Belgin (Durgun) BABADAĞLI *, Sevil ŞAHİN **

Sakarya Doğum ve Çocuk Bakımevi ile SSK İzmit Hastanesi nde Doğurganlık Dönemi Kadınların Aile Planlaması ve Danışmanlığı Konusunda Bilgi ve Tutumlarının Karşılaştırılması Belgin (Durgun) BABADAĞLI *, Sevil ŞAHİN ** Bu araştırma Türk Jinekoloji Derneği III. Ulusal Jinekoloji ve Obstetrik Kongresinde (21) poster olarak yayınlanmıştır. ÖZET Bu günlerde dünyanın temel sorunlarından biri de hızlı nüfus artışıdır. Nüfus artışının yüksek olması aşırı doğurganlığın yanında riskli gebelikleri de beraberinde getirmektedir. Yapılan hesaplamalara göre, bu riskli gebelikler Aile planlaması (AP) hizmetleriyle önlenebilmektedir. Ülkemiz kadınları, AP yöntemlerinde daha istekli davranmaktadırlar. AP hizmetlerinin başarıya ulaşmasında etkin bir danışmanlığın büyük rolü vardır ve bu hizmeti verenler için en önemli görevlerden biridir. Bu çalışma, Sakarya Kadın Doğum ve Çocuk Bakımevi ve SSK İzmit Bölge Hastanesi nde gerçekleştirilmiştir. Verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu kullanılmış ve 15-49 yaş grubu toplam 2 kadın çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmanın amacı katılımcıların AP ve AP danışmanlığı konusunda bilgi ve tutumlarının belirlenmesi ve gruplar arasında karşılaştırma yapılmasıdır. Değerlendirmede yüzdelik ve ki-kare kullanılmıştır. İzmit grubu kadınların %78 i, Sakarya grubu kadınların %75 i daha önce AP danışmanlığı almamışlardır. Eğitim düzeyleri ile AP danışmanlık almaları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (P>.5). Anahtar Kelimeler: Aile planlaması, Aile planlaması Yöntemleri, Aile planlaması Danışmanlığı * Öğr. Gör., Kocaeli Üniversitesi Kocaeli Sağlık Yüksekokulu ** Öğr.Gör., Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu

52 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:2 (26) Comparison of The Knowledge and Attitutes of Prolificacy Term Womens in Sakarya Woman Birth and Child Clinic and İzmit SSK Regional Hospital About Family Planning and Family Planning Counseling SUMMARY Nowadays one of the main problems in the world is the rapid population increase. The high rate of increase in population brings about risky pregnancies besides the excessive prolificacy. According to the calculations made, risky pregnancies can be prevented by means of Family Planning (FP) services. The women in our country are more willing to employ FP methods. Effective counseling plays an important role in successful FP services. And it is also one of the most important duties of the FP official. This research is performed in Sakarya Woman Birth and Child Clinic and İzmit SSK Regional Hospital. The questionnaire form prepared by the researchers was used in collecting the data and a total of 2 women between the ages 15-49 were included in the study. The aim of the research was to determine the knowledge and attitudes of the participant women groups about FP and FP counseling and to make a comparison between the collected data. The percentage and Chi-Square were used in the evaluation of the data. It has been found out that 78 %of the women from İzmit and 75 %of the women from Sakarya had not FP counseling ever before. There were not found any significant relation between education levels and FP counseling (P>.5). Key Words: Family Planning, Family Planning Methods, Family Planning Counseling GİRİŞ Günümüzde dünyanın temel sorunlarından biri de