İÇİNDEKİLER Önsöz... iii KİTABIN KULLANIMINA İLİŞKİN BAZI NOTLAR ve KURUM SINAVLARINA İLİŞKİN UYARILAR... 1 BİRİNCİ BÖLÜM İKTİSATIN TEMELLERİ 1. İKTİSATIN TEMELLERİ... 9 1.1. İKTİSADIN TANIMI... 9 1.2. İKTİSADIN ÖZELLİKLERİ ve KAPSAMI... 9 1.3. İKTİSADIN BÖLÜMLERİ... 10 1.4. İKTİSADİ KAVRAMLAR... 10 1.5. KITLIK ANALİZİ ve FIRSAT MALİYETİ... 13 1.5.1. Fırsat Maliyeti ve Üretim Olanakları Eğrisi... 13 Kavrama Soruları... 16 İKİNCİ BÖLÜM FAYDA TEORİSİ 2. FAYDA TEORİSİ... 19 2.1. KARDİNALİST YAKLAŞIM... 19 2.2. ORDİNALİST YAKLAŞIM... 19 2.3. TOPLAM FAYDA ve MARJİNAL FAYDA İLİŞKİSİ... 20 Kavrama Soruları... 23
vi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ARZ VE TALEP TEORİSİ 3. ARZ VE TALEP TEORİSİ... 27 3.1. TALEP TEORİSİ... 27 3.2. MARSHALCI TALEP FONKSİYONLARI... 31 3.3. ARZ TEORİSİ... 31 3.4. PİYASA DENGESİNİN OLUŞUMU... 34 3.5. PİYASA DENGESİNDE DEĞİŞMELER... 35 3.5.1. Arz Sabitken Talep Değiştiğinde... 36 3.5.2. Talep Sabitken Arz Değiştiğinde... 37 3.5.3. Arz ve Talep Aynı Anda Değiştiğinde... 38 3.6. TÜKETİCİ ve ÜRETİCİ RANTI... 40 3.6.1. Tüketici Rantı... 40 3.6.2. Üretici Rantı... 40 Kavrama Soruları... 43 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM PİYASAYA DEVLET MÜDAHALESİ 4. PİYASA DENGESİNE DEVLET MÜDAHALESİ... 47 4.1. ARZ ve TALEP FAZLASI... 47 4.2. PİYASAYA DEVLET MÜDAHALESİ... 48 4.2.1. Taban Fiyat... 48 4.2.2. Tavan Fiyat... 49 4.2.3. Vergiler... 50 4.2.4. Sübvansiyonlar... 52 Kavrama Soruları... 54
vii BEŞİNCİ BÖLÜM TALEP VE ARZ ESNEKLİĞİ 5. TALEP VE ARZ ESNEKLİĞİ... 61 5.1. TALEP ESNEKLİĞİ... 61 5.1.1. Talebin Fiyat Esnekliği (Talep Esnekliği)... 61 5.2. TALEP ESNEKLİĞİ TÜRLERİ... 63 5.2.1. Hiç Esnek Olmayan Talep... 64 5.2.1. Birim Esnek Talep... 64 5.2.2. Sonsuz Esnek Talep... 65 5.2.3. Diğer Talep Esneklikleri... 66 5.3. TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ VE TOPLAM HASILAT İLİŞKİSİ... 66 5.3.1. Talebin Fiyat Esnekliğinin Sıfır Olduğu Durum... 66 5.3.2. Talebin Fiyat Esnekliğinin Sıfır Olduğu ile Bir Arasında Olduğu Durum. 67 5.3.3. Talebin Fiyat Esnekliğinin Bir Olduğu Durum... 67 5.3.4. Talebin Fiyat Esnekliğinin Birden Büyük Olduğu Durum... 67 5.4. TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER... 67 5.5. TALEBİN ÇAPRAZ FİYAT ESNEKLİĞİ... 68 5.6. TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİ... 70 5.7. TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİNİ BELİRLEYEN ETKENLER... 72 5.8. ARZ ESNEKLİĞİ ve ARZ ESNEKLİĞİ TÜRLERİ... 73 Kavrama Soruları... 76 ALTINCI BÖLÜM TÜKETİM TEORİSİ ve TÜKETİCİ DENGESİ 6. TÜKETİM TEORİSİ ve TÜKETİCİ DENGESİ... 81 6.1. TÜKETİCİ DENGESİNİN ANALİZİ... 81 6.2. TÜKETİCİ BÜTÇESİ VE BÜTÇE DOĞRUSU... 84 6.3. TÜKETİCİ DENGESİ... 87
