Aşağıda verilen bilgilerin karşısına doğru ya da yanlış olduğunu belirtiniz. o ru anl fl 1. 2. 3. Özellikle durgun sularda azotlu ve fosfatlı organik atıkların artması su yüzeyinde alglerin aşırı derecede artmasına neden olur. Su yüzeyinde alglerin artmasına bağlı meydana gelen kirlenmeye ötrofikasyon denir. Atmosferde karbondioksitin aşırı artması sonucu meydana gelen küresel ısınmaya sera etkisi denir. 4. Gürültü kirliliği işitme kayıplarına ve ruhsal bozukluklara neden olabilir. 5. Atmosferde SO2 gibi gazların birikmesi asit yağmurlarına neden olur. 6. Atmosfer kirliliğini azaltmak için düşük kaliteli yakıtlar kullanılmalı ve fabrika bacalarına filtre takılmamalıdır. 7. eterjanlar ve yanmış yağlar su kirliliğini artırırlar. 8. Toprak kirliliğini azaltmak için kimyasal ilaçlar suyla seyreltilerek verilmelidir. 9. Toprak kirliliğinin artması erozyonların azalmasına neden olur. 10. Gama ışınlarının radyasyon etkisi en azdır. 11. Alfa ışınları deri kanserine neden olabilir. 12. Teknolojik ürünler arttıkça radyasyon etkisi azalır. 13. Genetiği ile oynanmış gıdalar insan sağlığına zararlıdır. 14. Katkı maddelerinin fazla kullanıldığı gıdalar kanserleşmeyi artırır. 15. Işık kirliliği bazı canlıların yaşam döngüsünde bozulmalara neden olabilir. 219
Konu Sonu e erlendirme Afla da birbiri ile ba lant l cümleleri içeren bir etkinlik verilmifltir. Bu etkinlikteki cümlelerin do ru () ya da yanl fl () oldu una karar vererek ilgili ok yönünde ilerleyiniz Her cevap bir sonraki aflamay etkileyecektir. Verece iniz cevaplarla farkl yollardan 8 ayr ç k fl noktas na ulaflabilirsiniz. o ru ç k fl bulunuz. Toprak kirlili inde kimyasal at klar etkilidir. Organik tar m n kirlili i azalt r. Atmosfer kirlili inin artmas da toprak kirlili ini art r r. Ölü organik at klar topra n mineral bak m ndan fakirleflmesine neden olur. 1. ç k fl 2. ç k fl 3. ç k fl 4. ç k fl Tar msal ilaçlar n az kullan lmas toprakta kirlili i azalt r. Toprak kirlili inin azalmas su kirlili ini de azalt r. Toprak kirlili inin artmas bitki geliflimini olumlu etkiler. 5. ç k fl 6. ç k fl 7. ç k fl 8. ç k fl Konu Sonu e erlendirme Afla daki yap land r lm fl girdde, numaraland r lm fl kutucuklarda uygulamalar verilmifltir. kutucuk numaralar n kullanarak afla daki sorular cevaplay n z. 1 Ormanl k alanlar n 9 Organik tar m n 2 Fabrikalara bacalar n tak lmas 10 Zararl otlar n kimyasal ilaçlarla yok edilmesi 3 Geri dönüflüm tesislerinin kurulmas 11 Zehirli y lanlar n kimyasal ilaçlarla yok edilmesi 4 Tar mda kimyasal ilaç kullan m n n azalmas 12 Hayvanlar n evcillefltirilmesi 5 Biyolojik mücadelenin 13 enizlerdeki bal k çiftliklerinin art - r lmas 6 Avc l n kontrollü yap lmas 14 Türlerin kimyasal ilaçlarla k s rlaflt r lmas 7 fiehirleflmenin planl yap lmas 15 Organik at klar n yak lmas 8 Elektrikli araç kullan m n n 16 Kömür kullan m n n 1. Tabloda verilenlerden hangileri toprak kirlili ini art r r? 2. Tabloda verilenlerden hangileri atmosfer kirlili ini azalt r? 3. Tabloda verilenlerden hangileri su kirlili ini art r r? 4. Tabloda verilenlerden hangileri ekolojik dengeyi bozan uygulamalard r? 5. Tabloda verilenlerden hangileri tür çeflitlili ini do rudan azalt r? 220
