Pilot Bölge Çalışması Raporu Altlık Veri Katmanlarının Oluşturulması Ön Hazırlık Çalışması Raporu Doç. Dr. Osman DEMİR Doç. Dr. Recep NİŞANCI Doç. Dr. Volkan YILDIRIM Yrd. Doç. Dr. H. Ebru ÇOLAK TRABZON
GİRİŞ Bilişim Çağı nın yaşandığı günümüzde, bilgi ve teknolojiyi en etkin şekilde kullanabilen insanların, gelişmişlik düzeylerinin de üst seviyede oldukları görülmektedir. Bugün, sadece bilgiye sahip olmak değil, aynı zamanda bilgiyi aktif olarak hizmetlerde kullanmak, güncellemek, şeffaf yönetimcilik, katılımcılık ve çağdaş gelişme adına büyük önem taşımaktadır. Dünyada, tüm bilgilerin elektronik ortamlarda tutulması ve hizmetlerin bilişim araçları ile gerçekleşmesi bilgi sistemleri olarak anılmakta ve bu tür sistemler ile bireylerin ve yöneticilerin hızlı ve doğru karar-verme kapasiteleri sürekli olarak artırılmaktadır. Günümüzde, bilgi teknolojisinde yaşanan hızlı gelişmeler sonucunda, kamu yönetiminde hizmetlerin daha etkin yürütülmesine olanak veren yeni yönetim kavramları ortaya çıkmıştır. Özellikle ülkemizdeki aşırı istihdam ve mevcut yönetim anlayışı, hizmetlerde kamu kesimini öncü olmak yerine, adeta gelişmeleri engelleyici bir noktaya getirmiştir. Nitekim hizmetlerin aksamasına neden olan bu türden sorunların aşılabilmesi için, kamu kurumları teknolojiye dayalı yeni yönetim modellerine yönelmiştir. e-dönüşüm Türkiye projesi konulu, 27 Şubat 2003 tarihli, 2003/12 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri ni oluşturmaya yönelik ilk resmi adım atılmıştır. 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu nun Adres bilgilerinin tutulması ve adres standardı başlıklı 48 inci maddesinin bir ila üçüncü fıkrası içerisinde yer alan 1. ve 2. bentler uyarınca, tüm yetkili idareler ve ilgili kurum ve kuruluşlar İçişleri bakanlığınca hazırlanan «Adres Veri Modeli» dokümanında yer alan veri modeline uyum sağlamakla yükümlüdür ifadesi ile yerel yönetimlerde Mekânsal Adres Kayıt Sistemi (MAKS) kurma çalışmaları başlatılmıştır. Bu rapor Görele Belediyesi nin talebi doğrultusunda başlatılan Görele Belediyesi Mekânsal Adres Kayıt Sistemi (GÖMAKS) projesinin temel altlık veri katmanlarının oluşturulması ve projenin ön çalışmaları için bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır.
