SAUL NEWMAN Saul Newman, University of London, Goldsmiths College da Siyaset Teorisi bölümünde öğretim görevlisidir. İlgi alanları çağdaş ve postyapısalcı siyaset felsefesi -özelde iktidar, arzu, kimlik, ideoloji, psikanaliz teorileri ve günümüz siyasal etkinliklerinin imkânlarıdır. Birleşik Krallık taki Essex Üniversitesi Teorik Çalışmalar Merkezi ile California Üniversitesi, Irvine, Eleştirel Teori Enstitüsü nde çalışmalar yürütmüştür. New Formations, Theory and Event ve Philosophy and Social Criticism gibi yayınlarda makaleleri yayımlanmıştır. Kitapları şunlardır: Unstable Universalities (Manchester University Press, 2007 de yayımlanacak), Power and Politics in Poststructuralist Thought: New Theories of the Political (Routledge 2005) ve From Bakunin To Lacan (Lexington 2001).
Ayrıntı: 498 İnceleme Dizisi: 218 Bakunin den Lacan a Anti-Otoriteryanizm ve İktidarın Altüst Oluşu Saul Newman Kitabın Özgün Adı From Bakunin to Lacan Anti-Authoritarianism and the Dislocation of Power İngilizce den Çeviren Kürşad Kızıltuğ Yayıma Hazırlayan Süreyyya Evren Düzelti Asaf Taneri Lexington Books/2001 basımından çevrilmiştir. Saul Newman, 2001 Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak illüstrasyonu Asuman Ercan Kapak Düzeni Arslan Kahraman Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.:244 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım 2006 İkinci Basım 2013 Baskı Adedi 2000 ISBN 978-975-539-491-5 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Saul Newman Bakunin den Lacan a Anti-Otoriteryanizm ve İktidarın Altüst Oluşu
İNCELEME DİZİSİ YEŞİL POLİTİKA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEŞTİRİSİ/B. Brown Ë KADINLIK TAHAKKÜM VE DİRENİŞ SANATLARI/J.C. Scott Ë SAĞLIĞIN GASPI/I. Illich Ë SEVGİNİN BİLGELİĞİ/A. Finkielkraut Ë KİMLİK VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANTİPOLİTİK ÇAĞDA POLİTİKA/G. Mulgan Ë YENİ BİR SOL ÜZERİNE TARTIŞMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRASİ VE KAPİTALİZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, İRONİ VE DAYANIŞMA/R. Rorty Ë OTOMOBİLİN EKOLOJİSİ/P. Freund-G. Martin Ë ÖPÜŞME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZERİNE/A. Phillips Ë İMKÂNSIZIN POLİTİKASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER İÇİN HAYAT BİLGİSİ EL KİTABI/R. Vaneigem Ë EKOLOJİK BİR TOPLUMA DOĞRU/M. Bookchin Ë İDEOLOJİ/T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRKİYE/A. İnsel Ë AMERİKA/J. Baudrillard Ë POSTMODERNİZM VE TÜKETİM KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry Ë KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ/R. Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLEĞİNİ YİTİREN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARŞI HAYAT/N. O. Brown Ë SİVİL İTAATSİZLİK/Der.: Y. Coflar Ë Ahlak ÜZERİNE TARTIŞMALAR/J. Nuttall Ë TÜKETİM TOPLUMU/J. Baudrillard Ë EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard Ë ORTAK BİR ŞEYLERİ OLMAYANLARIN ORTAKLIĞI/A. Lingis Ë VAKİT ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AŞKI/M. Viroli Ë KİMLİK MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZERİNE/S. Lynch Ë KİŞİSEL İLİŞKİLER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë İTİRAF EDİLEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZERİNE/A. Phillips Ë FELSEFEYİ YAŞAMAK/R. Billington Ë POLİTİK KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHURİYETÇİLİK/P. Pettit Ë POSTMODERN TEORİ/S. Best-D. Kellner Ë MARKSİZM VE Ahlak/S. Lukes Ë VAHŞETİ KAVRAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJİK DÜŞÜNMEK/Z. Bauman Ë POST- MODERN ETİK/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL CİNSİYET VE İKTİDAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAŞLIK/W. Kymlicka Ë KARŞIDEVRİM VE İSYAN/H. Marcuse Ë KUSURSUZ CİNAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAŞTIRILMASI/G. Ritzer Ë KUSURSUZ NİHİLİST/K.A. Pearson Ë HOŞ- GÖRÜ ÜZERİNE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARŞİZMİ/Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ETİĞİ/G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETECİLİKTE ETİK SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DEĞERİ/J. Harris Ë POSTMODERNİZMİN YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DEĞİŞ- TİRMEK ÜZERİNE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders Ë TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YENİDEN DÜŞÜN- MEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJİ/A. Game & A. Netcalfe Ë EDEPSİZLİK, ANARŞİ VE GERÇEKLİK/G. Sartwell Ë KENTSİZ KENTLEŞME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARŞI/P. Feyerabend Ë HAKİKAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. İnceoğlu Ë ANARŞİZMİN BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOLİ KADINDIR/D. Binkert Ë Sİ- YAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODERNİZM, EVRENSELLİK VE BİREY/Ş. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYALİZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN VİCDANI/R. Sennett Ë KÜRESELLEŞME/Z. Bauman Ë ETİĞE GİRİŞ/A. Pieper Ë DUYGUÖTESİ TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEBİYAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë İMAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAŞAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇAĞI/J. Kovel Ë KOLONYALİZM POSTKOLONYALİZM/A. Loomba Ë KREŞTEKİ YABANİ/A. Phillips Ë ZAMAN ÜZERİNE/N. Elias Ë TARİHİN YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAŞLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARŞİZMİN SİYASET FELSEFESİ/T. May Ë ATEİZM/R. Le Poidevin ËAŞK İLİŞKİLERİ/O.F. Kernberg Ë POSTMODERNLİK VE HOŞNUTSUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜM- LÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE DİĞER HAYAT STRATEJİLERİ/Z. Bauman Ë TOPLUM VE BİLİNÇDIŞI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUŞ DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFERİ/B. Sanders ËEDEBİYATIN YARATILIŞI/F. Dupont Ë PARÇALANMIŞ HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKSİZM VE DİL FELSEFESİ/V. N. Voloflinov Ë MARX IN HAYALETLERİ/J. Derrida Ë ER- DEM PEŞİNDE/A.MacIntyre Ë DEVLETİN YENİDEN ÜRETİMİ/J. Stevens Ë ÇAĞDAŞ SOSYAL BİLİMLER FELSEFESİ/B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë PİYASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK Mİ, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL İNSAN/G. Agamben Ë BİLİNÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAŞA- DIĞIMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAŞAMA SANATI FELSEFESİ/A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë EĞİTİMDE ETİK/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAŞANTI/D. Lupton Ë