1 1. Bir ülkede y llara ba l birey say s ve birey bafl na düflen besin oran tablodaki gibidir. ILLAR Birey say s Birey ba na dü en besin oran Buna göre; 1980 40 5x 1985 50 4x 1990 60 3x 1995 65 3x 2 2000 70 I. 1980 1985 y llar aras nda birey say s n n art fl h z en yüksektir. II. Birey say s artt kça birey bafl na düflen besin oran azalmaktad r. III. 1980 2000 y llar aras nda bireylerin art fl yüzdeleri de iflmemifltir. gibi ifadelerden hangileri söylenebilir? A) I ve II B) aln z II C) I ve III x 3. Ayn bölgede yaflayan iki farkl türün ortamdaki s cakl kla birey say lar n n de iflimi grafikte gösterilmifltir. 80 70 60 50 40 30 20 10 Birey say s 0 15 30 45 60 ( C) Buna göre, bu iki tür için afla dakilerden hangisi do rudur? A) A ve B türleri s cakl k de iflimlerinden ayn oranda etkilenir B) A türünün B türüne göre, düflük s cakl k de erlerinde yaflama flans daha fazlad r C) B türü için en ideal ortam 40 C nin üzerindedir ) A türünün s cakl k de iflimlerine dayan kl l B türünden daha fazlad r E) 0 C den sonra her türde art fl sürekli olur B A 4. Ses kirlili i insanlarda, 2. Tafl tlarda kullan lan kurflunlu benzin egzos gaz oluflumuyla havaya, oradan da ya murla birlikte topra a kar fl r. Kurflun, a r metal olup suda çözünemedi i için canl dan uzaklaflt r lamayan ve enzimlerin çal flmas n engelleyen inhibitör maddelerdendir. Buna göre, afla dakilerden hangisi söylenemez? I. Uyku düzeninin bozulmas II. fl veriminin düflmesi III. Geçici veya sürekli iflitme kayb fleklindeki olaylardan hangilerinin meydana gelmesine neden olabilir? A) Kurflunlu benzin kullan m n n artmas hayvanlarda hastal klar art r r B) Bitkisel dokularda biriken kurflun enzimsel faaliyetlere zarar verir C) Kurflun birikimi kar fl k beslenenlerde, otçullara göre daha yüksek olur ) Kurflunun suda çözünmemesi dokularda birikimini art r r E) Bitkinin de iflmez dokular nda biriken kurflun mitoz bölünmeye etki eden enzim faaliyetlerini durdudur 5. Aşağıda verilen olaylardan hangisi, yeryüzünde yaşayan canlıların hayatını en az oranda tehdit eder? A) Ozon tabakasının incelmesi B) Asit yağmurlarının artması C) Bir balık türü için av yasağının uygulanması C) Orman yangınlar nın artması E) Nükleer santrallerin patlaması 221 1. 2. 3. 4. 5. A E E C
1 6. Ekvatordan kutuplara do ru gidildikçe tür çeflitlili i azal r. Bunun nedenleri aras nda; I. Bitki örtüsü II. S cakl k III. Nem verilenlerden hangilerinin azalmas gösterilebilir? 9. Bir bölgedeki kontrolsüz nüfus art fl n n afla- dakilerden hangisine neden olmas beklenemez? A) Su kaynaklar n n azalmas na B) eflil alanlar n azalmas na C) Tar m alanlar n n artmas na ) Ekolojik dengenin bozulmas na E) o adaki kirlili in artmas na 10. Sera etkisinin artmas nda; I. Fotosentez II. Kemosentez III. anma verilen olaylardan hangilerinin artmas etkili olur? 7. Sera etkisinin azalmas nda; I. Fotosentez II. Kemosentez III. Solunum A) I ve II B) aln z II C) I ve III ) aln z III E) II ve III