilgisine sahip olması zorunlu bulunmayan murakıplar eliyle yapılan denetlemenin yerine, bir bağımsız denetleme kuruluşunun veya yeminli malî müşavirin ya da serbest muhasebeci malî müşavirin yaptığı, uluslararası denetim standartları ile uyumlu bir denetim sisteminin getirildiği, bu IV
V çerçevede TÜLOMSAŞ ın da 2015 yılı başından itibaren bağımsız denetime tabi tutulacak şirketler arasında yer aldığı, ancak 233 sayılı KHK da aynı paralelde bir değişikliğin söz konusu olmaması nedeniyle, Şirkette ayrıca bir denetim kurulunun teşkilinin daha ortaya çıktığı göz önüne alındığında; aynı dönemle ilgili olarak farklı usul ve yöntemlerle hazırlanacak denetim raporlarının birbiriyle çelişmesi ve farklı denetim görüşleri içermesi durumunda, denetim sonuçları açısından uygulamada tereddütlerin ve çeşitli hukuki ihtilafların ortaya çıkabileceği dikkate alınarak, konunun tüm yönleriyle değerlendirilmesi için ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa; 4-6), 2- Demiryolu ulaştırması ve raylı sistemler teknolojisinde meydana gelen gelişmeler ve Şirketin uluslararası piyasalara yönelik üretim ve satış yapmak üzere imzaladığı ortaklık ve lisans anlaşmaları Ar-Ge çalışmalarının önemini daha da artırdığından; TÜBİTAK ve üniversitelerle de işbirliği yapılmak suretiyle Ar-Ge çalışmalarının artırılması (Sayfa; 40-41), 3- Üretim faaliyetlerinin daha kârlı ve verimli bir şekilde yürütülmesini teminen; -Şirketin mevcut işgücü düzeyi, makine tezgâh parkı, üretim kapasitesi ve yan sanayiye yaptırılabilecek işleri tüm yönleriyle değerlendirilerek, geleceğe dönük hedef ve politikaların belirlenmesi; bu çerçevede Şirketin yüksek bilgi birikimi, ileri teknoloji ve mühendislik çalışması gerektiren mamul üretimi ve montajına yönelerek, yan sanayiye yaptırılacak işlerin kapsamının genişletilmesi konusu üzerinde durulması; TÜLOMSAŞ bünyesinde ağırlığını sürdürdüğü gözlenen tezgâh işçiliği ve diğer emek yoğun işler ile onarım işlerinin bir plan dâhilinde giderek daha fazla yan sanayiye kaydırılması hususunun etüt edilmesi, üretimde yerli katkı payının artırılması yönünde çalışmalar yürütülmesi, -TCDD nin siparişleri olarak üretimi öngörülen ve TCDD ile TÜLOMSAŞ arasında yapılan mutabakat protokolü ile cins ve miktarları belirlenerek iş programına alınan yapım ve onarım işleri ile ilgili tedarik ve üretim süreci devam ederken yeni protokol ve revize iş programı ile yıl içinde kapsamlı sipariş değişikliklerine gidilmesinin olumsuz etkilere yol açabileceği dikkate alınarak; TCDD siparişlerinin başlangıçta daha sağlıklı bir şekilde belirlenmesi ve zorunlu haller dışında yıl içinde önemli miktarlarda sipariş değişikliklerine gidilmemesi için ana kuruluş TCDD nezdinde girişimlerde bulunulması, -Diğer yandan, gerek Şirketin, gerekse yan sanayi firmalarının ileriye dönük işletme ve yatırım planlarını daha sağlıklı bir şekilde yapabilmeleri için, TCDD siparişlerinin ve bu siparişlere göre belirlenen yapım ve onarım programlarının birden fazla yılı kapsayacak şekilde hazırlanması hususunun da ana kuruluş TCDD ile birlikte değerlendirilmesi, -2013 yılı üretim faaliyetlerinde, bir kısım imalatlar yönünden programın gerisinde kalınmasının nedenleri irdelenerek, üretimin programlandığı şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli diğer tedbirlerin alınması (Sayfa;43-48), V
VI Sayıştay 4-6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun öngördüğü yükümlülüklerin hayata geçirilmesi ve OHSAS 18001 standardında İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesi konusunda birimler arası işbirliği ve koordinasyonun geliştirilmesi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim faaliyetlerinin ve iş başı bilinçlendirme çalışmalarının artırılması, özellikle kişisel koruyucu donanımların gerektiği şekilde kullanılması yönünde gerekli bilincin oluşturulması hususu üzerinde önemle durulması, çalışma ortamlarının daha elverişli hale getirilmesine ve mevcut elektrik alt yapı sisteminin yenilenmesine yönelik çalışmaların tamamlanması(sayfa; 55-56), 5- Şirketin pazarlama ve satış faaliyetleri ile ilgili olarak; -6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleşmesi Hakkında Kanunla getirilen düzenlemelerin, demiryolu hizmetlerinin yanı sıra, demiryolu imalat sektöründe de serbestleşmeye ve rekabetin genişlemesine yol açacağı dikkate alınarak; birim maliyetlerin düşürülmesi başta olmak üzere Şirketin rekabet gücünün artırılmasına yönelik tedbirlerin geliştirilmesi; Ar-Ge çalışmalarının yoğunlaştırılması; yurtiçi ve yurt dışı pazarlara açılma ve alternatif piyasalara yönelme konusundaki çabalara ve tanıtım faaliyetlerine etkinlik ve süreklilik kazandırılması, -1981 yılında yürürlüğe konulmuş olan 2522 sayılı Kamu Kuruluşlarının Yurt Dışındaki İhalelere katılması Hakkında Kanun uyarınca, yurt dışı ihalelere katılabilmek için Bakanlar kurulu kararı gerektiğinden, yurt dışı ihalelerde her defasında Bakanlar Kurulu kararına müracaat etme yerine, zaman kaybını önlemeye ve daha süratli hareket etmeye imkan verecek bir düzenleme yapılması hususunun tüm yönleriyle değerlendirilmesi amacıyla ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa; 62-64), 6- Şirketin bilişim teknolojileri sisteminin, olası donanım arızaları, yazılım hataları, insandan kaynaklanan olaylar ve doğal afet durumlarında kesintiye uğramaması ve/veya verilerin geri dönülemez biçimde kaybolmaması için tek merkezden kontrol edilen veri tabanının ayrı bir binada yedeklemesinin yapılması (Sayfa; 76), 7- Şirketin kullanımında olan ve 2013 yılı sonu itibariyle maddi duran varlık hesapları ile finansal tablolarda 25,9 milyon TL net değeri ile yer alan, toplam varlıkların ise % 9,5 ini oluşturan arsa, arazi ve binaların, tapu kayıtlarında TCDD nin mülkiyetinde görünmesinin, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile Uluslararası (ve Türkiye) Finansal Raporlama Standartları (UFRS/TFRS) açısından ortaya çıkaracağı sorunlar da dikkate alınarak, finansal tabloların Şirketin gerçek mali durumunu yansıtmasını teminen konunun bir an önce çözüme kavuşturulması için ana kuruluş TCDD nezdinde girişimlerde bulunulması (Sayfa; 85-87), 8- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek:19) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi. Önceki yıllardan devam eden ve izlemede olan konular: 1- Verimliğin artırılması ve daha sağlıklı bir üretim planlaması yapılabilmesi için; üretim safhalarının tamamında iş-zaman etütlerinin ve ölçümlerinin yapılması, VI
VII yapılmış olanların tezgah modernizasyonu ve yan sanayi çalışmalarına paralel olarak revize edilerek güncellenmesi, iş akış diyagramlarının ve ürün ağaçlarının elde edilecek bulgular ile geliştirilmesi (Sayfa; 52-53) Sonuç: Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi A.Ş. (TÜLOMSAŞ) TCDD nin bağlı ortaklığı statüsünde olup Şirket sermayesinin tamamı TCDD ye aittir. KİT ler hakkında 233 sayılı KHK nın 23 üncü maddesi; Sermayelerinin en az % 91'i kamu iktisadi kuruluşlarına ait olan bağlı ortaklıkların genel kurulu ve denetçileri bulunmaz. Hükmünü haizdir. Ana kuruluş TCDD, 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun un yürürlüğe girdiği 01.05.2013 tarihine kadar Kamu İktisadi Kuruluşu statüsünde faaliyetini sürdürmüş, dolayısıyla bu tarihe kadar TÜLOMSAŞ ın kendi genel kurulu ve denetçileri bulunmamış; bilanço ve netice hesapları TBMM KİT Komisyonu unda tasvip ve ibra işlemine tabi tutulmuştur. Ancak 6461 sayılı Kanun la birlikte TCDD nin Kamu İktisadi Kuruluşu statüsü sona erdirilerek, İktisadi Devlet Teşekkülü statüsünde yeniden yapılandırılmıştır. Böylece 233 sayılı KHK nın 23 üncü maddesinin uygulaması sona ermiş ve TÜLOMSAŞ ın kendi genel kurulu ve denetçilerinin oluşturulması gereği ortaya çıkmıştır. 3346 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük millet Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun un 9 uncu maddesi uyarınca, kendi genel kurulu ve denetçileri bulunan Türk Ticaret Kanununa veya özel kanunlarına tabi şirket ve kurumlar TBMM KİT Komisyonunda ibra işlemine tabi tutulmamakta, bu kuruluşlar hakkında sadece genel görüşme yapılmaktadır. Dolayısıyla, TÜLOMSAŞ ın 2013 faaliyet yılının 01.01.2013-30.04.2013 arası dönemi TBMM KİT Komisyonunun ibra işlemine, 01.05.2013-31.12.2013 arası dönemi ise genel görüşmeye tabi bulunmaktadır. Bu çerçevede; TÜLOMSAŞ ın tüzel kişiliğine ilişkin statüsünde bir değişiklik söz konusu olmadığından ve faaliyetler kesintisiz devam ettiğinden 2013 yılı Bilanço ve Gelir Tablosu hazırlanmış, ancak yukarıda değinilen gelişmelerden dolayı sadece bu yıla özgü olarak 01.01.2013-30.04.2013 ve 01.05.2013-31.12.2013 arası dönemlere ait temel mali tablolar da ayrıca hazırlanmıştır. Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii Anonim Şirketi nin 2013 yılı bilançosu ve 8.030.512,90 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan gelir tablosunun; -01.01.2013-30.04.2013 arası döneme ilişkin 2.149.278.50 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan bilanço ve netice hesapları tasvibe, -01.05.2013-31.12.2013 arası döneme ilişkin 5.881.234,40 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan bilanço ve netice hesapları genel görüşmeye, Sunulur. VII
1 A-Mevzuat: II. ĠDARĠ BÜNYE 1-Kanunlar ve kuruluģ statüsüne iliģkin mevzuat: Şirket 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında KHK ile 08.05.1986 tarihli Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanarak yürürlüğe giren TÜLOMSAŞ Ana Sözleşmesi hükümleri çerçevesinde faaliyetini sürdürmekte olup anılan KHK ve Ana Sözleşmede saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi bulunmaktadır. Ana Sözleşmenin 3 üncü maddesi ile Şirketin amaç ve faaliyet konuları; -Her çeşit çeken ve çekilen araç imalatı ile inşaat, taahhüt ve onarım işlerini yapmak, -Makine, malzeme, tesisat, motorlu ve motorsuz araç ve gereç alet ve yedeklerini ve benzerlerini imal etmek veya ettirmek, tadil, ıslah ve tamir etmek, -Faaliyet konuları ile ilgili olarak yurtiçi ve yurtdışında yerli ve yabancı kuruluşlarla işbirliği ve iştiraklerde bulunmak proje müşavirlik işleri yapmak, -Faaliyet alanları ile ilgili tesisler kurmak ve işletmelerinin ihtiyacı olan enerjiyi üretmek, -Lisans, teknik beceri (know-how) ve benzeri anlaşmaları yapmak, -Faaliyet konularına giren alanlarda araştırma geliştirme çalışmaları yapmak, yaptırmak, -Gerektiğinde yurt içinde ve yurt dışında büro açmak, acentelik, baş bayilik, bayilik ihdas etmek, dahili sigorta fonu kurmak, sigorta acenteliği yapmak, sigorta şirketlerine ortak olmak, -Şirket, ihtiyacı halinde taşınmaz mal satın almak, satmak, kiraya vermek, kiralamak, satın aldığı arsa ve arazi üzerinde inşaatlar yapmak, taşınmaz mallar üzerinde gerek kendi ve gerekse üçüncü kişiler lehine ayni haklar tesis etmek. -Faaliyet konuları ile ilgili diğer işleri yapmak, Şeklinde belirlenmiştir. Personelin özlük ve sosyal hakları konusunda; 399 sayılı KHK, 4857 sayılı İş Kanunu, 6245 sayılı Harcırah Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar Kanunu, 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve ilgili mevzuat uyarınca yürürlüğe konulan diğer düzenlemeler uygulanmaktadır. 13.01.2011 tarihinde kabul edilen ve önemli bir kısmı 01.07.2012 ve 2013 yılı başında, bir kısmı da 2014 yılında yürürlüğe giren 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile iktisadi ve ticari alanda yeni bir dönem başlamıştır. Anılan Kanunla şirketlerin kuruluşu, yönetimi, denetimi ve diğer faaliyetlerine ilişkin yeni esaslar getirilmiş bulunmaktadır. Bu çerçevede anonim şirketlerin esas sözleşmelerini 6102 sayılı Türk 1
2 Sayıştay Ticaret Kanunu'na uyumlu hale getirmeleri gereği ortaya çıkmış olup bu konudaki çalışmaların 01.07.2014 tarihine kadar tamamlanması gerekmektedir.tülomsaş ın yeni düzenlemelere uygun ana statü taslağının hazırlanarak onaylanmak üzere ana kuruluş TCDD ye gönderildiği, bu konudaki çalışmaların devam ettiği belirlenmiştir. Diğer yandan 2012/4213 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararına göre Şirket, 2015 yılı başından itibaren bağımsız denetime tabi tutulacak şirketler arasında yer almaktadır. Bu bakımdan, Uluslararası Muhasebe Standartları (UMS) ve Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) ile ilgili alt yapı hazırlık ve eğitim çalışmalarının sürdürülmesi gerekli bulunmaktadır. 2-Tüzükler: 2013 yılında Şirketi doğrudan ilgilendiren bir tüzük yayımlanmamıştır. 