ERZİNCAN VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ

ERZİNCAN VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ERZİNCAN İL ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYANLAR : Zakir KARARTI İl Müdürü Fehmi ÜNALAN Çevre Yönetimi ve ÇEDP Şube Müdürü Hale KAYGUSUZOĞLU Çevre Mühendisi 2010

İÇİNDEKİLER İçindekiler i Tablolar Dizini xii Şekiller Dizini xvi Haritalar Dizini xvii A. COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 2 A.4.İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu 3 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 5 A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma 7 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 7 B. DOĞAL KAYNAKLAR 11 B.1. Enerji Kaynakları 11 B.1.1. Güneş 11 B.1.2. Su Gücü 11 B.1.3. Kömür 11 B.1.4. Doğal Gaz 12 B.1.5. Rüzgar 12 B.1.6. Biyokütle 12 B.1.7. Petrol 12 B.1.8. Jeotermal Sahalar 12 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 13 B.2.1. Ormanlar 13 B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 13 B.2.2. Çayır ve Mera 14 B.2.3. Sulak Alanlar 14 B.2.4. Flora 14 B.2.5. Fauna 14 B.2.6. Milli Parkları Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas 14 Yöreler B.3. Toprak 15 B.4. Su Kaynakları 24 B.4.1. İçme suyu Kaynakları 24 B.4.2. Yer altı Su Kaynakları 24 B.4.3. Akarsular 25 B.4.4. Göller ve Göletler 26 B.5. Mineral Kaynaklar 31 B.5.1. Sanayi Madenleri 31 B.5.2. Metalik Madenler 31 B.5.3. Enerji Madenleri 32 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabii Olan Doğal Malzemeler 32 C. HAVA ( ATMOSFER VE İKLİM ) 33 C.1. İklim ve Hava 33 C.1.1. Doğal Değişkenler 33 C.1.1.1. Rüzgar 33 C.1.1.2. Basınç 34 C.1.1.3. Nem 35 i

C.1.1.4. Sıcaklık 35 C.1.1.5. Buharlaşma 36 C.1.1.6. Yağışlar 36 C.1.1.6.1. Yağmur 36 C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 36 C.1.1.7. Seller 37 C.1.1.8. Kuraklık 37 C.1.1.9. Mikroklima 37 C.1.2. Yapay Etmenler 37 C.1.2.1. Plansız Kentleşme 37 C.1.2.2. Yeşil Alanların Azalması 37 C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 37 C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 38 C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 39 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 39 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu Ve Duman 40 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 43 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 44 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 45 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 45 C.3. Atmosferik Kirlilik 45 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 45 C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 47 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 48 C.4.1. Doğal Çevreye Etkisi 48 C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri 49 C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 50 C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerinde Etkileri 50 C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 50 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü kirliliği üzerine) Etkileri 51 D. SU 53 D.1. Su Kaynakları ve Kullanımı 53 D.1.1. Yer altı Suları 53 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 53 D.1.3. Akarsular 53 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 54 D.1.5. Barajlar 55 D.1.6. Denizler 56 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 56 D.3. Su Kaynağının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 56 D.3.1. Yer altı Suları ve Kirlilik 57 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 57 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 58 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 58 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 58 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 59 D.5.1. Tuzluluk 59 D.5.2. Zehirli Gazlar 59 ii

D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 59 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 60 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 61 D.5.5.1. Siyanürler 61 D.5.5.2. Petrol ve Türevleri 62 D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 62 D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği 62 D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği 62 D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği 62 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 63 D.5.7. Patojenler 63 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 64 D.5.9. Radyoaktif Maddeler ve Su Kirliliği 64 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 65 E.1. Genel Toprak Yapısı 65 E.2. Toprak Kirliliği 65 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 65 E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme 65 E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme 65 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 65 E.3. Arazi 65 E.3.1. Arazi Varlığı 65 E.3.1.1. Arazi Sınıfları 65 E.3.1.2. Kullanma Durumu 72 E.3.1.3. Erozyon 74 E.3.2. Arazi Problemleri 76 F. FLORA FAUNA VE HASSAS YÖRELER 78 F.1. Ekosistem tipleri 78 F.1.1. Ormanlar 78 F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı 78 F.1.1.2. İlin Orman Envanteri 78 F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları 81 F.1.1.4. Orman Kadastro ve mülkiyet durumları 82 F.1.2. Çayır ve Meralar 82 F.1.3. Sulak Alanlar 82 F.1.4. Diğer Alanlar 82 F.2 Flora 82 F.2.1. Habitat ve Topluluklar 82 F.2.2. Türler ve Popülasyonları 82 F.3. Fauna 89 F.3.1. Habitat ve Topluluklar 89 F.3.2. Türler ve Popülasyon 89 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 98 F.3.3.1. Evcil Hayvanlar 98 F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar 98 F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar 98 F.3.3.2. Nesli Tehlikede Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar 98 F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri 98 iii

F.3.3.4. Valilikler Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla işbirliği 98 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar 98 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 98 F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu 98 Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca 99 Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - 99 Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 111 F.4.1.5. 31/12/2004 Tarihli ve 25687 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17., 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar 111 F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 111 112 F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 112 F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 112 F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 112 F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 112 F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 112 F.4.1.13. 17.05.2005 Tarih ve 25818 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 112 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları 113 113 iv

F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar 113 113 113 F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar 113 F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar 113 115 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 115 F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı 115 115 F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya 116 Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 116 F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya 116 Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan 116 Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar v

G. TURİZM 118 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 118 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 118 G.1.1.1. Konum 118 G.1.1.2. Fiziki Özellikler 120 G.1.1.2.1.Jeotermal Kaynaklar 120 G.1.2. Kültürel Değerler 120 G.2. Turizm Çeşitleri 131 G.3.Turistik Altyapı 134 G.4. Turist Sayısı 136 G.5. Turizm Ekonomisi 136 G.6. Turizm Çevre İlişkisi 137 H. TARIM VE HAYVANCILIK 139 H.1. Genel Tarımsal Yapı 139 H.2. Tarımsal Üretim 140 H.2.1. Bitkisel Üretim 142 H.2.1.1. Tarla Bitkileri 143 H.2.1.1.1. Buğdaygiller 143 H.2.1.1.2. Baklagiller 143 H.2.1.1.2. Yem Bitkileri 144 H.2.1.1.3. Endüstriyel Bitkiler 144 H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 145 H.2.1.2.1. Meyve Üretimi 145 H.2.1.2.2. Sebze Üretimi 146 H.2.1.2.3. Süs Bitkileri 147 H.2.2. Hayvansal Üretim 147 H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık 148 H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık 149 H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) 149 H.2.2.4. Su Ürünleri 150 H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı 151 H.2.2.6. Arıcılık ve İpek Böcekçiliği 151 H.3. Organik Tarım 151 H.4. Tarımsal İşletmeler 151 H.4.1. Kamu İşletmeleri 151 H.4.2. Özel İşletmeler 152 H.5. Tarımsal Faaliyet 152 H.5.1. Pestisit Kullanımı 152 H.5.2. Gübre Kullanımı 152 H.5.3. Toprak Kullanımı 152 I. MADENCİLİK 153 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 153 I.1.1. Sanayi Madenleri 153 I.1.2. Metalik Madenler 155 I.1.3. Enerji Madenleri 159 I.1.4. Maden Kanununa Tabii Olan Doğal Malzemeler. 159 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 159 I.3. Cevher Zenginleştirme 159 vi

