BİREYSEL İŞ HUKUKU 3. Hafta Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi
İş Kanunu nun Kapsamı Bu Kanun, 4 üncü maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. İşyerleri, işverenler, işveren vekilleri ve işçiler, 3 üncü maddedeki bildirim gününe bakılmaksızın bu Kanun hükümleri ile bağlı olurlar.
İŞ KANUNU KAPSAMI DIŞINDAKİLER İSTİSNALAR m. 4
1. Deniz ve Hava Taşıma İşleri. Deniz Taşıma İşleri Deniz taşıma işlerinde ayrı bir kanun, 854 sayılı Deniz İş Kanunu çıkarılmıştır. Ancak, Kıyılarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yapılan yükleme ve boşaltma işlere Deniz İş Kanunu kapsamına girmeyen ve tarım işlerinden sayılmayan, denizlerde çalışan su ürünleri üreticileri ile ilgili işlere 4857 sayılı İş Kanunu uygulanır.
Hava Taşıma İşleri Sadece hava aracı, uçuş personeli kapsam dışındadır. Halen özel bir Hava İş Kanunu çıkarılmış değildir. Bu işçilere TBK uygulanır. Havacılığın bütün yer tesislerinde yürütülen işlere İş Kanunu uygulanır.
2. Tarım ve Orman İşleri 50 den az işçi çalıştırılan (50 dahil) Tarım ve Orman İşleri kapsam dışı. Bu işçilere TBK uygulanır. Tarım sanatları, tarım alet ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda görülen işler ile tarım işletmelerinde çalışanlar İşK kapsamındadır. İş Kanunu m. 113: Bazı işlerde çalışanların ücretlerinin güvencesi: Bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) ve (ı) bentlerinde sayılan işyerlerinde çalışan işçiler hakkında 32, 35, 37, 38 inci madde hükümleri uygulanır. Bu maddelere aykırılık hallerinde ilgililer hakkında ilgili ceza hükümleri uygulanır. m. 32: Ücret ve ücretin ödenmesi m. 35: Ücretin saklı kısmı m. 37: Ücret hesap pusulası m. 38: Ücret kesme cezası
3. Aile Ekonomisi Sınırları İçinde Kalan Tarımla İlgili Her Çeşit Yapı İşleri Aile ekonomisi sınırları içerisinde olacak Tarımlar ilgili olacak Yapı işi olacak
4. Evlerde Yapılan El Sanatları İşleri Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlere İş Kanunu uygulanmaz. evde, aile üyeleri ya da 3 üncü dereceye kadar olan akrabalar arasında, aile dışından bir başka kişinin katkısı olmadan yapılması ve el sanatları niteliğini taşıması gerekir.
5. Ev Hizmetleri Yemek, temizlik, çamaşır gibi evin günlük işlerinde çalışanlar. TBK m. 418: Ev düzeni içinde çalışmada: İşçi işverenle birlikte ev düzeni içinde yaşıyorsa işveren, yeterli gıda ve uygun bir barınak sağlamakla yükümlüdür. İşçi, kusuru olmaksızın hastalık veya kaza gibi sebeplerle işgörme edimini yerine getiremezse işveren, sosyal sigortalar yardımlarından yararlanamayan, bir yıla kadar çalışmış işçinin bakımını ve tedavisini, iki hafta süreyle sağlamak zorundadır. İşçinin bir yılı aşan her hizmet yılı için söz konusu süre, dört haftayı aşmamak üzere ikişer gün artırılır. Boşluk Yargıtay Kararları
6. Çıraklar Çıraklar İş Kanunu Kapsamı dışındadır.
ÇIRAK ve STAJYER ÇIRAK Bir işte çalışma karşılığında bir meslek veya sanatın öğrenen kişi. Çıraklık sözleşmesi Çıraklığın asıl amacı çırağa bir mesleğin öğretilmesidir. ustanın çırağı mesleki yönden geliştirmesi çırağında ustanın işinde çalışması İş kanunu açısından çıraklar öğrenci statüsünde olup işyerinde çalışan işçi sayısına katılmazlar. Mesleki Eğitim Kanunu m. 3 «Çırak, çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştirilen kişiyi» ifade eder. İşyeri sahibi, aday çırağı ve çırağı çalıştırmaya başlamadan önce bunların velisi veya vasisi veya reşit ise kendisi ile yazılı çıraklık sözleşmesi yapmak zorundadır. (MEK. m. 13/II).
