ÖZET Türkiye de kadın ve üreme sağlığına ilişkin çalışmalar öncelikle temel sağlık hizmetleri kapsamında ele alınmaktadır.

Transkript

1 ELAZIĞ İL MERKEZINDE BULUNAN EĞiTiM ARAŞTIRMA SAĞLIK OCAKLARI ile DIĞER BIR SAĞLIK OCAĞININ KADINLARA SUNMUŞ OLDUĞU ÜREME SAĞLIĞI HIZMETLERININ KIYASLANMASI Dr. Yasemin AÇIK Dr. S. Erhan DEVECİ Dr. Canan GÜLBAYRAK ÖZET Türkiye de kadın ve üreme sağlığına ilişkin çalışmalar öncelikle temel sağlık hizmetleri kapsamında ele alınmaktadır. Bu çalışma, Elazığ il merkezinde bulunan sağlık ocağı ile Yenimahalle ve Abdullahpaşa Eğitim Araştırma Sağlık Ocaklarında yaş kadınlara sunulan üreme sağlığı ve eğitimi hizmetlerinin kıyaslanması amacıyla yapılmıştır. Sağlık ocakları bölgelerinde, yaş kadın nüfusunu temsil edecek örneklem, %95 güven aralığında belirlenmiştir. Rasgele sayılar cetveli kullanılarak yaş izlem formlarından seçilen 376 kadına anket formu uygulanmış, cevaplılık oranı %99.4 olmuştur. Araştırma kapsamına alınan kadınların ortalama yaşları 31.76±7.34 ve ortalama çocuk sayıları 2.43±1.26 dır. Eğitim araştırma sağlık ocakları bölgesinde kadınların, doğumu hastanede gerçekleştirme, gebeliklerin ilk üç ayda tespiti, gebelik sırasında beş ve üzeri izlem ve doğum sonrası bakım alma oranları diğer sağlık ocağı bölgesine göre yüksek bulunmuştur. Kadınların aile planlaması yöntemleri, cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve korunma yolları hakkında bilgi düzeylerinin de eğitim araştırma sağlık ocakları bölgelerinde daha iyi olduğu saptanmıştır. Bu çalışmada, eğitim araştırma sağlık ocaklarında sunulan kadına yönelik hizmetlerin ve eğitim programlarının, diğer sağlık ocağına göre daha iyi durumda olduğu saptanmıştır. Birinci basamak sağlık hizmetleri içinde kadın sağlığı hizmetlerinin, süreklilik ve bütünlük içinde gerçekleştirilmesi ve ulaşılabilirliğinin artırılması amacıyla Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD ve Sağlık Müdürlüklerinin işbirlikleri gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Sağlık ocakları, Üreme sağlığı, Hizmet. Comparison of Reproductive Health Services for Women in Elazığ City; Health Care Center versus Training and Research Health Care Centers. SUMMARY In Turkey studies related with women and reproductive health are generally considered in primary health services. Aim of this study was to compare reproductive health and education services provided to women aged between 15 and 49 in health care center versus Yeni mahalle and Abdullah Paşa training and research health care centers in city center of Elazığ. In areas of these health care centers; a sample, representing 15 to 49 years old women population, was determined with 95% confidence interval. From follow up forms of women aged between 15 and 49; by using random numbers chart, 376 women have been chosen and applied a questionnaire. The participation rate was 99.4%. In our study mean age of women was ± 7.34 and mean number of children they had was 2.43 ± We found that in regions of training and research health care centers; women have higher rates of having birth in hospital, diagnosis of pregnancy in first trimester, five or more follow up during pregnancy, and having postpartum care, than region of other health care center. Also