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 159 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 159 J. ENERJİ 161 J.1. Birincil Enerji Kaynakları 161 J.1.1. Taş Kömürü 161 J.1.2. Linyit 162 J.1.3. Asfaltit 162 J.1.4. Bitümlü şist 162 J.1.5. Ham petrol 162 J.1.6. Doğalgaz 162 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 162 J.1.8. Orman 162 J.1.9. Hidrolik 162 J.1.10. Jeotermal 164 J.1.11. Güneş 164 J.1.12. Rüzgar 164 J.1.13. Biyokütle 165 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 165 J.2.1. Termik Enerji 165 J.2.2. Hidrolik Enerji 165 J.2.3. Nükleer Enerji 165 J.2.3. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi üretimi 165 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı 165 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 165 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ 167 K.1. İl Sanayisinin Gelişimi, Yer seçimi süreçleri ve Bunu Etkileyen Etmenler 167 K.2. Genel Anlamda Sanayi Gruplandırması 168 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 169 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları Ve İstihdam Durumu 179 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 193 K.6. Sanayiden Kaynaklı Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 194 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 194 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 194 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 194 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 194 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 194 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 194 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 196 L.1. Altyapı 196 L.1.1. Temiz Su Sistemi 196 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 196 L.1.3. Yeşil Alanlar 197 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 197 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 197 L.2. Ulaşım 197 L.2.1. Karayolları 197 L.2.1.1. Karayolları Genel 197 vii

L.2.1.2. Ulaşım Planlaması 200 L.2.1.3. Toplu Taşım Sistemleri 200 L.2.1.4. Kent İçi Yollar 200 L.2.1.5. Araç Sayıları 200 L.2.2. Demiryolları 202 L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler 202 L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları 203 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 203 L.2.3.1. Limanlar 203 L.2.3.2. Taşımacılık 203 L.2.4. Havayolları 203 L.3. Haberleşme 204 L.4. İlin Plan Durumu 205 L.5. İldeki Baz İstasyonları 205 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 207 M.1 Kentsel ve Kırsal Planlama 207 M.1.1. Kentsel Alanlar 207 M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 207 M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni 207 M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişim Alanları 208 M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk 208 M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları 208 M.1.1.6. Endüstri Alanlarının Yer Seçimi 209 M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikler 210 M.1.2. Kırsal Alanlar 210 M.1.2.1. Kırsal Yerleşme Deseni 210 M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti 210 M.2. Altyapı 211 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 211 M.3.1. Kamu Binaları 211 M.3.2. Okullar 211 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 212 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 212 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 213 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 213 M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 213 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 213 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 213 M.3.10. Yerel Mimari Özellikler 213 M.3.11. Bina Yapımında kullanılan Yerel Materyaller 213 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 213 M.4.1. İş alanları ve işsizlik 214 M.4.2. Göçler 215 M.4.3. Göçebe İşçiler (mevsimlik) 216 M.4.4. Kent Toprağın Mülkiyet Dağılımı 216 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 216 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 217 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 217 viii

M.5.1. Görüntü Kirliliği 217 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 217 M.5.3. Havaalanı ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 217 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 217 M.5.5. Kentsel Atıklar 217 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 217 M.6. Nüfus 218 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 218 M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 218 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 219 M.6.4. Nüfus Değişim Oranları 219 N. ATIKLAR 221 N.1. Evsel Katı Atıklar 221 N.2. Tehlikeli Atıklar 222 N.3. Özel Atıklar 222 N.3.1. Tıbbi Atıklar 222 N.3.2. Atık Yağlar 231 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Yağlar 231 N.3.4. Pil ve Aküler 231 N.3.5. Jips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 231 N.3.6. Tarama Çamurları 232 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 232 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 232 N.4. Diğer Atıklar 232 N.4.1. Ambalaj Atıkları 232 N.4.2. Hayvan Kadavraları 232 N.4.3. Mezbaha Atıkları 232 N.5. Atık Yönetimi 232 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 232 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri 232 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 233 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 233 N.8.2. Atıkların Yakılması 233 N.8.3. Kompost 233 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 233 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 233 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 234 O.1. Gürültü 234 O.1.1. Gürültü Kaynakları 234 O.1.1.1. Trafik Gürültüsü 234 O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü 235 O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü 235 O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 235 O.1.1.5 Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültüler 236 O.1.2. Gürültü ile mücadele 236 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 236 O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Etkileri 236 O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Etkileri 236 ix

O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Etkisi 236 O.1.4.1. Fiziksel Etkisi 236 O.1.4.2. Fizyolojik Etkisi 237 O.1.4.3. Psikolojik Etkisi 237 O.1.4.4. Performans Etkisi 237 O.2. Titreşim 237 P. AFETLER 238 P.1. Doğal Afetler 238 P.1.1. Depremler 238 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 240 P.1.3. Seller 241 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 241 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik ve Abiyotik faktörlerin etkileri 242 P.1.6. Fırtınalar 242 P.2. Diğer Afetler 242 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 242 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Atıklar 243 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 243 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 243 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 243 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 244 P.3.3. İlk Yardım Servisleri 244 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 244 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 244 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 245 R. SAĞLIK VE ÇEVRE 246 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 246 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 246 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 248 R.1.2.1. İçme Kullanma ve Sulama Suları 249 R.1.2.2. Denizler 250 R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar 250 R.1.3. Gıda Hijyeni 250 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 251 R.1.5. Bebek Ölümleri 254 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş, ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 254 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 255 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 256 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 256 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 257 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 257 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 257 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 258 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 258 R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 259 S. ÇEVRE EĞİTİMİ 260 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri 260 S.2.Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 262 x

S.2.1. Çevre Vakıfları 262 S.2.2. Çevre Dernekleri 262 S.2.3. Çevre İle İlgili Federasyonlar 263 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 265 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevre Tahribatının Önlenmesi 265 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması 265 ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini 265 Aşmayacak Şekilde Planlanması T.4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 265 T.5. Çevreye Duyarlı Arazi Kullanımı Planlaması 265 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 265 xi

