T ehlikedeki Diller Dergisi Ağ Sayfası www.dergi.tehlikedekidiller.com Küreselleşme sürecinin hızlanması, ekonomik ve siyasi bakımdan güçlü olarak tanımlanan ülkelerin kültürel unsurlarının dünya genelinde baskın hale gelmesi vb. nedenlerle yeryüzündeki bölgesel kültürlerin çoğu yok olma noktasına doğru hızla ilerlemektedir. "Kültür"ün önemli unsurlardan biri kabul edilen diller de, bu süreçten olumsuz yönde etkilenmekte ve özellikle yazı dili geleneği bulunmayan diller baskın dillerin etkisi altında kalarak, adeta bir karma dil haline gelmekte veya yok olmaktadır. UNESCO'nun verilerine göre yeryüzünde yaklaşık 6.700 dil mevcuttur ve bu dillerin yarısından fazlası yazı dili durumunda değildir. Dolayısıyla çok sayıda dilin, araştırmacılar tarafından sürdürülen alan çalışmalarında kayıt altına alınıp yazıya dökülen örnekleri dışında, yazılı belgesi bulunmamaktadır. 21. yüzyılın sonunda, bu dillerin büyük bir kısmının artık konuşurunun kalmayacağı öngörülmektedir.
Geri dönüşü mümkün olmayan bu süreçte, yok olma riskiyle karşı karşıya olan dilleri, diğer bir ifadeyle "tehlikedeki diller"i kayıt altına alma ve dillerin yok olma süreçlerini, en azından, yavaşlatma konusunda dünya genelinde çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. UNESCO'nun Tehlikedeki Diller Atlası ve Google tarafından desteklenen Endangered Languages sayfası, bunlardan ikisidir; fakat bu çalışmaların tüm dilleri kapsar nitelikte olmasına rağmen, özelde, risk altındaki Türk dillerinin durumu, Türkoloji araştırmaları içerisinde ayrıca ele alınması gereken bir konu haline gelmiştir. S on S esler / Last Voices Ağ Sayfası www.tehlikedekidiller.com Yukarıda anılan sebepler ve bunlara ek olarak, asimilasyon politikaları sonucunda, özellikle Orta Asya, Sibirya, Çin ve İran'da konuşulmakta olan Türk dillerinin büyük çoğunluğu artık ana dili olarak sonraki nesillere sağlıklı bir şekilde aktarılamamaktadır. Bundan hareketle, az sayıda konuşuru kalan ve bu nedenle yok olma riski taşıyan tehlikedeki Türk dillerine yönelik duyarlığın ve farkındalığın geliştirilmesi; bu dillerin izlenmesi, belgelenmesi ve kayıt altına alınması vb. amaçlarla "Son Sesler" adlı geniş katılımlı bir proje başlatılmıştır. Proje kapsamında ilk olarak ağ sayfası erişime açılmış, tehlikedeki Türk dillerinin dünya üzerindeki konumunu göstermeye yönelik örnek bir harita tasarlanmış ve bu dillerin tehlike derecesine göre düzenlenmiş listesi verilmiştir. Ayrıca bu ağ sayfası üzerinden tehlikedeki dillerle ilgili videolara, müziklere ve
görsellere erişebilmek, bunun yanı sıra konuyla ilgili güncel gelişmeleri takip edebilmek de mümkün hale getirilmiştir. Konuyla ilgili geniş katılımlı ortak bilimsel-popüler bir platform haline gelmesi amaçlanan ağ sayfası, her düzeyde akademisyenin ve lisansüstü öğrencisi vd. akademisyen adaylarının haber, makale, değerlendirme, yorum vb. çalışmalarına; kaynağının adıyla yayımlanmak üzere görsel, işitsel malzemelerine açıktır. Ağ sayfasının erişime açılmasının ardından, 2012 Aralığında Tehlikedeki Diller Dergisi'nin (Journal of Endangered Languages) ilk sayısı yayımlanmıştır. Derginin temel amacı, projenin genel hedefine uygun olarak, yok olma riski taşıyan Türk dillerinden hareketle tehlikedeki dil olgusuna dikkat çekmek, risk altındaki Türk dilleri üzerine yapılan bilimsel çalışmaları, araştırma ve belgeleme çalışmalarını kamuoyuyla paylaşmak ve bu durumdaki dillerin güncel durumunu ortaya koymaktır. T ehlikedeki Diller Dergisi Kapak Sayfası Sayı: 1, Kış 2012