women s knowledge about family planning, sexually transmitted diseases (STDs) and ways of protection from these STDs were found higher in regions of training and research health care centers. In this study we found that services and education programs for women in training and research health care centers are better than the other. In primary health care services for continuous and complete female health services and easy access to these, Public Health Departments of Medical Faculties and Health Directorates should work together. Key Words: Health care centers, Reproductive Health, Service. GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) üreme sağlığını; "Üreme sistemi işlevleri ve süreci ile ilgili sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, tüm bunlara ilişkin fiziksel, mental ve sosyal yönden tam bir iyilik halinin olmasıdır" diye tanımlamaktadır (1). Üreme sağlığı (ÜS) aynı zamanda, insanların tatmin edici ve güvenli bir cinsel yaşamlarının olması, üreme yeteneğine ve üreme yeteneklerini kullanma ile ilgili karar verme özgürlüğüne sahip olmaları demektir (1,2). Yakın geçmişe kadar dünyada üremeye ilişkin sorunlar, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (AÇS/AP) kapsamında ele alınmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin tümünde yaşanan önemli sosyo-demografik değişiklikler nedeniyle, günümüzde mevcut AÇS/AP yaklaşımı, üreme sağlığına ilişkin tüm sağlık sorunlarını karşılamaya yetmez hale gelmiştir. Kahire de 1994 te yapılan Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı (International Conference on Population and

2 Development-ICPD), "Üreme Sağlığı" kavramını dünya gündemine getirmiş ve üreme sağlığı konusunda global, bölgesel ve ülkeler düzeyinde yapılması gerekenler ICPD aksiyon planı ile belirlenmiştir (1). Türkiye de bu aksiyon programına aktif olarak katılan ülkeler arasındadır. Bu amaçla, ICPD eylem programı paralelinde, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) koordinatörlüğünde bir eylem platformu oluşturulmuştur (3). Türkiye de ICPD önerileri doğrultusunda gerçekleştirilecek ÜS hizmetlerinin sunumunda en önemli avantaj; 1961 yılında kabul edilen Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi yasasının (224 sayılı yasa) öngördüğü Temel Sağlık Hizmetleri yaklaşımıdır. Temel Sağlık Hizmetlerinin alt yapısı US/AP hizmetlerinin bu kapsamda verilmesi için son derece uygundur (4). Ancak yeterli alt yapıya rağmen Türkiye de, ÜS hizmetleri rutin hale getirilememiş, istenilen nitelik ve niceliğe ulaşamamıştır. Ayrıca, ÜS hizmetlerinin ulaşılabilirliği bölgesel farklılıklar göstermekte; kadının toplumsal statüsü, sağlığını ve sağlık hizmetlerinden yararlanmasını önemli ölçüde etkilemektedir (5). Bu çalışma, Fırat Üniversitesi. Tıp Fakültesi (FÜTF) Halk Sağlığı Anabilim Dalı (AD) ve Elazığ Il Sağlık Müdürlüğünün işbirliği içerisinde hizmet sunduğu Yenimahalle ve Abdullahpaşa Eğitim Araştırma Sağlık Ocakları (EASO) ile Sağlık Ocağı (SO) bölgelerinde; yaş kadınlara, Temel Sağlık Hizmetleri kapsamında sunulan ÜS ve eğitimi hizmetlerinin niteliklerini karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Tanımlayıcı tipte bir araştırma olan bu çalışmada, il merkezinde yer alan üç SO bölgesinin