viii 6.4. TÜKETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ... 89 6.4.1. Zevk ve Tercihlerdeki Değişmeler... 89 6.4.2. Mal Fiyatlarındaki Değişiklikler... 90 6.4.3. Fiyat Tüketim Eğrisi ve Talebin Fiyat Esnekliği... 93 6.4.4. Tüketici Bütçesindeki (Gelirdeki) Değişmeler... 97 6.5. GELİR ve İKAME ETKİLERİ... 100 6.5.1. Hicks Yaklaşımı... 101 6.5.2. Slutsky Yaklaşımı... 102 6.6. ATİPİK EŞ FAYDA EĞRİLERİ... 103 6.6.1. Tam İkame Mallarda Eş Fayda Eğrisi... 103 6.6.2. Tam Tamamlayıcı Mallarda Eş Fayda Eğrisi... 104 6.6.3. Biri Tercih Edilen Diğeri Tercih Edilmeyen Mallarda Eş Fayda Eğrisi... 104 6.6.4. Biri Tercih Edilen Ancak Diğeri Kötü Olan Mallarda Eş Fayda Eğrisi... 105 6.6.5. İki Malın Birlikte Tüketilmesinin Mümkün Olmadığı Durumda Eş Fayda Eğrisi... 105 6.6.6 Artan Marjinal ikame Oranı... 106 Kavrama Soruları... 107 YEDİNCİ BÖLÜM MALİYET TEORİSİ 7. MALİYET TEORİSİ... 111 7.1. MALİYET TÜRLERİ... 111 7.1.1. Açık Maliyetler Örtük Maliyetler... 111 7.1.2. Kısa Dönem Uzun Dönem Maliyetler... 112 7.2. MALİYET ANALİZİ... 113 7.2.1. Kısa Dönem Maliyet Analizi... 113 7.2.1.1. Toplam Sabit Maliyetler... 113 7.2.1.2. Toplam Değişken Maliyetler... 114
7.2.1.3. Toplam Maliyetler... 115 7.2.1.4. Ortalama Maliyetler... 116 7.2.1.5. Marjinal Maliyet... 118 7.2.1.6. Marjinal Maliyet Eğrisi ve Ortalama Maliyet Eğrileri Arasındaki İlişkiler... 119 7.3. FİRMANIN KAPASİTESİ... 120 7.4. UZUN DÖNEM MALİYETLER... 122 7.4.1. Ölçek Ekonomileri... 123 7.4.2. Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi ve Ölçek Ekonomileri... 123 7.4.3. Ölçek Ekonomilerinin Ölçümü... 126 Kavrama Soruları... 127 ix SEKİZİNCİ BÖLÜM ÜRETİM TEORİSİ 8. ÜRETİM TEORİSİ... 131 8.1. ÜRETİM FONKSİYONU... 131 8.2. ÜRETİM FONKSİYONUNUN DÖNEMSEL ANALİZİ... 132 8.2.1. Üretimde Kısa Dönem... 133 8.2.2. Üretimde Uzun Dönem... 136 8.2.2.1. Eş Ürün Eğrisinin Özellikleri... 136 8.2.2.2. Eş Ürün Eğrisinin Eğimi... 137 8.2.3. Eş Maliyet Doğrusu... 139 8.2.4. Üretici Dengesi... 140 8.2.5. Üretici Dengesinin Değişmesi... 141 8.2.6. Genişleme Yolu... 141 8.2.7. İkame Esnekliği Katsayısı (Pasus Katsayısı)... 142 8.3. ÜRETİM FONKSİYONU ÇEŞİTLERİ... 144 8.3.1. Cobb - Douglas Üretim Fonksiyonu... 144
