ÇOCUK VE ÇEVRE Prof. Dr. Ayşe Sevim Gökalp Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
ÇOCUK VE ÇEVRE Sağlıklı bir çevrede yaşıyor olmak ayrıcalık değil bir haktır. Günümüzde çocuklar önceki nesillerden çok farklı bir çevrede yaşamaktalar.
Neden Çocuklar? ÇOCUKLAR ÇEVRE KİRLİLİĞİNDEN ERİŞKİNDEN ÇOK DAHA FAZLA ETKİLENİRLER.
SAĞLIK Yaşamı kısaltan ve iyilik halini bozan her türlü fiziksel, zihinsel ve sosyal streslere karşı koyabilme kapasitesidir. Sürekli büyüme ve gelişmenin yaşandığı çocukluk bu kapasitenin büyük ölçüde kazanıldığı dönemdir.
Çocuk Sağlığı Her çocuk genetik olarak getirdiği büyüme ve gelişme potansiyeline ulaşabilmeli Bunu sağlamak için güvenli ve destekleyici bir çevre olmalı Büyüme ve Gelişmeyi engelleyen çevresel faktörler ortadan kaldırılmalı Dünya nüfusunun %40 ı çocuk
Benim dışımdaki her şey çevredir! Einstein
Çocukların Şu Anda İçinde Yaşadıkları Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik ve Sosyal Çevre ve Karşılaştıkları Riskler 10-20 Yıl Öncesine Göre Çok Farklı DİKKAT TOKSİK ATIK! Asit yağmuru ne baba!
Son Yüzyılda Çevresel Değişim Nedenleri ve Sonuçları İtici faktörler Aşırı Nüfus Artışı Hızlı küreselleşme Endüstrileşme Teknoloji Bilgi-İletişim Baskılar Hızlı Kentleşme Üretim ve Tüketim Patlaması Atıklar Yaşam Biçimi Bireysel Tercihler Davranış/Alışkanlık Değişikliği Etkiler Hava,Toprak, Su, Besinlerde Hastalık Fiziksel Kimyasal Ölüm Biyolojik Kirlilik Fakirlik, Eşitsizlik Çevre Kirliliğinin Ülke, Bölge, Kıta Sınırı Yoktur
Çocukları En Çok Tehdit Eden Çevresel Kirlilik Etkenleri Hava Kirliliği (Kapalı, Açık Ortam, sigara, kurşun) Kontamine ve Kirlenmiş Sular (kurşun, metil civa, flor, pestisit, nitrat,vb) Besin kirliliği (katkı, temizlik, paketleme, etiketleme malzemeleri) Atıklar (insan, hayvan),toprak kirliliği Kimyasal kirlilik (PCB, Dioksin gibi KOK) Radyasyon, gürültü, elektro manyetik alan, ozon tabakasında incelme)
Çevresel Kirlilik Etkenleri KANITIN YOKLUĞU YOKLUĞUN KANITI DEĞİLDİR.
Kimyasal Kirlilik II. Dünya Savaşı Sonunda silah olarak kimyasal üreten fabrikalar pestisit ve plastik fabrikaları haline dönüştü. Oyuncak, kozmetik, parfüm,temizlik malzemeleri, paketleme, giysi, telekomunikasyon, bilgisayar, spor ve inşaat malzemeleri, uçaklar, otomobiller. Son 50 yılda 87.000 yeni kimyasal madde günlük kullanımda (Her gün kabaca 10 yeni kimyasal madde kullanıma girmekte)
Kimyasal Kirlilik ve Çocuklar İnsan ve hayvan vücudunda insan yapımı kimyasal madde artıkları Günümüzde çocuk ve erişkinlerde büyükanne ve büyükbabalarında olmayan 300 den fazla metabolize edilemiyen kimyasal atık var %50 sinin hiç potansiyel toksisite testi yok FDA ilaçlarının dışında kimyasalların sadece %10 unun nörotoksisite çalışmaları var
Kimyasal Kirlilik ve Çocuklar Akut toksisite Düşük doz kronik etkilenim 15 yıl önce bazılarının plasenta ve beyin bariyerinden geçerek gelişimsel bozukluklara yol açtığı kabul edildi Colborn Clement 1992 Güvenlik Sınırları erişkinlere göre çok az
Çocukları bu tehditlerden koruyacak küresel/ulusal politikalar ve araştırmalar yok ya da yetersiz. Çocukların etkilenimi ile ilgili çok az sayıda çalışma var. Risk çalışmalarında çocuk-erişkin ayırımı yok. Çoklu ve biriken etkilenim hiç dikkate alınmamış. İzin verilen etkilenim düzeyleri konusundaki düzenlemeler erişkin hayvan ve insan çalışmalarına dayanıyor.