1. Mekânsal Adres Kayıt Sistemi Projesinin Amacı Adres kayıt sistemi ile kendi numarataj sistemini Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) tabanlı kurmuş yetkili idarelerin sistemleri ve ilgili diğer kurumların geliştirdikleri bilgi sistemleri arasında birlikte çalışabilirlik açısından tam bir entegrasyon bulunmaması, Yetkili idarelerin numarataj veya kent bilgi sistemini kullanarak numarataj hizmetlerini yürütürken hem kendi sistemlerine hem de Ulusal Adres Veri tabanına (UAVT) veri girişi yapmaları, Yapı belgeleri izin sürecinin ilgili kurum ve kuruluşları da kapsayacak şekilde çevrimiçi yapılması ve UAVT nin yapı ruhsat otomasyonuyla otomatik güncellenmesinin sağlanması gerekliliği, Adres verilerinin metin tabanlı tutulması nedeniyle; verilerin doğrulanamaması Saha ulusal adres veri tabanı uyumsuzluğu,
2. Mekânsal Adres Kayıt Sistemi Yasal Dayanak 5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu -2006 Adres ve Numaralamaya İlişkin Yönetmelik -2006 Adres Kayıt Sistemi Yönetmeliği 2006 İçişleri Bakanlığı Mekânsal Adres Kayıt Sistemi (MAKS) Projesi 2011 MAKS Veri Modeli (Inspire UML) 2012 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu nun Adres bilgilerinin tutulması ve adres standardı başlıklı 48 inci maddesinin bir ila üçüncü fıkrası içerisinde yer alan 1. ve 2. bentler uyarınca, tüm yetkili idareler ve ilgili kurum ve kuruluşlar İçişleri bakanlığınca hazırlanan «Adres Veri Modeli» dokümanında yer alan veri modeline uyum sağlamakla yükümlüdür. Yerleşim yeri adresi ve diğer adreslere ait bilgilerin tutulmasına ilişkin politikanın oluşturulması, geliştirilmesi, yaygınlaştırılması, idarî birimlere göre genel uygulamaya geçiş tarihlerinin tespit edilmesi, ulusal adres veri tabanı ile MERNİS veri tabanının ilişkilendirilmesi ve adres bilgilerinin paylaşılmasına ilişkin işlemler Bakanlıkça yürütülür. Adres standardı, Mahallî İdareler Genel Müdürlüğünün takip ve sorumluluğunda; Genel Müdürlük, Türkiye İstatistik Kurumu, Türk Standartları Enstitüsü ve ilgili diğer kuruluşlarca ortaklaşa belirlenir. Mahallî İdareler Genel Müdürlüğü tespit edilen standardın il özel idaresi ve belediyelere bildirilmesinden sorumludur. Kurumlar ile gerçek ve tüzel kişiler adres ile ilgili iş ve işlemlerinde adres standardına uymak zorundadır.