TABLOLAR DİZİNİ Sayfa Tablo A.1. Erzincan İli ilçelerinin il merkezine olan karayolu uzaklıkları 1 Tablo A.2. Erzincan İli nin bazı illere karayoluyla olan uzaklıkları 2 Tablo A.3. Erzincan İli nin ilçeleri, nüfusları ve yüzölçümleri 3 Tablo A.4. Erzincan İlinin yüksekliğine göre dağları 4 Tablo B.1 Erzincan İli ndeki baraj ve HES ler 11 Tablo B.2. Erzincan İli kömür rezervleri 12 Tablo B.3 Çayır ve meraların ilçelere göre dağılımı 14 Tablo B 4.Erzincan İli nde endemik tür içeren başlıca familyalar ve tür sayıları 14 Tablo. B.5. Erzincan İli ndeki kolüviyal toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 17 Tablo. B.6. Erzincan İli ndeki Alüvyal toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 18 Tablo. B.7. Erzincan İli ndeki Hidromorfik toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 18 Tablo. B.8. Erzincan İli ndeki Kireçsiz Kahverengi Orman toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 18 Tablo. B.9. Erzincan İli ndeki Kırmızı Kahverengi toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 18 Tablo. B.10. Erzincan İli ndeki Kahverengi Orman toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 19 Tablo. B.11. Erzincan İli ndeki Kestanerenkli toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 20 Tablo. B.12. Erzincan İli ndeki Rendzina toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 20 Tablo. B.13. Erzincan İli ndeki Bazaltik toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 20 Tablo. B.14. Erzincan İli ndeki Kahverengi toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 21 Tablo.B.15. Erzincan İli ndeki Kireçsiz Kahverengi toprakların kullanma kabiliyeti sınıfları ve kullanım durumları 22 Tablo.B.16. Büyük toprak gruplarının ilçelere göre dağılımı (hektar) 23 Tablo.B.17. Erzincan İli Göletlerine ait teknik veriler. 26 Tablo B.18. Erzincan İlinde bulunan Doğal Göl/Baraj Gölü/Gölet/Akarsu/Yer altı Suyu Envanteri 28 Tablo C.1. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn) 33 Tablo C.2. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi En Hızlı Rüzgar ve Yönü (m/sn) 33 Tablo C.3. Erzincan ili 1998-2007 Dönemi esme sayıları toplamına göre hakim rüzgar yönü 34 Tablo C.4. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Ortalama Yerel Basınç (hpa) 34 Tablo C.5. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi En Yüksek Yerel Basınç ve Ayı* (hpa) 34 Tablo C.6. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi En Düşük Yerel Basınç ve Ayı* (hpa) 34 Tablo C.7. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Ortalama Bağıl Nem ( %) 35 Tablo C.8. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi En düşük Bağıl Nem ( % ) 35 Tablo C.9. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Ortalama Sıcaklık ( 0 C ) 35 Tablo C.10. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi OrtalamaYüksek Sıcaklık ( 0 C ) 35 xii

Tablo C.11. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Ortalama Düşük Sıcaklık ( 0 C ) 35 Tablo C.12. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi En Yüksek Sıcaklık ve Ayı* ( 0 C ) 35 Tablo C.13. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi En Düşük Sıcaklık ve Ayı* ( 0 C ) 35 Tablo C.14. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Ortalama Buhar Basıncı ( hpa ) 36 Tablo C.15. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Ortalama Yağış Miktarı ( mm ) 36 Tablo C.16. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Günlük En fazla Yağış Miktarı ve Ayı ( mm ) 36 Tablo C.17. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Yağışın 10 mm olduğu Ortalama Yağışlı Gün Sayısı 36 Tablo C.18. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Ortalama Kar Yağışlı Gün Sayısı 36 Tablo C.19. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi Ortalama Karla Örtülü Gün Sayısı 36 Tablo C.20. Erzincan İli 1998-2007 Dönemi En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı ( cm ) 36 Tablo.C.21. Belediyeler imar planı yeşil alan miktarı. 37 Tablo.C.22. Türkiyede bazı kirleticiler için hava kalitesi sınır değerleri 41 Tablo.C.23. Erzincan İli PM ve SO2 değerlerinin yıllara göre dağılımı 43 Tablo.C.24. Hava Kalitesi İndeksi (HKİ): Partiküler Madde (PM 10 ) 44 Tablo.C.25. Hava Kalitesi İndeksi (HKİ): Karbon Monoksit (CO) 44 Tablo.C.26. Hava kirleticilerin bitkiler üzerinde yaptığı tahribatlar 50 Tablo.C.27. Bazı hava kirleticilerinin insan sağlığı üzerindeki etkileri. 51 Tablo. D.1. Erzincan ilindeki akarsular ve debileri 54 Tablo. D.2. Erzincan İli Sulama amaçlı inşaa edilen barajlar. 55 Tablo. D.3. Erzincan İlindeki göletler. 56 Tablo.D.4. Fırat Nehri yan kolları su kalitesi 58 Tablo.D.5. İçme suları için max. inorganik toksik madde konsantrasyonları 60 Tablo.D.6. Deterjan yapımında kullanılan bazı yüzey aktif maddeler ve özellikleri 63 Tablo.E.1. Erzincan ili toprakları kimyasal analiz sonuçları 65 Tablo.E.2. Erzincan ili arazi kullanımı 71 Tablo.E.3. Erzincan İli arazi kullanma kabiliyetleri ve arazilerin tarıma uygunluğu. 72 Tablo.E.4. Erzincan da halen varolan arazi kullanma şekillerinin kabiliyet sınıflarına göre dağılımı 73 Tablo.E.5. Erzincan İli arazi kullanım durumu (hektar) 73 Tablo.E.6. İlçelere Göre Arazi Sınıflarının Dağılımı (hektar) 74 Tablo.E.7. Yıllar itibarıyla ağaçlandırma, erozyon, bakım program ve uygulama sonuçları 75 Tablo.E.8. Potansiyel ağaçlandırma alanları 75 Tablo E.9. Erzincan İlinde tarım topraklarının erozyon durumu (ha) 76 Tablo E.10. Erzincan İli Tarım Topraklarının Tuzluluk ve Sodiklik Oranları 76 Tablo E.11. Erzincan İli Topraklarının Taşlık Alanları ( ha ) 77 Tablo E.12. Erzincan İli Tarım Topraklarının Drenaj Durumu 77 Tablo F. 1 Erzincan Orman İşletme Müdürlüğü toplam alanının şeflikler bazında dağılımı. 80 Tablo F.2. Erzincan İli orman ağaçlarının vasıflarına göre dağılımı ( ha ) 80 Tablo F.3. Erzincan İli Orman Ağaçlarından 1997-2008 Yıllarında Üretilen Ürün Çeşitleri ve Miktarı 81 Tablo.F.4. Kentsel sit alanları 100 Tablo.F.5. Tarihi sit alanları 110 Tablo.F.6. Arkeolojik sit alanları 110 xiii

