kundaklama,patlayıcı maddeler, delil toplama KUNDAKLAMA VE PATLAYICI MADDELER İLE İLGİLİ DELİLLERİN TOPLANMASI PİROMANİ: Birçok kez istekli ve kasıtlı olarak yangın çıkarma ile karakterizedir. Yangın ve bunun yarattığı olaylar ile büyülenme, bunlara merak duyma ve bunları çekici bulma söz konusudur. Erkeklerde daha yaygın olduğu bilinmektedir. Bu kişilerin zekâ düzeylerinin normal popülâsyona göre biraz daha düşük olması olasıdır. Alkol kötüye kullanımı, anti sosyal özellikler, enüresiz ( altını ıslatan ) ve hayvanlara karşı şiddet kullanma birlikte bulunabilen özelliklerdir. Genellikle çocukluk çağında başlamaktadır ve bozukluğu çocukluk çağında başlayan vakalar tedaviye daha iyi yanıt vermektedir. Davranışçı teknikler yararlı olabilmektedir. Kundaklama, isteyerek ve kötü niyetle başka birinin mülkünün yakılması veya sigorta yapanları yanıltmak amacıyla kişinin kendi mülkünü yakması olarak tanımlanabilir. Kundaklama, hayat ve mal kaybı açısından sadece trafik ile ilgili suçlardan sonra gelmektedir. Bir yılda kundaklama sonucu olan mal kayıpları milyarlarca lira olarak tahmin edilmektedir. Kundaklamada birbirinden uzak birçok noktada görülen yangın; tek sanığın bu noktaların her birinde bulunmasının güçlüğü nedeniyle genellikle suçun kanıtlanmasını güçleştirmektedir. Bu nedenle bazı ülkelerde (Ör: Norveç) sanığın olay yerinde görülmesi, olay yerine uzaklığı, yangın sayısı gibi faktörlerin matematiksel olarak formulüze edilmesiyle sanığın kundaklamayı yapmış olma olasılığı istatistiksel olarak belirtilmekte ve mahkeme bu sonucu yorumlamaktadır. Bir başka zorluk da herhangi bir yangının kaza mı yoksa kundaklama orijinli mi olduğunu ortaya çıkarmaktır. Bu alanda çalışan itfaiyeciler genellikle olaya ait olabilecek ipuçlarını son derece gelişmiş elektronik cihazlarla değerlendirerek sonuca ulaşabilmektedir. Ancak bu işlem için bazen gelişmiş cihazlardan çok, özel eğitimli köpekler daha yararlı olabilmektedir. Bu köpekler çeşitli cinslerde olabilirse de K-9 tipi en bilinenleridir. Yangın yerinde yapılan incelemelerde hızlandırıcı olarak nitelendirilen petrol kökenli uçucu ve yanıcı sıvı maddelerin saptanması olayın kundaklama olarak değerlendirilmesi açısından önemlidir. Hızlandırıcı olarak en sık kullanılan madde benzindir, gazyağı, tiner ve çeşitli solventler de kullanılabilmektedir. Yangın yerinde kundaklama analizi için uzmanların olay yerine hiç zaman yitirmeden (en geç iki saat içerisinde)ulaşmaları çok uçucu olan hızlandırıcıların ortamdaki ısı nedeniyle buharlaşmadan saptanmaları
açısından da oldukça önemlidir. İnsan ve diğer memelilerin dokuları 20-40ºC aralığında yaşayabilmektedir. Bunun dışındaki ısılarda ısının uygulandığı yerlerde çeşitli zararlar oluşmaktadır. Yüksek ısıya maruz kalındığında oluşan zararın ölçüsü: -Uygulanan ısıya -Vücudun aşırı ısıyı uzaklaştırma yeteneğine, -Isının uygulanma süresine bağlıdır. Isı zaman ilişkisi önemlidir. 44ºC de 5 dakikada lezyon oluşurken, 60ºC'de 3 dakikada oluşmaktadır. Yanma nedeniyle oluşan lezyonlar yüzeysel hiperemiden kas hatta kemik yanıklarına kadar değişebilmektedir. Yangın yerinde bulunan cesetlerde adli tıp açısından en önemli sorun bu kişilerin yangın sırasında mı yoksa yangın öncesinde mi öldüğüdür. Yangın sırasında kişilerin çoğu yaygın olarak inanılanın tersine vücudun yanması nedeniyle ölmez. Dumandaki karbon monoksit, siyanid, nitrik oksit, fosgen gibi toksik maddelerin inhalasyonuna bağlı ölüm yangınlarda en sık görülen ölüm sebebidir. Bu toksik gazlar plastik maddelerin, halıların, yer cilalarının ve gündelik eşyalarda kullanılan boyaların yanmasıyla açığa çıkmaktadır. Karbon monoksit zehirlenmesinde ölü lekelerinin kiraz kırmızısı rengi spesifiktir ama mutlaka histopatolojik ve toksikolojik analiz de yapılmalıdır. KUNDAKLAMANIN YASAL BOYUTU: Birçok ülke ceza yasasında kundaklama veya yangın çıkarma sonucu oluşan zararlar ayrı ayrı tanımlanarak bu suçlar için değişik cezalar öngörülmüştür. Hatta bazı ülkeler özellikle ormanların kundaklanmasını ayrı ve çok ağır ceza gerektiren suçlar kapsamında yaptırımlarla cezalandırma yoluna gitmişlerdir. Türk Ceza Yasası'nın yedinci kısmında toplum huzuruna karşı işlenen suçlar altında yangın çıkarma, kundaklama eylemleri meydana getiriliş yöntemleri, yakılan yerlerin özelliklerine ve oluşan zarara göre değişik derecelerde cezalara çarptırılmaktadır. (TCY 369-383). Ormanların yakılması 6831 sayılı Orman Kanunu'nda ayrıntılı olarak tanımlanarak suçun oluştuğu koşullara uygun cezalar belirtilmiştir. TCY Madde 369: Bir binaya ve sair inşaata ve henüz biçilmemiş veya biçilmiş mahsulata veya hububata ve erzak yığın veya ambarına ateş verip kısmen veya tamamen yakan kimse üç seneden altı seneye kadar ağır hapis cezasıyla cezalandırılır(ağır Ceza-Devlet Güvenlik). TCY Madde 370: Süknaya mahsus bir binaya yahut ammeye müteallik binalara veyahut ammenin istimaline mahsus bir mahalle veya sanayi tezgahlarına ve tüccar ambarlarına iştial ve infilakı kabil şeylerin mahzenlerine ve tersanelere ve şimendifer arabalarına ve madenlere(...) ateş verip kısmen veya tamamen yakanlar beş seneden ağır olmamak üzere ağır hapse mahkum olur(devlet Güvenlik).