3. Numarataj Belediyelerin (belediye olmayan yerlerde valilik ya da kaymakamlık) asli görevleri arasında yer alan cadde, sokak isimleri ve binalara numara verilmesi (numarataj) işleri, yürürlükteki yasa ve yönetmeliklere göre; isimlendirme, numaralama, sahada plaka ve numara çakma, standart bilgi formları düzenleyip dosyalama ve bürokratik işlemleri tamamlama şeklinde yürütülmekte iken, gelişen teknolojinin iş ve işlemlere yansıması (bilgisayarlar, bilgisayar çevre birimleri, bilgisayarlar arası iletişim altyapısı ve uygun yazılımlar kullanılması) sonucu, son yıllarda bir otomasyon sürecine girilmiştir. İşte bu süreçte numarataj işlemlerinin, bilgi teknolojileri kullanılarak, dinamik, sistematik ve güncel bir yapıda oluşturulması ve uygulanması için kurulan sistemlere numarataj bilgi sistemleri denilmektedir. Bu sistemler sayesinde, numarataj işlemleri, veri tabanlarından takip edilebilmekte, sorgulanabilmekte ve gerekli analizler yapılabilmektedir. Dinamik bir yapıda olması münasebetiyle de, herhangi bir güncelleme problemi yaşanmamaktadır. Gerek Adres Bilgi Sistemi (ABS) için gerekse belediyeler açısından numarataj işlemlerinin, veri tabanından takibi, sorgulanması, sunulması ve harita üzerinde görüntülenmesi işlemleri önemli yer tutmaktadır. Bu bağlamda, numarataj işlemlerinin teknolojik gelişmeleri içeren bir yapıda dijital olarak oluşturulması gerekmektedir. Klasik yöntemlerle yapılan numarataj işlemleri ve bu işlemler sonucu üretilen numarataj cetvelleri kullanılarak klasik dosyalama yöntemiyle oluşturulan numarataj sistemleri günümüzde uygulanabilirliğini kaybetmiştir. Çünkü 1963 yılında çıkan Numaralama Yönetmeliği ne göre oluşturulmaya çalışılan ve güncel bir yapıda olmayan numaralama işlemleri günümüzde birçok problemi de beraberinde getirmektedir. ABS için öncelikle, doğru ve eksiksiz olarak hazırlanmış, güncellemeye açık, krokilere dayalı numarataj sistemlerinin oluşturulması gerekmektedir. Çünkü, adres formatının temel iki bileşeni olan bina numaraları ve sokak
isimleri numarataj işlemi ile belirlenmektedir. Bu bileşenler yardımıyla oluşturulacak standart adres formatı, kurulacak ABS için de temel veri olmaktadır. Bu bileşenlerin doğru tespit edilebilmesi, numarataj işlemini yapacak kurumun gerekli hassasiyeti göstermesine bağlıdır. Kanun ve yönetmeliklere uygun olarak yapılan numarataj çalışması sonucunda oluşturulan ABS, hem kendi içinde optimum yararı sağlamakta hem de KBS lere altlık olarak düşünüldüğünde sistemden optimum yarar elde edilmesini olanaklı kılmaktadır. Bilgi sistemlerindeki önemi ve standart adres içindeki konumu bakımından numarataj işlemlerinin sürekliliği ABS açısından büyük önem teşkil etmektedir (Şekil 1).