Tablo.F.7. Doğal sit alanları 111 Tablo F.8. Erzincan İli Genelinde Yapılan Mera Tespit Çalışmaları 112 Tablo.F.9. Anıtlar 114 Tablo.F.10. Yapı Toplulukları 114 Tablo.G.1. Erzincan Merkezde bulunan kültür ve tabiat varlıkları 124 Tablo.G.2. Erzincan Kemah İlçesinde bulunan kültür ve tabiat varlıkları 126 Tablo.G.3. Erzincan Kemaliye İlçesinde bulunan kültür ve tabiat varlıkları 127 Tablo.G.4. Erzincan Tercan İlçesinde bulunan kültür ve tabiat varlıkları 128 Tablo.G.5. Erzincan Refahiye İlçesinde bulunan kültür ve tabiat varlıkları 129 Tablo.G.6. Erzincan Çayırlı İlçesinde bulunan kültür ve tabiat varlıkları 130 Tablo.G.7. Erzincan İlinde yapılan yöresel kültürel etkinlikler 132 Tablo G.8.Erzincan kütüphanelerindeki kitap ve okuyucu sayısı 135 Tablo G.9. Belediye Belgeli Konaklama Tesisleri 135 Tablo G.10. İşletme belgeli eğlence yerleri 136 Tablo G.11. İlde konaklayan turist sayısı 136 Tablo G.12. 2006 yılında ilde konaklayan ve geceleyen turist sayısı 136 Tablo.H.1. Erzincan İl arazisinin ilçeler itibariyle genel dağılımı. 139 Tablo.H.2. Tarım arazisinin kullanım şekli. 139 Tablo.H.3. Erzincan İli çiftçi örgütleri durumu 141 Tablo.H.4. Arazi büyüklüğü ve mülkiyetine göre işletme sayısı 141 Tablo.H.5. Türkiye ve Erzincanda et üretimi 142 Tablo.H.6. Erzincan süt üretimi 142 Tablo H.7. Tarım Arazilerinin Kullanım Durumu 142 Tablo.H.8. Bitkisel Üretimde Verimlilik 142 Tablo.H.9. Erzincan İli Buğdaygiller Üretimi 143 Tablo.H.10. Erzincan İli Yem Bitkileri Üretimi 144 Tablo.H.11. İlimizde üretilen diğer tarımsal ürünler 144 Tablo.H.12. Erzincan ilin ait meyve ağaçları çeşitleri ve üretimleri 146 Tablo H.13. Erzincan İli sebze üretimi 147 Tablo.H.14. İl bazında tarımsal işletme büyüklükleri ve sayısı 147 Tablo.H.15. İldeki mezbaha ve kombinalar 148 Tablo. H.16. Büyükbaş hayvan mevcutlarının ilçelere göre dağılımı 148 Tablo. H.17. Küçükbaş hayvan mevcutlarının ilçelere göre dağılımı 149 Tablo. H.18. İlimizde tavukçuluk tesislerine ait bilgiler 149 Tablo. H.19. Kümes hayvanları mevcutlarının ilçelere göre dağılımı 149 Tablo. H.20. Alabalık işletmelerine ait istatistikler 150 Tablo. H.21. İlimizde arılı kovan sayıları ve üretimler 151 Tablo. H.22. Erzincan İli pestisit kullanımı 152 Tablo. H.23. Erzincan ili gübre kullanımı 152 Tablo. I.1. Mermer (bloktaş) bulunan sahalar 153 Tablo. I.2 Perlit bulunan sahalar 153 Tablo. I.3 Manyezit bulunan sahalar 154 Tablo. I.4 Zımpara bulunan sahalar 154 Tablo. I.5 Alçıtaşı (jips) bulunan sahalar 154 Tablo. I.6 Asbest bulunan sahalar 154 Tablo. I.7 Tuğla kiremit hammaddesi bulunan sahalar 154 Tablo. I.8 Kayatuzu bulunan sahalar 155 Tablo. I.9 Barit bulunan sahalar 155 xiv

Tablo. I.10 Altın madeni bulunan sahalar 155 Tablo. I.11 Bakır madeni bulunan sahalar 156 Tablo. I.12 Demir madeni bulunan sahalar 157 Tablo. I.13 Manganez madeni bulunan sahalar 157 Tablo. I.14 Krom madeni bulunan sahalar 158 Tablo. I.15 Linyit bulunan sahalar 159 Tablo.J.1. Kömür ithalatı ihalelerinde kömürde aranan özellikler 161 Tablo J.2. İşletmede olan enerji santralleri 163 Tablo.J.3. Proje aşamasında olup yapımı düşünülen santraller 163 Tablo J.4. Ortalama Güneşlenme Süresi (2000-2009) (saat,dakika) 164 Tablo.J.5. Ortalama açık günler sayısı (2000-2009) 164 Tablo J.6. Günlük ortalama güneşlenme şiddet. (cal/cm 2.dak) (2000-2009) 164 Tablo J.7. Erzincan İli 2000-2009 Dönemi Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn) 164 Tablo J.8. En Hızlı Esen rüzgar yönü ve hızı (2000-2009) 165 Tablo:J.9. Erzincan İli enerji tüketiminin sektörlere göre dağılımı 165 Tablo K.1. Erzincan daki tasdikli sanayi alanlarının kent içindeki dağılımları ve büyüklükleri 168 Tablo K.2. Erzincan da sanayi gruplarına göre işyeri sayıları 168 Tablo K.3. Erzincan İlindeki sanayi tesislerinin ilçelere göre dağılımı 170 Tablo K.4. Ücretli çalışanların ortalaması 180 Tablo K.5. Erzincan organize sanayi bölgesi parsel durumu 181 Tablo K.6. Organize sanayi bölgesinde üretime geçen firmalar 182 Tablo K.7. Organize sanayi bölgesinde inşaa halinde olan yatırımlar 183 Tablo K.8. Organize sanayi bölgesinde proje safhasında olan yatırımlar 183 Tablo K.9. Erzincan ilinde faaliyette bulunan sanayi işletmeleri 184 Tablo K.10. Erzincan da sanayi sektöründe tüketilen enerji miktarı ( kw ). 194 Tablo.K.11. Erzincan Şeker fabrikası üretim sezonunda Fırat nehri su analizi sonuçları 195 Tablo.L.1. İmar planında öngörülen yeşil alanlar 197 Tablo.L.2. İmar planı haricinde gerçekleştirilen çalışmalar 197 Tablo.L.3. Şehir İçi Ağaçlandırma Sahaları 197 Tablo.L.4. Kent içi yollar 201 Tablo L.5.Erzincandaki Haziran 2008 dönemi kayıtlı motorlu taşıt dağılımı. 202 Tablo L.6. Erzincan İli 2008 yılı havaalanı uçak ve yolcu trafiği 204 Tablo. L.7. Erzincan İli haberleşme istatistikleri 204 Tablo L.8. Erzincan İli jetonlu ve kartlı ankesörler dağılımı 205 Tablo.M.1. Erzincan kadastro durumu. 211 Tablo.M.2. Erzincan İli okul durumu 212 Tablo.M.3. İlimiz genelindeki sağlık kurumları ve çalışan doktor sayıları 212 Tablo M.4. Erzincan ilindeki işgücünün konumu 214 Tablo M.5. Cinsiyetlerine göre işgücü durumu 215 Tablo M.6. Erzincan nüfus artışında doğal artış ve net göçle artışın payları 216 Tablo M.7. Erzincan da nüfusun yıllara göre değişimi 218 Tablo M.8. Erzincan İli yıl ortası nüfusunun yaş ve cins gruplarına göre dağılımı 219 Tablo M.9. Erzincan ilçelerinin nüfusları, yüzölçümü ve nüfus yoğunluğu 219 Tablo M.10. Erzincan İlinin nüfusu ve yıllık nüfus artışı 220 Tablo M.11. Erzincan da yıllar itibariyle evli kadın nüfusunun (12-49 yaş arası) doğurganlık durumu 220 Tablo N.1. Erzincan da 2008 yılında toplanan günlük çöp miktarlarının ilçelere 221 xv

