174

DERİ İŞLEME, SARACİYE VE AYAKKABI İMALATI Hazırlayan Ömür GENÇ ESAM Müdür Yardımcısı

174

1. SEKTÖRÜN TANIMI Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 19 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Bu grup altında üçlü düzeyde 2 alt sektör, dörtlü düzeyde ise 3 alt sektör bulunmakta olup bu sektörler aşağıdaki gibidir: 191 (Derinin tabaklanması ve işlenmesi; Bavul, el çantası, saraçlık ve koşum takımı imalatı) 1911 (Derinin tabaklanması ve işlenmesi) 1912 (Bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı) 192 (Ayakkabı imalatı) 1920 (Ayakkabı imalatı) Sektör, NACE REV. 1.1. sınıflandırmasına göre ise aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır: 19 (Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı) 191 (Derinin tabaklanması ve işlenmesi) 1910 (Derinin tabaklanması ve işlenmesi) 192 (Bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı) 1920 (Bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı) 193 (Ayakkabı, terlik vb. imalatı) 1930 (Ayakkabı, terlik vb. imalatı) 175

2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı sektöründe faaliyet gösteren firmaların önemli bir bölümü İstanbul bölgesinde bulunmaktadır. İstatistikî Bölge Sınıflandırması Düzey 2 ye göre (devlet sektörünün tamamı ile özel sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsayan 2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı sonuçlarına göre), Türkiye genelinde 19 no lu sektörde faaliyet gösteren firma sayısı 305 adet olup imalat sanayii genelindeki firma sayısının 2,7 sini oluşturmaktadır. Sektör genelinde yer alan 305 adet işyeri sayısının, 53,4 ü İstanbul bölgesinde yer almakta iken, 13,4 ü İzmir, 8,2 si Tekirdağ, 5,9 u Bursa, 4,3 ü Manisa ve 4,3 ü de Ankara bölgesinde bulunmaktadır. Söz konusu bu altı Düzey 2 bölgesi, Türkiye genelindeki firma sayısının 85,2 sini kapsamaktadır. Ülke genelinde yedi Düzey 2 bölgesinde (Antalya, Adana, Kırıkkale, Zonguldak, Kastamonu, Şanlıurfa ve Mardin) ise, faaliyet gösteren herhangi bir firma bulunmamaktadır. 2001 yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi 74.891 Bg-Hp (beygir gücü) olup bunun 51 i İstanbul bölgesinde, 13,9 u Tekirdağ, 7,6 sı Bursa, 7 si İzmir, 6,4 ü Manisa, 2,2 si de Samsun bölgesindeki firmalara aittir. Sektör genelindeki kurulu çevirici güç kapasitesi, ülke geneli imalat sanayii kurulu çevirici güç kapasitesinin 0,5 ini teşkil etmektedir. Sektör genelinde çalışanların sayısı incelendiğinde ise 16.430 kişi olan sektör ortalama çalışan sayısının, Türkiye geneli imalat sanayiinde çalışan sayısının 1,5 ini oluşturduğu görülür. Yıllık ortalama çalışan sayısının 56,3 ünü İstanbul bölgesindeki firmalar oluşturmakta iken, 10,2 si Tekirdağ, 9 u İzmir, 4,3 ü de Manisa bölgesindeki firmalarda istihdam edilmektedir. 2001 yılı itibariyle sektör tarafından yaratılan katma değer 208,3 milyon YTL olup ülke geneli imalat sanayiinde yaratılan katma değerin 0,5 ini oluşturmaktadır. Yaratılan katma değerin 60,1 i İstanbul bölgesindeki firmalara ait olup bunu sırasıyla 9,5 ile Tekirdağ, 7,7 ile Balıkesir, 7 ile İzmir, 4,4 pay ile de Ankara bölgesi izlemektedir. 176

Tablo 1: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma sayısı Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet Kişi Bg-Hp YTL İstanbul 163 53,4 9.244 56,3 38.159 51,0 125.206.663 60,1 Tekirdağ 25 8,2 1.679 10,2 10.425 13,9 19.685.857 9,5 Balıkesir 4 1,3 409 2,5 1.375 1,8 16.103.435 7,7 İzmir 41 13,4 1.483 9,0 5.265 7,0 14.488.035 7,0 Aydın 1 0,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Manisa 13 4,3 703 4,3 4.774 6,4 7.580.986 3,6 Bursa 18 5,9 432 2,6 5.676 7,6 3.544.568 1,7 Kocaeli 2 0,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ankara 13 4,3 587 3,6 1.496 2,0 9.071.876 4,4 Konya 3 1,0 265 1,6 1.233 1,6 49.622 0,0 Antalya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Adana 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Hatay 1 0,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kırıkkale 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kayseri 1 0,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kastamonu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Samsun 8 2,6 239 1,5 1.661 2,2 1.220.248 0,6 Trabzon 3 1,0 55 0,3 449 0,6 194.336 0,1 Erzurum 1 0,3 262 1,6 540 0,7 248.188 0,1 Ağrı 1 0,3 279 1,7 476 0,6 110.511 0,1 Malatya 1 0,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Van 1 0,3 311 1,9 630 0,8 1.802.427 0,9 Gaziantep 5 1,6 275 1,7 496 0,7 2.697.409 1,3 Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Mardin 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 TÜRKİYE 305 100,0 16.430 100,0 74.891 100,0 208.272.918 100,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. 177

3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe üretim endeksi genel olarak düşüş eğilimi göstermektedir. 1997 de 100 olan endeks değeri 1997-2006 döneminde hiçbir zaman bu değerin üzerine çıkamayarak, 2006 yılında (ilk üç çeyrek dönem ortalaması) 84,6 düzeyine gerilemiştir. Aynı dönemde imalat sanayiine ait genel endeks değeri ise 136,2 olarak gerçekleşmiştir. Yıllar Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama) İmalat Sanayii 19 191 192 Endeks Endeks Endeks Endeks 1997 100,0-100,0-100,0-100,0-1998 100,1 0,1 85,8-14,2 92,1-7,9 79,9-20,1 1999 95,9-4,2 86,6 0,9 101,0 9,7 73,4-8,1 2000 102,1 6,5 92,4 6,7 126,5 25,2 61,3-16,5 2001 92,4-9,5 73,1-20,9 98,7-22,0 49,8-18,8 2002 102,5 10,9 84,1 15,0 105,6 7,0 64,6 29,7 2003 112,0 9,3 82,8-1,5 119,9 13,5 52,2-19,2 2004 123,7 10,4 92,9 12,2 124,6 3,9 61,3 17,4 2005 129,6 4,8 75,0-19,3 93,2-25,2 58,3-4,9 2006 * 136,2 5,1 84,6 12,8 92,5-0,8 77,5 33,0 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. Tablodan da görüldüğü gibi, sektör üretim endeksinde en fazla düşüş, 192 no lu sanayi dalı ayakkabı imalatında olmuştur. 1997-2006 döneminde sektör üretim endeksinde 15,4 oranında bir gerileme olurken, ayakkabı imalatında 22,5, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatında ise 7,5 oranında bir düşüş yaşanmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii üretim endeksinde 36,2 oranında bir artış olmuştur. Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 19 191 192 178

Üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi olan üretim endeksindeki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de 58,6 olan sektör üretim endeksinin, inişli çıkışlı bir yapı göstererek, Mart 2006 da en yüksek değeri olan 104,4 e çıktığı ve bu aydan sonra kademeli olarak düşüş kaydederek Temmuz 2006 da 80,1 seviyesine gerilediği görülmektedir. Temmuz 2005 de endeks değeri bir önceki yılın aynı ayına göre 42,7 oranında azalış gösterirken, Temmuz 2006 da, bir önceki yılın aynı ayına göre 34,2 oranında bir artış göstermiştir. Temmuz 2006 da endeks değeri bir önceki aya göre ise 1,1 oranında azalış kaydetmiştir. Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki aya göre değişme) Aylar İmalat Sanayii 19 191 192 Endeks Endeks Endeks Endeks 2005/1 116,6-58,6-73,9-44,6-2005/2 112,1-3,9 70,1 19,6 96,5 30,5 46,0 3,2 2005/3 130,1 16,0 77,7 10,8 91,6-5,0 64,9 41,2 2005/4 129,3-0,6 84,4 8,6 79,3-13,5 89,0 37,1 2005/5 133,6 3,4 64,3-23,8 80,0 0,9 50,0-43,8 2005/6 134,1 0,3 68,7 6,7 88,8 10,9 50,3 0,6 2005/7 128,8-3,9 59,7-13,0 85,5-3,6 36,1-28,2 2005/8 130,2 1,1 70,9 18,8 88,7 3,7 54,7 51,5 2005/9 142,6 9,5 86,0 21,2 100,9 13,8 72,4 32,3 2005/10 131,3-7,9 71,2-17,2 87,5-13,3 56,3-22,2 2005/11 129,2-1,6 89,1 25,1 124,4 42,2 56,8 0,7 2005/12 137,0 6,0 98,7 10,8 121,2-2,6 78,2 37,8 2006/1 107,4-21,6 67,8-31,3 78,1-35,5 58,4-25,3 2006/2 118,5 10,3 85,5 26,1 89,3 14,3 82,1 40,5 2006/3 143,0 20,7 104,4 22,0 104,7 17,2 104,1 26,8 2006/4 139,0-2,8 76,8-26,4 76,8-26,6 76,8-26,2 2006/5 146,2 5,2 78,4 2,0 81,1 5,6 75,9-1,2 2006/6 148,8 1,8 81,0 3,4 92,5 14,0 70,6-7,0 2006/7 141,1-5,2 80,1-1,1 102,8 11,2 59,4-15,8 179

Endeks GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii 19 191 192 Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı imalatı sektörünün alt sektörlerindeki (191 ve 192) üretim endeksindeki gelişmeler incelendiğinde; derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı alt sektör (191) üretiminin, Ocak 2005-Temmuz 2006 döneminde 39,1, ayakkabı imalatı sektör üretiminin (192) de 33,2 oranında artış gösterdiği görülür. Başka bir deyişle, bu iki alt sektör üretim endeksindeki artışlar sektör üretim endeksine paralel bir performans göstermiştir. Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre değişme) Yedi Aylık Yıllık Temmuz Ortalama 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2005 2006 2005 2006 İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6,7 19-14,2 6,7 15,0-1,5 12,2-19,3-42,7 34,2-27,2 18,7 191-7,9 25,2 7,0 13,5 3,9-25,2-33,6 20,2-32,1 5,0 192-20,1-16,5 29,7-19,2 17,4-4,9-53,6 64,4-15,3 38,4 3.2. Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı imalatı sektöründe kapasite kullanım oranı (KKO) 60-65 civarında seyretmektedir. Sektör genelinde gerçekleşen bu KKO ları, imalat sanayii genelinde gerçekleşen KKO nın (75-80) 15-20 puan daha altındadır. Alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde ise, sektörde en yüksek KKO, 191 kodlu derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatında gerçekleşmektedir. Bu sektördeki kapasite kullanımı, sektör genelinden çok az yüksek olduğu gibi, istikrarlı bir görünüm de sergilemektedir. Bu sektöre ait kapasite kullanım oranları 1988-2006 döneminde ortalama olarak 66 olarak gerçekleşmiştir. 192 kodlu ayakkabı imalatında gerçekleşen KKO oranı ise ortalama olarak 61 civarında olmakla 180

birlikte, kapasite kullanım oranı, son yıllarda önemli artışlar göstererek, 2003 de 73, 2004 te 68,1, 2005 de 66,9 ve 2006 ilk üççeyrek dönemi kapsayan dokuz aylık dönemde ise ortalama olarak 70 düzeyine yükselmiştir. Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) Yıllar İmalat Sanayii 19 191 192 1988 74,8 57,3 68,3 50,1 1989 72,8 63,7 75,5 49,8 1990 75,2 62,0 66,5 56,4 1991 74,0 64,5 64,4 64,4 1992 76,4 69,6 68,6 70,1 1993 79,6 65,5 67,2 65,0 1994 72,9 61,8 61,2 62,5 1995 78,6 60,8 68,9 56,2 1996 78,0 63,2 67,1 60,3 1997 79,4 67,1 68,2 66,2 1998 76,5 58,7 64,8 55,3 1999 72,4 56,8 64,2 51,6 2000 75,9 60,8 65,1 57,7 2001 70,9 56,4 56,1 57,3 2002 75,4 60,4 62,8 57,9 2003 78,4 69,7 64,7 73,1 2004 81,3 65,0 60,2 68,1 2005 80,3 66,4 65,8 66,9 2006 * 80,6 68,1 66,0 69,9 (*):2006 değeri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 19 191 192 181

Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı imalatı sektöründe KKO 66,2 iken, Temmuz 2006 da 67,4 düzeyine yükselmiştir. 2005 yılı ortalama KKO 66,4 düzeyinde iken, 2006 yılının yedi aylık döneminde ortalama KKO 68,8 olmuştur. imalat sanayii genelinde ise Ocak 2005 de 76,6 olan KKO nın, Temmuz 2006 da 82,2 seviyesine yükseldiği görülürken, 2005 yılı genelinde imalat sanayii genelinde ortalama KKO 80,3, 2006 yedi aylık dönemde ise 80,5 oranında gerçekleştiği dikkati çekmektedir. Alt sektörlerden 191 no lu sektörde 2006 yılının ilk yedi aylık döneminde 65,8 oranında bir KKO gerçekleşirken, 192 no lu sektörde 71,1 oranında KKO gerçekleşmiştir. Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Aylık, ) Aylar İmalat Sanayii 19 191 192 Ocak-2005 76,6 66,2 66,5 65,8 Şubat-2005 77,1 69,5 68,2 70,4 Mart-2005 80,5 65,5 63,2 67,4 Nisan-2005 79,8 65,8 63,1 67,7 Mayıs-2005 81,3 63,3 62,7 63,8 Haziran-2005 81,4 63,5 60,0 66,0 Temmuz-2005 80,6 63,6 65,3 62,5 Ağustos-2005 79,8 67,8 66,5 68,8 Eylül-2005 82,7 67,3 66,7 67,8 Ekim-2005 82,3 67,3 67,3 67,3 Kasım-2005 80,9 67,5 71,1 64,7 Aralık-2005 80,7 69,9 68,9 70,8 Ocak-2006 75,4 70,4 71,3 69,7 Şubat-2006 77,2 68,2 66,4 69,7 Mart-2006 80,7 72,1 70,9 73,0 Nisan-2006 82,3 69,3 66,4 71,6 Mayıs-2006 82,6 67,7 62,9 71,6 Haziran-2006 83,1 66,7 58,5 72,7 Temmuz-2006 82,2 67,4 64,4 69,4 182

GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, ) 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii 19 191 192 3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 1 Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe, 2005 yılı itibariyle toplam 763 milyon YTL değerinde bir üretim gerçekleşmiş olup bu üretim değerinin 62,8 lik bölümünü ayakkabı üretimi oluştururken, 37,2 lik kısmını derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı teşkil etmektedir. Sektör genelinde üretilen ürünlerin üretim değerinin Türkiye imalat sanayii geneli içindeki payı incelendiğinde, 19 no lu sektörün ülke imalat sanayii üretimi içindeki payının 0,4-0,5 arasında olduğu görülürken, bu payın zaman içinde azaldığı dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 de imalat sanayii üretim değeri içinde 19 no lu sektörün payı 0,52 iken, bu pay, 1996 da en yüksek seviyesi olan 0,61 e yükselmiş, ancak bu yıldan sonra sürekli olarak azalış göstererek 2005 de 0,43 düzeyine gerilemiştir. 1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 183

Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Yıllar İşyeri Sayısı 19 191 192 Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL 1997 67 64 29 24 38 40 1998 67 91 29 40 40 51 1999 65 145 29 57 38 89 2000 62 232 25 110 37 122 2001 63 314 25 153 38 160 2002 65 529 27 228 38 300 2003 68 653 29 317 40 336 2004 67 766 28 322 39 444 2005 64 763 27 284 37 479 2006 * 58 427 23 153 35 273 (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. Not: Bazı yıllarda alt sektörler itibariyle toplam işyeri sayısının sektör geneli işyeri sayısı ile tutmamasının nedeni, bir firmanın birden fazla alt sektörde faaliyet göstermesinden kaynaklanmaktadır. Üretim değeri USD bazında değerlendirildiğinde, sektördeki üretim artışının, imalat sanayiinin geneline oranla daha düşük kaldığı görülür. Nitekim, 1995-2005 döneminde imalat sanayii genelinde toplam üretim artışı 82,8 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı sektöründe üretim değeri 34,5 oranında artış göstermiştir. 1997 yılında 423 milyon USD olan sektör üretimi, 2001 de en düşük seviyesi olan 256 milyon USD değerine düştükten sonra devamlı olarak yükseliş kaydederek, 2005 de en yüksek seviyesi olan 569 milyon USD düzeyine yükselmiştir. Üretim değerindeki artış alt sektörler itibariyle incelendiğinde ise, her iki alt sektörde de üretim değerinin incelenen dönemde sektör geneline paralel bir gelişim gösterdiği dikkati çekmektedir. 1997-2005 döneminde 191 kodlu alt sektördeki üretim artışı 35 iken, 192 kodlu sektör üretimi, aynı dönemde, 34,2 oranında artış göstermiştir. Dolar cinsinden üretim değerindeki değişme ayrıntılı olarak incelendiğinde; 2001 krizinin ve 1998/1999 Uzakdoğu ve Rusya krizlerinin sektörel üretim üzerindeki olumsuz etkileri açıkça görülmektedir. Buna göre 1998 ve 1999 yıllarında, derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı sektörü üretim değeri (dolar cinsinden) bir önceki yıla göre, sırasıyla 16,7 ve 1,2 oranında düşerken, 191 kodlu sektör 1,7 ve 12 oranında düşüş kaydetmiştir. 192 kodlu sektör üretimi ise 1998 de 25,6 oranında değer kaybı yaşarken, 1999 da üretim değeri dolar bazında 7,2 oranında artmıştır. 1998/1999 krizine göre, makro-ekonomik parametreler üzerinde oldukça sarsıcı sonuçlar yaratan 2001 krizinde ise sektörel üretim değeri bir önceki yıla göre 30,9 oranında düşerken, 191 kodlu sektör üretim değeri 28,7 ve 192 kodlu sektör 184

üretim değeri de 32,9 oranında azalış göstermiştir. 1999 ve 2001 yıllarında imalat sanayiinin geneline ait üretim değeri (USD bazında) ise sırasıyla 8,1 ve 21,2 oranlarında azalış kaydetmiştir. Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD ve ) Yıllar Milyon USD 19 191 192 Milyon USD Milyon USD 1997 423-157 - 266-1998 352-16,7 154-1,7 198-25,6 1999 348-1,2 136-12,0 212 7,2 2000 371 6,8 176 29,8 195-7,9 2001 256-30,9 125-28,7 131-32,9 2002 351 37,1 152 21,0 200 52,4 2003 437 24,3 212 39,6 225 12,7 2004 539 23,3 226 6,8 312 38,8 2005 569 5,7 212-6,3 357 14,4 2006 * 308-111 - 197 - (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. 185