hızlı nüfus artışıdır (Yurdakul ve Vural, 21). Nüfus artışının yüksek olduğu ülkelerde aşırı doğurganlığın yanında riskli gebelikler de görülmektedir. Yapılan hesaplamalara göre, bu riskli gebelikler aile planlaması (AP) hizmetleriyle önlenebilmektedir (Akkuzu ve Eroğlu, 1998). Gelişmekte olan ülkemizde toplam nüfusun %6 ını oluşturan doğurgan dönemindeki kadınlar ile çocukların sağlık sorunları sağlık hizmetleri içindeki öncülüğünü korumaktadır. Ana- çocuk sağlığını bozan faktörler içinde aşırı doğurganlık ve buna bağlı hızlı nüfus artışının getirdiği sorunlar yer almaktadır (Aytekin ve ark., 21). Aşırı doğurganlığın olduğu ülkelerde; erken evlenme, adölesan gebelikler, ileri yaş gebelikleri, 2 yıldan kısa aralıklarla olan ve çok sayıdaki gebeliklerin, istenmeyen gebeliklerin görülme sıklığı fazladır. Tüm bu

Kadınların Aile Planlaması ve Danışmanlığı Konusundaki Bilgi ve Tutumları 53 özellikteki gebelikler riskli gebelikler olup, anne ve çocuk sağlığını son derece olumsuz etkiler (Akın, 1996). Doğum hızının %4 ın üzerinde olması yüksek kabul edilmektedir. Bangladeş, Bolivya gibi ülkelerde doğum hızı yüksektir ve halkın çok azı AP yöntemlerini kullanmaktadır (Ersoy, 2). AP; ailelerin istedikleri sayıda, istedikleri zaman çocuk sahibi olmaları veya evli çiftlerin ekonomik olanaklarına ve kişisel isteklerine göre çocuk sayılarını belirlemeleri ve doğumlar arasında istedikleri araları sağlamalarına yönelik çalışmalardır (Baykan, 2; Coşkun, 1996;, 1995). 23 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları (TNSA) sonuçlarına göre 15-49 yaş grubundaki evli kadınların %69 u sahip olduğundan başka çocuk istemediklerini belirtmektedir. Kadınların %14 ü ise daha sonra istediğini söylemektedir. Dolayısıyla, Türkiye deki evli her beş kadından yaklaşık dördünün, doğurganlıklarını sonlandırmak veya ertelemek için aile planlaması hizmetlerinden yararlanmak ihtiyacında olduğu ortaya çıkmaktadır. Türkiye de kadınların tamamının en az bir etkin aile planlaması yöntemi ve bu yöntemi nereden temin edeceklerini bilmelerine karşın, her üç kadından sadece biri etkin yöntem kullanmaktadır. Aile planlaması yöntemi uygulayan ailelerin oranı %71.1, modern bir yöntem kullananların oranı ise sadece %43. dır. Bu durumun doğal bir sonucu olarak doğumların %26.2 si istenmeyen gebelikler sonucu olmakta, %1.1 inin ise zamanlaması uygun olmamaktadır. İsteyerek yapılan düşüklerin %6 ı başka çocuk sahibi olmak istememekten kaynaklanmaktadır. Buna karşılık düşükten bir ay sonra kadınların %39 u herhangi bir yöntem kullanmamakta, %27 si geri çekme yöntemi kullanmaktadır (Aytekin ve ark., 21; TNSA, 23;,1996). AP hizmetlerinin başarıya ve hedefine ulaşmasında etkin bir danışmanlığın büyük ölçüde rolü vardır ve bu hizmeti verenler için en önemli görevlerden biridir. AP metodları, tedavisi, fikirleri durmadan değiştiğinden dolayı sağlık çalışanları sık sık kendi bilgilerini gözden geçirmek zorundadır (Hatun, 1996; White, 1998). Danışmanlık AP hizmetlerinin tüm aşamalarında sürekli yapılması gerekirken, çoğunlukla göz ardı edilmektedir. Rahat bir ortamda sağlanan etkili bir danışmanlık, kişilerin korunma yöntemlerini anlamalarını sağlayarak kendi durumlarına en uygun koruma yöntemini seçmelerine yardımcı olur (Şimşek, 21). Hizmetin başarısı, ortamın fizik koşulları bir yana bırakılırsa, belki de sağlık personelinin iletişim becerisinden daha önemli olarak, tüm yöntemler hakkında doğru ve tam bilgiye sahip olması, bu bilginin sürekli yenilenmesi ve üreme sağlığı bilgisi içinde sunulmasına bağlıdır (Turaman, 2). Danışmanlık aynı zamanda, bilinçli yöntem seçimi, doğru ve