göre mevsimsel dağılımı (kg/gün) Tablo.N.2. Erzincan da bir kişinin ürettiği ve çalışan bir kişinin ürettiği günlük çöp miktarı 222 Tablo N.3. Erzincan 1990-2015 dönemi ilçelere göre günlük tahmini çöp miktarları (ton/gün) 222 Tablo N.4. Erzincan İli 1990-2015 dönemi yıllık tahmini çöp miktarları 222 Tablo N.5. Erzincan İli 2008 yılı sağlık kuruluşları yönetmelik uygulamaları 223 Tablo N.6. Erzincan İli 2008 yılı belediye yönetmelik uygulamaları 224 Tablo N.7. Erzincan İlinde tıbbi atık taşıma lisansına sahip belediye, firma ve araçlar 231 Tablo O.1.2008 yılı Mayıs Ayı gürültü ölçüm sonuçları 234 Tablo.P.1. Erzincan daki afetler 238 Tablo.P.2. Erzincan İli tarihsel depremleri 239 Tablo.P.3. 1993 2004 yılları arası orman yangını kayıtları 241 Tablo.P.4. Erzincan İlinde meydana gelen afetler 242 Tablo.P.5. İl Sivil savunma teşkilatı birimleri 244 Tablo R.1. Erzincan Devlet Hastanesi ile ilgili envanter dökümü. 247 Tablo R.2. Erzincan İli ve ilçelerine göre sağlık kurumlarının dağılımı 247 Tablo.R.3. Sağlık Personelinin İlçelere göre dağılımı 248 Tablo.R.4. Erzincan İli 2004-2008 dönemi bulaşıcı hastalıklar tablosu 248 Tablo.R.5. Erzincan İlinde 2008 yılında görülen bulaşıcı hastalıkların aylara göre dağılımı 249 Tablo.R.6. Erzincan İlinde içme suları analiz sonuçları. 249 Tablo R.7. Su kontrolü çalışmaları 250 Tablo R.8. Bakiye klor ölçümleri 250 Tablo R.9. Erzincan İline ait gıda maddelerinin kimyasal analiz sonuçları 250 Tablo R.10. Erzincan İline ait gıda maddelerinin bakteriyolojik analiz sonuçları 250 Tablo R.11. Erzincan İlinde denetimi yapılan gıda işlekleri 251 Tablo R.12. Erzincan ilinde 2008 yılında yapılan aşı çalışmaları. 251 Tablo:R.13. Erzincan İlinde 2004-2008 yılları arasında yapılan bağışıklama çalışmaları 253 Tablo.R.14. İlimizde yıllara göre bebek (0-11 ay) ölüm hızları (binde) 254 Tablo.R.15. 2007 Yılında bildirilen ölüm sebepleri ve dağılımı 254 Tablo.R.16. Yıllara Göre Bütün Ölenlerin Yaş ve Cins Gruplarına Dağılımı 255 Tablo.R.17 Erzincan İli 2004-2008 yılları arası AÇSAP şubesinde uygulanan aile planlaması yöntemleri 255 Tablo R.18. 2008 Yılı AÇS-AP çalışmaları 256 Tablo S.1 Erzincan İli 2008-2009 Eğitim-Öğretim Yılında Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu tarafından Açılan Meslek, Sosyal ve Kültürel Kurslar 261 Tablo.T.1. İlimizde Çed Yönetmeliği kapsamında değerlendirilen işletmeler. 267 xvi

ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil A.1. Erzincan da toprak örtüsünün dağılımı 3 Şekil H.1. Erzincan İli tarım arazilerinin kullanımı 140 Şekil H.2. Erzincan İli tarım arazilerinin kullanımı 140 Şekil K.1. Erzincan da firmaların devlet ve özel sektör itibarıyla dağılımı. 167 HARİTALAR DİZİNİ Sayfa Harita A.1. Erzincan İlinin İlçeleri ve komşuları 2 Harita A.2. Erzincan ili jeomorfoloji haritası 8 Harita A.3. Erzincan ili jeoloji haritası 9 xvii

A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş Erzincan, Doğu Anadolu Bölgesi nin Yukarı Fırat Bölümü nde 39 02'- 40 05' kuzey enlemleri ile 38 16'- 40 45' doğu boylamları arasında yer yer alan etrafı dağlık, ortası bağlık diye anılan bir ilimizdir. Erzincan ili genellikle dağlar ve platolarla kaplıdır. Dağlar, çeşitli yönlerde belirli bir sınır içinde uzanır. Erzincan İl toprakları jeolojik yapı itibariyle ikinci, üçüncü ve dördüncü zamanlarda oluşmuştur. Doğudaki Tercan Ovası, özel bir jeolojik yapı gösterir. Yöre, başkalaşım kayaçları arasına yerleşmiş geniş düzlükler ve dördüncü zamanda oluşmuş alüvyonlarla kaplıdır. Karasal iklim özelliklerine sahip olan Erzincan Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Elazığ ve Malatya dışındaki diğer tüm illerden daha ılıman bir iklime sahiptir. Çok eskilere dayanan Erzincan tarihi, yapılan arkeolojik kazılar ve araştırmalar sonucunda aydınlatılmıştır. Tarih öncesi çağlarda Urartu egemenliğinde olan bölge doğubatı, güney-güneybatı yol güzergahlarında olması ve tarihi İpek Yolu nun Erzincan dan geçmesi sebebiyle tarih boyunca önemini korumuştur. Bu ticari kaygılar bölgeye Urartular haricinde Hititleri, Medleri, Persleri, Makedonyalıları ve Romalıları da çekmiştir. 1071 Malazgirt zaferiyle Türkler Anadolu ya girmiş ve Kemah civarında İlk Türk Beyliği olan Mengücek Beyliği kurulmuştur. Bağımsızlık mücadelesinin başladığı 1920 li yıllara kadar birçok savaş atlatıp hükümdar değiştiren Erzincan, 1916 yılında Rus işgaline ve Ermeni ayrılıkçıların katliam ve yağmalarına şahit olmuştur. Erzincan ili keşfedilmeyi bekleyen birçok doğal güzelliğe sahiptir. Dört tarafı dağlarla çevrili bölge özellikle doğa sporları açısından çok cazip olanaklar sunmaktadır. Kemah, Kemaliye ve Refahiye İlçeleri bu tür faaliyetler için çok zengin seçenekler içermektedir. İl merkezinde Ilıca, Beytahtı, Girlevik Şelalesi, Çayırlı İlçesinde Aygır Gölü, Kemah ta Soğuk Sular, Kemaliye nin kendine has mimarisi, Otlukbeli ilçesinde doğal sit alanı olarak da kabul edilen Otlukbeli Gölü, Refahiye İlçesinde Dumanlı Dağları ve ormanlar ile Sakaltutan mevkiindeki Yıldırım Akbulut Kayak Tesisleri, Üzümlü de, Bayırbağ Mesire Yeri ve Hıdırellez Gölü, Tercan da ise Ağ Baba İlimizin akla ilk gelen önemli yerleridir. Urartu medeniyetinin günümüze ulaşmış en sağlam kentlerinden biri olan Altıntepe de ilimiz sınırları içerisinde bulunmaktadır. Erzincan İline bağlı 8 ilçe bulunmaktadır. İlçelerin il merkezine uzaklıkları Tablo A.1 de verilmiştir. Tablo A.1. Erzincan İli İlçelerinin il merkezine olan karayolu uzaklıkları İlçe Adı Km Üzümlü 22 Kemah 51 Refahiye 71 Çayırlı 115 Tercan 99 İliç 116 Otlukbeli 142 Kemaliye 157 KAYNAK: http://www.kgm.gov.tr/, 2011 1