toplam olan yaş kadın nüfusunu temsil edecek örneklem, %95 güven aralığında ve Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları (TNSA) verilerine göre hastane dışı yapılan doğumlar %46 baz alınarak ve n= N.t 2.p.q D 2 (N-1)+t 2.p.q formülüyle (p=0.46, t=1.96) belirlenmiştir. Her SO bölgesinin nüfusu dikkate alınarak, yaş kadın izlem formlarından rasgele sayılar cetveli kullanılarak 376 kadın seçilmiş ve 374 üne (%99.4) ulaşılmıştır. Kadınlara, araştırmacılar tarafından yüzyüze görüşme yöntemiyle genel demografik özellikler, ÜS, AP ve bu konularda yapılan eğitimleri irdeleyen bir anket formu Kasım Aralık 2002 tarihleri arasında uygulanmıştır. Veriler SPSS paket programına kaydedilerek, istatistiki analizler ve değerlendirmeler bu program aracılığıyla yapılmıştır. Istatistiksel analizlerde X² ve t testleri kullanılmıştır. Ortalamalar standart sapmalar ile birlikte verilmiştir. BULGULAR Araştırma kapsamına alınan kadınların ortalama yaşları 31.76±7.34 dır. Kadınların %35.6 sının ilk evlenme yaşı 18 yaş ve altı, %64.4 ünün ise 18 yaş. üstüdür. Resmi nikahı olan kadın oranı %91.4 iken akraba evliliği yapan kadın oranı %21.1 dir. Kadınların genel demografik özellikleri Tablo I de verilmiştir. Kadınların ortalama; gebelik sayısı 3.30±1.95, çocuk sayısı 2.43±1.26, ölü doğum sayısı 1.40±0.80, kendiliğinden düşük sayısı 1.19±0.52 ve istemli düşük sayısı 1.44±0.65 olarak saptanmıştır. EASO bölgesinde kadınların sahip oldukları ortalama çocuk sayısı 2.36±1.16, diğer SO bölgesinde 2.53±1.38 dir. EASO ları ile diğer SO bölgesinde, yaşayan kadınların doğurganlık özellikleri Tablo II de verilmiştir. Ortalama ölü doğum sayısı EASO bölgesinde 1.54±1.05, diğer SO bölgesinde 1.26±0.44; ortalama kendiliğinden düşük sayısı EASO bölgesinde 1.23±0.62, diğer SO 1.13±0.35 ve ortalama istemli düşük sayısı EASO bölgesinde 1.37±0.53, diğer SO 1.54±0.80 olarak saptanmıştır. Ortalama gebelik, canlı doğum, ölü doğum, kendiliğinden düşük ve istemli düşük sayıları açısından EASO ile diğer SO bölgelerinde anlamlı fark saptanmamıştır (p>0.05). Çalışmada, EASO bölgesinde ölü doğum oranı %11.7, diğer SO bölgesinde %14.6; kendiliğinden düşük EASO bölgesinde %9.7, diğer SO bölgesinde %9.5 ve istemli düşük EASO bölgesinde %22.3, diğer SO bölgesinde %19.6 olarak saptanmıştır EASO ve diğer SO bölgelerinde yaşayan kadınların gebeliklerinde sağlık personeli tarafından yapılan izlem sayısı, gebeliklerinin ilk üç ayda tespiti, doğumun yapıldığı yer ve doğum sonu bakımı açısından değerlendirilmesi Tablo III te verilmiştir. EASO bölgelerinde kadınların ortalama gebelikte izlem sayısı 4.84±2.95, diğer SO bölgesinde ise 3.16±2.22 dir.

3 Tablo I. Sağlık Ocağı ve Eğitim Araştırma Sağlık Ocakları Bölgelerinde Yaşayan Kadınların Demografik Özelliklerinin Karşılaştırılması (Kasım-Aralık 2002) Eğitim-Araştırma Değişkenler N % N % N % P Eğitim Düzeyi*** -Okuma-yazma bilmeyen Okur-yazar İlkokul Mezunu Orta-lise mezunu Yüksekokul mezunu Üniversite mezunu Çalışan Kadın Sağlık güvencesi olan Sosyoekonomik Düzey (SED) -Orta ve iyi SED Kötü SED *Sütun yüzdesi, **Satır yüzdesi, ***p değeri eğitim düzeyinin gruplandırılması sonucu elde edilmiştir. Tablo II. Sağlık Ocağı ve Eğitim Araştırma Sağlık Ocakları Bölgelerinde Yaşayan Kadınların Doğurganlık Özelliklerinin Karşılaştırılması (Kasım-Aralık 2002) Eğitim-Araştırma Değişkenler N % N % N % P Gebelik Sayı ve üzeri gebelik Canlı Çocuk Sayısı -1-4 çocuk ve üzeri çocuk Kendiliğinden düşük -1-2 düşük ve üzeri düşük İstemli Düşük -1-2 istemli düşük ve üzeri istemli düşük Ölü Doğum -1-2 ölü doğum ve üzeri ölü doğum