54 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:2 (26) düzenli ve uzun süreli kullanımı sağladığı ve böylece yöntemi bırakmak amacıyla kliniğe yapılan başvuruları azaltır. Hizmetin kalitesini danışanın memnuniyetini, modern yöntem kullananların sayısını arttırır, danışmanlık, sağlık kuruluşu ve ülke için tasarruf sağlanması bakımından da önemlidir (Şimşek, 21;,1996;,2). AMAÇ Bu çalışma, Sakarya Kadın Doğum ve Çocuk Bakımevi ile SSK İzmit Bölge Hastanesi nde yeni doğum yapmış 15-49 yaş grubu kadınların, AP na yönelik bilgi düzeyleri ve bundan sonraki AP na yönelik tutumlarının araştırılması ve karşılaştırılması amacıyla planlanmıştır. GEREÇ YÖNTEM Araştırmaya rastgele örnekleme metodu ile seçilen, her bir gruptan n=1 olmak üzere toplam 2 yeni doğum yapmış kadınlar alınmıştır. Katılımcılara, eğitilmiş anketörler tarafından, yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak anket uygulanmıştır. Anket, demografik özellikler, kadının üreme sağlığına yönelik, AP nın tanımına ve yöntemlerine (etkin ve etkisi sınırlı tüm yöntemler) yönelik düşünce, AP danışmanlığı, doğumdan önce nasıl korunduğu ve bundan sonra nasıl korunacağı ve özellikle çok yaygın bilinen AP yöntemlerinden bazılarının (rahim içi yöntem, hap) komplikasyonlarına yönelik sorulardan oluşmaktadır. Anket uygulandıktan sonra yanlış bilinen AP yöntemleri, eğitimli anketörce açıklanmış ve kadınların soruları birebir görüşme ile cevaplanmıştır. Daha sonra eğitimin kalıcılığı sağlanması amacıyla tarafımızca hazırlanmış olan AP Bilgilendirme Broşürü verilmiştir. Elde edilen veriler yüzdelik ve ki-kare olarak değerlendirilmiştir. BULGULAR Çalışmamızda İzmit SSK Bölge Hastanesi (İzmit Grubu) kadınların %4 ı 25-29 yaş, Sakarya Kadın Doğum ve Çocuk Bakımevi (Sakarya Grubu) kadınların %35 i 2-24 yaş grubu içinde oldukları saptanmıştır. Her iki gruptaki kadınların eğitim durumları ilkokul düzeyinde yoğunlaştığı görülmektedir (%68 ve %65). Gruplarımızda kadınların büyük çoğunluğu ev hanımı olmasına karşın, aile yapısı bakımından belirgin düzeyde farklı olduğu gözlenmiştir. Buna göre Sakarya grubundaki kadınlarımızın %57 si çekirdek aile iken, İzmit grubundaki kadınların %83 ü çekirdek aile olduklarını belirtmişlerdir.

Kadınların Aile Planlaması ve Danışmanlığı Konusundaki Bilgi ve Tutumları 55 Tablo 1. Kadınların Sosyo-Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı Yaş Eğitim düzeyi Mesleği Aile yapısı 15-19 yaş 2-24 yaş 25-29 yaş 3-34 yaş 35-39 yaş 4-44 yaş 45- ve üzeri Okur-yazar İlk-okul Orta okul Lise Yüksekokul-Fakülte Diğer Ev hanımı İşçi Memur Diğer Çekirdek aile Geniş aile İzmit SSK Bölge Hast.Grubu Sakarya K.Doğum ve Çoc. Bakımevi N=1 % N=1 % 4 4. 12 12. 26 26. 35 35. 4 4. 31 31. 19 19. 15 15. 8 8. 4 4. 2 2. 2 2. 1 1. 1 1. 4 68 15 9 3 1 98 2 83 17 4. 68. 15. 9. 3. 1. 98. 2... 83. 17. 6 65 13 7 1 8 97 2 1 57 43 6. 65. 13. 7. 1. 8. 97.. 2. 1. 57. 43. Toplam 1 1. 1 1. AP tanımlama durumu Daha önce AP danışmanlık alma durumları Tablo 2. Aile Planlamasına İlişkin Değerlendirme Doğru Yanlış Bilmeyenler Evet Hayır İzmit SSK Bölge Hast.Grubu Sakarya K.Doğum ve Çoc. Bakımevi N=1 % N=1 % 53 34 13 22 78 53. 34. 13. 22. 78. 58 3 12 25 75 58. 3. 12. 25. 75. Toplam 1 1. 1 1. X 2 =,595, p>,5