ELEŞTİREL TEORİ/R. Geuss Ë AK- TİVİSTİN EL KİTABI/R. Shaw Ë KARAKTER AŞINMASI/R. Sennett Ë MODERNLİK VE MÜPHEMLİK/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: BİR Ahlak KARŞITININ ETİĞİ/P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, KİMLİK VE SİYASET/ Nafiz Tok Ë AYDINLANMIŞ ANARŞİ/M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLERİ/D. Crane Ë BİLİM ETİĞİ/D. Resnik Ë CEHENNEMİN TARİHİ/A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜ- RESELLEŞME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë SİYASAL İKTİSADIN ABC si/r. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ETİĞİ/P. Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEŞMESİ/P. Singer Ë MODERNLİĞİN SOSYOLOJİSİ/P. Wagner Ë DOĞRUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Baflaran Ë FOUCAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVENİ/J. W. Bernauer Ë DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild Ë İKTİDARIN PSİŞİK YAŞAMI/J. Butler Ë ÇİKOLATANIN GERÇEK TARİHİ/S.D. Coe & M.D. Coe Ë DEVRİMİN ZAMANI/A. Negri Ë GEZEGENGESEL ÜTOP- YA TARİHİ/A. Mattelart Ë GÖÇ, KÜLTÜR, KİMLİK/I. Chambers Ë ATEŞ VE SÖZ/G.M. Ramírez Ë MİL- LETLER VE MİLLİYETÇİLİK/E.J. Hobsbawm Ë HOMO LUDENS/J. Huizinga Ë MODERN DÜŞÜNCEDE KÖTÜLÜK/S. Neiman Ë ÖLÜM VE ZAMAN/E. Lévinas Ë GÖRÜNÜR DÜNYANIN EŞİĞİ/K. Silverman Ë BAKUNIN DEN LACAN A/S. Newman Ë ORTAÇAĞDA ENTELEKTÜELLER/J. Le Goff Ë HAYAL KIRIK- LIĞI/Ian Craib Ë HAKİKAT VE HAKİKATLİLİK/B. Williams Ë RUHUN YENİ HASTALIKLARI/J. Kristeva Ë ŞİRKET/J. Bakan Ë ALTKÜLTÜR/C. Jenks Ë BİR AİLE CİNAYETİ/M. Foucault Ë YENİ KAPİTALİZMİN KÜLTÜRÜ/Richard Sennett Ë DİNİN GELECEĞİ/Santiago Zabala Ë ZANAATKÂR/Richard Sennett Ë ME- LEZLİĞE ÖVGÜ/Michel Bourse Ë SERMAYE VE DİL/Christian Marazzi Ë SAVAŞ OYUNLARI/Roger Stahl
Suzy ye, sevgiyle
TEŞEKKÜR Çalışmam boyunca bana tavsiyelerde bulunan ve yol gösteren birçok insan oldu. Yardımları olmasaydı bu kitap ortaya çıkamazdı. Son birkaç yıl boyunca benimle yakın çalışma yürüten Ephraim Nimni ve John Lechte ye teşekkür etmek istiyorum; dostlukları, destekleri, sıcaklıkları ve cesaretlendirmeleri için onlara sonsuz müteşekkirim. Bu kitabın önsözünü nezaketle yazan ve günümüz siyaset teorisi sahasındaki çığır açıcı çalışmasıyla benim düşüncelerim üzerinde büyük etkisi bulunan Ernesto Laclau ya da çok minnettarım. Todd May ve Paul Patton a da paha biçilmez tavsiyeleri ve sorularıma yanıtları için teşekkür etmek isterim. Aree Cohen i elyazmasının hazırlanmasındaki harikulade teknik hüneri ve yardımı dolayısıyla burada özel olarak anmalıyım. Dizini derlediği için Trevor Matthews a da teşekkür etmek isterim. Kısa süre çalıştığım belli bir devlet dairesine de buradan teşekkürlerimi gönderiyorum, hayatımı o kadar perişan hale getirdi ki, bunun üzerine, ister daha iyi ister daha kötü olsun, yeniden akademiye dönmeye karar verdim. En önemlisi, her zaman yanımda olan, bana ilham veren, yardım eden ve başından beri beni hep cesaretlendiren Suzy Cassimiro ya teşekkür etmek istiyorum.
İçindekiler Türkçe Basıma Önsöz... 11 Ernesto Laclau nun Önsözü... 19 Giriş: İktidarın Geri Dönüşü... 21 Ana Hatlarıyla Bölümler...39 Tanımlar...40 1. Marksizm ve İktidar Sorunu... 46 MARKSİST DEVLET TEORİSİ... 49 Bauer Eleştirisi...49 Bonapartizm Sorunu...51 Proletarya Diktatörlüğü...58 ANARŞİST DEVLET TEORİSİ... 61 Daha Geniş Anlamda Otorite Sorunu...67 Ekonomik İndirgemecilik...72