(Not: (...) içinde yer alan "ve ormanlara" ibaresi 4.7.1995 tarihli ve 4114 sayılı kanunun 5. maddesi ile metinden çıkarılmıştır.) TCY Madde 371: Yakılan hususi binalar ve mahsulat kıymetçe az olduğu surette fail 369. maddede üç aydan, 370. maddede altı aydan üç seneye kadar hapsolunur(asliye Ceza-Devlet Güvenlik). TCY Madde 383: Bir kimse tedbirsizlik veya dikkatsizlik veya meslek ve sanatta tecrübesizlik veya nizam ve emir ve kaidelere riayetsizlik neticesi olarak bir yangına veya infilaka veya batmağa ve deniz kazasına veya umumi bir tehlikeyi mutazammın tahribat ta ve musibetlere sebebiyet verirse otuz ayakadar hapse ve yüz liraya kadar ağır cezayı nakdiye mahkum olur(asliye Ceza). Eğer bu fiilden bir şahsın hayatınca tehlike hasıl olursa altı aydan beş seneye kadar hapse ve elli liradan yüzelli liraya kadar ağır cezayı nakdiye ve bundan ölüm vukua gelirse beş seneden fazla olmamak üzere ağır hapse ve yüz liradan beşyüz liraya kadar ağır cezayı nakdiye mahkum olur. Türk Ceza Yasası'na göre; yangın çıkararak bir zarar oluşturan kişinin cezası belirlenirken oluşan maddi zararın miktarı ve zarar gören yapının niteliği önemli rol oynamaktadır. ABD'de Ulusal Yangın Önleme Derneği'ne (NFPA) göre her yıl 3.300 kişi ev yangınları nedeniyle ölmekte ve bu ölümlerin 700'ü 14 yaş altı çocuklarda olmaktadır. Yine aynı kaynağa göre ev yangınlarının nedenleri şöyle sıralanıyor; 1. % 26 Sigara 2. % 16 Kasti yangın 3. % 14 Isınma 4. % 10 Çocuk oyunları 5. % 10 Elektrik 6. % 6 Yemek pişirme 7. % 16 Diğer. KUNDAKLAMALARIN İNCELENMESİ: Kundaklamaların incelenmesi araştırmacı açısından oldukça fazla titizlik, detaylara dikkat ve beceriye gerek göstermektedir. Kundaklama incelemeleri, diğer olay yeri incelemelerinde bulunmayan problemler içermektedir. Birçok suç araştırmasında, suçun işlenmesinden ve polise bildirilmesinden sonra olay yeri genellikle bulunduğu şekilde korunmaktadır. Bu, yangın araştırmalarında ise çok nadiren sağlanabilmektedir. Kundaklama araştırmacısı olay yerine geldiği zaman itfaiye görevlileri, idari görevliler, bina sahibi gibi birçok kişi çevrede dolaşmaktadırlar. Bir yangının söndürülmesi sırasında olay yerinin korunması dikkate alınacak en son konudur.
Diğerleri ile karşılaştırılınca kundaklamaların incelenmesindeki diğer temel bir fark, suç oluşturan kasıttır. Birçok suçta, araştırmacı olay yerine geldiği zaman kısa sürede bir suçun işlendiğini öğrenir. Kundaklama incelemelerinde ise yangının kaza ile mi yoksa kasıtlı olarak çıkarıldığı ancak oldukça fazla araştırma ile cevaplanabilmektedir. Kundaklama ve patlama olay yerleri hasar ve zarar açısından da benzersizdir. Normal koşullarda önemli olarak kolaylıkla tanınabilen deliller, yangın veya itfaiye görevlileri tarafından bozulabilmektedir. Bu nedenlerle kundaklamaların incelenmesinde ancak dikkatli ve kapsamlı bir olay yeri incelemesi ile değerli bilgiler elde edilebilecektir. Kundaklama suçlarında sıklıkla bir kaç çeşit amaç bulunmaktadır. En sık olanları başka bir suçun ört bas edilmesi ve sigorta şirketlerinin aldatılmasıdır. Yangın incelemesi genellikle cinayet, soygun, zimmete para geçirme ve sahtekarlık gibi suçları açığa çıkarmaktadır. Bu olgulardaki amaçlar kayıtların yok edilmesi, şüphelinin kimliğini ortaya çıkaracak delillerin imhası veya öldürülen kişinin kimliğinin tespit edilememesini sağlamaktır. Sigorta sahtekârlıklarında şüpheli kişinin işleri bozulmuş veya büyük borcu bulunabilmektedir. Sigorta şirketlerini kandırmak amacıyla kaza sürü verilerek yangın çıkarılmaktadır. Diğer amaçlar olarak genç erişkinlerin kötü niyetli davranışları, intikam, sabotaj, terör eylemleri ve piromani sayılabilir. Kundaklamayı inceleyen kişi araştırmayı şu sorulara odaklamalıdır: 1- Yangın nereden başlamıştır? İtfaiyecilere yangının ne yönde ve ne hızla yayıldığı, kıvılcımların fırlama yönü sorularak öğrenilebilir. En fazla bilgi yangın yerinde dolaşarak ve hangi bölgelerin en fazla hasar gördüğü not edilerek elde edilir. Yangının orijini yanan cisimlerin üzerindeki karbonlaşma derecesi, erimiş veya eğrilmiş metaller, boyalardaki yanıklar ve renk değişikliklerine bakarak söylenebilir. Araştırmacı yangının bir kaç yerden veya tüm yapıdan aynı anda çıkabileceği konusunda uyanık olmalıdır.