56 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:2 (26) Tablo 2 de İzmit SSK Bölge Hastanesi ndeki yeni doğum yapmış kadınların %22 si, Sakarya Kadın Doğum ve Çocuk Bakımevi nde kadınların %25 i AP konusunda danışmanlık almışlardır. Ki-kare testinde eğitim düzeyleri ile AP danışmanlık almaları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (p>.5). AP konusunda danışmanlık almak isteme durumları AP konusunda danışmanlık almak istememe nedenleri Tablo 3. Aile Planlaması Danışmanlığı İsteme Durumları İzmit SSK Bölge Hast.Grubu Sakarya K.Doğum ve Çoc.Bakımevi N=1 % N=1 % Evet 86 86. 81 81. Hayır 14 14. 19 19. Toplam 1 1. 1 1. Gerek görmüyor 4 4. 6 6. Önemine inanmıyor. 3 3. Danışmanlık almak için yolu uzak. 1 1. Eşi korumasını kafi görüyor 3 3. 1 1. Eşi istemiyor.. Kayın validesi istemiyor.. Sağlık ocağındaki aletlerin temiz olmaması 1 1. 3 3. AP çalışanların yaklaşımları uygunsuz 1 1. 1 1. AP yöntemlerine güvenmeme 5 5. 4 4. Toplam 14 14. 19 19. Tablo 3. de İzmit Grubu nun %14 ü ve Sakarya Grubu nun %19 u AP danışmanlık almak istemediklerini ifade etmişlerdir. Her iki grupta danışmanlık almak istememe nedeni olarak AP yöntemine güvenmeme ve Gerek görmeme ağırlık kazanmıştır.

Kadınların Aile Planlaması ve Danışmanlığı Konusundaki Bilgi ve Tutumları 57 Tablo 4. Hiçbir Fikir Sahibi Olmadıkları Aile Planlaması Yöntemleri AP Yöntemleri RİA Kondom Hap Enjektabl Kontraseptifler Norplant Tüpligasyon Vazektomi Takvim yöntemi Eşin korunması Diyafram Spermisid Sütün koruması İzmit SSK Bölge Hast.Grubu Sakarya K.Doğum ve Çoc.Bakımevi N=1 % N=1 % 3 22 26 44 72 27 57 36 16 77 67 22 6. 4.4 5.2 8.9 14.5 5.4 11.6 7.3 3.3 15.5 13.5 4.4 27 31 26 4 66 38 58 42 19 65 58 18 5,5 6.4 5.3 8.2 13.5 7.8 11.9 8.6 3.9 13.3 11.9 3.7 Toplam 496 1. 488 1. Katılımcılar birden fazla cevap verebilmişlerdir. Tablo 4. de görüldüğü gibi her iki grupta en az bilinen AP yötemi diyafram (İzmit Grubu %15.5; Sakarya Grubu %13.3) ve norplant (İzmit Grubu %14.5; Sakarya Grubu %13.5) olduğu belirlenmiştir. Her iki grup arasında belirgin bir fark görülmemiştir. İzmit Grubu nun %17 si ve Sakarya Grubu nun %13 ü doğumdan sonra korunmayı düşündüklerini ancak nasıl korunacaklarını bilmediklerini ifade etmişlerdir.

58 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:2 (26) Tablo 5. Katılımcıların Sağlık Ocaklarına Gitme Durumları, Danışmanlık Konusundaki Önerileri ve Genel Olarak AP Konusundaki Düşünceleri Sürekli gittikleri bir sağlık ocağının varlığı Sağlık ocağına gidiyor Sağlık ocağına gitmiyor İzmit SSK Bölge Hast.Grubu Sakarya K.Doğum ve Çoc. Bakımevi N=1 % N=1 % 7 7. 65 3 3. 35 65. 35. Toplam 1 1. 1 1. Açıklayıcı olmalı 54 28.1 68 23.1 Anlaşılır olmalı 39 2.3 62 21. Risklerine ağırlık verilmeli 26 13.5 48 16.3 Danışmanlık Yöntem tarafımca Hizmeti seçilebilmeli 21 1.9 38 12.9 Her türlü soru rahatlıkla sorulabilmeli 42 21.9 72 24.4 Diğer 1 5.2 7 2.4 Genel olarak AP konusundaki düşünceleri Toplam 192 1. 295 1. Yöntemin etkisizdir 8 6. 8 6.3 RİA paslanma yapar 12 9. 1 7.8 RİA mideme kaçar 13 9.8 2 15.6 RİA eşi rahatsız eder 19 14.3 25 19.5 RİA baş ağrısı yapar 6 4.5 16 12.5 RİA unutkanlık yapar 4 3. 3 2.3 RİA kesinlikle kanser nedenidir 8 6. 8 6.3 Haplar kesinlikle kanser nedenidir 12 9. 8 6.3 Enjeksiyonlar kesinlikle kanser nedeni 1.8 4 3.1 Fikir belirtmeyenler 5 37.6 26 2.3 Toplam 133 1. 128 1. Katılımcılar birden fazla cevap verebilmişlerdir.