4 *Sütun yüzdesi, **Satır yüzdesi Tablo III. Sağlık Ocağı ve Eğitim Araştırma Sağlık Ocakları Bölgelerinde Yaşayan Kadınların Sağlıklı Gebelik ve Doğum Özelliklerinin Karşılaştırılması (Kasım-Aralık 2002) * Eğitim-Araştırma Degişkenler N % N % N % P Gebelik Sayısı 1-4 izlem ve üzeri izlem Gebeliklerin ilk üç ayda tespiti Hepsi tespit edilmiş Bir kısmı tespit edilmiş Hiçbiri tespit edilmemiş Doğumun yapıldığı yer Hastanede (doktor gözetiminde) Sağlık evinde (doktorsuz) Evde Doğum sonu bakım Evet, aldım Hayır, almadım *Sütun yüzdesi, **Satır yüzdesi. Tablo IV. Araştırma Kapsamına Alınan Kadınların Sağlık Ocağı ve Eğitim Araştırma Sağlık Ocakları Bölgelerinde Sağlıklı Gebelik ve Doğum Özelliklerinin Karşılaştırılması * Eğitim-Araştırma Degişkenler N % N % N % P Modern Kontraseptif Yöntem Biliyor Bilmiyor Modern Kontraseptif Yöntem Kullanıyor Kullanmıyor CYBH Biliyor Bilmiyor

5 CYBH Korunma Yolları Biliyor Bilmiyor *Sütun yüzdesi, **Satır yüzdesi. SO bölgelerinin verdikleri eğitim ve AP hizmetleri açısından değerlendirilmesi Tablo IV te verilmiştir. Kadınlara modern kontraseptif yöntemler ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar (CYBH) ile ilgili bilgi kaynakları sorulduğunda; EASO bölgesindekilerin %63.4 ü SO ında eğitim aldıklarını ifade ederken, diğer SO bölgesinde SO dan eğitim alan kadın oranı %42.9 olarak saptanmıştır (p=0.0001). TARTIŞMA Çalışma kapsamına alınan ve EASO bölgelerinde yaşayan kadınların statülerini belirleyen parametreler (eğitim, gelir getiren işte çalışma, sosyal güvence sahibi olma, sosyo ekonomik düzey gibi) diğer SO bölgesinde yaşayan kadınlara göre daha iyi durumdadır. Bu durum çalışmanın verilerini etkiliyor olmakla birlikte, gelecekte EASO ile diğer SO bölgelerinde sunulacak üreme sağlığı hizmetlerinin planlama, uygulama ve değerlendirme aşamalarında ortak bir çalışma potansiyeli yakalamak açısından önemli görülmüştür. EASO bölgesinde yaşayan kadınlarda 5 ve daha fazla sayıda gebelik oranı, 4 ten fazla çocuk sahibi olma oranı (Tablo II) ve ortalama çocuk sayısı diğer SO bölgesinde yaşayan kadınlara göre daha düşüktür. Antalya 10 No lu SO bölgesinde yapılan bir çalışmada, kadınların %1 inin 5 ten fazla çocuğu, %99 unun 5 ten az çocuğu olduğu tespit edilmiştir (6). TNSA 1998 verilerine göre, ülke genelinde kadın başına ortalama canlı çocuk sayısı 3.14 olarak açıklanmıştır. Batıda doğurganlık hızı 2.0 iken, doğuda bu oranın 4.2 ye çıktığı bildirilmiştir (7). Çalışmada elde edilen verilere göre, EASO ve diğer SO bölgelerinde ortalama çocuk sayıları Türkiye genelinden düşük olmakla beraber, diğer SO bölgesinde 5 ve üzeri gebelik ve canlı doğum sayılarının Antalya 10 No lu SO bölgesinde yapılan çalışmaya göre yüksek oluşu dikkat çekicidir. Bu durumun Doğu Anadolu bölgesinin genel sosyokültürel yapısıyla ve konu ile ilgili eğitim ihtiyacı ile yakından ilişkili olduğu düşünülmektedir. SO ları bölgelerinde ölü