A.2. İl ve İlçe Sınırları Erzincan, Doğu Anadolu Bölgesi nin batı bölümünde, Yukarı Fırat Havzasında bulunmaktadır. Şehrin kuzeyinde, Giresun, Bayburt, Gümüşhane; batısında Sivas; doğusunda Erzurum ve Bingöl; güneyinde ise Tunceli, Malatya ve Elazığ illeri bulunmaktadır. Tablo A.2 de Erzincan İli nin bazı illere karayoluyla olan uzaklıkları verilmiştir. Erzincan İlinin İlçeleri ve komşu illeri harita A.1 de sunulmuştur. Harita A.1: Erzincan İlinin İlçeleri ve komşu iller (Ölçeği bilinmemektedir, lejandına ulaşılamamıştır, yeni harita bulunamamıştır) Tablo A.2. Erzincan İli nin bazı illere karayoluyla olan uzaklıkları Merkez Varılacak Nokta Mesafe Erzincan Ankara 684 Erzincan Adana 674 Erzincan Erzurum 189 Erzincan Edirne 1266 Erzincan İstanbul 1036 Erzincan İzmir 1263 Erzincan Kars 389 Erzincan Mersin 743 Erzincan Trabzon 231 KAYNAK: http://www.kgm.gov.tr/, 2011 2

Tablo A.3. Erzincan İli nin ilçeleri, nüfusları ve yüzölçümleri(2010) İlçe Adı Nüfus İlçe Merkezi Köyler Yüzölçümü (km 2 ) Merkez 102.173 47.249 1.921 Çayırlı 5.447 4.814 1.230 İliç 2.503 3.846 1.230 Kemah 2.141 4.698 2.354 Kemaliye 2.198 2.993 1.168 Otlukbeli 2.078 532 254 Refahiye 3.730 6.839 1.744 Tercan 6.646 13.426 1.592 Üzümlü 7.112 6.524 410 KAYNAK : Nüfus Verileri TÜİK, 2011 Ova % 8,60 Yayla % 5,40 Plato % 26,40 Dağ % 59,60 Şekil A.1. Erzincan da toprak örtüsünün dağılımı (İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, 1991) (yeni veriye ulaşılamamıştır) İlin en büyük ve en verimli akarsuyu, Karasu Irmağıdır. Karasu Irmağı Fırat ın en önemli iki kolundan biridir. Tercan ovalarında ırmağa, kuzeybatıdan Keşiş Dağlarından çıkan Çayırlık Dere, ayrıca güneydoğudan Tuzla Suyu katılır. Erzincan Ovasında Karasu Iırmağı, iki yandan Mercan, Kom, Cimin, Pahnik ve Sürperen Suları ile Çardaklı Deresini alır. Irmak, Erzincan Ovasından sonra, Bağıştaş a kadar derin bir yatak içerisinde akar. Karasu, Kemaliye ilçesinde Kadıgölü Suyu ile Miran Suyunu aldıktan sonra, ilçenin güneydoğusunda Başpınar yakınlarında Elazığ il sınırına girer. A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Erzincan İli, genellikle dağlar ve platolarla kaplıdır. İl topraklarının % 60 ını dağlar kaplar. Dağlar çeşitli yönlerde, belli bir sıra içinde uzanır. Güneybatıdan Munzur, kuzeybatıdan Refahiye Dağları il alanına girer. Doğudan Erzurum dan gelerek batıya doğru uzanan Karasu, il alanını derinlemesine, aralarında geniş düzlükler bırakacak şekilde böler. Erzurum un Aşkale İlçesinden batıya doğru uzanan Tercan Düzlükleri, kuzeyden ve batıdan Kop Dağları nın uzantılarıyla çevrilidir. Tercan Düzlüklerinin bulunduğu çukurluğun batısında, Mülpet ve Keşiş Dağları bulunmaktadır. Kop Dağları, Çayırlı yöresinin batısında iki kola ayrılmaktadır. Birinci kol, Erzincan il merkezinin kuzeyine doğru uzanır. İkinci kol güneydoğuya dönerek, önce Keşiş, sonra Mülpet Dağları nı oluşturur. 3