2- Yangın nasıl başlamıştır? Hatalı elektrik telleri, ateşleyiciler, kibritler, yanıcı maddeler ve diğer alev çıkarabilen maddelere dikkat edilmelidir. Yanıcı maddeler zemindeki çatlaklara ve aralıklara girmekte ve normalde yanmaması gereken yerlerin de yanmasına neden olmaktadır. Bu gibi sıvılar konuldukları yerde daha derin bölgelerin kömürleşmesine ve kimi zaman zemin içinde yanmaya neden olmaktadır. 3- Yangın bir kaza mıdır, yoksa kasıtlı olarak mı çıkarılmıştır? Bu, kundaklamaya karar vermek için temel sorudur. Binaya bazı bölümlerin kırılarak girilmesi delilleri, yanıcı maddelerin varlığı ve birden fazla yangın başlama yeri, yangının kasten çıkarıldığını gösterebilir. FİZİKSEL DELİLLER Kundaklamaların incelenmesinde en sık aranan fiziksel delil yanıcı maddelerdir. Yangını çok yüksek olduğu ve yangın yerinin tamamen ıslanması durumunda bile yanıcı maddelerin tespit edilebilmesi olasılığı mevcuttur. Yanıcı maddelerin araştırılması, yangının başladığı noktaya yoğunlaşmalıdır. Eğer kömürleşmiş halı veya bez parçaları bulunursa, bunlar toplanarak laboratuara gönderilmelidir. Benzinin veya kerosenin ( halk arsında gaz yağı olarak adlandırılır. A.S.) emilmiş olabileceği tahta zemin, mobilyalar ve halılar ile birlikte boş kutular ve kırılmış şişeler de toplanmalıdır. Yanıcı maddeler uçucudur ve kolaylıkla buharlaşmaktadırlar. Bu nedenle laboratuar incelemesi için alınan örnekler uygun şekilde paketlenmelidir. Bu çeşit delillerin kağıt veya plastik torba veya kaplar içine konulması bunları muhafaza edememektedir. Bu gibi paketleme yöntemleri uçucu maddelerin tamamen yok olmasına neden olmaktadır. Bunların saklanmasının en iyi yolu boş boya kutusu gibi temiz teneke kaplardır.örnekler teneke kutulara yerleştirildikten sonra ağızları metal kapaklar ile sıkıca kapatılmalıdır. Diğer bir alternatif de metal vidalı kapaklı cam kaplardır. Metal veya cam kaplar laboratuarda analiz edilebilen az miktardaki sıvıları veya buharları saklayabilmektedir. Yanıcı maddelerin kimyasal analizi için gerekli madde miktarı çok küçüktür. Bugün kullanılan cihazlar bir damladan daha az miktardaki yanıcı maddeleri kolaylıkla tespit edebilmektedir. Laboratuar incelemesi kundaklama da kullanılan yanıcıların birçoğunu ayırt edebilmektedir. En çok kullanılanlar benzin, kerosen, kömür yakma sıvısı, boya incelticiler ve terebentindir. Kullanılan benzinin çeşidini söyleyebilmek genellikle mümkün değildir ancak bazı olgularda kurşunlu veya kurşunsuz olduğu söylenebilir. Bazı olgularda benzinin içine katılan boyalar bilinen örneklerle karşılaştırmada kullanılabilmektedir. Bazı çok gelişmiş laboratuarlar benzinlerin çeşidinin söyleyebilmektedir. Bütün girişler ve pencereler, binaya zorla girilip girilmediğinin gösterilmesi için dikkatle incelenmelidir. Eğer aletlerin izleri tespit edilir ise o bölge kesilerek, inceleme için laboratuara gönderilir. Ek olarak şüpheli kişinin elbiselerindeki bulaşma materyali ile karşılaştırmak için cam, boya, sıva, duvar kaplaması ve çimento benzeri binadan örnekler alınmalıdır. Tüm deliller dikkatlice etiketlenmeli ve paketlenmelidir. Bazı olgularda kundaklamayı gizlemek için açıkça görülen kırık bir pencere veya kesik kafes yolu ile binaya girilmektedir. Araştırmada yanıcı maddeler, yanmış kibritler ve kibrit kutuları aranmalı ve toplanmalıdır. Bazı olgularda bulunan kibritler şüphelinin üzerindeki karton kibrit ile uyumlu olmaktadır ve bu kibritler üzerinde parmak izleri kimyasal olarak gösterilebilir. Nadiren alevin başlangıcını geciktirmek için zaman ayarlayıcıları da kullanılmaktadır. Mum, kara barut, dumansız barut, sodyum ve su, elektrik
devreleri ve benzeri ateşleyiciler not edilmeli ve toplanmalıdır. Yangının başlama şeklinin açıklanması önemlidir. Bu, kundakçının hareket tarzını belirler. Eğer kundaklama bir amaç ile yapılmış ise, araştırmacı dosya dolaplarının açıldığını ve kağıtların saçıldığını görebilir. Yanmış kağıtlar mümkün olduğu kadar az elleyerek dikkatle toplanmalı ve karton kutulara yerleştirilmelidir. Yanmış kağıtlar laboratuarda incelenebilir ve genellikle faydalı bilgiler içermektedirler. Örneğin hangi dosyaların yanmış veya kayıp olduğunun bilinmesi faydalı olmaktadır. Eğer yangın açık alanlarda başlamış ise, yangının başlama noktası dikkatle İncelenmelidir. Toprak örnekleri toplanarak yanıcı maddeler aranabilir. Bunun için bir galonluk boya tenekesi toprakla doldurularak ağzı iyice kapatılır ve kontrol örneği ile beraber laboratuara gönderilir. Kundakçının olay yerinde bıraktığı her hangi bir madde