doğum yapan kadın sayıları aynı olmakla birlikte EASO bölgesinde 2 den fazla ölü doğumu olan kadın oranı daha yüksektir (p=0.049). Kendiliğinden düşük oranları açısından sağlık ocakları bölgeleri arasında istatistiki olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p=0.333). Istemli düşükler için de bölgeler arasında istatistiki olarak anlamlı fark saptanmamasına karşın; 1-2 istemli düşüğe EASO bölgesinde daha sık rastlanırken, 3 ve üzeri istemli düşük oranı diğer SO bölgesinde daha yüksektir. TNSA verilerine göre Türkiye genelinde kendiliğinden düşük oranı %8.7, istemli düşük oranı %7.6 ve ölü doğum oranı %7.2 dir (7). Çalışmada elde edilen verilere göre, ölü doğum, kendiliğinden ve istemli düşük oranları Türkiye genelinden daha yüksektir. Bu bölgede verilen aile planlaması hizmetlerinde yetersizliğinden çok, kadınların sosyo-kültürel yapıları ile yakından ilgilidir. Bölgede üreme sağlığı hizmetlerinin sunumunda kadının içinde bulunduğu toplumsal yapı göz önünde bulundurularak çalışmalar tekrar gözden geçirilmelidir. EASO bölgesinde yaşayan kadınların %55.9 u gebelikleri sırasında 5 ve üzeri izlem alırken, diğer SO bölgesinde bu oran %25.9 dur (p=0.0001, Tablo III). EASO bölgesinde gebelikte yapılan ortalama izlem sayısı diğer SO dan anlamlı olarak yüksektir (p=0.0001). Aydın ilinde tüm SO larını içine alan bir çalışmada, il içinde kadınların gebelikleri sırasında aldıkları ortalama izlem sayısı 4.1 olarak açıklanmıştır (8). EASO bölgesi ortalama gebe izlem sayısı, Aydın ilindeki çalışma bulgularıyla benzer düzeyde iken, diğer SO bölgesindeki gebe izlem sayısı belirgin olarak daha düşüktür. EASO gebe izlem çalışmalarında gelinen nokta, tüm sosyo-kültürel engellemelere rağmen, ÜS hizmetlerinde bölgesel farklılıkların ortadan kaldırılmasının mümkün olduğunu göstermektedir. EASO bölgelerinde gebeliklerin ilk üç ayda tespiti %80.7 iken, diğer SO bölgesinde %69.1 dir (p=0.0001, Tablo III). Türkiye genelinde gebeliklerin ilk üç ayda tespiti oranı %50 dir (7). EASO bölgesinde, Türkiye geneli ve diğer SO bölgesine göre belirlenen anlamlı fark sunulan hizmet anlayışı ile yakından ilişkilidir. Erken tespit edilen gebeliklerin anne ve çocuk sağlığı üzerindeki olumlu etkileri düşünüldüğünde, hizmet anlayışındaki küçük farkların, sağlıklı üreme koşullarında anlamlı gelişmeler sağlayacağı açıktır. EASO bölgelerinde kadınların %67.3 ü doğumunu hastanede doktor gözetiminde, %19.3 ü evde herhangi bir sağlık personeli yardımı almadan yapmaktadır. Diğer SO bölgesinde ise doğumların %56.8 i hastanede doktor gözetiminde yapılırken, %37.4 ü evde herhangi bir sağlık personeli yardımı olmadan yapılmaktadır (p=0.0001, Tablo III). Batı Anadolu da hastane doğumlarının sıklığı (%85), Doğu Anadolu daki sıklığın (%41) yaklaşık iki katıdır. Doğu da sağlıksız koşullarda yapılan doğumların sıklığı (%47), diğer bölgelere göre çok yüksektir ve bu bölgede her iki kadından biri sağlıksız koşullarda doğum yapmaktadır (7). Aydın ilinde yapılan çalışmada, kadınların doğumunu