4. DIŞ TİCARET DURUMU Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe, 1995 yılı itibariyle 431 milyon USD olan toplam dış ticaret hacmi (ithalat + ihracat) yıllar itibariyle artış göstererek 2005 yılında 1,2 milyar USD düzeyine yükselmiştir. Sektörün dış ticaret hacmi 1995-2005 döneminde 180 oranında artış göstermekle birlikte, ayakkabı alt sektörü dış ticareti, incelenen dönemde 292 gibi oldukça yüksek bir oranda artış göstererek, 160,2 milyon USD olan dış ticaret hacmini, 628,4 milyon USD seviyesine çıkarmıştır. İncelenen dönemde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörünün dış ticareti ise 114 oranında artarak, 270,3 milyon USD den 578,9 milyon USD ye yükselmiştir. Tablo 9: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü Dış Ticaret Hacmi Yıllar Bin USD 19 191 192 Bin USD Bin USD 1995 430.517-270.305-160.212-1996 569.202 32,2 319.189 18,1 250.012 56,1 1997 657.862 15,6 313.210-1,9 344.652 37,9 1998 577.996-12,1 263.324-15,9 314.672-8,7 1999 386.294-33,2 197.006-25,2 189.288-39,8 2000 501.755 29,9 271.253 37,7 230.503 21,8 2001 481.083-4,1 270.744-0,2 210.339-8,7 2002 545.680 13,4 297.317 9,8 248.362 18,1 2003 722.739 32,4 347.893 17,0 374.846 50,9 2004 946.532 31,0 438.331 26,0 508.201 35,6 2005 1.207.363 27,6 578.929 32,1 628.434 23,7 2006 * 832.808-399.887-432.922 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 2005 yılı itibariyle toplam 1.207,4 milyon USD olan dış ticaret hacminin yarıdan fazla kısmını (52 sini) ayakkabı oluştururken, 48 ini derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörü oluşturmaktadır. 186

4.1. İhracattaki Gelişmeler Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe 2005 yılı itibariyle 370 milyon USD düzeyinde bir ihracat gerçekleşmiş olup bunun 58 ini ayakkabı, 42 sini de derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörü oluşturmaktadır. 1995-2005 döneminde sektör genelinde ihracat değeri 105 oranında bir artış gösterirken, aynı dönemde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı ihracatı 134, ayakkabı ihracatı ise 88 oranında artış göstermiştir. Tablo 10: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü İhracatı Yıllar Bin USD 19 191 192 Bin USD Bin USD 1995 180.423-65.843-114.581-1996 220.876 22,4 69.856 6,1 151.020 31,8 1997 299.168 35,4 89.762 28,5 209.406 38,7 1998 271.494-9,3 85.217-5,1 186.276-11,0 1999 180.893-33,4 71.351-16,3 109.542-41,2 2000 189.515 4,8 75.331 5,6 114.185 4,2 2001 211.786 11,8 85.669 13,7 126.116 10,4 2002 214.188 1,1 82.304-3,9 131.884 4,6 2003 285.836 33,5 102.048 24,0 183.788 39,4 2004 327.960 14,7 123.043 20,6 204.917 11,5 2005 369.933 12,8 154.214 25,3 215.719 5,3 2006 * 234.960-101.435-133.525 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 19 191 192 187

Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörünün toplam ihracatımız ve imalat sanayii ihracatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ihracat değerinin gerek toplam ihracat içindeki payının gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payının sürekli olarak azalış gösterdiği dikkati çekmektedir. Nitekim 1995 de toplam ihracat içinde 0,83 olan sektör ihracatının payı 2005 de 0,50 seviyesine gerilerken, imalat sanayii ihracatı içinde 0,94 olan payı da 0,54 düzeyine inmiştir. Aynı şekilde 1995-2005 döneminde, alt sektörlere ait ihracat değerlerinin gerek toplam ihracatımız içinde gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payı devamlı şekilde azalış göstermiştir. Özellikle, ayakkabı sektöründeki azalış daha dramatik bir şekilde olmuştur. 1996 yılında toplam ihracat içinde 0,53 olan ayakkabı sektörünün payı, 2005 de 0,29 a gerilerken, imalat sanayii ihracatı içinde 0,59 olan payı ise 0,31 düzeyine inmiştir. Tablo 11: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü İhracatının Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı () Yıllar 19 191 192 1 2 1 2 1 2 1995 0,83 0,94 0,30 0,34 0,53 0,59 1996 0,95 1,08 0,30 0,34 0,65 0,74 1997 1,14 1,28 0,34 0,39 0,80 0,90 1998 1,01 1,13 0,32 0,35 0,69 0,77 1999 0,68 0,76 0,27 0,30 0,41 0,46 2000 0,68 0,74 0,27 0,30 0,41 0,45 2001 0,68 0,73 0,27 0,30 0,40 0,44 2002 0,59 0,64 0,23 0,24 0,37 0,39 2003 0,60 0,64 0,22 0,23 0,39 0,41 2004 0,52 0,55 0,19 0,21 0,32 0,34 2005 0,50 0,54 0,21 0,22 0,29 0,31 2006 * 0,50 0,53 0,22 0,23 0,28 0,30 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): Toplam ihracat içindeki payı (2): İmalat sanayii İhracatı içindeki payı 188

4.2. İthalattaki Gelişmeler Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe ithalat miktarı ihracata oranla daha yüksek seviyededir. 2005 yılı itibariyle, sektörde 837,4 milyon USD düzeyinde bir ithalat yapılmış olup bunun 49 unu ayakkabı, 51 ini de derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı ürünleri oluşturmaktadır. Sektörde, 1995 yılında 250 milyon USD olan ithalat, 1995-2005 döneminde 235 oranında artış göstermesine rağmen, artış oranı ayakkabıda 805 gibi oldukça yüksek bir oranda olurken, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımında 108 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 12: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü İthalatı Yıllar Bin USD 19 191 192 Bin USD Bin USD 1995 250.094-204.462-45.631-1996 348.326 39,3 249.333 21,9 98.992 116,9 1997 358.693 3,0 223.448-10,4 135.246 36,6 1998 306.502-14,6 178.106-20,3 128.396-5,1 1999 205.401-33,0 125.655-29,4 79.746-37,9 2000 312.240 52,0 195.922 55,9 116.318 45,9 2001 269.297-13,8 185.075-5,5 84.222-27,6 2002 331.492 23,1 215.013 16,2 116.479 38,3 2003 436.904 31,8 245.846 14,3 191.058 64,0 2004 618.572 41,6 315.288 28,2 303.284 58,7 2005 837.430 35,4 424.715 34,7 412.715 36,1 2006 * 597.849-298.452-299.397 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT 900.000 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 19 191 192 189

Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörünün toplam ithalatımız ve imalat sanayii ithalatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ithalat değerinin gerek toplam ithalat içindeki payının gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payının çok fazla bir değişiklik göstermediği dikkati çekmektedir. Nitekim 1995 de toplam ithalat içinde 0,70 olan sektör ithalatının payı, 2005 de 0,72 seviyesine gerilerken, imalat sanayii ithalatı içinde 0,88 olan payı da 0,89 düzeyine çıkmıştır. 1996-2005 döneminde, alt sektörlerden ayakkabı sektörüne ait ithalat değerlerinin gerek toplam ithalat içinde gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payı devamlı şekilde yükseliş gösterirken, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörünün payı azalış göstermiştir. 1995-2005 döneminde ayakkabı sektörünün toplam ithalat içindeki payı 0,13 ten 0,35 e yükselirken, imalat sanayii ithalatı içindeki payı da 0,16 dan 0,44 e çıkmıştır. Aynı dönemde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörünün toplam ithalat içindeki payı ise 0,57 den 0,36 düzeyine gerilemiştir. Tablo 13: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı () Yıllar 19 191 192 1 2 1 2 1 2 1995 0,70 0,88 0,57 0,72 0,13 0,16 1996 0,80 0,99 0,57 0,71 0,23 0,28 1997 0,74 0,90 0,46 0,56 0,28 0,34 1998 0,67 0,79 0,39 0,46 0,28 0,33 1999 0,51 0,61 0,31 0,37 0,20 0,23 2000 0,57 0,71 0,36 0,44 0,21 0,26 2001 0,65 0,82 0,45 0,57 0,20 0,26 2002 0,64 0,80 0,42 0,52 0,23 0,28 2003 0,63 0,78 0,35 0,44 0,28 0,34 2004 0,63 0,77 0,32 0,39 0,31 0,38 2005 0,72 0,89 0,36 0,45 0,35 0,44 2006 * 0,77 0,98 0,39 0,49 0,39 0,49 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): Toplam ithalat içindeki payı (2): İmalat sanayii İthalatı içindeki payı 190