Kadınların Aile Planlaması ve Danışmanlığı Konusundaki Bilgi ve Tutumları 59 Tablo 5. de sağlık ocağı takiplerine İzmit grubu %7 katılırken, Sakarya grubu %65 katıldığı görülmektedir. İzmit Grubu danışmanlık hizmetlerinin daha çok açıklayıcı olması gerektiğini belirtirken (%28.1 i), Sakarya Grubu her türlü soruyu çekinmeden sorabileceği bir danışmanlık hizmeti beklediğini belirtmiştir (%24.4 ü). Her iki grupta (İzmit Grubu %14.3 ve Sakarya Grubu %19.5) AP na ilişkinin düşüncelerinde eşlerine rahatsızlık vereceği endişesi içersinde olduklarını ifade etmişlerdir Tablo 6. Kadınların Düşük Yaptırmayı AP Yöntemi Olarak Görme Durumları Düşüğün AP yöntemi olarak İzmit SSK Bölge Hast.Grubu Sakarya K.Doğum ve Çoc.Bakımevi görülmesi N=1 % N=1 % Evet Hayır 11 89 11. 89. 11 89 11. 89. Toplam 1 1. 1 1. Tablo 6. da her iki grupta kadınların %11 i indüklenmiş düşüğü AP yöntemi olarak değerlendirdikleri görülmektedir. Tablo 7. Daha Önce Kullandıkları AP Yöntemleri AP Yöntemleri RİA Kondom Hap Enjektabl Kontraseptifler Norplant Tüpligasyon Vazektomi Takvim yöntemi Eşin korunması Diyafram Spermisid Sütün koruması Korunmamış İzmit SSK Bölge Hast.Grubu Sakarya K.Doğum ve Çoc.Bakımevi N=1 % N=1 % 1 9 5 2 7 2 38 27 1. 9. 5. 2.. 7.. 2. 38.... 27. 12 11 1 1 1 3 27 2 1 32 12. 11. 1. 1.. 1.. 3. 27.. 2. 1. 32. Toplam 1 1. 1 1.

6 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:2 (26) Tablo 7. de Sakarya Grubu ndaki kadınların doğumdan önce korunma yöntemi olarak eşinin korunduğunu (%27), İzmit Grubu ndaki kadınlarında aynı yöntemle korundukları ortaya çıkmıştır (%38). TARTIŞMA Taşpınar ve Demir in yaptığı araştırmasında bu oran %28.2 olup, bizim çalışmamızla aynı doğrultudadır (Demir, 1999). Eryılmaz ve arkadaşlarının 1999 da yaptıkları araştırmalarında kadınların %67.4 ünün yöntemi kullanmaya ilişkin bilgi aldıklarını belirtmişlerdir (Eryılmaz, 1999). Oranın bizim çalışmadan daha yüksek olmasının nedeni, söz konusu çalışmanın İstanbul gibi büyük bir metropolde yapılmış olması ve buradaki kadınların sağlık hizmetlerine daha kolay ulaşabilmeleri veya kendilerine ulaşabilecek yeterlilikte olmalarından kaynaklanabileceği düşünülmüştür. Çalışmamızda AP danışmanlık alma oranının düşük olmasına karşın AP nın her iki grupta %5 nin üzerinde (İzmit Grubu %53 ü, Sakarya Grubu %58 ü) doğru olarak tanımlanması, yeterli olmamakla birlikte sevindirici görülebilir. Araştırma kapsamına alınan İzmit Grubu nun %14 ü ve Sakarya Grubu nun %19 u AP danışmanlık almak istemediklerini ifade etmişlerdir. Oysa 1996 yılında yapılmış olan bir araştırmada kadınların AP danışmanlığı hizmetleri ile yöntemlerin kullanım oranlarında kayda değer bir yükselme olduğu saptanmıştır. Örneğin RİA nın kullanım oranı %23.6 iken AP