6 hastanede gerçekleştirme oranı %87.1 olarak açıklanmıştır. Bu çalışmada diğer SO bölgesine göre, EASO bölgelerinde daha yüksek saptanan hastanede doğum oranlarının, batı bölgeleri için belirlenen oranlardan belirgin olarak düşük olduğu görülmüştür. Doğumun hastanede yapılmasının önemini vurgulayan eğitim programlarına rağmen, hastanede doğum yapma oranlarının düşük olması, kadınların bölgesel olarak statülerinin düşüklüğünden, geleneksel yaşam tarzlarından ve eğitim programlarının etkinliğinin yeterli olmamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. EASO bölgesinde yaşayan kadınların %88.9 u modern kontraseptif yöntemlerden en az birini bildiklerini belirtirken, diğer SO bölgesindekilerin %70.9 u bu konuda bilgi sahibi olduklarını ifade etmişlerdir (p=0.0001, Tablo IV). Antalya 10 No lu SO bölgesinde yapılan bir çalışmada kadınların aile planlaması konusundaki bilgi düzeylerinin çeşitli faktörlerin etkisine göre %76 ile %98 oranında değiştiği belirtilmiştir (6). Bu çalışmada elde edilen bulgulara göre, EASO bölgelerinde yaşayan kadınların AP konusunda bilgi düzeylerinin, diğer SO bölgelerine göre daha iyi olduğu ve bunun da EASO bünyesinde kadınlara sunulmakta olan AP konusundaki eğitim programlarından etkilendiği, bu nedenle bölgedeki diğer SO larında da söz konusu eğitim programlarının gerçekleştirilmesi gerektiği düşünülmektedir. EASO bölgesindeki kadınların %61.1 i modern kontraseptif yöntemlerden herhangi birini kullanırken, bu oran diğer SO bölgesinde %37.3 e düşmektedir (p=0.0001, Tablo IV). Modern kontraseptif yöntem kullanma oranlarında EASO bölgesinin diğer SO bölgesine göre yaklaşık iki kat olduğu dikkat çekicidir. Ankara ili Gölbaşı bölgesinde yaş kadınların modern aile planlaması kullanma oranı %71.7, Antalya 10 No lu SO bölgesinde ise %50 olarak belirlenmiştir (6,9). ÜS hizmetleri kapsamında modern kontraseptif yöntemlerin kullanımında da bölgesel farklılıklar dikkat çekici olmakla birlikte, çalışmada EASO bölgesinde yapılan eğitimler kapsamında önemli bir başarı sağlandığı açıktır. CYBH bilen kadın oranı EASO bölgesinde %72.2, diğer SO bölgesinde %27.2 dir (p=0.0001, Tablo IV). Türkiye de gecekondu bölgelerinde yapılan bir araştırmada, kadınların %35 inin, erkeklerin ise %22 sinin CYBH hakkında bilgi sahibi oldukları saptanmıştır (10). Buna karşılık, TNSA 1998 bulgularına göre, yaş kadınların %84 ü CYBH içinde AIDS i duymuşlardır (7). Çalışmalarda elde edilen bulgulara göre kadınların CYBH ları bilme oranları oldukça iyi görünmektedir. Ancak, bilgilerin nitelikleri konusunda halen sorunlar olduğu düşünülmektedir. CYBH dan korunma yolları hakkında bilgi sahibi olma oranı EASO bölgesinde yaşayan kadınlarda %47.7 iken, diğer SO bölgesinde yalnızca %17.7 dir (p=0.0001, Tablo IV). TNSA verilerinde CYBH dan korunmada kondom kullanılmasını bilen kadın oranı %15.2 olarak belirlenmiştir (6). Kadınların sağlık sorunlarının çözümü için hastalıklar ve sağlıklı yaşam tarzı hakkındaki bilgi düzeylerinin artırılması gerekmektedir. Bu amaçla EASO ları bölgelerinde düzenlenen hizmet içi ve halka yönelik eğitimlerin sıklığı ve içeriği artırılarak devam ettirilmelidir. EASO bölgesindeki kadınların %63.4 ü ÜS, AP ve CYBH ile ilgili bilgileri sağlık ocağından öğrendiklerini ifade ederken, diğer SO bölgesinde bu konular hakkındaki bilgileri sağlık ocağından öğrendiğini belirten kadın oranı %42.9 dur (p=0.0001). Antalya 10 No lu SO bölgesinde kadınların aile planlaması yöntemlerini öğrendikleri bilgi