4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe dış ticaret dengesi, Türkiye nin aleyhine yönelik bir gelişim göstermektedir. 1995 yılı itibariyle sektör genelinde 69,7 milyon USD düzeyinde bir dış ticaret açığı söz konusu iken, bu açık, 2004 te 290,6 milyon USD, 2005 te ise 467,5 milyon USD seviyesine yükselmiştir. 1995 yılında 72 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı (ihracat/ithalat), 1998 de en yüksek seviyesi olan 89 düzeyine yükselmiş olmasına rağmen, daha sonraki yıllarda devamlı bir düşüş göstererek 2004 te 53, 2005 de ise en düşük seviyesi olan 44 düzeyine gerilemiştir. Tablo 14: Yıllar İtibariyle İhracat/İthalat Oranı Yıllar X-M (Bin USD) 19 191 192 X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () 1995-69.670 72-138.620 32 68.949 251 1996-127.450 63-179.478 28 52.028 153 1997-59.525 83-133.685 40 74.160 155 1998-35.009 89-92.889 48 57.881 145 1999-24.508 88-54.304 57 29.796 137 2000-122.725 61-120.591 38-2.133 98 2001-57.511 79-99.405 46 41.894 150 2002-117.304 65-132.708 38 15.405 113 2003-151.068 65-143.798 42-7.270 96 2004-290.612 53-192.245 39-98.367 68 2005-467.498 44-270.501 36-196.996 52 2006 * -362.889 39-197.017 34-165.872 45 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Dış ticaret dengesindeki mevcut durum alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde, 1995-2002 döneminde özellikle ayakkabıda dış ticaret fazlasının verildiği görülmektedir. Bu alt sektörde 1995-2002 döneminde ihracat/ithalat oranı 100 ün üzerinde iken, 2003 ten itibaren ihracatın ithalatı karşılama oranı hızlı bir şekilde düşüş göstererek, 2005 yılında 52 olmuştur. Başka bir ifadeyle bu alt sektörde de dış ticaret dengesi açık vermeye başlamıştır. 2004 yılında ayakkabı sektöründe 98,4 milyon USD düzeyinde bir açık gerçekleşirken, 2005 de bu açık 196 milyon USD seviyesine çıkmıştır. Derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe ise ihracat/ithalat oranı daima 100 ün altında (ortalama olarak 30-35) olup sektör 2005 yılı itibariyle 270,5 milyon USD düzeyinde bir dış ticaret açığı vermiştir. 191

1996-2005 dönemi itibariyle imalat sanayii genelinde ihracatın ithalatı karşılama oranı yükselirken, aynı şekilde Türkiye geneli ihracat/ithalat oranı da artış kaydetmiştir. Nitekim 1996 da 58 olan imalat sanayii ihracat/ithalat oranı, 2005 de 73 e çıkarken, Türkiye geneli ihracat/ithalat oranı da 53 den 63 e yükselmiştir. 300.0 GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M) 250.0 200.0 150.0 100.0 50.0 0.0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 19 191 192 4.4. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, 19 no lu derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörüne ait RCA değerlerinin 1995-1998 döneminde devamlı artış gösterdiği ve 1995 de 17,4 olan RCA değerinin 1998 de 41,1 düzeyine çıktığı görülmektedir. 1999 yılından itibaren sürekli azalan sektörel RCA değerleri, 2001 de 3,8 e, bu yıldan sonra ise eksi değerlere inerek, 2005 de 35,4 düzeyine gerilemiştir. Sektörün 1995-2006 dönemi itibariyle ortalama RCA değeri 5; 2001-2006 dönemi itibariyle ise 17,8 dir. Sektör, bu iki döneme ait ortalama endeks değerleriyle sınırda bir rekabet gücüne (RCA skorunun 50 den büyük, 50 den küçük olması) sahip olmakla birlikte, her iki dönem itibariyle sektörün rekabet gücünün azalma yönünde bir eğilim gösterdiği dikkati çekmektedir. 192

Tablo 15: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü 1995-2006 RCA Ort. RCA Değerleri Yıllar 19 191 192 1995 17,4-63,2 142,2 1996 17,5-64,2 105,3 1997 43,3-29,7 105,2 1998 41,1-20,5 90,4 1999 29,8-14,1 74,3 2000 17,5-28,2 65,6 2001 3,8-49,2 68,2 2002-7,9-60,3 48,2 2003-4,1-49,6 34,5 2004-20,0-50,6 4,2 2005-35,4-55,0-18,6 2006 * -43,5-58,1-30,9 Skoru 5,0-45,2 57,4 Değer Sınırda Sınırda Yüksek Eğilim Azalıyor Azalıyor Azalıyor 2001-2006 RCA Eğilim Azalıyor Sabit Azalıyor (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 19 no lu derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörü, 1995-2006 dönemine ait ortalama RCA değeri ile, imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde 10 uncu en yüksek RCA değerine sahip olurken, son yılları kapsayan 2001-2006 dönemindeki ortalama RCA değeriyle de 15 inci sırada yer alır. Alt sektörler itibariyle rekabet gücüne bakıldığında ise, 1995-2005 dönemi itibariyle 192 no lu ayakkabı sektörüne ait ortalama RCA skorunun 50 den büyük olduğu, başka bir ifadeyle yüksek rekabet gücüne sahip olduğu görülürken, rekabet gücüne ait bu eğilimin azaldığı dikkati çekmektedir. Bu alt sektörde RCA değerleri 2001 yılına kadar 50 nin üzerinde seyrederken, 2002 ve daha sonraki yıllarda bu değer 50 nin altına inmiş, 2005 ve 2006 da (Ocak-Temmuz dönemi) ise negatif değerlere düşmüştür. Ayakkabı sektöründe 2005 ve 2006 da RCA skorları sırasıyla - 18,6 ve 30,9 olarak gerçekleşirken, sektör bu skorlar ile sınırda bir rekabet gücüne (50>RCA>-50) sahiptir. 191 no lu derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe ise, 1995-2006 döneminde ortalama RCA değeri 45,2 olarak gerçekleşirken, sektör, bu ortalama endeks değeriyle sınırda bir rekabet gücüne (RCA skorunun 50 den büyük, 50 den küçük olması) sahiptir. 191 no lu alt sektörün rekabet gücü, 1995-2006 döneminde azalma yönünde bir eğilim sergilemekte iken, 2001-2006 dönemi itibariyle sabit bir eğilim görünümü arz etmektedir. 193