Çocuklar Küçük Erişkinler Değildir Erişkinlerden farklı Hayvanlar ve hayvan yavrularından farklı Diğer çocuklardan farklı Değişen yaş ve gelişim sürecinde kendisinden farklı Çocukların çevresel etkilenimi erişkinlerden farklı ve kendine özgüdür.
Çocuklar anne karnını düştüğü andan itibaren; Sürekli Büyüme Ve Gelişme Halindeler Biyolojik Olarak Daha Hassas Toksik Maddelere Daha Fazla Maruz Kalıyorlar Absorbsiyon ve Metabolizmaları Farklı Detoksifikasyon Sistemleri İmmatür Davranışları Farklı Yaşadıkları Çevre Farklı
Sürekli Büyüme Ve Gelişme Halindeler
Sürekli Büyüme ve Gelişme Halindeler Konsepsiyondan adolesan dönemin sonuna dek olan hızlı büyüme ve gelişme toksik madde etkilenimiyle kolayca bozulabilir Embriyo döneminde toksik maddelerin mutasyon, konjenital anomali ve daha sonra kanser yapma fırsatı daha yüksek İki yaşına dek karsinojenik kimyasallara hassasiyet erişkinden 10 misli, 2-15 yaş arası 3 misli fazla Toksik maddelerin etkileri kalıcı ve geri dönüşümsüz
Çocuklar Erişkinlere Göre KG Başına Daha Fazla Toksik Maddeye Maruz Kalır Vücut ağırlıklarına göre daha fazla hava, sıvı, besin dolayısıyla bu yollarla daha fazla toksin alırlar 1-5 yaş arası bir çocuk vücut ağırlığına göre bir erişkinden 3-4 kat daha fazla yemek yer Toksik madde içerebilecek belli besinleri daha fazla tüketir 6 aylık bir bebek vücut Çocuk ağırlığına ve Çevre, göre 9 Mart bir 2007 erişkinden 7 kat daha fazla su içer
Toksik Maddeyle Karşılaşma Daha Fazla Çocuklar daha hızlı soluk alıp verirler Süt çocuğunun istirahat halinde soluduğu hava erişkinin iki katıdır Çocuklar kirli havanın % 90 ının filtre edildiği burun yerine ağızdan soluk alıp verir, kirli hava direk akciğere gider Eğer Sigarayı Bırakmazsanız Ben Solumayı Bırakıcam Hava yolu erişkinden daha dar ve tıkanma için daha az yangı ve uyaran yeter
Toksik madde emilimi farklı Toksik maddelerin emilim yolları, emilim hızları, dokudaki dağılımları erişkinlerden farklıdır. Ağızdan alınan kurşunun erişkinde %10 u emilmesine karşılık çocukta %50 emilmektedir. Kemiklerin çok hızlı büyüdüğü dönemlerde GIS den çok daha fazla Ca emilimi. Bu dönemde ağızdan kurşun alınması halinde Ca veya Fe yerine Kurşun emilmektedir.
Derileri ve dokuları immatür olduğu için güneş ışınları ve toksik maddelerin deriden absorbsiyonları daha fazla Fetal dönem ve çocuklukta metabolik yollar immatür, toksik maddelerin detoksifikasyonu ve atılması yetersiz
Metabolizma Farkı Pestisitle kontamine sularda nitrat düzeyleri yüksektir. Nitrat kirlenmesi artık tüm dünyada su kalite sorunlarından biri haline gelmiştir. Nitratlar özellikle bebeklerde hemoglobinin oksidasyonunu aktive ederek methemoglobine dönüşmesine yani methemoglobinemiye ( blue baby syndrome ) yol açmaktadır. Ani siyanoz geliştiren bebeklerde bu durum akla getirilmelidir. Suda litrede 10 mg ın üzerinde nitrat bulunması bu tür bir toksik etkiye yol açabilir.