danışmanlığı ile %33.4 e, kondomun oranı %5.5 iken %2.3 e yükseldiği görülmüştür (, 1996). Çalışmamızda sağlık ocağı takiplerine İzmit grubu %7 katılırken, Sakarya grubunun %65 katıldığı görülmektedir. Sağlık ocaklarının formlarının güvenirliliğine yönelik Antalya da yapılan başka bir araştırmada kadınların %88.5 inin sağlık ocaklarınca izlendiği belirlenmişti (Dönmez ve ark., 21). Bu durum daha çok İzmit Grubu ile paralellik göstermektedir. Çalışmamızda her iki grupta (İzmit Grubu %14.3 ve Sakarya Grubu %19.5) AP na ilişkinin düşüncelerinde eşlerine rahatsızlık vereceği endişesi içersinde olduklarını ifade etmişlerdir. Yurdakul ve Vural ın 21 yılında yaptığı araştırmalarında, daha önce RİA kullanmış olanların %6.7 si, kondom kullanmış olanların %75.5 ve diyafram, fitil ve jel kullanmış olanların %28.7 si eşinin rahatsız olması sonucu etkin yöntemi bıraktıkları belirlenmiştir (Yurdakul ve Vural, 21). Yöntemin etkisiz olduğunu düşünenlerin oranı İzmit Grubunda %6. ve Sakarya Grubunda %6.3 dür. Yurdakul ve Vural ın

Kadınların Aile Planlaması ve Danışmanlığı Konusundaki Bilgi ve Tutumları 61 Eskişehir de yaptıkları araştırmasında etkin yöntemlere güvenmeme oranı %33.2 olarak saptanmıştır (Yurdakul ve Vural, 21). Bu farklılığın bölgesel konumdan kaynaklanmış olabileceği düşüncesindeyiz. Çalışmamızda her iki grupta kadınların %11 i indüklenmiş düşüğü AP yöntemi olarak değerlendirdikleri görülmektedir. Yapılan bir araştırmada isteyerek yapılan düşüklerin bir AP yöntemi olma eğilimi gösterdiği ve bu oranın %27 olduğu belirtilmiştir (Yurdakul ve Vural, 21). Bu çalışmada oranın az da olsa daha düşük olması ele alınan grupların Türkiye geneline göre daha bilinçli olması açısından sevindiricidir. Çalışmamızda Sakarya grubundaki kadınların doğumdan önce korunma yöntemi olarak eşinin korunduğunu (%27), İzmit Grubu ndaki kadınların da aynı yöntemle korundukları ortaya çıkmıştır (%38). Amerika da 1999 yılında yapılan bir çalışmada, kadın hekim sağlık çalışanlarının en yaygın kullandıkları metod bariyer yöntemiyle birlikte spermisit olduğu ortaya çıkmıştır (Frank, 1999). RİA İzmit Grubu nda %1, Sakarya Grubu nda %12 iken 2 yılında Amerika da yapılan bir araştırmada bu oran %65.9 olarak belirlenmiştir (Speizer ve ark., 2). Oranın daha yüksek oluşu AP danışmanlık hizmetlerinin daha yaygın olması ve insanların daha bilinçli olması sonucuyla meydana gelmiş olabileceği düşünülmüştür. Bu çalışmada diyafram kullanan çıkmamıştır. Demir in 1999 yılında yaptığı araştırmasında da diyafram kullanma oranı sadece %1.2 olarak bulunması bu çalışmayla paralellik göstermektedir (Demir, 1999). Kondom İzmit Grubu nda %9, Sakarya Grubu nda %11 oranında kullanılmıştır. Dünyada üreme çağındaki çiftlerin kondomu kullanma oranı yaklaşık %5, yani 5 milyon kişi olarak belirlenmiştir (, 1993). Çalışmamızda önemli bir oran da hiçbir AP yöntemi kullanmamaktadır (İzmit Grubu %27; Sakarya Grubu %32). 