saklanmalıdır. Elbise, saç, kan, aletler ve benzeri şekildeki deliller kişinin kimliğinin tespit edilmesinde önemli olabilmektedirler. Eğer bir şüpheli var ise, şüphelinin evinde suç veya suç yeri ile ilişkili olabilecek her hangi bir şey dikkatlice araştırılmalıdır. Benzin veya kerosen gibi yanıcı madde var ise yangın yerinde bulunanlar ile karşılaştırmak için laboratuara gönderilmelidir. Aynı şekilde aletler, kibritler ve diğer aletler de toplanmalıdır. Şüphelinin elbiseleri ve ayakkabıları alınmalı paketlenmeli ve inceleme için laboratuara gönderilmelidir. İnceleme sırasında bir ceset bulunmuş ise, kişinin yangın nedeni ile mi öldüğünün yoksa yangının bir cinayeti gizlemek amacıyla mı çıkarıldığının belirlenmesi için ölüm sebebinin tespit edilmesi gereklidir. Adli tıp uzmanı otopside kişinin duman solunması nedeni ile mi öldüğünü veya yangından önce ölü olduğunu söyleyebilecektir. PATLAYICILAR Patlayıcılar, mühendislikte büyük eserlerin yapımında kullanılabilen maddelerdir. Ne yazık ki, birçok şey gibi patlayıcılar da suçlarda kullanılmaktadır. Cinayet, soygun, hırsızlık, terör eylemleri ve diğerlerinde kullanılan patlayıcıların dikkatle incelenmesi gerekmektedir. Bombalama olay yeri incelemesi, polis çalışması içinde sıklıkla bir uzmanlık olarak değerlendirilmekte ve kundaklama incelemesi ile birlikte yapılmaktadır. Bombalama olayları rutin olay yeri incelemesinden bazı konularda ayrılsa bile temel özellikler aynıdır. Genel anlamda, patlayıcı katı veya sıvı halden ısı, basınç ve yüksek ses açığa çıkararak hızla gaz haline dönme özelliğinde olan maddedir. Birçok kimyasal madde yalnız başına veya karışım halinde patlayıcı madde özelliğine sahiptir. Patlayıcılar olarak sınıflandırılanların dışındakiler ancak bir kaza sonucunda inceleme konusu yapılmaktadır. Bu gibi olgularda bir adli kimyacıdan veya kriminologdan konsültasyon istenmesi genellikle tatmin edici açıklamanın yapılması için yeterli olmaktadır. Patlatıcılar iki büyük guruba ayrılabilmektedir: Yüksek ve alçak patlayıcılar. Yüksek patlayıcılarda primer ve sekonder patlayıcılar bulunmaktadır. Alçak patlayıcılar, patlamaktan çok yanmaktadır. Patlayıcılarda yanma sonucunda oluşan gazların hızla genişlemesi ile oluşan kuvvet ile hasar oluşmaktadır. Alçak patlayıcıların patlamaları için kapalı bir yere konulmalıdır. Yüksek patlayıcılar
ise bir şok ile infilak etmekte, daha hızlı patlamakta ve patlamaları için kapalı bir kutuya konulmaları gerekmemektedir. ALÇAK PATLAYICILAR En sık bulunan alçak patlayıcı kara baruttur. Bu, potasyum veya sodyum nitrat, sülfür ve kömürün bir karışımıdır. Yıllar içinde karışım formülünde oldukça fazla değişiklik olmuştur. Kara barut ısıya, darbeye, sürtünmeye ve kıvılcıma hassastır. Su borusu bombası gibi kapalı bir hacme konulursa kara barut zarar verici bir patlayıcı olabilir. İnfilak bir emniyetli fitil ile kolaylıkla gerçekleştirilebilir. Patlamamış bir su borusu bombası ile karşılaşınca, açarken sürtünme ile infilak olabileceğinden çok dikkatli olmalıdır. Kara barutun en çok kullanıldığı yerlerden biri emniyetli fitil üretimidir. Emniyetli fitil, patlayıcıları ateşlemenin elektrik dışı bir yoludur. Emniyetli fitil dışı pamuk veya jüt ile kaplanmış kara baruttan oluşmaktadır. Suya dayanıklı olması için de dışı asfalt ile kaplanmıştır. Daha sonra asfalt tabakası da polietilen plastik veya mumlu kumaş ile izole edilmektedir. Fitilin rengi genellikle beyaz, siyah veya portakal rengi olmaktadır. Emniyetli fitil normal olarak belirli bir hızda yanması gerekmektedir, fakat eskilik, yükseklik, yapılan işlemler ve neme bağlı olarak yavaş veya hızlı da yanabilmektedir. Bu fitiller genellikle 30-40 saniyede bir 45cm. Yanmaktadır fakat tam hız belirli bir uzunluktaki fitilin test edilmesi ile belirlenmelidir. Dumansız barut bombalamalarda kullanılabilen diğer bir alçak patlayıcıdır. Genellikle küçük silah fişeklerinde kullanılmaktaysa da boru bomba yapımında da kullanılmaktadır. İki tip dumansız barut bulunmaktadır: Tek ve çift bileşikli. Tek bileşikli dumansız barut nitroselüloz içermektedir. Çift bileşikli olan ise nitroselüloz ve nitrogliserin içermektedir. Dumansız barut sürtünmeye kara barut kadar hassas olmamakla birlikte yine de aynı dikkat ile muamele edilmelidir. YÜKSEK PATLAYICILAR