verilen olaylardan hangilerinin artmas etkili olur? 11. K canlısının ortamdaki tuz oranına bağlı olarak birey sayısındaki değişim grafikteki gibidir. Canl say s K 8. Atmosferde karbondioksit gaz n n afl r miktarda artmas yeryüzüne gelen s n n atmosfere geri dönmesini engeller ve küresel s nmaya neden olur. Buna sera etkisi denir. Buna göre, atmosferin CO 2 miktar artt kça; I. Buzullar n erimesi II. K y fleridinin de iflmesi III. Ekolojik dengenin de iflmesi verilenlerden hangilerinin görülmesi beklenir? Buna göre, bu canlı için ; I I I % tuz oran I. üksek tuz miktarı K canlısının yaşaması için uygun değildir, II. üşük tuz oranı K canlısının yaşaması için uygun değildir. III. Ortamdaki tuz miktarı sürekli artırılırsa K canlısı bu değişimden olumsuz etkilenir. hangileri söylenebilir? A) alnız I B) alnız II C) I ve II 222 6. 7. 8. 9. 10. 11. B B E C E
2 1. o an n korunmas yla ilgili olarak afla da verilen önlemlerden hangisi, di erlerinden daha dar kapsaml d r? A) Nesli yok olan türlerin koruma alt na al nmas B) Tar mda biyolojik mücadelenin tercih edilmesi C) nsanlar n yeflil alanlar yaflama alan olarak kullanmamas ) Bir tür hayvan n üreme dönemleri d fl nda avlanmas E) Sanayi bölgelerinin canl lar n daha az zarar görece i alanlara kurulmas 4. o al bir ekosistemde kal c kirlilikleri önlemede; I. Zararl maddelerin topra a gömülmesi II. anm fl ya lar n kanalizasyon sular na dökülmesi III. Geri dönüflüm tesislerinin kurulmas verilenlerden hangileri gerekli yöntemlerdir? A) I ve II B) aln z II C) I ve III ) aln z III E) I, II ve III 5. Çevre direncinin artmas nda afla dakilerden hangisi en etkili faktördür? 2. Su kirlili inin artmas nda; A) Besin k tl n n artmas B) fla göçlerin artmas C) Rekabetin artmas ) Avc lar n artmas E) Parazitlerin artmas I. Sanayi tesislerinde ar t c lar n olmas II. Tar mda kimyasal ilaçlar n kullan lmas III. Temizlik için kullan lan deterjan art klar n n sulara kar flmas verilenlerden hangileri belirleyici etkenlerdendir? 6. o adaki erozyonlar n h zlanmas nda; I. eflil alanlar n, yerleflim yeri olarak kullan lmas II. Tar m alanlar nda yanl fl sulama yap lmas III. E imli arazilerde tar m yap lmas verilenlerden hangileri etkili olur? 3. Birçok bakteri ve mantar olmasayd madde döngüsü gerçekleflmeyecek ölü bitki ve hayvanlar n vücutlar na ba l olarak kalacakt. Bunun sonucunda; I. Bitki örtüsünün azalmas II. Erozyonlar n artmas III. Kemosentetiklerin azalmas verilenlerden hangileri görülürdü? 7. o al bir ekosistemde; I. Zararl böceklerin öldürülmesi için kimyasal ilaçlar n kullan lmas II. Orman yang nlar n n artmas III. Zehirli bitkilerin kesilerek yok edilmesi verilenlerden hangilerinin yap lmas ekolojik dengenin bozulmas na neden olur? 223 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. E A E E