Skor GRAFİK 8: REKABET GÜCÜ ENDEKSİ 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0-50,0-100,0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 19 191 192 5. VERİMLİLİK DURUMU 5.1 Üretimde Çalışanlar Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışanlar endeksi, 1997-2005 döneminde gerek imalat sanayii genelinde gerekse derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe düşüş eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997 de 100 olan endeks değeri, 1997-2005 döneminde, imalat sanayii genelinde 15,2 oranında azalarak 82,2 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki azalma 54,6 olmuştur. 2006 yılının ilk üççeyrek döneminde ise çalışanlar endeksi, imalat sanayii genelinde çok az bir oranda azalırken, sektör genelinde yükselmiştir. Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 19 191 192 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,2 102,5 112,1 98,5 1999 91,2 88,4 102,4 82,2 2000 89,1 68,5 91,1 59,3 2001 81,7 57,1 85,9 45,9 2002 82,2 54,3 86,0 42,2 2003 83,7 51,0 83,9 38,6 2004 85,4 49,4 87,1 35,1 2005 84,8 45,4 84,8 31,7 2006 * 84,3 52,5 86,6 36,6 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 194

Endeks GRAFİK 9: ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 19 191 192 Alt sektörler itibariyle çalışanlar endeksi incelendiğinde, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı sektöründe çalışanlar endeksinin sektör geneline ve diğer alt sektörlere oranla daha az düşüş gösterdiği görülürken, ayakkabı sektöründe önemli oranda bir azalmanın olduğu dikkati çekmektedir. 1997-2005 döneminde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe çalışanlar endeksi 15,2 oranında azalış gösterirken, ayakkabı sektöründe 68,3 oranında bir düşüş meydana gelmiştir. 5.2. Üretimde Çalışılan Saat Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışılan saat endeksi 1997-2005 döneminde, çalışanlar endeksinde olduğu gibi, gerek imalat sanayii genelinde gerekse derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe düşüş eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997 de 100 olan endeks değeri, 1997-2005 döneminde, imalat sanayii genelinde 16,3 oranında azalarak 83,7 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki azalma 51,3 olmuştur. 2006 yılının ilk üççeyrek döneminde ise çalışılan saat endeksi, imalat sanayii genelinde azalırken, sektör genelinde yükselmiştir. 195

Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 19 191 192 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 99,5 105,1 113,4 101,4 1999 89,2 88,6 100,5 83,0 2000 88,1 72,1 96,5 61,3 2001 79,0 58,5 88,8 45,9 2002 80,7 56,4 85,5 44,2 2003 82,3 53,4 85,5 40,3 2004 84,6 51,4 87,0 36,8 2005 83,7 48,7 86,9 34,4 2006 * 82,7 55,3 87,0 39,5 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Endeks GRAFİK 10: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 19 191 192 Alt sektörler itibariyle çalışılan saat endeksi incelendiğinde, yine çalışanlar endeksinde olduğu gibi, bütün alt sektörlerde çalışılan saat endeksi de düşüş göstermiştir. Ancak, bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı sektöründe çalışılan saat endeksinin sektör geneline ve diğer alt sektörlere oranla daha az düşüş gösterdiği görülürken, ayakkabı sektöründe önemli oranda bir azalmanın olduğu dikkati çekmektedir. 1997-2005 döneminde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe çalışılan saat endeksi 13,1 oranında azalış gösterirken, ayakkabı sektöründe 65,6 oranında bir düşüş meydana gelmiştir. 196

5.3. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi verimlilik endeksi, 1997-2005 döneminde, gerek imalat sanayii genelinde gerekse derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe artış eğilimi göstermiştir. 1997 de 100 olan endeks değeri, 1997-2005 döneminde, imalat sanayii genelinde 52,9 oranında artarak 152,9 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe 53,8 oranında artarak 153,8 olmuştur. Çalışan başına üretim endeksi, 2006 yılının ilk üççeyrek döneminde de, gerek imalat sanayii genelinde gerekse sektör genelinde yükseliş kaydetmiştir. Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 19 191 192 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,0 83,7 82,4 81,1 1999 105,2 98,4 99,2 89,3 2000 114,5 137,6 139,2 106,7 2001 113,1 128,6 114,9 109,6 2002 124,6 155,4 122,8 154,4 2003 133,8 177,3 143,8 173,0 2004 144,8 189,1 140,0 175,2 2005 152,9 153,8 111,8 174,1 2006 * 161,6 161,0 106,8 211,5 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Alt sektörler itibariyle çalışan başına üretim endeksi incelendiğinde, bütün sektörlerde endeks değerinin arttığı görülürken, en yüksek verimlilik artışının ayakkabı sektöründe olduğu dikkati çekmektedir. 1997-2005 döneminde ayakkabı sektöründeki çalışan başına üretim endeksi 74,1 oranında artarken, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründeki endeks değeri 11,8 oranında artmıştır. 197

Endeks GRAFİK 11: ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100) 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 19 191 192 5.4. Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Çalışmada verimlilik analizi için kullandığımız bir başka gösterge olan üretimde çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeks değerleri incelendiğinde, 1997-2005 döneminde, hem imalat sanayii genelinde hem de derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe artış eğiliminin olduğu görülür. 1997 de 100 olan endeks değeri, 1997-2005 döneminde, imalat sanayii genelinde 54,8 oranında artarak 154,8 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe 44,1 oranında artarak 144,1 olmuştur. Üretimde çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeksi, 2006 yılının ilk üççeyrek döneminde de, gerek imalat sanayii genelinde gerekse sektör genelinde yükseliş göstermiştir. Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 19 191 192 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,7 81,6 81,6 78,7 1999 107,5 98,2 101,2 88,4 2000 115,7 130,4 130,8 103,1 2001 116,9 125,6 111,3 109,5 2002 126,9 150,0 123,8 147,6 2003 136,1 169,5 141,9 165,9 2004 146,1 182,3 140,7 167,8 2005 154,8 144,1 109,5 162,6 2006 * 164,5 153,1 106,3 196,4 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 198

