AĞIR TAŞIT TRAFİĞİNİN KARAYOLU GÜVENLİĞİNE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI TÜRE KİBAR, Funda 1, AYTAÇ, Bengi Pınar 1 ve ÇELİK, Fazıl 2 Her yıl binlerce insanın ölümü ve yaralanmasına neden olan trafik kazaları, ülkemizde güncelliğini koruyan önemli sorunlardan biridir. Bu sorun güncelliğini koruması ve üstesinden gelinmesi konusunda sürekli olarak incelenmesine rağmen hala istenilen düzeyde iyileştirme sağlanamamıştır. Bunu yıllık kaza ve ölü-yaralı sayısı istatistiklerinden açıkça görmekteyiz. Ülkemizde ulaştırma politikası olarak yük ve yolcu taşımacılığında karayolu taşımacılığına bağımlı olunması, kaza sayılarının artışındaki başlıca nedendir. Özellikle yük taşımacılığında ağır taşıtların kullanılması ölümlü trafik kazalarının sayılarını artırmaktadır. Çünkü bu taşıtların büyük hacimlerde olmaları ve kaza şiddetlerinin fazla olması yaralanma ve ölümü artıran ana sebeplerdir. Bu nedenle karayolu güvenliği politikası olarak ağır taşıt trafiğinin neden olduğu kazaların azaltılması, dikkat edilmesi gereken önemli bir güvenlik sorunudur. Bu çalışmada, toplam taşıt trafiği içindeki ağır taşıt trafiği yüzdesi, % 40-50 civarında olan Ankara-Aksaray-Ereğli bağlantısındaki, kesim numarası 750 07 den 750 15 e kadar olan yollar dikkate alınarak, ağır taşıt kazaları yönünden istatistiksel olarak incelenmiş ve ağır taşıt trafiği kazalarının azaltılması için alınması gereken önlemler belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Ağır taşıt kazaları, karayolu güvenliği GİRİŞ Ülkemiz karayollarında meydana gelen trafik kazaları sonucu her yıl binlerce insan hayatını kaybetmekte, on binlerce insan yaralanmakta ve milyonlarca lira maddi hasar meydana gelmektedir. Bundan dolayı, ülkemiz için trafik kaza sorunu, ele alınması gereken öncelikli konulardan biridir. Ülkemiz elbette bu sorunun farkında ve üstesinden gelmek için çaba göstermektedir. Ancak, yıllık trafik kaza istatistikleri (Tablo 1) göstermektedir ki, yapılan çalışmalar yetersiz kalmış ve istenilen sonuca hala ulaşılamamıştır. Ayrıca, ülkemizde karayolu taşımacılığının diğer taşıma türlerine göre ezici bir üstünlüğü vardır. Yolcu taşımacılığının % 90 ı, yük taşımacılığının % 83 ü karayolu ile yapılmaktadır (KGM, Haziran 2010). Dolayısıyla, yolcu ve yük taşımacılığında karayolunun tercih edilmesi, kaza sayılarının artışındaki en önemli etken olmaktadır. Özellikle, yük taşımacılığında kullanılan ağır taşıtların (kamyon, çekici, vb.) büyük hacimlerde olmaları ve kaza şiddetlerinin fazla olması kazalardaki ölüm ve yaralanma oranını artırmaktadır. Bu nedenle karayolu güvenliği politikası olarak ağır taşıt trafiğinin neden olduğu kazaların azaltılması, dikkat edilmesi gereken önemli bir güvenlik konusudur. 1. Arş. Gör., KTÜ, İnşaat Mühendisliği, Ulaştırma Anabilim Dalı,Trabzon 2. Prof. Dr., KTÜ, İnşaat Mühendisliği, Ulaştırma Anabilim Dalı, Trabzon
Tablo 1. Ulaşım Yollarına Göre Kaza, Ölü ve Yaralı Sayısı Sonuçları (TÜİK, 2011) A. Kaza sayısı B. Ölü sayısı C. Yaralı sayısı 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Karayolu A 455.637 537.352 621.183 728.755 825.583 950.120 1.034.435 B 3.946 4.427 4.525 4633 5004 4236 4300 C 118.214 136.437 154.094 169.080 188.383 184.468 200.405 Denizyolu A 115 151 147 116 117 206 147 B 15 22 24 8 18 10 18 C 4 4 - - 3 8 4 Demiryolu A 556 555 523 455 394 386 299 B 162 218 153 101 108 111 89 C 299 467 273 246 204 247 303 Havayolu A 10 1 7 10 11 2 6 B 151 1 2 1 60 3 7 C 6 3-4 3 1 17 Kaynak: Emniyet Genel Müdürlüğü Başbakanlık ve Denizcilik Müsteşarlığı Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü Ulaştırma Bakanlığı, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü MATERYAL Bu çalışmada, Ankara-Aksaray-Ereğli bağlantısındaki, kesim numarası D750 07 den D750 15 e kadar olan devlet yolları dikkate alınarak, söz konusu kesimlerdeki 2008-2011 yıllarındaki ağır taşıt kazaları incelenmiştir. İncelenen kesimlerin toplam uzunluğu 302 km. olup, tamamı bölünmüş yol durumundadır. Şekil 1 ile, seçilen güzergahın genel durumu gösterilmiştir. Şekil 2, ülkemiz yollarındaki toplam taşıt trafiği içindeki ağır taşıt trafiği yüzdesini göstermektedir. Buna göre, şekil üzerinde, seçtiğimiz yol güzergahının çoğunluğunda, toplam taşıt trafiği içindeki ağır taşıt trafiğinin yüzdesinin % 50 nin üzerinde olduğu pembe renk ile gösterilmiştir. Şekil 2 de ağır taşıt trafiği içine otobüsler de katılmıştır. Literatürde, bürüt ağırlığı 4,5 ton dan büyük olan taşıtlar (orta ve büyük kamyonlar) ağır taşıt olarak adlandırılmaktadır (Saplıoğlu ve Karaşahin, 2010:36), (Miaou, 1994 : 476). Bu çalışmada, ağır taşıt trafiği olarak kamyon, kamyon-römork ve çekici-yarı römork verileri dikkate alınmış (Tablo 2), otobüsler ağır taşıt sınıflamasına katılmamıştır. Tablo 2 den görüldüğü üzere seçilen yol güzergahında ağır taşıt yüzdesi yaklaşık % 40-50 civarındadır. Bu oranın göz ardı edilemeyecek büyüklükte olduğu aşikardır. Dolayısıyla, karayolu güvenliği için, yüksek ağır taşıt yüzdesine sahip bu ve bunun gibi yolların kazalar yönünden incelenmesi uygun olacaktır.
Şekil 1. Ankara-Aksaray-Ereğli Arasındaki D750-07 den D750-15 e Kadar Olan Yol Kesiminin Genel Durumu Şekil 2. Toplam Taşıt Trafiği 1000 in Üzerinde Olan Devlet Yolları (kgm.gov.tr,2010)
Tablo 2. D750-07 den Başlayıp D750-15 e Kadar Olan Yol Kesimindeki (Ankara-Aksaray- Ereğli Yolu) 2008-2011 Yılları İçin YOGT, Ağır Taşıt YOGT ve Ağır Taşıt Yüzdesi Değerleri (KGM, 2012) ANKARA-AKSARAY-EREĞLİ YOLUNUN AĞIR TAŞIT KAZALARI YÖNÜNDEN İNCELENMESİ D750-07 den başlayıp D750-15 e kadar devam eden kesim nolu yolları kapsayan Ankara- Aksaray-Ereğli yoluna ait 2008-2011 yılları arasında meydana gelmiş olan kaza verileri Emniyet Genel Müdürlüğü nden (EGM, 2012) temin edilmiş olup, bu çalışma için farklı şekillerde yeniden tablolaştırılmıştır. Söz konusu kesimlerde 4 yıllık süre zarfında toplam 1911 adet trafik kazası meydana gelmiştir. Bu kazaların 584 tanesi (yani yaklaşık % 31 i) ağır taşıt kazaları olup, toplam 689 adet ağır taşıt (kamyon + çekici) bu kazalara karışmıştır. 2008-2011 yılları arasında Ankara- Aksaray-Ereğli yolu bağlantısında meydana gelen kazalara karışan araç cinsleri, sayıları ve yüzdeleri Tablo 3 de verilmiştir. Meydana gelen 1911 trafik kazasının 407 adeti (% 21 i) yerleşim yerinde, 1504 adeti (%79 u) ise yerleşim yeri dışında meydana gelmiştir. Yerleşim yerinde meydana gelen kazaların 111 adeti (% 27 si) ağır taşıt kazaları, yerleşim yeri dışında meydana gelen kazaların ise 473 adeti (% 31 i) ağır taşıt kazalarıdır. Tablo 4 ve Tablo 5 incelendiğinde, 4 yıllık süre zarfında hem yerleşim yerinde hem de yerleşim yeri dışında meydana gelen ağır taşıt kazalarının toplam sayısının yaklaşık 2 katı kadar ölü+yaralı sayısı olduğu görülmektedir. Yani kabaca, 1 ağır taşıt kazası başına 2 ölü+ yaralı kişi dememiz mümkündür. Ayrıca, ölü sayıları bu istatistiklerde her ne kadar az görünse de bu sayının daha fazla olduğu da düşünülmektedir. Çünkü, ülkemizde istatistikler, sadece kaza anında tutulan kaza tespit tutanakları bilgilerine göre yapılmaktadır. Kazadan yaralı olarak hastaneye kaldırılanların sonradan ölme durumları istatistiklere katılmamaktadır.