2 yılında ABD de yapılan bir çalışmada korunmama oranı %17 olarak bulunmuştur (26). İzmit Grubu kadınların %5 i ve Sakarya grubu kadınların %1 u oral kontraseptif ile korunmuş olduklarını ifade etmişlerdir. 1996 yılında yapılan bir araştırmada bu oran %4.94 olduğu belirtilmiştir (Yavuz ve ark., 1999). SONUÇ VE ÖNERİLER Kadınların büyük çoğunluğu AP danışmanlık hizmetlerini almadıkları ve nasıl korunacaklarını bilmediklerini görülmektedir. Japonya da Oral kontraseptiflerle ilgili 1999 yılında yapılan bir araştırmada; yeni politikaların başarılı olması için, kadının bu konuda doğru bilgilendirilmesi ve özellikle yan etkileri konusunda bilinçlendirilmesinin, kadın sağlığına önemli katkısı olduğu

62 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:2 (26) vurgulanmaktadır (Goto ve Reich, 1999). Yapılmış başka bir araştırmada da toplumu tanıyan, özel olarak eğitilmiş yüksek nitelikli danışmanlık yapabileceğini kanıtlayan sağlık personelinin özellikle ebe ve hemşirenin, danışmanlık konusundaki desteği vurgulanmıştır (,1995; Burrough ve Leifer, 21; Aydın, 23). Her iki merkezde AP bilgi düzeyleri açısından belirgin bir fark saptanamamıştır. AP yöntemleri konusunda iki merkez arasında benzerlikler dikkati çekmektedir. AP yöntemlerinin kullanıcılara sunulmasında temel yaklaşım olan danışmanlık kavramını öğrenme, danışmanlık aşamalarının neler olduğu ve nasıl gerçekleştiği bilinmelidir. Bu aşamada daha kaliteli hizmet sunumu için kurumlar ve çalışan her düzey eleman arasında rekabet yerine birbirlerini tamamlayıcı hizmet bütünlüğü, işbirlikçi bir ekip olarak çalışabilme, ön yargıları bırakarak, bireylerin kendi istekleri doğrultusunda özgürce karar vermelerini sağlayarak, piyasaya yeni olacak yöntemlerin tanıtılması, hizmeti alanlarla verenler arasında daha iyi iletişim gibi konularda gelişmek gerekmektedir. AP danışmanlık hizmetini, kadınların en çok ihtiyacı olduğu lohusalık döneminde, doğum servisinde çalışan ebe/hemşirelerce verilmesini önermekteyiz. AP danışmanlığı: Kullanıcıya, etkin korunma yöntemleri konusunda detaylı bilgiyi, İhtiyaçları doğrultusunda istemeseler dahi bilmeleri gerekenleri, Kontraseptif yöntemlerini gebelik riskleri açısından birbirleriyle karşılaştırılmasını, En uygun gebelik ve HIV gibi hastalıklardan koruyucu kontraseptif seçiminde yardımcı olunmayı, Kontraseğptif yöntemlerin yan etkileri, tehlikeli durumları ve hangi durumda sağlık personeline başvurmaları gerektiği konusundaki bilgileri kapsamalıdır. Ayrıca ebe/ hemşireler yeni gelişen AP teknikleri yakından izlemelidir.