Coşan Dağı, ilin en yüksek (3976 m.) noktasıdır. Çukurluğu, doğudan Dumanlı ile Maryam Dağı sınırlar. Güneyinde ise Koşan, Murdelor, Eşilbaba Dağları bulunur. Erzincan Ovası nın kuzeybatısında, Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerini birbirinden ayıran Refahiye Dağları uzanır. Dumanlı Dağları, sarıçam ormanlarıyla kaplıdır. Refahiye ilçesinin doğusunda Çimen Dağları, güneyinde Kutlutepe Dağı, güneybatısında ise Gülen Dağı bulunur. Güneydeki Munzur Sıradağlarının kuzeye bakan yamaçları ile Karasu Vadisinin sağ yakasında Karadağ, Çölen, Vank Dağları Kemah ilçesinin belli başlı yükseltileridir. İlin en kayalık ve sarp yeri Kemaliye, Kemah ve İliç ilçeleridir. Erzincan ın dağları genellikle çıplaktır. Tablo A.4. Erzincan İlinin yüksekliğine göre dağları Dağın Adı Yüksekliği (m) Yer Aldığı ilçe Munzur Silsilesi Kutlular Tepe 2980 Kemah-İliç Göltepeleri 3331 Kemah Haraminin Tepe 3239 Kemah Akbaba 3462 Kuştepe 3059 Munzur Mercan Dağları Heltepe 3345 Merkez Esence Keşiş Esencetepe 3349 Buzgölü Tepe 3162 Otlukbeli Dağları Kazdağı Tepe 2762 Otlukbeli Karadağ Köhnem Dağları Karadağ 3045 Keklikkıran Tepe 2845 Dumanlı Dağları Kurtlu Tepe 2711 Kızıldağ-Peynirli Tepe 3025 Sivas İl Sınırı KAYNAK: Bütün Yönleriyle Erzincan (Özdemir, Kaymaz ve Buyruk, 1987) (Yeni veriye ulaşılamamıştır) Erzincan İli merkezi Erzincan Ovası üzerine kurulmuştur. Şehrin kuzey kısmında Keşiş Dağları, Güneyinde ise Munzur Dağları uzanmaktadır. Bu iki dağın arasında kalan Erzincan Ovası üzerine kurulan Erzincan il merkezi içerisinde Erzincan Şeker Fabrikası dışında sanayisi bulunmamaktadır. Nerede ise tamamı yerleşim alanı olan il merkezinin üzerinde kurulu bulunduğu topraklar verimli tarım arazileridir. Bu bölgeye gelinmesindeki en büyük etkenin 1939 Erzincan Depremi dir. 1180 rakımda bulunan Erzincan Ovası üzerinde Erzincan Belediyesi, 14 Merkez Belde Belediyesi, 20 km doğuda bulunan Üzümlü Belediyesi ve Üzümlü İlçesine bağlı 3 Belde Belediyesi bulunmaktadır. Buna göre, Erzincan Ovası üzerinde yaşayan nüfus sayısı 134.028 kişidir. İlimiz Merkez ve Üzümlü İlçelerinin dışında kalan 7 ilçesinde yaşayan nüfus sayısı 90.921 kişidir. Bu ilçelerimizin yerleşim noktalarına bakıldığında rakımın bir hayli yüksek olduğunu görebiliriz. Yerleşim olarak ta uygun alanlardır. Yine bu ilçelerimizde de 4

yalnızca ikamet etmek maksadıyla yerleşim söz konusudur. Sanayi nerede ise yok denecek kadar azdır. İlimizde 1 adet Organize Sanayi Bölgesi (OSB) mevcuttur. Ancak, OSB nin doluluk oranı % 34 dir. İl merkezinde ağır sanayi olmamakla birlikte küçük ölçekli sanayi şehir merkezinde bulunmaktadır. Özellikle ağır sanayi bölgelerine nazaran ilimizdeki bu küçük çaplı sanayinin şehrin kirlilik yükünü artırdığını söyleyemeyiz. Şehir merkezinin verimli topraklar üzerinde kurulduğunu saymazsak şehir yerleşimi çok iyi dizayn edilmiştir. Erzincan, düzenli ve denetimli konut yerleşimi, geniş ve düzenli tanzim edilmiş yolları, nerede ise hiç gecekondusu olmaması gibi özellikleriyle Türkiye de bu alanda örnek gösterilebilecek tek il olma özelliği taşımaktadır. İlimizde jeomorfolojik yönden çevre kirliliğine hassas yöreler nerede ise hiç yoktur. Ancak, il merkezinin etrafının dağlarla çevrili olması nedeniyle özellikle kış aylarında rüzgar hızının yetersiz olduğu, inversiyon olduğu veya yağışın olmadığı dönemlerde zaman zaman hava kirliliği yaşanabilmektedir. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi Erzincan Ovasında yaşlıdan gence doğru; Paleozoik yaşlı ayrılmamış metamorfik seri, Mesozoyik kireçtaşları, Kretase filişi, Eosen filişi, Neojen kireçtaşları, Neojen karasal ve volkanik kayaçlarla; Kuvartenere ait traverten, taraça, alüvyon ve alüvyon konileri bulunmaktadır. 1. Mesozoyik a. Mesozoyik Kireçtaşları (m): Geniş alanlar kaplayan serpantin diabaz kütleleri içinde gelişigüzel serpilmiş vaziyettedirler. Bu kalkerlerin bir kısmı yarı kristalize haldedir. Erzincan şehrinin güneydoğusunda Mercan Dağları nda, Bakır Dağları nda, Gelinsi, Günbağı, Tatlısu köylerinin güneyinde geniş alanlarda mostra verirler. Bu kalkerlerin renkleri çok açık kahverengimsi, gri ve yer yer kahverengidir. Gayet sert bir yapıları vardır. Tabakalaşma göstermezler. Kırık ve çatlak sistemleri bol olup, içlerindeki yer altı suyu kaynaklarla boşalmaktadır. Bu kaynaklar Erzincan Ovası ndaki yan derelerin bir kısmını oluştururlar. Ovaya içe akışla akiferi besleme olanakları yoktur. Tüm taşıdıkları yeraltı suyunu ova çevresinde kaynak veya yan dereler şeklinde boşaltmaktadır. b. Kretase Filişi (kr): Erzincan Ovasında yer alan ve genellikle kumtaşı, marn ve konglomeralardan oluşan bu formasyon incelenen ovanın batısında Bahçeli, Ulucak, Yeşliçay köyleri civarında mostra vermektedir. Filişler kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda ve 30-65 arasında kuzeyde eğimli bulunmaktadır. Filiş içindeki serpantin çakıllarının bulunması kretasenin üst devirlerinde bu formasyonunu oluştuğunu belirlemektedir. Bazı araştırmacılar greli, konglomeralı seviyeler arasında Siderolites ve Miscellanea lar, ince taneli marnlı kireçtaşlarında da Globigerina ve Rosalina ların bulunduğunu iddia etmektedirler. Bu filiş formasyonunun Erzincan Ovası nda yer altı suyu depolaması yönünden bir önemi yoktur. Zira geçirimliliği oldukça az olan litolojik birimler bu formasyonunu meydana getirmektedir. 5