2 8. Bir göle endüstriyel at k, tar msal gübre ve evsel at klarla tafl nan fosfor ve azot tuzlar n n artmas, bu ekosistemde ötrofikasyona neden olur. 10. Aşağıdaki grafik Mogan Gölü'ndeki sazan balıklarının zamana bağlı sayısal değişimini göstermektedir. Buna göre, ötrofikasyon, I. erinlere do ru, göl suyunun oksijen derifliminde azalma II. Kokuflmada artma III. Besin piramidindeki basamak say s nda artma verilenlerden hangilerine yol açar? Birey say s I II III Zaman A) aln z I B) aln z II C) aln z III ) I ve II E) I, II ve III Buna göre, III. zaman aralığındaki azalmanın nedeni aşağıdakilerden hangisi olamaz? A) Besin miktarının azalması B) Rekabetin azalması C) Avcıların artması ) Sıcaklığın düşmesi E) Kirliliğin artması 9. Bir balık ve bir kurbağa türünün yavru oluşumu ile su sıcaklığı arasındaki ilişkiler, aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. umurtadan ç kan yavru say s 11. Canl birey say s Bal k Kurba a B 10 20 30 Su S cakl ( C) Bu değişimlere göre kurbağa ve balıkların üremesiyle ilgili olarak verilenlerden hangisinin söylenmesi doğru olur? A) 30 C'den sonra balık ve kurbağaların yumurtadan çıkma şansları yoktur. B) Suyun sıcaklığının artması balık ve kurbağa yavrularının yumurtadan çıkma şansını her zaman artırır. C) Balık ve kurbağaların optimal yumurtadan çıkma sıcaklıkları aynıdır. ) Balıkların sıcaklığa toleransları kurbağalardan fazladır. E) Balık ve kurbağalarda yumurtadan çıkan yavru sayılarında birlikte artış görülmez. 224 X A Zaman Aynı ekosistemdeki sayısal değişimleri grafikte gösterilen A ve B populasyonları için; I. A populasyonu bu ekosistemde B ile beslenmekte olabilir. II. Populasyonlardaki birey sayıları belirli zaman sonra sürekli artacaktır. III. X evresindeki ortam koşulları A için uygundur. IV. Çevre faktörleri A ve B populasyonlarında farklı etki yapmaktadır. yukarıdakilerden hangileri söylenebilir? A) I ve II B) I, II ve III C) III ve IV ) I, III ve IV E) II, III ve IV 8. 9. 10. 11. A B
3 1. Grafikte azotlu gübre kullanımına bağlı olarak üretilen buğday miktarı gösterilmiştir. 1500 1000 500 Grafiğe göre; Bu day Üretim (kg/km 2 ) 100 200 500 Azotlu gübre Bu day Gübre Miktar (kg/km 2 ) I. Birim alanda daha fazla buğday üretilmesi için belirli oranda azotlu gübre kullanılmalıdır II. Üretilen buğday miktarı kullanılan azotlu gübre miktarına göre değişir. III. Buğday üretimi için en uygun azotlu gübre miktarı 200 kg dır. hangilerinin söylenmesi doğru olur? A) alnız I B) alnız II C) I ve II 3. Karasineklerin hastalık etkeni olan bakterilerin yayılmasında rol oynadığı bilinmektedir. Aşağıdaki tabloda üç ayrı bölgeden toplanan eşit sayıda karasineğin taşıdığı bakteri çeşitleri saptanmıştır. Sineklerin topland bölgeler I. II. III. Bu araştırmayla ilgili olarak; Sineklerden elde edilen bakteri çe itleri K L M N P + + + + + + + + + + I. K bakterisine her üç bölgede de rastlanır. II. L bakterisine I. bölgede, M bakterisine II. bölgede rastlanmaz. III. P bakterisine sadece III. bölgede rastlanmıştır. IV. I. bölgede daha az bakteri çeşidi bulunur. ifadelerinden hangilerinin söylenmesi doğru olur? A) I ve II B) I, II ve III C) III ve IV ) I, III ve IV E) I, II, III ve IV 4. Tel kurdu say s 2. 