Çevre Farkı Erişkin yerden yaklaşık 160 cm yukarıdaki havayı solurken, çocuklar ağır ve zararlı partiküllerin ve eksozun yoğun olduğu alçaklıkta soluk alıp verirler
Hastalık ve Sekel Riski Çocukların aynı kirli ortamda yaşayan bir erişkine göre önlerinde daha uzun bir yaşam olduğu için uzun dönemde ortaya çıkabilecek hastalıklar, sekeller açısından riskleri daha yüksektir.
Hastalıklarda artış Astım ABD de 1980-93 arası %118 artış Kanser Son 15 yılda Çocukluk çağı tümörlerinden ikisinde, beyin tümörleri ve ALL de. 1973-90 arası tüm kanserlerde %19 Her 400 Amerikalıdan biri 15 yaşın altında Ca olmakta Endokrin, cinsel gelişim bozuklukları Çevre Kirliliği Etkisi?
Çevresel Toksik Maddelerle Doğum Öncesi Etkilenim Konsepsiyon öncesi Maternal Temas: Kurşun, kalıcı organik kirleticiler Paternal Temas: Sigara, sperm anomali, mutagenez, artmış kanser riski Intrauterin Nikotin Kurşun Civa Etanol Polikronile bifeniller (PCBs) Dioksin İyonize radyasyon, EMF, Isı, gürültü
Üreme ve Doğurganlık Sorunları Düsük ve fetal ölümlerde artış Doğumsal defektlerde artış Erkek sperm sayısında %50 azalma Erkek üreme organlarında konjenital defektlerde artış Artmış fetus ve bebek ölümleri, anormal çiftleşme ve ebeveyn davranışları Nörogelişimsel Sorunlar Öğrenme güçlüğü, Dikkat Eksikliği Sendromu (ADHD) Davranış Bozuklukları epidemik halde Okul çocuklarının %5-10 unda öğrenme güçlüğü var. ADHD sıklığı %3-6 Otizm vakaları 1987-98 arasında %210 artmış IQ düşüklüğü
Nörogelişimsel ve Endokrin Toksik Maddeler Yaş arttıkça vücutta dioksin ve PCB ler gibi nörotoksik maddelerde birikim artıyor Bu biyolojik birikimin uzun süreli ve nesiller arası etkileri var Plasenta ve süt (insan - hayvan) yoluyla bir sonraki nesile aktarılıyor (Dioksinler, PCB s)
Herkesin Beyninin Gelişmesi İçin Sadece Tek Bir Şansı Var Civa, Alkol, (PCBs) Kurşun, Sigara Nörotoksik Etkilenme Prenatal Alkol Etkilenimi Nörogelişimsel Toksik Maddeler Bu Nedenle Öncelikli Çevre Sağlığı Sorunudur
Sessiz Bahar Rachel Carson Çevre kirliliğinin kuş neslini yok edişi
Çevrenin Çocuk Sağlığı Üzerindeki Olumsuz Etkilerinin Giderilebilmesi Için; Toksik düzeylerle ilgili yasal düzenlemeler yapılırken kriter olarak fetus ve çocuklar üzerindeki potansiyel toksik etkilerin de dikkate alınması Bu durum dikkate alınmadan yapılan düzenlemelerin yenidengözdengeçirilmesi Kamuoyunun bilgilendirilmesi yoluyla üreticilerin uyarılması, uygun düzenlemeler yapılması gerekmektedir.
Çevrenin Çocuk Sağlığı Üzerindeki Olumsuz Etkilerinin Giderilebilmesi Çevre sağlığı sorunlarının bilinmesi Ayırıcı tanılar arasında çevresel toksinlerle temas olasılığı düşünülmeli Çevre sağlığının çocuklarüzerindeki etkilerinin araştırılması (toksik maddeler, birden fazla toksik maddeye maruz kalma, kümülatif etki, doz vb) Toksik maddelerin vücuttaki son ürünlerinin tespit edilmesi (sigara için kotinin bakılması gibi)
Çocuk Çevre Sağlığının İyileştirilmesinde Hekim; Bilgi kaynağı Savunuculuk Hem toplum ve hem devlet güveni Kompleks olayları basit aktarabilir Aile ve toplumun içindedir Çevre değişikliği için en önemli paydaştır TEŞEKKÜRLER