Şekil 1. Numarataj bilgi sistemlerinin oluşturulması için iş akış şeması
4. Adres Bilgi teknolojilerinin gelişim gösterdiği süreçte, kamu yönetimi tek sistemli yönetim biriminden çoklu yönetim şekline dönme eğilimi göstermektedir. Diğer bir deyişle, klasik veri işleme ve saklama metodu yerini daha karmaşık dijital sistemlere bırakmaktadır. Bu sistemlerden biri de, numarataj bilgi sistemlerinin altlık oluşturduğu, veritabanlarında konuma dayalı adres bilgilerinin tutulduğu, sürekli güncellenebilir bir yapıda olan adres bilgi sistemleridir. Bu sistemler, bütün kamu kurumlarında ve özel kuruluşlarda, farklı ortamlarda ve farklı formatlarda tutulan adres verilerinin ortaya çıkardığı karışıklıkları ve buna bağlı olarak doğabilecek problemleri ortadan kaldırmaktadır (Şekil 2). Şekil 2. ABS kuruluş prensibi
Adres bilgi sistemleri; standart formattaki adres verisi ile yol ve bina gibi kente ait temel katmanların ilişkilendirildiği, bu katmanlara ait gerekli öznitelik bilgileri ile veri tabanlarının oluşturulduğu, üzerinde gerekli sorgulama ve analizlerin yapılabildiği, kente ait bütün adres envanterinin tutulduğu ve daha sonra yapılacak bilgi sistemi uygulamalarına altlık olabilecek sistemlerdir. Kent için toplanan bütün grafik katmanlara ait öznitelik bilgilerinin bulunduğu veri tabanlarından bağımsız olarak bir adres veri tabanı oluşturulmalıdır. Bu veri tabanı diğer bütün tablolarla ilişkilendirilmelidir (Şekil 3). Şekil 3. Adres tablolarının ve adres kodlarının sistemle ilişkilendirilmesi
5. Mekânsal Adres Kayıt Sistemi (MAKS) İçişleri Bakanlığı tarafından Adres Kayıt Sisteminde sözel nitelikte tutulan adres bilgilerinin coğrafi koordinatlarla birleştirilmesi ve oluşturulan altyapının diğer sistemlere entegre edilebilmesi amacıyla MAKS Projesi başlatılmıştır. MAKS projesi, Devlet Planlama Teşkilatınca yayımlanan Bilgi Toplumu Stratejisi 2006-2010 Eylem Planında Vatandaş Odaklı Hizmet Dönüşümü bileşeni altında 50 no lu eylem olarak yer alan ve yürütme sorumluluğu İçişleri Bakanlığına verilen Çevrimiçi Emlak ve İnşaat İzinleri Projesi ile birleştirilmiş ve söz konusu Proje 13/01/2011 tarihli ve 27462 Mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2011 yılı Yatırım Programında MAKS Oluşturulması ve Çevrimiçi Emlak ve İnşaat İzinleri Projesi (MAKS) olarak yer almıştır. Bu sistemde sözel nitelikte tutulan adres bilgilerinin coğrafi koordinatlarla birleştirilmesi ve oluşturulan altyapının diğer sistemlere entegre edilebilmesi amacıyla MAKS başlatılmıştır (Şekil 5). Şekil 5. MAKS kavramsal modeli
Mevcut durumda adres verilerinin metin tabanlı tutulması nedeniyle; verilerin doğrulanamaması ve alanda ulusal adres veri tabanında kayıtlı bu verilerin uyumsuz olması ve adres kayıt sistemi ile kendi numarataj sistemini CBS tabanlı kurmuş idarelerin sistemleri ve ilgili diğer kurumların geliştirdikleri bilgi sistemleri arasında birlikte çalışabilirlik açısından tam bir entegrasyon bulunmaması, bu sistemin bir an önce kurulmasını zorunlu kılmıştır. Ayrıca yerel yönetimlerin numarataj veya KBS kullanarak numarataj hizmetlerini yürütürken hem kendi sistemlerine hem de UAVT ye veri girişi yapmaları, yapı belgeleri izin sürecinin ilgili kurum ve kuruluşları da kapsayacak şekilde çevrimiçi yapılması ve UAVT nin yapı ruhsat otomasyonuyla otomatik güncellenmesinin sağlanması gerekliliği ayrıca bu sistemin ortaya çıkmasını gerekli kılmıştır. MAKS projesi sayesinde, ülke genelindeki tüm adres bileşenlerinin sözel olarak üzerinde yönetildiği Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT) na mekânsal bir boyut kazandırılarak daha etkin ve fonksiyonel bir Mekânsal Ulusal Adres Veri tabanının oluşturulacak ve CBS tabanlı KBS lere sahip yetkili idarelerin, ikinci bir manuel veri girişine ihtiyaç duymaksızın, sistemlerin entegrasyonu ile kurulacak Mekânsal UAVT yi güncel tutmalarına olanak sağlayacak servisler hazırlanacaktır. Birçok kurum ve kuruluş tarafından ihtiyaç duyulan adres verisi; mekânsal UAVT üzerinden mevcut standartlara uygun bir şekilde, kurumlarca sağlanan hizmetlerin daha etkin ve doğru bir şekilde sunulmasına yönelik paylaşıma açılabilecektir. MAKS projesi yerel yönetimlerce düzenlenmekte olan yapı belgelerinin, Mekânsal UAVT ve yapı belgeleri süreci içerisinde yer alan ilgili kurumların sistemleri ile entegre edilerek daha etkin, hızlı, verimli ve hatasız bir şekilde düzenlenmesine, süreç içerisinde Mekânsal UAVT nin otomatik olarak güncellenebilmesine ve yetkili idare sistemleri ile entegrasyonuna olanak sağlayacak altyapının oluşturulmasına imkan verecektir. Bu sistem vatandaşların, adres bileşenleri ve yapı belgeleri ile ilgili süreçlere daha hızlı ve doğru bir şekilde erişebilmelerine ve adrese dayalı hizmetlerde şeffaflığın sağlanabileceği bir altyapı oluşturacaktır.