Tehlikedeki Diller Dergisi'nin bu ilk sayısında, tehlikedeki dil olgusu üzerine kaleme alınmış genel kapsayıcı nitelikteki yazıların yanı sıra, kritik eşikteki ve ölüm derecesindeki Türk dillerinden Halaçça, Karayca, Çulım Türkçesi, Tofaca, Duhaca ve Pamir Kırgızcası ile ilgili makaleler yer almaktadır. Türkçe ve İngilizcede yazılmış toplam 12 yazının haricinde, temayla ilgili "Thinking on Endangered Languages" (Tehlikedeki Diller Üzerine Düşünmek) başlıklı denemede TDD/JofEL dergisi okuyucular için tehlikedeki diller gerçeğine yönelik düşünsel bir zemin oluşturulmaktadır. Bunların yanı sıra Lars Johanson'un "Smaller Turkic Languages" (Küçük Türk Dilleri) başlıklı makalesinde, konuşur sayısı az olan Türk dilleri, küçük dillerin sergiledikleri ortak dilbilimsel özellikler çerçevesinde genel olarak değerlendirilmektedir. Bunun yanı sıra Nanay ve Hinalık dillerini konu edinen yazılar aracılığıyla, tehlikede altında olan ve Türk dilleriyle temasta bulunan başka az konuşurlu diller ve kültürler de ele alınmakta, böylelikle konunun evrensel boyutuyla, bağlantının güçlendirilmesi amaçlanmaktadır. Dergide yer alan tanıtma/değerlendirme yazılarında ise, genel olarak tehlikedeki dil olgusu üzerine yayımlanmış kitaplar ile ilgili bilgilendirme yapılması hedeflenmektedir. T ehlikedeki Tü rk Dilleri Haritası Projenin temel ayaklarının bir diğeri durumundaki Tehlikedeki Türk Dilleri El Kitabı da yayıma hazırlık sürecindedir. Alanında uzman akademisyenlerin yazılarından oluşacak bu kitap sayesinde Karayca, Teleütçe, Gagauzca, Sarı Uygurca, Halaçça gibi tehlike altında bulunan dünyanın pek çok bölgesinden onlarca Türk dili ve bu dilleri konuşan Türk halkları hakkında temel bilgiler aktarılacak, dillerin güncel durumları özetlenecek, dilbilgisel özellikleri ile konuşurları hakkında bilgiler verilecek ve örnek metinlerle okuyucuların bu diller hakkında genel bir izlenim edinmesine çalışılacaktır. Toplam 36 Türk dilini inceleme konusu edecek ve "Riski Görece Düşük Tehlikedeki Türk Dilleri" ile "Riski Yüksek Türk Dilleri"ni kapsayacak iki ciltlik kitabın Türkçe ve İngilizce baskıları
yapılacaktır. Ayrıca kitabın giriş bölümünde, tehlikedeki dillerle ilgili temel olgular ele alınacak, Türk dillerinin risk durumu ayrıntılı ve kapsayıcı bir biçimde değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Kitaptaki bütün yazılar ise görsellerle zenginleştirilecektir. Kitapla birlikte verilmesi planlanan örnek CD sayesinde de, Karaycadan hareketle, tehlikedeki Türk dillerinin örnek belgelenmesi ile ilgili bir model ortaya konulmuş olacaktır. Ortak Platform-Ağ Sayfası: www.tehlikedekidiller.com Tehlikedeki Diller Dergi si: www.dergi.tehlikedekidiller.com Tehlikedeki Diller Dergisi'nin ikinci sayısı (Yaz 2013) için makale, çeviri, tanıtma/değerlendirme niteliğindeki yazılarınızı; hedef diller ve topluluklarla ilgili görsel ve işitsel malzemelerinizi kendi adınızla okuyuculara sunulmak üzere, 20 Mart 2013 tarihine kadar bize ulaştırabilirsiniz. Tehlikedeki Diller Dergisi / Journal of Endangered Languages: TDD/JofEL ve Son Sesler / Last Voices ağ sayfaları yalnız tehlikedeki Türk dillerine yönelik değildir. Bunlar; Tehlikedeki Türk dilleri ve toplulukları ile ilgili dilbilim, toplumdilbilim, antropoloji, kültüroloji vb. alanlardaki bilimsel çalışmalara, Türk dilleriyle doğrudan temastaki az konuşurlu Kafkas dilleri, Ural dilleri, Moğol dilleri, İrani diller ve bu dillerin konuşuru halkların kültürleri ile ilgili dilbilim, toplumdilbilim, antropoloji, kültüroloji vb. alanlardaki diğer bilimsel çalışmalara da açıktır. *** E-dergi ve ağ sayfası ile ilgili yapıcı eleştirileriniz; ayrıca görüş, öneri ve katkılarınız bizi mutlu edecektir. TDD/JofEL Yayım Kurulu Adına İsa SARI