1950 li yıllarda bir bölgede, T gibi tarım ilaçlarının kullanılmaya başlanmasından hemen sonra, tarım ürünlerinden yüksek verim alınmış ve ayrıca, bölgede yaygın olan sıtma hastalığı hemen hemen ortadan kalkmıştır. Ancak sonraki 20 yıl içinde bölgede tarım ilaçları giderek daha fazla kullanıldığı halde, tarım zararlıları ve sıtma hastalığı artmaya başlamıştır. Kullanılan tarım ilaçların n; I. Tarım zararlılarının direnç kazanmasına II. Tür çeşidinin artmasına III. Balık ve kurbağaların azalmasına verilenlerden hangilerine neden olduğu söylenebilir? A) alnız I B) I ve II C) I ve III Su miktar Bazı tarla ürünlerine saldıran tel kurtlarının su tolerans sınırı grafikteki gibidir. Buna göre, tel kurtlarının gelişmiyle ilgili; I. Tarla bolca sulanırsa tel kurdu sayısı azalır. II. Tarla çok az sulanırsa tel kurtları zararsız hale getirilebilir. III. Tarla kurtlarının su toleransları oldukça dardır. verilenlerden hangilerinin söylenmesi doğru olur? A) alnız I B) I ve II C) I ve III 225 1. 2. 3. 4. E C E
3 5. Aşağıdaki grafiklerde farklı türlerin su kirliliğine bağlı sayısal değişimi verilmiştir. 150 Birey say s 150 Birey say s 8. Hava kirliliğinin azalmasında; I. Kentleşmenin artması II. eşil alanların artması III. Endüstrinin artması 100 100 verilenlerden hangileri etkilidir? 50 X N P Temiz nehir 50 X N P Türler Kirlenmi nehir Türler A) alnız I B) alnız II C) I ve II ) I ve III E) II ve III Buna göre, I. Kirliliğe karşı toleranslı olan türler X ve 'dir. II. Kirliliğe karşı en az toleranslı olan tür P'dir. III. N canlısının kirliliğe duyarlılığı P canlısından fazladır. hangilerinin söylenmesi doğru olur? A) alnız I B) I ve II C) I ve III 9. Atmosfer havas ; % 78 azot, % 21 oksijen, %1 karbondioksit ve su buhar gibi farkl gazlar n kar flmas ndan oluflur. Havadaki azot miktar n n fazla olmas n n temel nedeni; I. Bitkilerin azot ihtiyac n karfl lamak II. Oksijeni seyrelterek yak c l n önlemek III. CO 2 gaz n n oran n azaltmak 6. Çevre kirliliğini önlemede; I. Tarım ilaçlarının seyreltilerek kullanılması II. Biyolojik mücadele III. Gaz halindeki ilaçların kullanımı verilenlerden hangileri olabilir? A) aln z I B) aln z II C) I ve II ) I ve III E) II ve III verilen yöntemlerden hangileri doğru değildir? A) alnız I B) I ve II C) alnız II ) I ve III E) II ve III 10. Günümüzde ilaç sanayinde kullanılan hammaddelerin % 50' ye yakını, bitki ve hayvanlardan elde edilir. Bitki ve hayvanların azalması ilacın yapımında sentetik hammaddelerin kullanılmasına neden olur. 7. Aşağıda çevre kirliliğine neden olan bazı olaylar verilmiştir. I. Çamaşır deterjanlarının doğaya dökülmesi II. Nükleer atıkların sulara karışması III. Ölü organizmaların açık alanlara bırakılması IV. Ağaç yapraklarının yerlere dökülmesi Verilen olaylardan hangileri kalıcı kirlilik oluşturur? A) I ve II B) I, II ve III C) III ve IV ) I, III ve IV E) II, III ve IV Buna göre; I. Plansız şehirleşmenin artması II. Erozyonların artması III. Zehirli kimyasal atık kullanımının artması IV. Zararlılarla mücadelede biyolojik yöntemlerin kullanılması verilenlerden hangileri bitki türlerinin azalmasına neden olur? A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve IV 226 5. 6. 7. 8. 9. 10. B A B B E