Yargıtay Kararı Dosyadaki belgelerden davacının işe giriş bildirgesinin verildiği tarihte ondokuz yaşını doldurduğu, bildirgede çırak olarak çalıştığına dair bir açıklama bulunmadığı, davalı işverence de çıraklık sözleşmesi yapıldığına ilişkin bir iddiada bulunulmadığı gibi bu konuda yazılı bir belgede ibraz edilmediği görülmektedir. Çıraklıkta akdi ilişkinin üstün niteliği çalışma değil, sigortalıya bir meslek ve sanatın öğretilmesidir. Davacı tanığı S'nin beyanlarından davacının işyerindeki çalışmalara bilfiil katıldığı, emeğiyle işyerine ve işverene katkıda bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda davacının çırak olarak çalıştığından söz etmek mümkün değildir. (Y9HD., T. 1.6.2006, E. 2006/3518, K. 2006/5644)
STAJYER Stajyer bilgisini geliştirmek üzere işyerinde işverene bağlı ve ücretsiz çalışan kişidir. Stajda kural olarak işverenin ücret ödeme borcu yoktur. Bunun yanında işveren stajyerin gerekli bilgi ve birikimi almasına yardımcı olmak zorundadır. Stajyerde işverene bağlı olarak çalışır ancak bu ilişkiyi iş ilişkisi değildir. Çıraklık ilişkisinden farkı: Stajyerin var olan mesleki bilgisini iş yerinde geliştirmesi onu çıraktan ayıran en önemli özelliğidir.
7. Sporcular İş Kanunu kapsamı dışında bırakılanlar profesyonel sporculardır. TBK hükümleri uygulanır. Türkiye Futbol Federasyonu tarafından çıkarılan Profesyonel Futbol Talimatı nda, profesyonel futbolcular ile kulüpler arasında yapılacak sözleşmelerin şartları belirlenmiş, sözleşmelerin süresi, sözleşmelerin yapılma zamanı, her iki taraf için sözleşmeden doğan vecibeler, sözleşmelerin hangi şartlarla feshedilebileceği, sporcuların kulüplerinden ayrılarak başka bir kulübe geçmeleri gibi hususlar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Antrenör!!! Masör, malzemeci!!!
8. Rehabilite edilenler Rehabilite edilenler, hastalık ve kaza sonucu veya ruhça sakat kalanların tedavileri ve ameliyatları sonucunda işe alıştırılmaları için çalıştırılmaları durumunda iş kanunu uygulanmaz.
9. Esnaf İşyerleri 507 sayılı (5362 m. 3) Esnaf ve Sanatkârlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlara İş Kanunu uygulanmaz. Kural olarak, iş yerinde tek bir işçi çalışıyor olsa bile, ilke olarak bu işyeri İşK nın kapsamına girer. Ancak: 507 s. Kanun un 2. maddesinde yer verilen tanıma uygun olan ve üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışan işçiler istisna.
5362 s. Kanun m. 3 Esnaf ve sanatkar: İster gezici ister sabit bir mekanda bulunsun, Esnaf ve Sanatkar ile Tacir ve Sanayiciyi Belirleme Koordinasyon Kurulunca belirlenen esnaf ve sanatkar meslek kollarına dahil olup, ekonomik faaliyetini sermayesi ile birlikte bedeni çalışmasına dayandıran ve kazancı tacir veya sanayici niteliğini kazandırmayacak miktarda olan, basit usulde vergilendirilenler ve işletme hesabı esasına göre deftere tabi olanlar ile vergiden muaf bulunan meslek ve sanat sahibi kimseleri,
Esas itibariyle sermayeleri ile emeklerini birleştiren, tacir ve sanayici olarak kabul edilmeyen kişiler, esnaf ve küçük sanatkâr olarak tanımlanmaktadır. İş Kanunu m. 113: Bazı işlerde çalışanların ücretlerinin güvencesi: Bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) ve (ı) bentlerinde sayılan işyerlerinde çalışan işçiler hakkında 32, 35, 37, 38 inci madde hükümleri uygulanır. Bu maddelere aykırılık hallerinde ilgililer hakkında ilgili ceza hükümleri uygulanır. m. 32: Ücret ve ücretin ödenmesi m. 35: Ücretin saklı kısmı m. 37: Ücret hesap pusulası m. 38: Ücret kesme cezası
3. DERSİN SONU