6. Görele Belediyesi Merkez Mevcut Durum NÜFUS 14.263 (Merkez) MAHALLE SAYISI 15 KÖY SAYISI 62 BİNA SAYISI 4414 KONUT SAYISI 9875 KAMU KURUM SAYISI 46 MÜCAVİR ALAN BELEDİYE ALANI HAVA FOTOĞRAFI 2125 ha 2125 ha 23500 ha
7. Oluşturulan Veri Katmanları 7.1. Hava Fotoğrafı Bu çalışmada, hava fotoğraflarından güncel verilerin çekilmesinin yanı sıra bazı konumsal veri katmanlarının da oluşturulması hedeflenmiştir. Geometrik düzeltme işlemleri, hava fotoğraflarının konumsal veritabanı içerisinde değerlendirilmesi için gerekli geometrik düzeltmelerinin yapılmasını içermektedir. Geometrik düzeltmeler için öncelikle hava fotoğrafının dönüştürüleceği ve tasarlanan CBS deki konumsal verilerin koordinat sistemlerine uygun datum belirlenmiş ve yer kontrol noktalarının seçimine geçilmiştir. Kullanılan hava fotoğrafı, UTM (Universal TransformMercator) koordinat sistemine dönüştürülmüştür (ED50). UTM sistemi, NATO üyesi ülkeler bünyesinde ulusal haritaların üretilmesinde ortak bir standart getirilmesi amacıyla kabul edilmiş bir haritalama sistemidir. UTM sisteminin dayandığı izdüşüm, açı koruyan (konform), transversal (ekvator konumlu), elipsoidal, silindirik bir projeksiyondur. Hava fotoğrafının geometrik düzeltme işlemi için gerekli yer kontrol noktalarının seçimi GPS ile araziden ve 1/1000 ölçekli dijital hâlihazır haritalar üzerinden yapılmıştır. Yer kontrol noktalarının seçimi, bina gibi yapay detaylar dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Yer kontrol noktalarının seçiminde, noktaların homojen bir şekilde dağıtılmasına dikkat edilmiştir. Geometrik düzeltme işlemlerinde 0,4 piksel karesel ortalama hatayı (KOH) yakalamak hedeflenmiştir. Bu amaçla uydu görüntüleri üzerine homojen dağılmış yer kontrol noktalarına ihtiyaç duyulmuştur. Yaklaşık 20 adet YKN görüntüyü kapsayacak şekilde tespit edilerek GPS ve 1/1000 ölçekli dijital hâlihazır haritalardan ölçülmüştür. Bu YKN ler kullanılarak geometrik dönüşüm işlemi hava fotoğrafına uygulanmıştır (Şekil 6).
Şekil 6. Hava fotoğrafı
7.2. İdari Sınırlar Karar verme mekanizmasının hızlı ve etkin bir şekilde çalıştırılması, özellikle il bazlı çalışmalarda, idari sınır sorunlarının tamamen ortadan kaldırılmasına bağlıdır. Bu bağlamda, Gülyalı İlçesi ve çevresine ait idari sınır haritaları temin edilmiş ve akıllı hale dönüştürülerek sisteme aktarılmıştır (Şekil 7). Şekil 7. İdari sınır haritası 7.3. Yol ağı Hava fotoğrafı ve hâlihazır haritalar kullanılarak toplanan yol orta ekseni verisi netcad formatında elde edilmiştir. Gerekli topolojik işlemler ve dönüşüm süreçlerinden sonra, yol ağı CBS ortamına aktarılmıştır. Yol ağı için işlem adımları; a- Sayısallaştıma işlemleri b- Netcad çizimleri c- Veri dönüşümleri d- Topolojik yapının oluşturulması e- Veri tabanı tasarımı f- Verilerin veri tabanına aktarılması g- İlişkilendirme işlemleri h- Sonuç katmanın elde edilmesi (Şekil 8)
Şekil 8. Görele Belediyesi Yol Katmanı 7.4. Bina Katmanı Hava fotoğrafı ve hâlihazır haritalar kullanılarak toplanan bina verileri netcad formatında elde edilmiştir. Gerekli topolojik işlemler ve dönüşüm süreçlerinden sonra, bina katmanı CBS ortamına aktarılmıştır. Ardından 10 m 2 altındaki alanlar silinmiştir. Bina katmanı için işlem adımları; a- Sayısallaştıma işlemleri b- Netcad çizimleri c- Veri dönüşümleri d- Topolojik yapının oluşturulması e- Veritabanı tasarımı f- Verilerin veritabanına aktarılması g- İlişkilendirme işlemleri h- Sonuç katmanın elde edilmesi (Şekil 9) Şekil 9. Görele Belediyesi Bina Katmanı