2. Anarşizm... 77 KİRLENMEMİŞ KALKIŞ NOKTASI... 78 Doğal ve Yapay Otorite...78 Karşılıklı Yardımlaşma: Anarşist Ahlak...84 Toplumsal Sözleşme...87 Manicilik...94 İktidar İlkesi...97 Savaş Modeli...99 3. Stirner ve Benlik Siyaseti... 103 Devletin Reddi...106 STIRNER İN EPİSTEMOLOJİK KOPUŞU... 108 Feuerbach Eleştirisi...108 Hümanizmin Ötesi...113 Hümanist İktidar...119 İdeoloji...120 İsyan ve Kendilik Siyaseti...124 Kendi-Olmak [Ownness]...127 Özü Olmayan Toplum...129 Yaratıcı Nihilizm...131 4. Foucault ve İktidarın Soykütüğü... 134 YENİ BİR İKTİDAR TEORİSİ... 135 İndirgemeciliğin Ötesi...135 Bir İktidar Mikrofiziği...139 Siyasetin Savaş Modeli: Yerin Ötesindeki İktidar...143 Üretken İktidar: İktidar/Bilgi...146 Hümanizm ve İktidar...153 DİRENİŞ... 156 Kendiliği İhlal Etmek...161 5. Savaş Makinesi: Deleuze ve Guattari... 167 Soyut Devlet...169 Arzu ve Oidipus...173 Otoriter Olmayan Düşünce...181 BİR DİRENİŞ FİGÜRÜ Savaş Makinesi...186 6. Derrida ve Otoritenin Yapısökümü... 193 YAPISÖKÜM... 194 Özsel Kimliklerin Eleştirisi...197
İNSANIN SONU (SONLARI): HÜMANİZM SORUNU... 201 Anti-Otoriter Siyasetin İki Ayartması...203 Différance...207 KARAR VERİLEMEZ DIŞARISI... 210 Bir Saf Olmama Etiği...213 Yasa, Otorite ve Adalet...215 Yapısökümcü An-Arşi...220 7. Dışarısı Eksikliği/Eksikliğin Dışarısı: Lacan Okumak... 224 EKSİKLİK ÖZNESİ... 226 Postyapısalcılığın Ötesi...229 Radikal Bir Dışarısı...232 İKTİDAR VE EKSİKLİK... 233 Yasa, İhlal ve Haz...236 GERÇEĞİN SİYASETİ... 240 Antagonizma ve Toplumsal...243 Travma ve Akılcı İletişim...245 Eksiklik ve Demokratik Siyaset...250 8. Bir Postanarşizm Siyasetine Doğru... 254 Otoritenin Eleştirisi...256 ETİK SINIRLAR... 259 Kesinsizlik Çağında Siyaset...262 Zemini Olmayan Etik...267 Anarşist Etik...270 TEKİLLİK... 274 Kimliğin Ötesindeki Siyaset...277 Postanarşizmin Etiği...281 Sonuç... 283 Ek: Radikal Demokraside Yeni Tahayyüller... 285 Saul Newman ile Söyleşi... 285 Kaynakça... 307 Dizin... 323
Türkçe Basıma Önsöz B akunin den Lacan a nın (2001) Türkçe çevirisinin ortaya çıkışı, anarşizme yönelik artan küresel ilginin ve anarşizmin günümüzdeki küresel öneminin bir kanıtı. Çok uzun süre Marksizmin gölgesinde kalmış uzun bir silsileye ve heterojen bir geleneğe sahip devrimci bir felsefe ve siyaset olarak anarşizmin, geleceğin radikal siyaseti olduğu sonucuna pekâlâ da varılabilir. En azından, anarşizm giderek daha fazla kendisini Marksizme karşı geçerli bir alternatif olarak sunuyor özellikle de 1980 lerin sonları ve 1990 ların başlarında Marksizm adı altında ortaya çıkmış komünist sistemlerin çöküşünden bu yana Marksist projenin ölümcül bir düşüş halinde olduğu dikkate alınırsa. Bu gelişmelerle birlikte anarşist geleneğe ilgi 11
Bakunin den Lacan a yeniden canlandı ve yenilendi. Bakunin den Lacan a, yaşanan bu uyanışa, anti-otoriter düşüncedeki kimi teorik gerilimleri ve kavramsal sınırları inceleyerek ve bunların üstesinden anarşizmin ana kategorilerinin etraflıca düşünülmesiyle nasıl gelinebileceğini gösteren bir bakışla katkıda bulunmak için yazıldı. Bu kitabın 1990 ların sonlarında yazılışından bu yana, anarşizmin günümüze uygunluğunun altını daha da çizen bir dizi çok önemli olay gerçekleşti. Genelde küresel anti-kapitalist hareket olarak adlandırılan 1999 da Seattle daki DTÖ toplantısında ilk gerçek ortaya