3-Bakanlar Kurulu Kararları: Bakanlar Kurulunca KİT lere ilişkin olarak alınan kararlar Şirkette de uygulanmış olup bu konudaki açıklamalara ilgili bölümlerinde yer verilmiştir. 4-Uluslararası anlaģmalar: 2013 yılında Şirketi doğrudan ilgilendiren uluslararası anlaşma bulunmamaktadır. 5-Yüksek Planlama Kurulu Kararları: YPK nın KİT lerle ilgili olarak aldığı genel nitelikteki kararlar Şirkette de uygulanmakta olup 2013 yılında doğrudan Şirketi ilgilendiren karar bulunmamaktadır. 6-Yönetmelikler: Şirket faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenmiş 15 ayrı yönetmelik bulunmakta olup bunlardan 14'ü Şirket Yönetim Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulmuştur. TCDD topluluğu bünyesinde müştereken uygulanan TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği 08.01.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Şirkette bir süredir devam eden iç mevzuat güncelleme çalışmalarının sürdürülmesi; eski yıllarda düzenlenmiş ve yenileme ihtiyacı gereken yönetmeliklerin değişen mevzuata ve günün koşullarına uygun hale getirilmesi çalışmalarının tamamlanması önerilir. B-TeĢkilat : 1-TeĢkilatın yapısı: Şirketin teşkilat yapısı; genel kurul, denetçiler, karar organı (Yönetim Kurulu) ve yürütme organından (Genel Müdürlük) oluşmaktadır. Şirketin teşkilat yapısını gösteren çizelgeye ekler arasında (Ek:1) yer verilmiştir. 2
3 Şirketin, I sayılı cetvelde yer alan ve yönetim kademelerinden oluşan 657 sayılı Kanun a tabi 129 adet kadrosunun 89 u dolu, 40 ı boş; II sayılı cetvelde yer alan 399 sayılı KHK ya tabi 457 sözleşmeli pozisyonunun 277 si dolu, 180 i boş durumdadır. Ana hizmet birimleri ve alt birimler arasında benzer görev ve hizmet yürüten birimlerin aynı grupta toplanması, faaliyet yapısına uygun daha ekonomik bir yapılanmaya gidilmesi; münhal durumda olan ihtiyaç fazlası kadro ve pozisyonların iptal edilmesi önem arz etmektedir. Kârlılık-verimlilik ilkelerine ve ihtiyaca uygun etkin bir yapılanmaya gidilmesi konusu, genel olarak tüm kamu kurum ve kuruluşlarında olduğu gibi Şirket açısından da önemli bir husus teşkil etmektedir. Bu konuda, kamu kurum ve kuruluşlarındaki norm kadro çalışmaları kapsamında, 2002 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesine bir çalışma yaptırılmış; çalışmalar sonucunda TÜLOMSAŞ Organizasyon El Kitabı, Kadro El Kitabı ve Norm Kadro/Pozisyon Kılavuzu hazırlanmıştır. Söz konusu çalışmalar ilgili mercilere gönderilmişse de, bu çalışmalar daha sonra yine kamudaki genel düzenlemeyle iptal edildiğinden uygulamaya konulamamıştır. Diğer yandan, 2013 yılında yürürlüğe konulan 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleşmesi Hakkında Kanunla TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü İktisadi Devlet Teşekkülü haline getirilmiş, TCDD Taşımacılık A.Ş. kurulmuş, ayrıca sektörde özel şirketlerin de hizmet verebilmesine imkân sağlayan düzenlemeler yapılmıştır. Bun göre demiryolu alanında yeni bir dönem başlamıştır. Ancak, anılan Kanunda TCDD nin bağlı ortaklıklarına ilişkin yapısal bir düzenleme yer almamaktadır. Demiryolu ulaştırması ile ilgili olarak ortaya çıkan yeni hukuki alt yapı ve bu kapsamda yürütülecek serbestleştirme uygulamaları sonucu, sektörde rekabet edecek yerli ve yabancı firma sayısının artması beklenmektedir. Bu nedenle TÜLOMSAŞ ın (ve diğer bağlı ortaklıkların) rekabet güçlerinin artırılması gerekli bulunmaktadır. Bu noktada bağlı ortaklıkların yeniden yapılanmaları konusu üzerinde de önemle durulmalıdır. Özellikle, bağlı ortaklıklar arası mevcut iş paylaşımı ile yan sanayiye yaptırılacak işlerin niteliği ve kapsamı gözden geçirilmeli; Şirketin yüksek bilgi birikimi ve ileri teknoloji ile kârlı ve verimli bir şekilde çalışmasını mümkün kılacak bir yapılanma esas alınmalıdır. Şirkette organizasyon, yöntem ve süreçlerle ilgili olarak üzerinde durulması gereken bir diğer önemli husus ise etkin bir iç kontrol sistemi oluşturulmasıdır. İç Kontrol, kuruluşların amaçlarına, belirlenmiş politikalarına ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, karar oluşturmak için gerekli bilgilerin düzenli, zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan malî ve diğer kontroller bütünüdür. Üst Yönetim, İç 3