7.4. Resmi Kurumlar Doğrudan jeodezik koordinatları ile elde edilen resmi kurum verileri, gerekli dönüşüm işlemleri yapılarak CBS ortamına aktarılmıştır (Şekil 10). Şekil 10. Görele Belediyesi Resmi Kurum Katmanı 7.6. Akarsu Katmanı Hava fotoğrafı ve hâlihazır haritalar kullanılarak toplanan akarsu verileri netcad formatında elde edilmiştir. Gerekli topolojik işlemler ve dönüşüm
süreçlerinden sonra, akarsu katmanı CBS ortamına aktarılmıştır. Akarsu katmanı için işlem adımları; a- Sayısallaştıma işlemleri b- Netcad çizimleri c- Veri dönüşümleri d- Topolojik yapının oluşturulması e- Veritabanı tasarımı f- Verilerin veritabanına aktarılması g- İlişkilendirme işlemleri h- Sonuç katmanın elde edilmesi (Şekil 11) 7.7. Kıyı Çizgisi Katmanı Hava fotoğrafı ve hâlihazır haritalar kullanılarak toplanan kıyı çizgisi verileri netcad formatında elde edilmiştir. Gerekli topolojik işlemler ve dönüşüm süreçlerinden sonra, kıyı çizgisi katmanı CBS ortamına aktarılmıştır. Kıyı çizgisi katmanı için işlem adımları; a- Sayısallaştıma işlemleri b- Netcad çizimleri c- Veri dönüşümleri d- Topolojik yapının oluşturulması e- Veritabanı tasarımı f- Verilerin veritabanına aktarılması g- İlişkilendirme işlemleri h- Sonuç katmanın elde edilmesi (Şekil 12)
Çalışma Ekibi Proje Yürütücüsü Doç. Dr. Osman DEMİR Doç. Dr. Recep NİŞANCI Doç. Dr. Volkan YILDIRIM Yrd. Doç. Dr. H. Ebru ÇOLAK Proje Elemanları (Büro) Y.Selçuk ERBAŞ Şevket BEDİROĞLU Tuğba MEMİŞOĞLU Merve MURAT Hazal URAL Proje Elemanları (Arazi) Doç. Dr. Recep NİŞANCI Doç. Dr. Volkan YILDIRIM Y.Selçuk ERBAŞ Şevket BEDİROĞLU Harita Teknikeri/Mühendisi Harita Teknikeri/Mühendisi Harita Teknikeri/Mühendisi Harita Teknikeri/Mühendisi 9. Sonuçlar Ülkemizdeki geleneksel devlet yönetimi yerine dinamik ve vatandaşın tüm devlet hizmetlerinden zaman ve mekân ayrımı olmaksızın yaralanabildiği e-devlet modellerine geçiş zorunluluğu vardır. Bu zorunluluk bağlamında yerel yönetimler için bilgi sitemlerinin öncelikle oluşturulması gerekmektedir. Kaynakların optimum kullanılması için bu şarttır. Bu proje çalışmasından doğru sonuçlar elde edilebilmesi verinin kalitesi ile doğrudan ilişkilidir. Yani veritabanlarına girilmiş bilgilerin güncel ve doğru olması gerekmektedir. Geri dönüşün olmaması açısından, mevcut olmayan verilerin araziden toplanması sırasında gereken hassasiyet gösterilmelidir. Özellikle kurum bağlamında ihtiyaç duyulan / duyulacak verilerin neler olabileceği net bir şekilde belirlenmeli ve bundan sonraki veri toplama süreci yeniden gözden geçirilmelidir. Örneğin sadece MAKS projesi için veri toplanması yeterli midir? Yoksa araziden veri
toplanması sürecinde gereken veriler bu süreçte temin edilmeli midir? Arazi çalışmaları sırasında toplanan veriler, kodlama sistemi ile kayıt altına alınmalıdır. Örneğin bir binaya ait konum verisi ve öznitelik verisi elde edildiğinde, konum verisine ait nokta numarası; diğer taraftan toplanacak bağımsız bölüm verilerinin ve öznitelik verilerinin de kod numarası olmalıdır. Araziden veri toplama süreci zaman alıcı ve maliyetlidir. Tek ekiple bu süreç çok uzamaktadır. Bu durum proje süresinin uzamasına ve aynı zamanda toplanan verinin güncelliğini kaybetmesine neden olmaktadır. Bu sorunun ortadan kaldırılması için ekip sayısı arttırılmalı ve verisi toplanmış alanlar için güncelleme mekanizması kurulmalıdır.