2. Tersiyer a. Eosen (e): Etüt sahasında Eosen formasyonu boz renkli kum taşı ve konglomeralardan oluşmuş bir filiş fasiyesindedir. Kil taşı ve kireç taşları yer yer bu formasyon içinde görülmektedir. Ovanın güneybatısında Kemah Boğazında (Fırat nehrinin ovayı terk ettiği yer); Güneydoğuda Karatuş, (Çağlayan), Erdene civarında görülür. Yeraltı suyu depolaması yönünden önemli olmayan bu formasyonun mesozoyik kireçtaşlarıyla olan kontağı faylı bulunmaktadır. b. Neojen (n): Oldukça geniş fasiyeslidir. En altta Miyosen yaşlı olduğu tahmin edilen kireçtaşları daha üstte lagün fasiyesinde killi, marnlı bir seri en üstte de kırmızı renkli konglomera ve kumtaşlarından oluşur. Miyosen in tabanındaki kireçtaşları oldukça bol fosillidir. Bu kireçtaşları genellikle daha yüksek kotlarda bulunmaktadır. Oldukça küçük mostralar halinde bulunan bu formasyonun Erzincan Ovası nda yeraltı suyu depolanması yönünden fazla önemi bulunmamaktadır. 3. Kuvartener Etüt sahasında Kuvartener e ait traverten, alüvyon, alüvyon konileri ve taraçalar bulunmaktadır. a. Traverten: Erzincan Ovası güneydoğusunda Kalecik köyü-girlevik Şelalesi arasında oldukça önemli bir yer kaplamaktadır. Ayrıca Kemah boğazında da küçük mostralar halinde görülür. b. Taraçalar: Mercan deresi, Günbağı ve Karatuş köylerinde; Geyikli, Işıkpınar Yalnızbağ köyleri çevresinde görülmektedir. Ayrıca Çardaklı deresinin her iki yanında çok iyi bir şekilde taraçalar görülmektedir. Aslında Geçitköy, Işıkpınar Yalnızbağ ve Dereyurt köylerindeki taraçaları Paleokuvartener olarak kabul etmek mümkündür. Taraçalar genellikle kum, çakıllardan oluşmuş, yer yer hafif çimentolanma gösterirler. Taraça malzemeleri daha çok koyu renkte serpantin, diyorit, gri renkli kalker çakıllarından ibarettir. c. Alüvyon Konileri: Erzincan Ovası nda yeraltısuyu taşıyan esas akifer olan alüvyon konileri oldukça yaygın bulunmaktadır. Ovada kuzey ve güneyde oldukça fazla alüvyon konileri teşekkül etmiştir. Yan derelerin dik meyilli olarak ovaya girdikleri yerde alüvyon konileri günümüzde de oluşmaya devam etmiştir. Kuzeyde Karakaya Köyü nden Yalnızbağ Köyü ne kadar; güneyde Tatlısu Köyü nden Pınarönü Köyü ne kadar alüvyon konileri yayılımı görülmektedir. Bu arada ova batısında Söğütözü - Bahçeli köyleri arasında da yan derelerin ovaya girişlerinde alüvyon konileri yer almaktadır. Ova kuzeyinde de yer alan alüvyon konileri doğudan batıya doğru, Karakaya-Bayırbağ- Üzümlü-Geyikli-Çakırman-Başpınar-Yalnızbağ mevkilerinde uzanmaktadır. Ova güneyinde yer alan belli başlı alüvyon konileri de doğudan batıya doğru Tatlısu, Mercan, Yaylabaşı, Gölpınar alüvyon konileridir. Bu arada güneyde Konakbaşı, Oğulcuk, Türkmenoğlu, Binkoç, Kilimli, Pınarözü yerleşme merkezleri de alüvyon konileri üzerinde bulunmaktadır. Ova batısında en önemli alüvyon konisi Bahçeli Köyü alüvyon konisi üzerinde olmakla birlikte Söğütözü, Ulucak ve Cevizli yerleşme merkezlerinde de alüvyon konileri bulunmaktadır. 6

Sonuç olarak Erzincan Ovasında Kuvartener in oldukça büyük kısmı alüvyon konileriyle kaplıdır denilebilir. Alüvyon konileri oldukça iri malzemelerden (Kum, Çakıl) teşekkül ettiğinden geçirimli olup, yer altı suyu beslenim ve depolanmasının büyük kısmını sağlamaktadırlar. Kalınlıkları 50-150 m. arasında olan bu alüvyon konilerinin tabanında genellikle serpantinler yer almaktadırlar. A.5.1.Metamorfizma ve Magmatizma 1. Plutonizma: İnceleme sahasında en eski kayaç olan metamorfik seri genellikle Erzincan Ovası nın kuzeyinde geniş alan kaplar. Bu seriye dahil kayaçlar genellikle Mesozon ve Epizona ait olup yeşil renkli amfibolitşistler ile serizitli ve kloritli şistler hakim durumdadır. Bunlar daha ziyade magmatik orijinli ana taşların metamorfizma ürünleridir. Bu oluşuklar yer yer serpantin entrüzyonlarıyla kaplanmış ve Mesozoyik, Tersiyer formasyonlarıyla da transgresif olarak örtülmüştür. Seri içinde yer yer kuvarsit ve mermerler de görülmektedir. 2. Volkanizma: Çok yakın zamanlara kadar devam eden volkanik faaliyetler sonucu ova oluşumunun, kuzey ve güneyde oldukça yaygın alüvyon konilerinin oluşmasıyla da yakın ilgisi bulunmaktadır. Serpantinlerin ana minerali olan peridotit ve piroksenitlerle diyabaz ve melafir entrüzyonları Kretase devrinde meydana gelmiştir. Zira bu kütleler içinde alt Kretase yaşında tahmin edilen kalker blokları mevcut olduğu gibi Senoniyen filiş tabakaları da bu kitleleri örtmektedir. Böylece metamorfizma faaliyetinin had safhası Vorgosau orojenik safhasına tekabül etmektedir. Asit ve yarı bazik bileşimli derinlik kayaçlarının bulunmaması da etüt sahasında ayrı bir özellik arz etmektedir. A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya Etüt sahasında genç volkanik faaliyetler sonucu hornblendli andezit lav ve tüflerin daha çok Erzincan ovasının kuzey kenarında yer aldığı görülmektedir. Ova kenarındaki sıra sıra volkanlar ve volkancıklar enteresan bir görünüm arz ederler. Burada hornblendli ve ojitli andezit ve andezito-bazalt bileşiminde lav, cüruf, aglomera ve tüfler görülmektedir. Ovanın kuzey kenarında yer alan Cimin in (Üzümlü) 4 km güneydoğusundaki Boztepe, etrafında obsidiyen ve sünger taşlarından müteşekkil bir tüf çemberi bulunan genç bir volkan konisi halindedir. Tepesinde krater yeri halen belli olmaktadır. Diğer bir durumda, sıra sıra dizilmiş volkan tepeciklerinin aralarında CO 2 li sıcak su kaynaklarının da bulunması, bu volkanların ova kenarını takip eden bir fay boyunca yükselmiş olduklarının delilleridir. Aynı şekilde ova kuzeyindeki kadar geniş olmasa da ova güneyinde de volkan koni ve konicikleri görülmektedir. Mollaköy güneyinde; Tepecik ve Konakbaşı arasında volkanik tüf, cüruf ve lav akıntıları yer almaktadır. Ova güneyindeki bu volkanik kayaçlarda yine faylarla ilgisi bulunmaktadır. Nitekim foto-jeoloji çalışması sırasında Tepecik-Konakbaşı arasındaki küçük sahalarda yer alan volkanik cürufların bir fay hattı üzerinde olduğu belirlenmiştir. Aynı fay hattı üzerinde daha fazla volkan konilerinin olabileceği ancak bunların alüvyon konileri altında kalmış olduğu tahmin edilmektedir. 7