4 Sayıştay Kontrol sisteminin tasarlanması, uygulanması, uygun bir şekilde yürütülmesinin gözetilmesinden sorumludur. Bu konuya KİT Genel Yatırım ve Finansman Programı Kararnamelerinde de yer verilmektedir. 2014 yılı KİT Genel Yatırım ve Finansman Kararnamesinin İç Kontrol Sisteminin Kurulması başlıklı 24 üncü maddesinde İç kontrol; kamu iktisadi teşebbüslerinin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesi, varlık ve kaynaklarının korunması, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulması, malî bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere kamu iktisadi teşebbüsleri tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçler ile iç denetimi kapsayan kontroller bütünü olarak tanımlanmıştır. KİT lerin, 2014 yılı Haziran ayı sonuna kadar bu maddede belirtilen şekilde bir iç kontrol sisteminin iki yıl içinde kurulmasını taahhüt eden ayrıntılı bir eylem planı hazırlamaları gerektiği, söz konusu eylem planının, yönetim kurulunun onayı ile ilgili kamu iktisadi teşebbüsü tarafından 2014 yılı Temmuz ayı sonuna kadar Müsteşarlığa gönderileceği, ayrıca, kamu iktisadi teşebbüsleri bu madde çerçevesinde verilen görevlerin gerçekleşmelerine ilişkin hazırlayacakları raporları yönetim kurulunun da onaylamasını müteakip 2014 yılı Aralık ayı sonuna kadar Müsteşarlığa göndermeleri gereği belirtilmiştir. TCDD ve bağlı ortaklıklarda bu konuya ilişkin çalışmalar yürütüldüğü gözlenmiştir. 2- Genel kurul ve denetçiler: Genel kurul Şirketin en yüksek düzeydeki karar organıdır. Bağlı ortaklıklarda genel kurulun ve denetim kurulunun teşkili 233 sayılı KHK ile düzenlenmiştir. 233 sayılı KHK nın 25 inci maddesi bağlı ortaklıkların denetim kurulunun üç üyeden oluşacağını, özel kesimi oluşturan hisselerin toplam olarak % 20'yi geçmesi halinde özel kesimi temsil eden üyelerin kendi aralarında oya katılanların çoğunluğu ile bu kesimi temsilen bir üye seçeceklerini, denetim kurulunun geri kalan 2 üyesinden birinin ilgili bakan, diğerinin Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu bakan ve gerektiğinde üçüncü üyenin teşebbüs tarafından kendi mensupları arasından veya dışarıdan atanacağını; denetçilerde, yönetim kurulu üyesi için gerekli nitelik ve şartlar aranacağını, ancak, denetçilerden birinde mesleki ihtisas şartının aranmayabileceğini hükme bağlamıştır. Söz konusu KHK nın 26 ncı maddesinde ise, bağlı ortaklık genel kurulunun en geç Haziran ayının sonuna kadar toplanacağı ve Sayıştay raporunu da dikkate alarak, kararlarını vereceği hükmü yer almıştır. Ancak, anılan KHK nın 23 üncü maddesinde, sermayelerinin en az % 91'i kamu iktisadi kuruluşlarına ait olan bağlı ortaklıkların genel kurullarının ve denetçilerinin bulunmayacağı hükmüne yer verilmiştir. 233 sayılı KHK nın değinilen bu hükümleri çerçevesinde, Şirketin bağlı olduğu ana kuruluş TCDD, Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleşmesi Hakkında 4
5 Kanun un yürürlüğe girdiği 01.05.2013 tarihine kadar kamu iktisadi kuruluşu statüsünde faaliyetini sürdürdüğünden TÜLOMSAŞ ın genel kurulu ve denetçileri bulunmamıştır. Ancak, anılan Kanunla birlikte ana kuruluş TCDD İktisadi Devlet Teşekkülüne dönüştürülmüş olup mevzuat gereği TÜLOMSAŞ ın genel kurulu ve denetim kurulunun oluşturulması gereği ortaya çıkmıştır. Nitekim halen tamamlanma süreci devam eden taslak ana sözleşmede bu yönde hükümlere yer verildiği görülmüştür. Şirket sermayesinin tamamı TCDD ye ait olduğundan Şirket genel kurulunun teşkili tek hissedar olan ana kuruluş TCDD den oluşmaktadır. 233 sayılı KHK nın öngördüğü denetim kurulunun teşkili henüz tamamlanmamış durumdadır. Bu noktada Şirketin denetimi ile ilgili olarak farklı mevzuatta yer alan düzenlemelerin birlikte değerlendirilmesinde yarar bulunduğu düşünülmektedir. 1984 yılında yürürlüğe giren 233 sayılı KHK nın denetimle ilgili yukarıda değinilen hükümleri eski Türk Ticaret Kanununda yer alan şirketlerin denetimlerine ilişkin hükümlere paralellik arz etmektedir. Ancak, 13.01.2011 tarihinde kabul edilen 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nda bu konuya yeni bir bakış açısı getirildiği; sermaye şirketlerinin denetim sisteminin tümüyle değiştirildiği görülmektedir. 