Endeks GRAFİK 12: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 19 191 192 Alt sektörler itibariyle çalışılan saat başına üretim endeksi incelendiğinde, bütün sektörlerde endeks değerinin arttığı görülürken, en yüksek verimlilik artışının ayakkabı sektöründe olduğu dikkati çekmektedir. 1997-2005 döneminde ayakkabı sektöründeki çalışılan saat başına üretim endeksi 62,6 oranında artarken, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe 9,5 oranında bir artış meydana gelmiştir. Üretim endeksindeki artışın daha zayıf olduğu (hatta üretim endeksinde gerilemenin olduğu 1997-2005 döneminde) derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki verimlilik artışının kaynağına indiğimizde dikkati çeken en önemli nokta; 1997-2005 döneminde 25 oranında üretimde bir gerileme olmasına rağmen, bu dönemde istihdamda (üretimde çalışanlar endeksinde) 54,6 azalmanın, çalışılan saatte ise 51,3 oranında bir azalışın yaşanmasıdır. Başka bir ifadeyle, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe, 1997-2005 döneminde, üretimdeki azalmadan daha fazla bir oranda, istihdamda ve çalışılan saatte bir azalma meydana gelmiştir. Söz konusu bu durum ise; sektörde birim üretim başına daha az sayıda işçinin daha fazla çalışmış olduğunu göstermektedir. Nitekim, sektörde 1997 yılında kişi başına çalışılan saat sayısı, yıllık ortalama olarak 2.329 iken, 2005 te 2.517 ye yükselmiştir. 6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki fiyat değişimleri incelendiğinde, 1995-2004 döneminde, sektör genelindeki fiyat artışlarının hem imalat sanayiinin hem de genel Toptan Eşya Fiyat Endeksindeki (TEFE) artıştan daha düşük düzeyde olduğu görülür. Nitekim Ocak 1995 de 148,5 olan TEFE değeri (1994=100), Aralık 2004 te 8.403,8 olmuştur. Başka bir ifadeyle 1995-2004 döneminde genel TEFE değeri 55,6 kat artmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii endeks değeri 54,7 kat artarken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki fiyat değişimi 50,8 kat olmuştur. 199

Tablo 20: TEFE deki (1994=100) () Yıllar Genel TEFE İmalat Sanayii 19 191 192 1997 91,0 91,2 83,2 98,6 64,1 1998 54,3 47,1 52,9 40,3 71,7 1999 62,9 76,7 45,6 43,0 48,7 2000 32,7 29,4 42,1 49,4 33,4 2001 88,6 96,1 67,6 61,3 75,9 2002 30,8 29,7 47,6 39,9 56,8 2003 13,9 12,6 7,4 3,8 11,3 2004 13,8 14,8 8,0 12,0 4,1 GRAFİK 13: FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Genel TEFE İmalat Sanayii 19 191 192 Alt sektörler itibariyle TEFE deki değişim incelendiğinde, 1995-2004 döneminde bütün alt sektörlerdeki fiyat artışının sektör geneline oldukça yakın bir seviyede gerçekleştiği görülür. İncelen dönemde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe fiyat artışı 52,1 kat olurken, ayakkabı sektörü fiyat endeksindeki değişim 49,5 kat olmuştur. Fiyat değişimleri Ocak 2005-Ağustos 2006 dönemi itibariyle değerlendirildiğinde ise, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki fiyat artışlarının hem genel ÜFE, hem de imalat sanayiindeki fiyat artışlarının gerisinde kaldığı dikkati çekmektedir. Bu dönemde fiyat endeksi (2003=100 bazlı Üretici Fiyat Endeksi-ÜFE) derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe 5,2 oranında artış gösterirken, genel ÜFE 15,2 oranında, imalat sanayii fiyat endeksi ise 18,1 oranında artmıştır. 200

Tablo 21: Aylar İtibariyle ÜFE Değeri (2003=100) Aylar Genel TEFE İmalat Sanayii 19 191 192 193 Ocak-2005 118,6 117,5 113,5 117,4 107,8 111,7 Şubat-2005 118,8 117,7 114,0 118,2 108,5 111,9 Mart-2005 120,3 119,5 115,3 116,3 111,6 115,1 Nisan-2005 121,7 121,8 116,4 122,2 112,3 113,1 Mayıs-2005 122,0 121,3 119,2 125,5 110,5 116,2 Haziran-2005 121,4 121,8 113,4 113,8 115,3 112,9 Temmuz-2005 120,5 121,4 110,1 109,2 112,8 110,4 Ağustos-2005 121,7 123,2 112,0 110,2 111,1 113,4 Eylül-2005 122,7 125,1 110,4 106,9 121,5 111,2 Ekim-2005 123,5 125,6 111,0 107,7 122,2 111,6 Kasım-2005 122,4 123,2 110,8 108,9 126,1 110,0 Aralık-2005 122,3 122,5 110,7 110,2 121,3 109,6 Ocak-2006 124,7 123,7 114,1 111,0 128,4 113,7 Şubat-2006 125,0 123,8 114,7 111,1 129,5 114,5 Mart-2006 125,3 124,4 115,8 112,5 123,5 116,3 Nisan-2006 127,8 126,8 115,3 112,9 127,6 114,8 Mayıs-2006 131,3 130,6 118,5 117,0 127,8 118,0 Haziran-2006 136,6 137,7 121,3 120,0 130,9 120,6 Temmuz-2006 137,8 139,7 122,7 119,8 130,6 123,0 Ağustos-2006 136,7 138,8 119,4 117,9 128,7 118,8 Not: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı, ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi ni (TEFE), Ocak 2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasına göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır. Bu dönemde, Nace Revize 1.1. sınıflandırmasına göre 191 kodlu derinin tabaklanması ve işlenmesi alt sektöründe fiyat endeksi 0,4 oranında artış göstermesine karşın, 193 kodlu ayakkabı sektöründeki fiyat artışı 6,4 olmuştur. 192 kodlu bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörü fiyat endeksindeki değişim ise, hem genel ÜFE deki artıştan hem de imalat sanayii ve sektör genelindeki artıştan daha yüksek olup 19,4 oranında gerçekleşmiştir. 201