Primer patlayıcılar ısı ve şok ile infilak etmektedir. Bunlar tipik olarak yüksek patlayıcıları ateşlemekte, ana patlayıcıyı ateşlemekte, fünyelere ve fişek kapsüllerinde kullanılmaktadır. Bunların bomba incelemesindeki yeri fünyelerde kullanılmaları nedeni iledir. Fünyeler iki tiptir: Elektrikli ve elektriksiz. Bunlar 1/4 inç çapında ve 1-3 inç uzunluğunda küçük patlayıcı cihazlardır. Kutu alüminyumdan bakırdan veya bronzdan yapılabilmektedir. Elektrikli fünyelerin içinden renkli kablolar çıkmaktadır. İnfilaklı fitil, görünüş olarak emniyetli fitile benzeyen fitil görünümünde bir patlayıcıdır. İç bölümünde bulunan RDX veya PETN nin üzeri pamuk veya başka bir kumaş ile, sonra da su geçirmez bir malzeme veya plastik ile kaplanmıştır. Isıya ve şoka dirençlidir ve kullanımında özel bir problem çıkartmamaktadır. İnfilaklı fitil, birden fazla fişekle ilgili cihazın çalıştırılmasında kullanılan emniyetli fitil gibi, yüksek patlayıcıların ateşlenmesinde kullanılmaktadır. İnfilaklı fitil, ateşlenecek yüksek patlayıcının içine sokulabilir veya patlayıcının içinde bağlanabilir veya düğümlenebilir. İnfilaklı fitil patlayıcıların aynı anda patlatılmasında kullanılmaktadır ve kendisi ise fünye yolu ile ateşlenmektedir. Buster veya primer patlayıcılar, hassas olmayan yüksek patlayıcıları ateşlenmesine kullanılmaktadır. Busterın kendisi RDX, PETN, tetril veya penolit gibi sekonder bir patlayıcı içermektedir. Bu boster bir fünye yolu ile ateşlenmektedir. Busterlar genellikle üzerinde fünye sokulması için bir delik bulunan silindir şeklindedir. Ticari ve askeri amaçla kullanılan bir çok sayıda şiddetli patlayıcı bulunmaktadır. Aşağıdakiler güvenlik kuvvetlerinin çalışmaları sırasında karşılaştığı patlayıcılara örnektir. Bu listenin tüm patlayıcı çeşitlerini içermesi düşünülmemiştir. Nitrogliserin ilk defa 1847 yılında geliştirilmiştir. Nobel 1867 yılında bu maddeyi az hassas hale getirecek bir metot bulana kadar ticari olarak kullanılamamıştır. Nobelin buluşu (dinamit) nitrogliserin ve diyatomlu toprağın bir karışımıdır. Bugün dinamit EGDN (ethylenegylcloldinitrate) ve nitrogliserini hassa olmayan duruma getirmeye yarayan bir maddeden oluşmaktadır. Tahta, tahta hamuru veya talaş, mısır nişastası, sodyum nitrat ve diğer bir çok madde dinamitte bulunan inert maddelerdir. Dinamit genellikle silindir şeklinde paketlenmekte ve yağlı kağıtlara sarılmaktadır. Bu çubuklar değişik boyutlarda yapılmaktadır. Bugün esas olarak dört çeşit dinamit bulunmaktadır: Basit dinamit, amonyum dinamiti, jelatin dinamit ve amonyum-jelatin dinamiti. Basit dinamit ağırlık olarak % 15-60 nitrogliserin içermektedir. Nitrogliserin genellikle kağıt hamuru veya elenmiş kaba un (mısır irmiği, mısır nişastası veya benzeri) gibi bir maddeye emdirilmektedir. Dinamitin hoş ve keskin bir kokusu bulunmaktadır. Sıklıkla baş ağrısına neden olmaktadır. Basit dinamitin yağlı ve hafifçe nemli bir görünümü vardır ve yağ, talaş ve kilin karışımına benzemektedir. Eski dinamit çubuklarında, en dıştaki kaplama nitrogliserinin sızması nedeni ile yağlanmış olarak gözükebilir. Polis bu tip dinamit çubuklarını, oldukça hassas olmalarından dolayı çok dikkatli tutmalıdır. Amonyum dinamitlerinde nitrogliserinin bir kısmı amonyum nitrat ile değiştirilmiştir. Amonyum dinamiti, şoka daha az hassastır ve basit dinamitten daha az parçalayıcı etkisi etkisi bulunmaktadır, fakat sıkıştırma için daha uygundur. Amonyum dinamitinin rengi açık kahverengidir. Basit dinamit ise hafif kırmızımsı renktedir. Jelatin dinamiti nitrogliserin ve nitroselüloz karışımı ile yapılmış, suya dayanıklı bir tiptir. Elde edilen
jel nemli şartlarda kullanılabilen viskoz bir sıvıdır. Amonyum-jel dinamiti ise, son iki formülün bir karışımıdır. Amonyum nitratın eklenmesi maliyeti düşürmek içindir ve jelatin ise patlayıcının nemli koşullarda kullanılmasına olanak vermektedir. Amonyum nitrat hem patlayıcı hem de gübre olarak kullanılmaktadır. Saf formda beyaz kristalli bir maddedir, fakat daha az saf şekilleri hafif kahverengi renkte olabilmektedir. Bir patlayıcı olarak oldukça az hassastır ve patlatılması için bir patlatıcı şarja ihtiyacı vardır. Gübre olarak kolaylıkla bulunabildiğinden, patlayıcı olarak kullanılanlar kadar saf olmasa bile, ev yapımı bombalarda sıklıkla kullanılmaktadır. Amonyum nitratın bir formu kimi zaman ANFO olarak da bilinen amonyum nitrat ve fuel oil ile karıştırılarak kullanılmaktadır. Sıvı jeller içerdikleri maddelere ve fünye ile patlatılabilir olup olmadığına göre patlayıcıya deestek malzeme veya patlayıcı olarak sınıflandırılabilir. Sıvı jellerde tipik olarak amonyum nitrat, bir hassaslaştırıcı, bir kıvam arttırıcı ve % 5-40 su bulunmaktadır. Hassaslaştırıcı TNT, nitro-nişasta, veya dumansız barut olabilir veya şeker, fuel oil, karbon veya metal parçası gibi patlayıcı olmayan bir madde