çıkışıyla dünyayı sarsan hareketin patlamasına tanık olduk. Seattle da, Mayıs 1968 Paris ayaklanmalarından bu yana benzeri görülmemiş küresel önemde radikal bir siyasal olayla, şaşkınlık ve heyecan içinde karşı karşıya geldik. Ardından Cenova, Cancun, Gleneagles gibi gücü ve sayısı artan gösteriler yapıldı, bu gösteriler 2003 te savaş karşıtı protestolarla kesişti ve bu protestolarda yüzbinlerce insan büyük şehirlerimizde bir araya gelerek küresel savaş makinesine karşı çıktılar. Ve elbette 2001 de Dünya Ticaret Merkezi ve Pentagon a düzenlenen saldırıları da eklemeli Amerikan emperyalizminin önceki gidişatını yalnızca güçlendirirken, bir zamanlar gizli ve saklı olanın aleni hale gelmesine izin vererek Amerikan emperyalizmine yeni bir dürtü ve güven kazandırmakla neticelenen bir olay oldu bu da. Üstelik, bugün siyasal hayatın daimi parametlerini oluşturan yeni güvenlik paradigmasının sonucu olarak, devlet egemenliğinin saldırganca yeniden hâkim kılındığını ve genişletildiğini gördük gözaltında tutulma süresi ve denetimler benzeri görülmemiş ölçülere vardı, zalim anti-terör yasaları çıktı, yurttaşlık hakları günbegün kısıtlandı ve terör zanlılarının yargılanmaksızın sürekli olarak gözaltında tutulması gibi istisnai tedbirlere başvuruldu. Devletin bir tür nöbet geçirmesine şahit oluyoruz, teröre karşı savaş adı altında, devlet artık kendi halkına karşı bir iç savaş sürdürüyor. Olayların bu iç karartıcı durumu yine de yeni fırsatlar içeren radikal bir siyaset sunuyor. Liberal demokrasinin ideolojik 12
13 Saul Newman kılıfı düşerken, devletin acımasızlığını, parlamenter demokrasinin sorumsuzluğunu, kapitalizmin hiper-sömürüsünü giderek artan bir berraklıkta idrak ediyoruz, tüm bunlar yeni antagonizmalarla ve yeni direniş biçimleriyle sonuçlanıyor. Dahası, iktidar ve tahakküm sorunu da giderek ön plana çıkıyor yalnızca büyük kurumlar tarafından bireylere uygulanan hukuki (ve hukuk dışı) tahakküm değil; fakat ayrıca örneğin yeni gözetleme teknikleri yoluyla işleyen normalleştirici, düzenleyici iktidar ve hali hazırda egemen olan neo-muhafazakâr, otoriter ve köktenci söylemlerde görebileceğimiz insanların kendilerine uygulanan baskıya gönüllü olarak katıldıkları daha karmaşık kendi kendini tahakküm altına alma sorunu da öne çıkıyor. Gerçekten de iktidar sorunu ve iktidar sorununun hem siyasal teori tartışmalarının hem de radikal siyasal çözümlemenin merkezine geri dönüşü Bakunin den Lacan a da ele alınan hayati önemdeki temalardan birisidir. Kitap, XIX. yüzyılda Marx ile anarşistler arasında geçen tartışmalardan çağdaş postyapısalcı ve post-marksist teoriye kadar radikal siyasi düşüncede iktidarın ele alınışını araştırıyor. Bunu yaparken, bugünün radikal siyasal mücadelelerini besleyeceği umulan bir iktidar eleştirisi ile bir anti-otoriter etik geliştiriyor. Gösterdiğim gibi, anarşizmin anarşizmi bugüne dair kılan yenilikçiliği, anarşizmin iktidar sorununu teşhis etmesidir. Marksist teori iktidar ve otorite sorununu yani devlet sorununu özünde bir ekonomik sorun olarak görürken, Bakunin ve Kropotkin gibi klasik anarşistler, bir devrim durumunda göğüs göğüse bir karşı koymayla karşılanmadığı takdirde devletin kendisini süreklileştirmesinin tehlikelerine işaret ederek siyasal iktidarın özerkliği ve özgüllüğünde ısrar ettiler. Bu tehlike, iktidarın, farklı kılıklarda, hatta ve özellikle iktidarı devirmeye yönelik devrimci girişimler kılığında iktidarı yeniden üretmeye yönelik yapısal eğilimi anlamına gelen, benim iktidarın yeri olarak adlandırdığım soruna gönderme yapar. Ancak bu, özgürleşme veya toplumsal dönüşüm fikrinden vazgeçmemiz gerektiği anlamına gelmez:
Bakunin den Lacan a aksine, yapmamız gereken şey, iktidar kavramını ve devrimin klasik diyalektiğini yeniden düşünmek ve iktidara temelden karşı olarak görülen devrimci kimliklere iktidarın Foucaltcu anlamda nasıl ayrılmaz şekilde bağlı olduğunu göstermektir. Foucault nun dediği gibi, iktidara karşı, ulu bir Red din tek bir mekânı başkaldırmanın ruhu, tüm ayaklanmaların yuvası, devrimcinin katıksız yasası yoktur. 1 Klasik anarşizmin ve genel olarak klasik devrimci siyasetin sorunu, iktidar eleştirisinin temellerini sağlayan ama ne var ki aynı zamanda iktidar eleştirisine mani olan belirli bir akılcı-hümanist epistemolojik paradigma içinde ifadelendirilmiş olmasıydı. Başka bir deyişle, klasik anarşizm, öznelliğin kalbinde içkin bir akılcılık ve ahlak gören hümanist özcülük; toplumsal gerçekliği akla uygun bir düzen içeren, bilimsel olarak gözlemlenebilir bir görüngü olarak gören pozitivizm; ve belki faillik ve kendiliğindenlik için Marx ın diyalektik materyalizminden daha fazla fırsat sunsa da, hâlâ devrimin akılcı tarihsel süreçler sayesinde meydana geldiğini kabul eden diyalektikçilik gibi bir dizi teorik koşulla sınırlıydı. Bununla birlikte, bu kategoriler modernliğin ve Aydınlanma nın akılcıl ve ahlaki üstanlatılarının artık açıkça tartışıldığı, genel adıyla postmodernlik koşullarında artık sürdürülemez. Yani, bundan böyle ister evrensel bir öznellik kavramı olsun, ister mutlak akılcı hakikat çağdaş toplumda bulduğumuz farklı görüşler ve bakış açıları çoğulluğunun üzerinde duran evrensel bir epistemolojik duruş varsayamayız. Postmodernlik sorgusuz sualsiz benimsememiz gereken bir fikir olmamakla beraber, yine de anarşizmde bulunan özgürleşme anlatıları gibi büyük özgürleşme anlatılarının belirli sınırlarına işaret eder. Bu nedenle, kitap, çeşitli postyapısalcı düşünürlerin incelenmesi yoluyla, klasik anarşist düşünüşteki bu kavramsal sınırların bazılarını açıyor. İktidar ve otorite sorununun devletten 1. Bkz. Michel Foucault, The History of Sexuality VI: Introduction, Çev. R. Hunter. New York: Vintage Books, 1978, pp. 95-96. [Türkçe çeviriye bkz. Cinselliğin Tarihi, Çev.: Hülya Uğur Tanrıöver, Ayrıntı Yay., 2003, s. 74] 14
15 Saul Newman çok daha kapsamlı olduğu ve bizzat öznenin kimliğinden, evrensel akıl ve ahlak kavramlarında bulunan çeşitli söylemsel ve metinsel otoriterliklere kadar genişletilebileceği açıkça görülüyor. İktidar ve otoritenin bu değişik biçimleriyle yüzleşmek için, klasik anarşizmin dayandığı kavramsal kategorilerin ve akılcı söylemlerin bazılarını yapısöküme uğratmak gerekli oluyor. Bununla birlikte, bu yapısökümün hiçbir suretle anarşizmin terk edilişi değil, daha ziyade anarşizmin radikal bir yeniden düşünülüşü olduğunu vurgulamak lazım: Stirner, Foucault, Deleuze ve Guattari ile Derrida ve Lacan gibi düşünürlerin araya girmeleriyle daha kapsamlı bir iktidar ve öznellik kavrayışına ve böylece daha gelişmiş bir direniş anlayışına varıyoruz. Bu postyapısalcı düşünürlerde zımni bir anti-otoriterlik vardır ve hepsinin radikal siyasetin teorileştirilmesine katacak önemli bir