6102 sayılı TTK nın sermaye şirketlerinin denetimini düzenleyen 397 nci maddesi ile denetime ilişkin diğer maddeler ve gerekçeleri irdelendiğinde; daha önce uzman bilgisine sahip olması zorunlu bulunmayan "murakıp(lar)" eliyle yapılan denetlemenin yerine, bir bağımsız denetleme kuruluşunun veya yeminli malî müşavirin ya da serbest muhasebeci malî müşavirin yaptığı, uluslararası denetim standartları ile uyumlu bir denetimin sisteminin getirildiği görülmektedir. Diğer bir ifadeyle, denetimin, başta bağımsızlık ilkesi olmak üzere, denetçilik mesleğinin gereklerine, etiğine ve uluslararası standartlara göre yapılması gereği yasa hükümlerine bağlanmıştır. Bu çerçevede, 6102 sayılı TTK nın söz konusu 397 nci maddesine istinaden, 2012/4213 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketlerin Belirlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı çıkarılarak 23.01.2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Buna göre, TÜLOMSAŞ ın da 2015 yılı başından itibaren bağımsız denetime tabi tutulacak şirketler arasında yer aldığı görülmektedir. Sermaye şirketlerinin bağımsız denetimine ilişkin bu düzenlemeler yapılırken, KİT ler hakkında 233 sayılı KHK da, eski TTK paralelinde oluşturulmuş olan bağlı ortaklıkların denetimine ilişkin hükümlerde bir değişikliğe gidilmediği için, TÜLOMSAŞ ta hem 233 sayılı KHK ya göre teşkil edilmiş bir denetim kurulu tarafından denetim yapılması, hem de 6102 sayılı TTK ve 2012/4213 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre bir bağımsız denetim kuruluşunca denetim yapılması durumu ortaya çıkmış bulunmaktadır. Dolayısıyla bu ikili yapı sonucu, aynı dönemle ilgili olarak farklı usul ve yöntemlerle hazırlanacak denetim raporlarının, birbiriyle çelişme ve farklı denetim görüşleri içerme ihtimali nedeniyle, denetim sonuçları açısından uygulamada çeşitli ihtilafların ortaya çıkması da muhtemel bulunmaktadır. Bu itibarla; 5
6 Sayıştay 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu ile sermaye şirketlerindeki denetim kurullarının kaldırıldığı; daha önce uzman bilgisine sahip olması zorunlu bulunmayan murakıplar eliyle yapılan denetlemenin yerine, bir bağımsız denetleme kuruluşunun veya yeminli malî müşavirin ya da serbest muhasebeci malî müşavirin yaptığı, uluslararası denetim standartları ile uyumlu bir denetim sisteminin getirildiği, bu çerçevede TÜLOMSAŞ ın da 2015 yılı başından itibaren bağımsız denetime tabi tutulacak şirketler arasında yer aldığı, ancak 233 sayılı KHK da aynı paralelde bir değişikliğin söz konusu olmaması nedeniyle, Şirkette ayrıca bir denetim kurulunun teşkilinin daha ortaya çıktığı göz önüne alındığında; aynı dönemle ilgili olarak farklı usul ve yöntemlerle hazırlanacak denetim raporlarının birbiriyle çelişmesi ve farklı denetim görüşleri içermesi durumunda, denetim sonuçları açısından uygulamada tereddütlerin ve çeşitli hukuki ihtilafların ortaya çıkabileceği dikkate alınarak, konunun tüm yönleriyle değerlendirilmesi için ilgili merciler nezdinde girişimlerde bulunulması önerilir. 3- Karar organı Şirketin en üst seviyede yetkili ve sorumlu karar organı olan yönetim kurulu bir başkan ve dört üyeden oluşmaktadır. Şirket Genel Müdürü aynı zamanda Yönetim Kurulunun başkanı olup ilgili bakanın teklifi üzerine ortak karar ile atanmaktadır. Yönetim Kurulunun genel müdür dışında kalan ve kuruluşu temsil edecek üyelerinden biri Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu bakan, diğerleri ilgili bakan tarafından atanmaktadır. Yönetim Kurulu 2013 yılında 16 toplantı yaparak muhtelif konularda toplam 123 karar almıştır. 4-Yürütme organı: Şirketin yürütme organı olan Genel Müdürlük, genel müdür ve 4 genel müdür yardımcılığı ile bağlı ana ve yardımcı hizmet birimlerinden oluşmaktadır. Şirkette Genel Müdüre doğrudan bağlı Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği, Basın yayın hakla İlişkiler Müdürlüğü ve Genel Müdür Yardımcılarına bağlı 5 esas işletme, 2 yardımcı işletme ve 11 Daire Başkanlığı bulunmaktadır. Genel Müdürlük, yönetim kurulu kararları çerçevesinde ve mevzuat hükümleri dahilinde Şirket faaliyetlerini yürütmekle görevli, yetkili ve sorumlu bulunmaktadır. 