de olabilir. Bu patlayıcılar hızla dinamitin yerini almaktadır. Jellerin büyük çoğunluğu patlama için bir primere veya bustere ihtiyaç göstermektedir. Bunun yanında bazı üreticiler fünye ile de patlatılabilen jeller yapmaktadır. İNFİLAK EDİCİ MADDELER İnfilak edici maddeler aynı zamanda nitrocarbonitrat (NCN) olarak bilinen hassas olmayan maddelerdir ve yüksek patlayıcı bir primer veya buster ile infilak edilmektedir. Bir maddenin infilak edici olarak anılması için TNT veya nitrogliserin gibi yüksek patlayıcı içermeli ve No.8 fünye ile infilak etmemelidir. İnfilak edici maddeler oldukça çok amonyum nitrat içermektedir. ANFO bir infilak edici madde olarak yorumlanabilir ve % 94 amonyum nitrat, % 6 fuel oil içermektedir. İnfilak edici maddelerin avantajı yüksek patlayıcı maddeler gibi nakledilmede ve saklanmada uyulması gereken kuralların daha az ciddi olmasıdır. İkili patlayıcılar: Karıştırılınca fünye ile patlatılabilen bir yüksek patlayıcı haline gelen iki inert, patlamayan kimyasal maddedir. Maddelerin ikisi de sıvı, biri sıvı bir toz olabilir ve her ikisi de sürtünmeye ve şoka az da olsa hassas değildir. Maddelerden biri genellikle amonyum nitrat, diğeri ise patlayıcı olmayan bir hassaslaştırıcıdır. ASKERİ PATLAYICILAR Levha patlayıcılar bıçakla kesilebilen orta kalınlıkta kauçuk benzeri levhalardır. Bunlar hem ticari hem de askeri amaçlar ile kullanılmaktadır. Kullanılan yüksek patlayıcı RDX veya PETN dir. Levha patlayıcılar Flex X, DetaSheet veya askeri M118 Demolition Block olarak bilinmektedir. Askeri patlayıcıların en sık kullanılanı trinitrotoluen (TNT) dir. Savaş alanlarında kullanıldıklarından askeri patlayıcılar değişik özelliktedir. Tipik olarak ısı, şok, sürtünme ve fişek çekirdeği çarpmasına hassas olmamalı fakat hasar verecek kadar etkili olmalı, hafif, kolay kullanılabilir olmalı, su altında kullanılabilme gibi özellikleri olmalıdır. RDX, plastik patlayıcılar olarak bilinen guruptandır. Plastik patlayıcılar RDX e ek olarak plastikleştiriciler içermektedir ve ılık sıcaklıklarda kolaylıkla şekil verilebilmektedir. C-3 karışımı, % 77 RDX içermektedir. Sarı renkli macun benzeri bir maddedir. Ağır ve hoş bir kokusu bulunmaktadır. Şekil verilince elleri ve elbiseleri boyamaktadır. M3 bloğu kolay koparılması için ortasında delikler bulunan şeffaf kağıtlara sarılmıştır. Bloğun bir adaptör
kılavuzu bulunmamaktadır. Buraya kadar anlatılan patlayıcılar sivil veya askeri uygulamalarda kullanılan ve en sık rastlanılan tiplerdir. Patlayıcı endüstrisi çok hızla değişen bir sanayidir. Bu nedenle olay yeri araştırmasını gerçekleştiren görevli konu hakkındaki bilgiler için patlayıcı üreticilerine, rutin olarak patlayıcılar ile uğraşan adli bilimler laboratuarlarına ve güvenlik birimlerine danışmalıdır. EV YAPIMI PATLAYICILAR Eğer ticari veya askeri patlayıcılar bulunamıyorsa, kişinin çok sayıdaki kimyasal maddelerden bir patlayıcı yapması çok da zor değildir. Bu nedenle olay yerini araştıran görevliler ev tipi bomba yapımında kullanılan maddeleri tanımalıdırlar. Nişasta, un şeker, selüloz ve benzerleri etkili patlayıcı yapımında kullanılabilmektedir. Havai fişeklerden ve fişeklerden alınan barutlar, kibrit başları ve gübre olarak kullanılan amonyum nitrat patlayıcı yapımında kullanılabilmektedir. Bu tür uydurma patlayıcıları infilak ettirmek için bir kaç metot bulunmaktadır. Fünye Özellikle elektrikli fünye ev yapımı bombalarda kullanılmaktadır. Bunlar zaman ayarlayıcı, hareket, otomobil ateşleme sistemi ile çalıştırılabilmektedir. Fişek kapsülleri Av tüfekleri veya tabanca fişeklerinden alınan kapsüller, ısıya duyarlı patlayıcıları infilak ettirmek için kullanılmaktadır. Flaş ampulleri Flaş ampulleri, kara barut gibi ısıya hassas patlayıcıları ateşlemekte kullanılabilir. Eğer flaş ampulü patlayıcı ile temas ettirilir ise ampulden çıkan ısı kara barut, dumansız barut ve diğer karışımları ateşleyecektir. Daha önce belirtildiği gibi kolay barut, kolay üretilebilmesi ile ev yapımı bombalarda sıklıkla kullanılmaktadır. Diğer sık kullanım maddeleri şunlardır: Kibrit başları. Kibrit başları bombaların içine yerleştirilmiş olarak bulunmaktadır. Kibrit başları ısıya, sürtünmeye ve şoka hassastır. Bu şekilde kapalı bir yere konulur ise etkili bir patlama gerçekleşmektedir. Dumansız barut. Fişeklerden ve tekrar doldurma amaçlı satılan dumansız barut, su borusu bombaların yapımında kullanılan temel maddedir. Amonyum nitrat gübresi. Amonyum nitrat ile karıştırılan fuel oil ve uygun bir buster, çok etkili bir ev yapımı bomba oluşturmaktadır. Potasyum veya sodyum klorat. Bu bileşikler ve şeker, kundaklama ve patlayıcı madde yapımında kullanılmaktadır. Kullanılabilen kimyasal maddelerin listesi sonsuzdur. Bir araştırmacı, içinde nitratlar, kloratlar,