Endeks GRAFİK 14: AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 Ağustos-2006 Genel ÜFE İmalat Sanayii 19 191 192 193 Tablo 22: Aylar İtibariyle ÜFE Değerindeki (2003=100) Aylar Genel TEFE İmalat Sanayii 202 19 191 192 193 Ocak-2005 - - - - - - Şubat-2005 0,1 0,1 0,4 0,7 0,6 0,2 Mart-2005 1,3 1,5 1,2-1,7 2,9 2,9 Nisan-2005 1,2 2,0 1,0 5,1 0,7-1,7 Mayıs-2005 0,2-0,4 2,4 2,7-1,6 2,7 Haziran-2005-0,5 0,4-4,8-9,3 4,4-2,8 Temmuz-2005-0,7-0,4-2,9-4,1-2,2-2,3 Ağustos-2005 1,0 1,5 1,7 0,9-1,6 2,7 Eylül-2005 0,8 1,5-1,4-3,0 9,4-1,9 Ekim-2005 0,7 0,4 0,5 0,7 0,6 0,3 Kasım-2005-0,9-1,9-0,1 1,1 3,2-1,4 Aralık-2005 0,0-0,6-0,1 1,2-3,8-0,4 Ocak-2006 2,0 1,0 3,0 0,7 5,9 3,8 Şubat-2006 0,3 0,1 0,5 0,1 0,8 0,6 Mart-2006 0,2 0,5 1,0 1,2-4,6 1,6 Nisan-2006 1,9 2,0-0,5 0,4 3,3-1,3 Mayıs-2006 2,8 3,0 2,8 3,7 0,2 2,7 Haziran-2006 4,0 5,4 2,3 2,5 2,4 2,2 Temmuz-2006 0,9 1,5 1,2-0,2-0,3 2,0 Ağustos-2006-0,7-0,7-2,7-1,5-1,4-3,4

7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı (191) ve ayakkabı (192) imalatından oluşan derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı imalatı (19) sektörü, Türkiye de başta İstanbul olmak üzere Tekirdağ, İzmir, Bursa, Manisa ve Ankara Düzey 2 bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Sektörün üretim endeksi (üretim değeri ağırlıklı olarak), genel itibariyle düşüş eğilimi göstermekle birlikte, özellikle 191 no lu alt sektöre ait üretim endeksi artış eğilimi göstermektedir. Alt sektörler itibariyle üretim endeksindeki en fazla düşüş ise ayakkabı sektöründe olup 1997=100 bazlı endeks değeri, 2005 de ortalama olarak 58,3 düzeyine inmiştir. 2006 yılının ilk üççeyreğinde ise ayakkabı sektörünün ortalama üretim endeksi 77,5 olarak gerçekleşmiştir. Sektörde kapasite kullanım oranı 60-65 civarında olup imalat sanayiine ait genel KKO nın (75-80) altında bulunmaktadır. Alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde ise, sektörde en yüksek KKO, 191 kodlu derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatında gerçekleşmektedir. Bu sektördeki kapasite kullanımı, sektör genelinden çok az yüksek olduğu gibi, istikrarlı bir görünüm de sergilemektedir. Bununla birlikte son yıllarda özellikle ayakkabı sektöründe kapasite kullanım oranı önemli oranlarda artış göstererek, 2003 te 73, 2004 te 68,1, 2005 de 66,9 ve 2006 ilk üç çeyrek dönemi kapsayan dokuz aylık dönemde ise ortalama olarak 70 düzeyine yükselmiştir. Sektör, üretim değeri itibariyle, imalat sanayii üretim değerinin 0,4-0,5 lik küçük bölümünü oluşturmaktadır. Sektör üretim değerinin 63 ünü 192 no lu ayakkabı sektörü üretim değeri oluştururken, 37 sini 191 kodlu derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörünün üretim değeri oluşturmaktadır. 19 no lu sektörün dış ticaret hacmi, yıllar itibariyle sürekli bir şekilde artış göstererek 2005 de 1,2 milyar USD seviyesine çıkmıştır. Dış ticaret hacminin 70 gibi önemli bir bölümü ise ithalattan oluşmaktadır. 2005 de sektörde 837 milyon USD ithalat, 370 milyon USD ihracat yapılırken, ihracatın ithalatı karşılama oranı 44,2 dir. Sektörün dış ticaretteki rekabet gücü incelendiğinde, rekabet gücünün sınırda olduğu görülürken, eğiliminin azaldığı ve rekabet gücü olmayan bir konuma doğru bir gelişim gösterdiği dikkati çekmektedir. Alt sektörler itibariyle 192 no lu ayakkabı sektörünün rekabet gücünün yüksek olduğu, ancak bu sektörde de rekabet gücü eğiliminin azaldığı görülmektedir. Sektörün verimlilik endekslerine bakıldığında, sektör genelinde gerek üretimde çalışanlar endeksinin gerekse üretimde çalışılan saat endeksinin devamlı olarak düştüğü görülürken, 1997 de 100 olan endeks değerlerinin, 2005 de sırasıyla 45,4 e ve 48,7 ye gerilediği dikkati çekmektedir. Alt sektörler itibariyle 191 no lu sektörde her iki endeks değeri çok az bir düşüş gösterirken, 192 no lu ayakkabı sektöründe ise dramatik düşüşlerin olduğu görülür. 203

Kısmi verimlilik endekslerinde ise hem kişi başına üretimin, hem de çalışılan saat başına üretim endekslerinin, imalat sanayiinin genelinde olduğu gibi, arttığı görülürken, endeks rakamının 2005 de sırasıyla 153,8 ve 144,1 düzeyine yükseldiği dikkati çekmektedir. 1997-2005 döneminde sektörde, üretimdeki azalmadan daha fazla bir oranda, istihdamda ve çalışılan saatte bir azalma meydana gelmiştir. Söz konusu bu durum; sektörde birim üretim başına daha az sayıda işçinin daha fazla çalışmış olduğunu göstermektedir. Nitekim, sektörde 1997 yılında kişi başına çalışılan saat sayısı, yıllık ortalama olarak 2.329 iken, 2005 te 2.517 ye yükselmiştir. 1995-2005 döneminde sektördeki fiyat artışları, hem imalat sanayiindeki hem de genel fiyat artışlarından daha düşük düzeyde gerçekleşmiştir. Alt sektörler itibariyle fiyat artışları, sektör geneline paralel bir gelişim göstermiştir. Sektör genelinde ve özellikle 192 ve 191 no lu sektörlerde ithalatın yüksek olması, fiyat artışlarının genel endeks ve imalat sanayiindeki fiyat artışlarına kıyasla sınırlı kalmasını doğurmaktadır. Sonuç olarak, sektörde üretim endeksinin imalat sanayiinin geneline kıyasla düşük olmasına karşın son yıllarda artış eğilimine girmesi ve kapasite kullanım oranlarında buna bağlı olarak bir artışın olması, sektörel üretim düzeyinin de artmasına işaret etmektedir. Sektördeki bu üretim artışı başlangıçta verimlilikte sağlanan artışlarla karşılanması nedeniyle, sektörün istihdam yapısında değişim olmadığı gibi, istihdam miktarında az da olsa düşüşler meydana gelmiştir. Ancak üretim endeksinde ve dolayısıyla kapasite kullanım oranlarındaki artışların devam etmesiyle birlikte, istihdamda da artışların olacağı tahmin edilmektedir. Yine sektörde ihracatın ithalatı karşılama oranının düşmekle birlikte dış ticaret hacminin artış göstermesi, sektörün önemini önümüzdeki yıllarda daha da belirgin hale getirecektir. 204