5-Servisler: Servislerin 2013 yılında yürüttükleri faaliyetlere ilişkin tespit ve değerlendirmelere Raporun ilgili bölümlerinde yer verilmiş, üzerinde ayrıca durulması gerekli görülen ünitelerin çalışmalarına ise aşağıda değinilmiştir. a) Hukuk MüĢavirliği: Hukuk Müşavirliği, Şirketle ilgili adli, idari ve icrai dava ve işlemleri yürütmek, diğer hukuki işleri takip etmek, hukuki mütalaada bulunmak ve mevzuatla verilen diğer görevleri yürütmekle yetkili ve sorumlu bulunmaktadır. Söz konusu görevler, 6
7 kanunlar, diğer ilgili mevzuat ve TÜLOMSAŞ Hukuk Müşavirliği Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. Genel Müdüre doğrudan bağlı olarak çalışan Hukuk Müşavirliğinde 2 Hukuk Müşaviri, 1 Avukat, 1 Şef olmak üzere 4 personel çalışmaktadır. 2012 yılından 2013 yılına 37 adet dava dosyası devretmiş, 2013 yılında 9 u Şirket aleyhine, 5 i Şirket tarafından olmak üzere 14 adet dava açılmıştır. 2013 yılından 2014 yılına 33 adet dava dosyası devretmiştir. Bunlardan 10 adet adli ve 2 adet idari dava dosyası derdest olup, 8 adli, 10 idari, 1 ceza dava dosyası temyizdedir.2 adet dava sonuçlanmıştır. Bunların dışında 21 adet icra dosyası mevcuttur. Şirketçe yürütülen davalar arasında, Şirket tarafından Nursoy A.Ş. aleyhine açılan dava parasal tutarı itibariyle önemli bir yer tutmaktadır. Şirket ile Nursoy A.Ş. arasında yapılan 27.01.2012 tarihli Van Tatvan feribotlarında (2 adet) kullanılmak üzere 8 adet dizel jeneratör setinin imaline yönelik sözleşme uyarınca kesilen 4 adet dizel jeneratör bedeline ait 27.12.2012 tarihli fatura bedeli olan 3.964.032 TL 'nin firma tarafından ödenmemesi nedeniyle, söz konusu tutarın faiz ve icra masrafları ile birlikte tahsiline yönelik olarak TÜLOMSAŞ tarafından Eskişehir 1. İcra Müdürlüğü'nün 2013/6736 E. sayılı dosyası ile 22.07.2013 tarihinde icra takibi başlatılmıştır. Ancak, adı geçen firmanın TCDD nin Van Gölü Feribot ve İskele Tevsii işinden dolayı TCDD den alacağı bulunduğundan firma ile anlaşma yoluna gidilmiş ve firma TCDD'den olan alacağını önce Şekerbanka temlik etmiş; daha sonra 24.10.2013 tarihli üçlü protokol (TÜLOMSAŞ, Şekerbank, Nursoy A.Ş.) yapılarak firmanın Şekerbank'a temlik ettiği alacakları TÜLOMSAŞ a temlik edilmiştir. Söz konusu protokol uyarınca 270 bin TL tahsilat sağlandığı belirlenmiş olup TCDD tarafından firmaya ödeme yapıldıkça, kalan meblağın tahsil edileceği anlaşılmıştır. Diğer yandan 16.10.2006 tarihli sözleşme ile 100 adet vagon sarnıcı imalatını üstlenen ancak teslimlerini zamanında gerçekleştiremediği için TÜLOMSAŞ tarafından 207,6 bin TL gecikme cezası uygulan Aktes Isı Sanayi Ticaret Limitet Şirketi tarafından Şirket aleyhine açılmış olan dava da TÜLOMSAŞ lehine sonuçlanmış olup temyiz süreci devam etmektedir. b) TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı: Genel Müdüre doğrudan bağlı olarak faaliyetini sürdüren Teftiş Kurulu Başkanlığında; 1 Başkan, 1 Başmüfettiş ve 1 Müfettiş olmak üzere 3 denetim elemanı ile görev yapmaktadır. Teftiş Kurulu, çalışmalarını 1993 yılında yürürlüğe konulmuş olan TÜLOMSAŞ Teftiş Kurulu Yönetmeliği esaslarına göre yürütmektedir. Söz konusu yönetmeliğin bir kısım hükümleri, zaman içinde mevzuatta ve uygulamada meydana gelen değişiklikler nedeniyle güncelleme ihtiyacı içinde bulunmaktadır. Geçmiş dönemlerde bu konuda bir çalışma yürütülmüşse de yönetmelik değişikliğinin 7