perkloratlar, nitrik asit, aluminyum tozu, magnezyum, sodyum, sülfür, kömür tozu, şeker ve sitrik asitten bir kaçının çok miktarda bulunduğu bir eve gelirse, burada ev yapımı bomba imal edildiğine dikkat edilmelidir. BOMBA YERİ İNCELEMESİ Birçok sorunun cevaplandırılmasında fizik deliller faydalıdır. Araştırmacının ilgilendiği, cevap verilmesi gereken bazı sorular şunlardır. 1- Patlayıcı yapımında kullanılan maddeler nelerdir? 2- Şüphelinin bilgi ve becerisinin derecesi nedir? 3- Bombacının hedefi neydi? 4- Patlama kaza ile mi yoksa kasıtlı olarak mı gerçekleştirilmiştir? 5- Bomba nerede yapılmıştır? 6- Bomba nereye yerleştirilmiştir? 7- Şüpheli bomba imalinde kullanılan malzemeyi nereden sağlamıştır? 8- Kurban veya hedef kişi kimdi? 9- Bombayı kim yapmış ve yerleştirmiştir? 10- Bomba nasıl infilak etmiştir? Hedefin yapısı, bombanın patlayıp patlamadığı, hasarın derecesi, olay yeri ve hava koşulları araştırmacının yapacaklarını etkileyen faktörlerden bazılarıdır. Eğer patlamamış bir bomba bulunur ise, bombanın güvenli hale getirilmesi için bir bomba teknisyeni çağırılmalıdır. Teknisyenin ilk işi bombanın etkisizleştirilmesidir. Mümkün ise araştırmacı bomba hareket ettirilmeden fotoğraf çekmeli, böylece teknisyenin bomba üzerinde bir değişiklik yapıp yapmadığı kontrol edilebilecektir. Eğer bomba patlatılarak etkisiz hale getirilecek ise, tamamen parçalanmadan yapılmalıdır. Olay yeri şüphelinin bıraktığı başka delil olup olmadığını anlamak için dikkatlice aranmalıdır. Delil toplanması işlemi, zorlamalı giriş izleri, alet izleri, parmak izleri, ayak izleri ve diğer izlerin toplanmasını kapsamalıdır. Patlayıcının infilak ettiği olgularda araştırmacının işi daha karışıktır. Güvenlik temel konudur. Bomba yeri genellikle güvensizdir. Patlamadan sonra bina zayıflamış olabilir ve yıkılabilir. Diğer patlamamış bombalar çevrede olabilir ve patlamış gaz boruları ve elektrik kabloları tehlike oluşturabilmektedir. Olay yerinin güvenliğinin sağlanması diğer bir problemdir. Bir çok olay yerinin aksine bombalama olay yerinde polis, itfaiye görevlileri, tıbbi ve ambulans görevlileri, tıp dışı görevliler, kamu görevlileri, mülk sahipleri, basın ve seyirciler gibi bir çok kişi bulunmaktadır. Yapılacak ilk adım işleri organize etmek ve gerekli olmayan kişilerin uzaklaştırılmasıdır.
Suçun özelliği nedeni ile, bombalama yerlerinde sıklıkla belirli bir kargaşa olmaktadır. Kontrol kısa sürede sağlanması ile araştırmacı olay yerini değerlendirebilir. Olay yerine ilk gelen görevliler güvenlik ve acil önlemler ile ilgilenmelidirler. Acil dönem geçtikten sonra olay yerinin güvenliği sağlanmalı ve olay hakkında bilgi toplanmalıdır. Şahitler ve kurbanlar ile görüşülmeli ve olay hakkında mümkün olduğu kadar bilgi toplanmalıdır. Olay yerinde görevli ekiplerin ve kişilerin sayısının fazla olması nedeni ile araştırmayı kontrol ve koordine etmek için bir ekip oluşturulmalıdır. Bu ekip bilgilerin toplandığı bir merkez gibi çalışır, böylece tüm bilgiler değerlendirilmiş olur. Bombalama olay yeri incelemesi en küçük delillerin değerlendirilebilmesi için oldukça fazla zaman ve işgücü gerektiren bir işlemdir. Oldukça kirli bir iştir ve delillerin bulunması için fazla miktarda atıkların kaldırılması gerekmektedir. Olay yerinde gezmek için uygun giysi ve aletler olmalıdır. Yağmurluklar, eldivenler, sert şapkalar, iş ayakkabıları ve benzeri giysiler gereklidir. Kürek, tırmık, süpürge, mıknatıs ve kesici aletler yararlıdır. Tekerlekli arabalar, teneke kutular, portatif lambalar ve benzerleri de gerekebilmektedir. Olay yeri incelemesinden sorumlu bir kişi seçilmelidir. Bu kişi tüm araştırma ve suç araştırması arasında koordinasyonu sağlayacaktır. Olay yerinin genişliği belirlenmelidir. Patlama noktasından en fazla uzağa gidebilen parçalar olay yerinin çevresini belirlemektedir. Bu mesafenin yarısı kadar bir tampon bölge eklenerek incelenecek ve araştırılacak bölgenin genişliği tespit edilir. Bombalama yeri kayıt edilmelidir. Bunun için fotoğraf ve çizimler kullanılabilir. Eğer varsa video da çekilmelidir. Gerekirse havadan da fotoğraf çekilmelidir. Fotoğraf çekilmesi, ölçme ve çizimler olay yeri incelenirken de yapılabilir. Olay yerinde fiziksel delillerin toplanması, patlayıcının tipini ve şüphelinin kimliğini tespite yarayacak tüm delillerin toplanmasını ve tanınmasını