kaynakları %42.0 ile SO ebeleri, %30.0 SO hekimleri olarak saptanmıştır (6). EASO bölgesinde elde edilen veriler, diğer SO ve diğer çalışma bulgularından belirgin olarak daha iyi durumdadır. Eğitimin sağlık sorunlarının çözümündeki öneminin kavranması ve tüm SO larında temel alınması ÜS hizmetlerinin nitelikleri üzerinde olumlu etki yapacaktır. Sonuç olarak; bu çalışmada, EASO larında sunulan kadına yönelik hizmetlerin ve eğitim programlarının, diğer SO na göre daha iyi durumda olduğu saptanmıştır. ÜS, sadece kadın sağlığını değil, tüm toplumun sağlığını etkileyen bir olaydır. ÜS hizmetlerini sunumunda tüm sektörlerin potansiyelleri iyi değerlendirilmeli, olumlu işbirliği çerçevesinde hizmetler güçlendirilmeli, toplumun katkı ve katılımı ile hizmetlerden daha fazla yararlanması sağlanmalıdır. Bu amacın gerçekleştirilmesinde, eldeki en büyük kaynak birinci basamak sağlık hizmetlerinin gerçekleştirildiği SO larıdır. SO larının işlerliğinin artırılması ile ÜS hizmetlerinde önemli bir başarı sağlanabileceği bir gerçektir. Birinci basamak sağlık hizmetleri içinde kadın sağlığı hizmetlerinin, süreklilik ve bütünlük içinde gerçekleştirilmesi ve ulaşılabilirliğinin artırılması amacıyla Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD ları ve Sağlık Müdürlüklerinin işbirliği içinde çalışmaları gerektiği düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Defining Reproductive Health 6 Reproductive Rights. In: Action for the 21 st Century: Reproductive Health & Rights for All Summary report of recommended actions on reproductive health. International Conference on Population and Development (ICPD), Cairo, Egypt, ICPD, September Reproductive, Infant and Child Health, Gren LW; Ottoson JM (Eds). In: Community Health Seventh Edition, Vancouver, British Columbia, Mosby-Year Book, Inc., 1994; "Implementation of the Programme of Action of the ICPD in Turkey", Publication of The State Planning Organisation of Turkey, Ankara, "Population and Development Programme of Action adopted at the ICPD" UN Publication, Ankara, "Fertility Trends, Women s Status and Reproductive Expectations in Turkey, Results of Further Analysis of the 1993

7 Turkish DHS". Publication of Hacettepe Üniversitesi IPS and Macro International Inc., Ankara, Dönmez L, Aydın Ö, Bulut HB. Antalya 10 No lu Sağlık Ocağı Bölgesinde Aile Planlaması Yöntem Kullanma Durumu ve yaş Kadın Formlarının Güvenilirliği. Sağlık Ve Toplum, 2001; 11 (2): Türkiye de Ana Sağlığı Aile Planlaması Hizmetleri ve Isteyerek Düşükler: Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998 Ileri Analiz Sonuçları, (Ed): Ayşe Akın. Hacettepe Üniversitesi, Türkiye Sağlığı ve Aile Planlaması Vakfı, Ankara, UNFPA. 8. Meteoğlu D, Güngör F, Pehlivan A, Doyuran E Yılında Aydın Ilinde Ana Sağlığı ve Aile Planlaması. Sağlık ve Toplum 2002; 12 (1): Balkan Z, Maral I, Bumin MA. Ankara Ili Gölbaşı Bölgesi nde Yaş Evli Kadınların Çocuk Isteme Durumlarına Göre Aile Planlaması Yöntemi Kullanımı ve Kullanılan Aile Planlaması Yöntemleri. Sağlık ve Toplum, 2001; 2: Bulut A, Tümer A, Zarakoğlu P, Sur H. "Cinsel Sağlık-CYBE ve HIV/AIDS." Nüfus Demografi Yapısı Göç Özel Ihtisas Komisyonu Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Alt Komisyonu Raporu, Ankara.