Kadınların Aile Planlaması ve Danışmanlığı Konusundaki Bilgi ve Tutumları 63 KAYNAKLAR... (1996). T.C. Sağlık Bakanlığı, Güvenli annelik eğitimi, İstanbul, 18.... (1993). T.C. Sağlık Bakanlığı Aile planlamasında öncelikler, 2: 11.... (1996). T.C. Sağlık Bakanlığı Doğum sonrası Aile Planlaması, İstanbul, 2: 1... (1995). T.C. Sağlık Bakanlığı, Hizmette niteliğin ölçümü, İstanbul, 3:15.... (2). T.C. Sağlık Bakanlığı,Ulusal AP hizmet rehberi, Ana Çocuk Sağlığı ve AP Genel Müdürlüğü, Kontraseptif Yöntemler, Damla Matbaacılık, Ankara.... (1997). T.C. Sağlık Bakanlığı, AP hizmetlerinde güncel bilgiler, Ana Çocuk Sağlığı ve AP Genel Müdürlüğü,. Johns Hopkins Üniversitesi Nüfus İletişim Servisi, Tisamat Basım Sanayi, Ankara.... (23). T.C. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Macro International Inc. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, Ankara.... (2). Effectiveness of an intervention promoting the female condom to patients at sexually transmitted disease clinics. American Journal of Public Health, 9: 237-244.... (1995). T.C. Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve AP Programları, Ankara, 57. Akın, A. (1999). Aile planlaması Temel Kadın Hastalıkları ve Doğum Bilgisi, Güneş Kitapevi, Ankara, 136-167. Akkuzu, G. ve Eroğlu K. (1999). Doğum sonrası AP hizmetleri içinde RİA nın yeri ve önemi, Hemşirelik Formu Dergisi, 2(3): 119-122. Aydın, İ. (23). Sağlık yüksekokulunda okuyan öğrencilerin kullanmayı düşündükleri AP yöntemleri ve yöntem seçimini etkileyen faktörler, Hemşirelik Forumu, 6(1): 28-32. Aytekin ve ark. (21). Gemlik Bölgesindeki gebelerin kullandıkları AP yöntemlerinin değerlendirilmesi, Sağlık ve Toplum, 1:37-41. Baykan, Z.; Maral, I. ve Bumin, A. (2). Ankara ili Gölbaşı Bölgesi ndeki 15-49 yaş evli kadınların çocuk isteme durumlarına göre AP yöntemi kullanımı ve kullanılan AP yöntemleri, Sağlık ve Toplum, 2: 24-29. Burroughs, A. and Leifer G. (21). The nurse s role in contraceptive education, Maternity Nursing. Eighth edition, W.B. Saunders Company yayınları. Coşkun, A. (1996). Aile planlaması ve İnfertilite, Doğum ve Kadın Hastalıkları El Kitabı, Birlik Ofset Ltd., İstanbul.

64 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:2 (26) Demir, Ü. (1999). Diyafram kullanan kadınların diyaframa ilişkin görüşlerinin ve kullanım özelliklerinin incelenmesi, Hemşirelik Forumu, 2(3):137-142. Dönmez ve ark. (21). Antalya 1 No lu Sağlık Ocağı bölgesinde Aile Planlanması yöntem kullanma durumu ve 15-49 yaş kadın formlarının güvenilirliği, Sağlık ve Kadın, 2: 44-49. Ersoy, İ. (2). Aile planlaması, Türkiye Klinikleri Kadın-Doğum Ders Notları, Ortadoğu reklam ve yayıncılık,ankara, 319-324. Eryılmaz, Y.H.; Arslan H. ve Kömürcü, N. (1999). Kullandıkları kontraseptif yöntemlerin eşler üzerindeki etkileri ve kullanım hataları, Hemşirelik Forumu, 2 (3):114-118. Frank, E. (1999). Contraceptive use by female physicians in the united states, Obstetric and Gynecology, num:; 94 (5): 666-71. Goto at all. (1999). Oral cotraceptives and women s health in japan, Jama, Num.; 282 (22): 2173-7. Hotun, N. (1999). Doğal Aile planlamasında yeni teknolojiler, Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2(1): 3-35. Speizer at all. (2). Do service providers in Tanzania unnescessarily restrict clients access to contraceptive methods?. İnternational Family Planning Perspectives, 26:1. Şimşek, Ş. (21). Aile Planlamasında etkin danışmanlık, Hemşirelik Formu Dergisi, 4(1): 32-34. Taşpınar, A. ve Demir, Ü. (1999). 15-49 Yaş evli kadınların gebelik ve Aile Planlamasına ilişkin geleneksel uygulamalarının incelenmesi, Hemşirelik Forumu, 2 (3):123-1. Turaman, C. (2). Türkiye de AP programarı için öneriler, Jinekoloji ve Obstetrik Dergisi, 14:2-25. White, C. (1998). Give contraception advice, Nursing Times, 94(26): 7-72. Yavuz, ve ark. (1996) Gülveren AP Eğitim Merkezi, AP Bülteni, Ankara, 3. Yıldırım, A. (21). Aile planlamansın sağlık ekonomisi yönü, Türk Jinekoloji Derneği, Uzmanlık Sonrası Eğitim Dergisi, 3(4):29-33. Yurdakul, M. ve Vural, G. (21). Geleneksel yöntem kullanma nedenleri ve hemşirenin AP hizmetlerinde etkinliği, Sağlık ve Toplum, 1: 42-48.