şeyleri bulunur. Özellikle Max Stirner, Aydınlanmacı hümanist söyleme getirdiği çığır açıcı eleştiriyle, klasik anarşizmle postyapısalcılık arasındaki kayıp bağlantı olarak görülebilir. Bununla birlikte, anti-otoriter akımın bu şekilde incelenmesiyle bizzat postyapısalcı teoride görülen özellikle sarih bir etik görüşün eksikliğine ve iktidar içinde direnişi teorileştirmenin bazı zorluklarına dair bir dizi sınırlama ve aporia ortaya çıkar. Postyapısalcılık, katı ahlaki ve akılcı temellerden ziyade olumsallık ve karar verilemezlike dayalı bir radikal siyaset biçimi önerse de bu önerinin bir etik içerikle doldurulması gereklidir. İşte bu noktada anarşizm eşitlik ve özgürlüğün birbirini sınırlamayan özgürleşimci ideallerine sadakatinin yanı sıra tahakkümü tüm biçimleriyle sorgulamaya ve tüm biçimleriyle tahakküme direnmeye yönelik etik taahhüdüyle bugünün siyasal mücadeleleriyle ilintili olmaya devam edebilir. Gerçekten de diyebiliriz ki anarşizme dair tartışmalarda giderek öne çıkan bir terim olan postanarşizmin siyaseti ve etiği, bugün meydana gelen tahakküme ve eşitsizliğe karşı radikal siyasal mücadelelerdeki özgürlükçü/eşitlikçi ufka göndermede bulunur.
Bakunin den Lacan a Belki de bu anlamda, anarşizm, yalnızca Kıta Avrupası ndaki ve postyapısalcı siyaset teorisindeki çağdaş tartışmalar için değil, aynı zamanda gerçek siyasal mücadeleler ve hareketler için de saklı bir referans olarak görülebilir. Örneğin, yukarıda andığım küresel anti-kapitalist hareket yalnızca içinde çarpıcı şekilde temsil edilen anarşist gruplardan dolayı değil ama daha önemlisi anarşist yönelimli, merkezsizleşmiş ve hiyerarşik olmayan siyaset ve karar alma biçimleri içerdiği için anarşist tarzda bir siyasetin cisimleşmesi olarak görülebilir. Bu, kurumsal olmayan, bir parti aygıtı tarafından idare edilmeyen ve devlet iktidarının ele geçirilmesi fikrini reddeden bir siyaset biçimidir. Başka bir deyişle, devletin dışında ve siyasal partiler mekanizmasının ötesinde çalışan bir siyasettir. Bu anlamda, anarşizmin merkezsizleşme, kurumsalcılık karşıtlığı ve taban (grass roots) demokrasisi ilkelerini somutlaştırır. Bu hareketle ilgili ayrıca önemli olan başka bir nokta da hem evrensel hem de tekil yeni bir siyaset biçimini temsil etmesidir. Bir tarafta, kapitalizm sorunuyla yüzleşir ve ekonomik kararlar üzerinde daha demokratik bir denetim ve daha eşitlikçi bir iktidar ve refah dağılımı talep ederek kapitalizmin küresel dönüşümü için çabalar. Bu anlamda, özel kimliklerin geyler, etnik azınlıklar, kadınlar, vesaire tanınma talep ettiği ama herhangi bir kolektif siyasal zemin oluşturmadığı farklılık siyaseti mantığının açıkça ötesine geçen küresel bir özgürleşmenin evrensel ufkuna başvurur. Çok uzun zamandan beri radikal siyaset özellikle Batılı refah toplumlarında kimlik ve kimliğin tanınması sorununa kafasını takmıştı, bu yüzden kapitalist ekonominin tekrar siyasal mücadelelerin merkezine geri geldiğini görmüş olmamız biraz ferahlatıcı. Bununla birlikte, ekonominin bu geri gelişinin Marksist sınıf mücadelesi siyasetinin basitçe dirilişi olduğunu zannetmemeliyiz. Çağdaş anti-kapitalist hareket açık bir şekilde sınıf-temelli olmayan bir harekettir: merkezi bir proleter kimliğinin hâkimiyetinde olmaktan ve basitçe ekonomik veya maddi meselelerle ilgili olmaktan çok, farklı grupların, kimliklerin ve çevre, yerli 16