8 Sayıştay gerçekleşmediği belirlenmiştir. Bu konudaki çalışmaların daha fazla gecikilmeksizin tamamlanması önem arz etmektedir. 2013 yılı Teftiş Programı ile 5 ünitenin teftişi öngörülmüş; ancak 5 inceleme ve 5 soruşturma görevi nedeniyle 3 ünitenin teftişi yapılamamış ve 2014 yılına devretmiştir. 2013 yılında, Lokomotif Fabrikası Müdürlüğü ile sosyal güvenlik mevzuatı kapsamında kayıt dışı istihdamın kontrolü ve sigorta uygulamalarının teftişi yapılmıştır. Diğer yandan, TCDD Teftiş Kurulunca da Satınalma ve İkmal Dairesi Başkanlığının teftişinin yapıldığı tespit edilmiştir. Şirket faaliyetlerinde ortaya çıkması muhtemel aksaklıkların zamanında belirlenmesi, alınabilecek tedbirlerin ortaya konulması ve daha iyi bir çalışma düzeninin sağlanmasına yönelik yol gösterici önerilerde bulunulabilmesi açısından ünite teftişlerinin önemli bir yeri bulunduğundan, teftiş programının gerçekleştirilmesi için gayret gösterilmesi ve Teftiş Kurulu Yönetmeliğinin daha fazla gecikilmeksizin güncel hale getirilmesi önerilir. C-Personel durumu: 1- Personel kadroları ve personele iliģkin iģlemler: Şirketin 2013 yılı personel durumu, program kadro ve geçen yıl verileriyle birlikte aşağıda gösterilmiştir. 8
9 Tablo: 2 Personel durumu Personel 2012 2013 Çalışan personel Ortalama Kişi Yıl Sonu Kişi Norm Kadro Program Kadro Çalışan personel Şirket 2013 yılı faaliyetlerini ortalama olarak 87 memur, 288 sözleşmeli ve 1.050 daimi işçi olmak üzere toplam 1.425 personelle yürütmüş; yıl sonu personel mevcudu ise 1.440 olarak gerçekleşmiştir. Diğer yandan, 2013 yılı KİT Genel Yatırım ve Finansman Programına istinaden Hazine Müsteşarlığından alınan onaylar çerçevesinde temizlik, taşıma, iaşe ve koruma güvenlik hizmetlerinin hizmet alımı yoluyla yürütüldüğü ve bu kapsamda ortalama 87 yüklenici işçi çalıştığı anlaşılmıştır. Personelin servislere dağılımı (Ek:2)'de, memur ve sözleşmeli personelin hareketi (Ek:3)'de, işçi personelin hareketi (Ek:4)'de ve işçilerin işyerlerine dağılımı (Ek:5) no.lu çizelgelerde gösterilmiştir. a) Memurlarla ilgili iģlemler: Memurların, atama, nakil, ilerleme, disiplin ve emeklilik işlemleri 657 ve 5510 sayılı kanunlar ile 399 sayılı KHK, söz konusu mevzuata istinaden yürürlüğe konulan Bakanlar Kurulu Kararları, TÜLOMSAŞ Personel Yönetmeliği ve TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Görevde Yükselme Esaslarına Dair Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. Sayı Sayı Ortalama Kişi Yıl Sonu Kişi A- Memurlar 1- Genel İdari Hizmetler 85 84 87 89 2- Teknik Hizmetler 1 1 3- Yardımcı Hizmetler Toplam (A) 85 85 87 90 B- Sözleşmeliler 1-399 Sayılı KHK ye göre çalışanlar 276 312 288 264 Toplam (B) 276 312 288 264 C- İşçiler 1-Sürekli İşçiler a) Aylıklılar 1.113 1.030 1.050 1.086 b) Gündelikçiler (Saat ücretliler) 2-Geçici İşçiler Toplam (C) 1.113 1.030 1.050 1.086 Genel Toplam (A+B+C) 1.474 1.427 1.425 1.440 Yüklenici İşçileri 141 141 87 89 9
10 Sayıştay Bu dönem I Sayılı cetvele tabi memur kadrolarına sözleşmeli statüden geçiş suretiyle 21 kişilik giriş yapılmış, emeklilik suretiyle 16 kişinin çıkışı yapılmıştır. Memur sayısı geçen yıla göre 5 kişi artmıştır. b) SözleĢmelilerle ilgili iģlemler: Sözleşmeli personelle ilgili işlemler, 399 sayılı KHK ile bunların ek ve değişiklikleri, 5510 sayılı Kanun ve yıllık bütçe kanunları ile Bakanlar Kurulu ve Yüksek Planlama Kurulu Kararları ile Şirket iç mevzuatı çerçevesinde yürütülmektedir. 2013 yılında II Sayılı cetvele tabi sözleşmeli pozisyonlara açıktan atama yoluyla 5, nakil yoluyla 4, askerlik dönüşü ve diğer nedenlerle 2 olmak üzere 11 kişinin girişi yapılırken, aynı dönemde 28 i emeklilik, 21 i memur kadrolarına geçiş ve 10 u da diğer nedenlerle olmak üzere toplam 59 kişinin çıkışı yapılmıştır. Böylece sözleşmeli personel sayısı önceki döneme göre 48 kişi azalmıştır. c) ĠĢçilerle ilgili iģlemler: İşçilerle ilgili işlemler; 4857 sayılı İş Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar, 2822 sayılı Toplu-İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile yürürlükteki Toplu İş Sözleşmesi ve Şirket tarafından yürürlüğe konulan yönetmelik ve genelgelere göre yürütülmektedir. 2013 yılında Hazine Müsteşarlığı ve Devlet Personel Başkanlığından gerekli izinler alınarak, Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik çerçevesinde Türkiye İş Kurumu aracılığıyla toplam 150 işçinin açıktan alımı gerçekleştirilmiştir. İşçi kadrolarına ayrıca askerlik dönüşü ve diğer nedenlerle 6 kişinin daha girişi yapılmış, 85 i emeklilik olmak üzere toplam 100 işçinin de ayrıldığı belirlenmiştir. Böylece işçi sayısı geçen yıla göre 56 kişi artmıştır. 2-Personele yapılan harcamalar: 2013 yılı personel harcamaları aşağıda gösterilmiştir. 10