kapsamaktadır. Bölgede bombanın patlama mekanizması aranmalıdır. Zamanlama cihazları, piller, tel parçaları, emniyetli fitil, fünye artıkları ve benzerleri ne tür bir bombanın hazırlandığını gösterebilir. Kullanılan patlayıcının belirlenmesi için çevre araştırılır. Patlama noktasında kullanılan maddeyi gösterebilecek patlamamış maddeler ve ambalaj malzemesi bulunabilmektedir. Kutunun bir parçası bulunursa laboratuarda patlayıcının tipi söylenebilir. Benzer şekilde, kutunun hasarlanma derecesi (örneğin su borusu bombası), patlayıcının alçak veya yüksek olduğunu gösterebilir. Genel olarak su borusu bombasında parçaların büyük olması kara barut gibi bir alçak patlayıcıyı gösterir, küçük parçalar ise yüksek patlayıcıyı gösterir. Patlayıcının konulduğu muhafazada da şüpheliyi gösteren deliller bulunabilmektedir. Parmak izleri, isimler, adresler, posta işaretleri önemli olabilmektedir. Bomba artıklarının yanında diğer delillerin incelenmesi unutulmamalıdır. Parmak izleri, tekerlek izleri, alet izleri ve benzerleri değerli olabilir ve atlanmamalıdır. Eğer olaydan kısa bir süre sonra bir şüpheli yakalanır ise kişinin elbiseleri delillerin incelenmesi için
laboratuara gönderilmelidir. Belirli patlayıcıları test etmek için şüphelinin elbiselerinden aseton ile nemlendirilmiş pamuklu çubuklar ile örnek alınmalıdır. Eğer şüphelinin aracı belirlenmişse, aletler, deliller, patlayıcı artıkları açısından dikkatle incelenmelidir. Bulunan tüm deliller kıpırdatılmadan önce yerinde fotoğraflanmalı, ölçülmeli ve çizim taslağı üzerine işaretlenmelidir. Ağaç, tavan gibi yüksek yerlerde patlama sonucu maddeler bulunabileceği unutulmamalıdır. Bombalama olay yerinde çok sayıda kişi bulunduğundan ve delillerin çokluğundan her bulunan delilin yazıldığı, tarih, saat ve toplayan kişinin adının yazılı olduğu bir liste tutulmalıdır. Böyle bir listenin tutulması delil zincirinin kurulmasını daha kolaylaştıracaktır. Bombalama incelemelerinde kriminoloji laboratuarlarının önemli bir rolü bulunmaktadır. Sıklıkla olay yerinde patlayıcının tipi belirlenememektedir. Laboratuar tüm delilleri sistematik olarak inceleyerek, olayın aydınlatılmasına ve bazı soruların cevaplandırılmasına yardımcı olmaktadır. Hem bomba hem de kundaklama araştırmaları sabır, vakit ve detaylara dikkat gerektirmektedir. Görevlinin artıkların arasında dikkatle ve özenle delilleri bulma isteği ile, olgu başarılı bir şekilde bir sonuca bağlanabilir. Kundaklama, isteyerek ve kötü niyetle başka birinin mülkünün yakılması veya sigorta yapanları yanıltmak amacıyla kişinin kendi mülkünü yakması olarak tanımlanabilir. Kundaklama, hayat ve mal kaybı açısından sadece trafik ile ilgili suçlardan sonra gelmektedir. Kundaklama ve patlama olay yerleri hasar ve zarar açısından farklıdır. Normal koşullarda önemli olarak kolaylıkla tanınabilen deliller, yangın veya itfaiye görevlileri tarafından bozulabilmektedir. Bu nedenlerle kundaklamaların incelenmesinde ancak dikkatli ve kapsamlı bir olay yeri incelemesi ile değerli bilgiler elde edilebilecektir. Kundaklama suçlarında sıklıkla bir kaç çeşit amaç bulunmaktadır. En sık olanları başka bir suçun ört bas edilmesi ve sigorta şirketlerinin aldatılmasıdır. Yangın incelemesi genellikle cinayet, soygun, zimmete para geçirme ve sahtekarlık gibi suçları açığa çıkarmaktadır. Bu olgulardaki amaçlar kayıtların yok edilmesi, şüphelinin kimliğini ortaya çıkaracak delillerin imhası veya öldürülen kişinin kimliğinin tespit edilememesini sağlamaktır. Sigorta sahtekarlıklarında şüpheli kişinin işleri bozulmuş veya büyük borcu bulunabilmektedir. Sigorta şirketlerini kandırmak amacıyla kaza sürü verilerek yangın çıkarılmaktadır. Diğer amaçlar olarak genç erişkinlerin kötü niyetli davranışları, intikam, sabotaj, terör eylemleri ve piromani sayılabilir. Kundaklamaların incelenmesinde en sık aranan fiziksel delil yanıcı maddelerdir. Yangını çok yüksek olduğu ve yangın yerinin tamamen ıslanması durumunda bile yanıcı maddelerin tespit edilebilmesi olasılığı mevcuttur. Yanıcı maddelerin araştırılması, yangının başladığı noktaya yoğunlaşmalıdır. Eğer kömürleşmiş halı veya bez parçaları bulunursa, bunlar toplanarak laboratuara gönderilmelidir. Benzinin veya kerosenin emilmiş olabileceği tahta zemin, mobilyalar ve halılar ile birlikte boş kutular ve kırılmış şişeler de toplanmalıdır. Hem bomba hem de kundaklama araştırmaları sabır, vakit ve detaylara dikkat gerektirmektedir.
Görevlinin artıkların arasında dikkatle ve özenle delilleri bulma isteği ile, olgu başarılı bir şekilde bir sonuca bağlanabilir.