Tablo 3. 2008-2011 Yılları Arasında Ankara-Aksaray-Ereğli Yolunda Meydana Gelen Kazalara Karışan Araç Cinsi ve Sayıları Kazaya Karışan Araç Cinsleri Kazaya Karışan Araç Sayısı Otomobil 1394 51 Kamyonet 391 14 Kamyon 366 13 Çekici 323 12 Otobüs 74 3 Minibüs 62 2 Diğer 138 5 Yüzde (%) Tablo 4. 2008-2011 Yılları Arasında Ankara-Aksaray-Ereğli Yolu Yerleşim Yeri Dışında Meydana Gelen Kaza, Ölü ve Yaralı Sayıları Yıllar Ağır Taşıt Ölü Sayısı Yaralı Sayısı Kazaları Sayısı 2008 117 15 208 2009 97 5 208 2010 124 20 289 2011 135 16 293 Tablo 5. 2008-2011 Yılları Arasında Ankara-Aksaray-Ereğli Yolu Yerleşim Yeri İçinde Meydana Gelen Kaza, Ölü ve Yaralı Sayıları Yıllar Ağır Taşıt Ölü Sayısı Yaralı Sayısı Kazaları Sayısı 2008 12 1 20 2009 26 2 49 2010 39 0 68 2011 34 1 53 Ankara-Aksaray-Ereğli yolunda meydana gelen ağır taşıt kazaları, kaza oluş şekline göre sınıflandırıldığında (Tablo 6), kazalar daha çok arkadan çarpma, yandan çarpma/çarpışma, devrilme ve yoldan çıkma sebeplerinden dolayı meydana geldiği görülmektedir.
Tablo 6. 2008-2011 Yılları Arasında Ankara-Aksaray-Ereğli Yolunda Meydana Gelen Kazaların Oluş Şekillerine Göre Dağılımı Kazanın Oluş Şekli 2008 2009 2010 2011 ATK % ATK % ATK % ATK % 1 5 4 3 2 10 6 7 4 2 43 34 38 31 45 28 58 34 3 26 20 31 26 44 28 33 20 4 4 3 2 2 4 2 4 2 5 1 0 2 2 3 2 0 0 6 3 2 1 0 2 1 1 0 7 0 0 0 0 1 0 0 0 8 27 21 19 15 21 13 21 13 9 20 16 26 21 32 20 44 26 10 0 0 1 0 1 0 1 0 ATK: Ağır Taşıt Kaza Sayısı 1: Karşılıklı çarpışma 6: Yayaya çarpma 2: Arkadan çarpma 7: Hayvana çarpma 3: Yandan çarpma/çarpışma 8: Devrilme 4: Duran araca çarpma 9: Yoldan çıkma 5: Sabit cisme çarpma 10: Araçtan düşen cisim 2008-2011 yılları arasında Ankara-Aksaray-Ereğli yolunda meydana gelen kazalar yolun geometrik özelliklerine göre incelendiğinde ise, yaklaşık 4 yıl için de hemen hemen benzer sonuçlar olduğu gözlenmiştir. Buna göre; yolun yatay geometrik özellikleri yönünden incelendiğinde, kazaların % 91 i düz yolda, % 9 u ise hafif viraj kısımda, yolun düşey geometrik özellikleri yönünden incelendiğinde, kazaların % 84 ü eğimsiz yolda, % 13 ü hafif eğimli ve % 3 ü ise dik eğimli yolda meydana gelmiştir. Ayrıca, dört yılda meydana gelen kazaların ortalama % 16 sı kavşakta meydana gelmiştir. İRDELEME Bu çalışma göstermiştir ki, seçilen yol güzergahında meydana gelen kazaların % 31 i ağır taşıt kazalarıdır ve bu kazaların 2 katı kadar insan ölmekte veya yaralanmaktadır. Bunun sebebi ise, ağır taşıtların diğer taşıtlarla kıyaslandığında fiziksel özelliklerinin daha büyük ve çarpma şiddetlerinin daha fazla olmasıdır. Meydana gelen kazalar, oluş şekillerine göre incelendiğinde, arkadan çarpma, yandan çarpma/çarpışma, devrilme ve yoldan çıkma şeklinde, yol geometrik özelliklerine göre
incelendiğinde ise düz ve eğimsiz yolda ve çoğunlukla da kavşak olmayan kısımda meydana gelmiştir. Ağır taşıt kazalarının bu şekilde meydana gelmelerinin temel sebepleri: 1- Yetersiz manevra kabiliyetine sahip bu araçların sürücüler tarafından, dikkatsiz ve hızlı bir şekilde kullanılmaları, 2- Aşırı yüklenmeleri, 3- Sürücülerin, araç kullanma sürelerine dikkat etmeyip, uzun periyotlarla araçları kullanmaları sonucu yorgunluk ve dikkat kayıplarının olması, 4- Yol genişliği, banket genişliği, yatay kurp yarıçapı gibi yol geometrik özelliklerinin yetersizliği olarak gösterilebilir. SONUÇ VE ÖNERİLER Ülkemizde ulaştırma politikası olarak yük ve yolcu taşımacılığında karayolu taşımacılığına bağımlı olunması, kaza sayılarının artışındaki başlıca nedendir. Özellikle yük taşımacılığında ağır taşıtların kullanılması ölümlü ve yaralanmalı trafik kazalarının sayılarını artırmaktadır. Bu sebeple, trafik kazalarını azaltmak ve karayolu güvenliğini sağlamak için öncelikle, yük ve yolcu taşımacılığında sadece karayolu taşımacılığına bağlı kalınmayıp, diğer taşıma türleri ile dengeli bir taşıma sistemine geçilmelidir. Karayolu güvenliğinin sağlanması yönünden ağır taşıt kazalarını azaltılması için, bu araçların denetimlerinin iyi yapılması gerekmektedir. Aşırı yüklemelerin kontrol altında tutulması, sürücülerin sürüş sürelerinin takip edilmesi, hız kontrollerinin sıklıkla yapılması, trafik eğitimlerinin yapılması dikkat edilmesi gereken unsurlardır. Ayrıca, sürücülerin yaptıkları ihlaller karşısında alacakları cezaların yıldırıcılığı olması konusunda çalışmaların yapılması da uygun olacaktır. Diğer taraftan, yolun geometrik özelliklerinden kaynaklanan sorunların tespit edilmesi, iyileştirilmesi ve bakımının yapılması da kazaların azaltılmasında etkili olacaktır. Bu çalışmada, Ankara-Aksaray-Ereğli yolundaki ağır taşıt kazaları, ölü ve yaralı durumu, kaza oluş şekli ve yol geometrik özellikleri yönünden incelenmiştir. Bir sonraki çalışmada, güzergahın yol geometrik özellikleri daha kapsamlı incelenerek ve daha fazla parametre eklenerek, yol geometrik özelliklerinin ağır taşıt kazaları üzerindeki etkisi belirlenebilir. KAYNAKLAR EGM, (2012), Emniyet Genel Müdürlüğü, Ankara, 2012. KGM, (2012), Karayolları Genel Müdürlüğü, Ankara, 2012. KGM, (Haziran 2010),Trafik Kazaları Özeti 2009, K.G.M. Bakım Dairesi Başkanlığı Trafik Şubesi Müdürlüğü, T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü, Ankara. Miaou, Shaw-Pin, (1993), The Relationship Between Truck Accidents and Geometric Design of Road Sections: Poisson Versus Negative Binomial Regressions, Accident Analysis and Prevention, 26 (4): 471-482.
Saplıoğlu, Meltem ve Karaşahin, Mustafa (2010), Şehiriçi Kontrolsüz Eşdüzey Kavşak Kazalarını Etkileyen Unsurların Değerlendirilmesi, SDÜ Uluslararası Teknolojik Bilimler Dergisi, 2 (2):26-49. TÜİK, 2011, http://www.tuik.gov.tr, 14.02.2011 http://www.kgm.gov.tr, 01.03.2010.