x 8.3.2. Doğrusal Üretim Fonksiyonu... 145 8.3.3. Leontief Üretim Fonksiyonu... 146 8.3.4. CES (Constant Elasticity of Sustitution) Tipi Üretim Fonksiyonu... 147 8.4. ÖLÇEK EKONOMİLERİ ve ÜRETİM... 147 8.5. DIŞSAL EKONOMİLER... 149 Kavrama Soruları... 151 DOKUZUNCU BÖLÜM MAL PİYASALARI 9. MAL PİYASALARI... 155 9.1. TAM REKABET PİYASASI... 155 9.1.1. Tam Rekabet Piyasasının Koşulları (Özellikleri)... 155 9.1.2. Tam Rekabet Piyasasında Firma Dengesi... 156 9.1.3. Tam Rekabet Piyasasında Toplam Hasılat - Ortalama Hasılat Marjinal Hasılat... 157 9.1.4. Tam Rekabet Piyasasında Kısa Dönem Analizi... 158 9.1.5. Tam Rekabet Piyasasında Kısa Dönemde Kar Maksimizasyonu... 160 9.1.6. Tam Rekabet Piyasasında Uzun Dönem... 161 9.1.7. Uzun Dönem Endüstri Arz Eğrisi... 162 9.1.8. Alan Ekonomileri... 164 Kavrama Soruları... 165 9.2. TEKEL (MONOPOL) PİYASASI... 169 9.2.1. Tekele Yol Açan Etkenler ve Farklı Tekel Türleri... 169 9.2.2. Tekel Piyasasında Firma Analizi... 170 9.2.3. Tekel Piyasasında Firma Dengesi... 171 9.2.4. Tekel Gücü ve Tekelci Gücün Ölçümü... 172 9.2.5. Tekelde Fiyat Farklılaştırması... 173 Kavrama Soruları... 175
xi 9.3. TEKELCİ REKABET PİYASASI... 180 9.3.1. Tekelci Rekabet Piyasasının Varsayımları... 180 9.3.2 Tekelci Rekabet Piyasanda Firma Dengesi... 181 9.3.2.1. Kısa Dönem... 181 9.3.2.2. Uzun Dönem... 182 Kavrama Soruları... 185 9.4. OLİGOPOL PİYASASI... 189 9.4.1. Cournot Modeli... 189 9.4.2. Stackelberg Modeli... 190 9.4.3. Bowley Modeli... 191 9.4.4. Bertrand Modeli... 191 9.4.5. Edgeworth Modeli... 191 9.4.6. Chamberlin Modeli... 193 9.4.7. Sweezy Modeli... 193 9.4.8. Anlaşmalı Oligopoller... 194 Kavrama Soruları... 196 ONUNCU BÖLÜM FAKTÖR PİYASASI 10. FAKTÖR PİYASASI... 201 10.1. İŞGÜCÜ PİYASASI... 201 10.1.2. İşgücü Arzı... 201 10.1.3. İşgücü Talebi... 230 10.2. İŞGÜCÜ KULLANIMINA İLİŞKİN MALİYET VE HASILAT KAVRAMLARI... 203 10.3. MAL VE FAKTÖR PİYASALARI TÜRLERİNE GÖRE İŞGÜCÜ PİYASASI ANALİZİ... 204
xii 10.3.1. Mal ve Faktör Piyasasında Tam Rekabet Koşulları Geçerli İken... 205 10.3.2. Mal Piyasasında Monopol İşgücü Piyasasında Tam Rekabet Koşulları Geçerli İken... 206 10.3.3. Mal Piyasasında Tam Rekabet İşgücü Piyasasında Monopson... 206 10.3.4. Mal Piyasasında Monopol İşgücü Piyasasında Monopson Koşulu... 207 10.4. FAKTÖR PİYASASINDA RANT... 208 Kavrama Soruları... 209 ONBİRİNCİ GENEL DENGE ANALİZİ ve REFAH EKONOMİSİ 11. GENEL DENGE ANALİZİ ve REFAH EKONOMİSİ... 213 11.1. TARİHSEL ARKA PLAN... 213 11.2. MAL VE FAKTÖR PIYASALARINDA ETKİLEŞİMLER... 213 11.3. VARSAYMLAR... 214 11.4. TÜKETİCİLER ARASI DENGENİN SAĞLANMASI... 214 11.5. ÜRETİCİLER ARASI DENGE... 215 11.6. ÜRETİCİLER VE TÜKETİCİLER ARASI GENEL DENGE... 217 11.7. REFAH EKONOMİSİ... 218 11.8. FARKLI SOSYAL REFAH KRİTERLERİ... 219 11.9. İKİNCİ EN İYİ TEOREMİ... 220 11.10. PİYASA BAŞARISIZLIĞININ NEDENLERİ... 220 Kavrama Soruları... 222 ÇÖZÜMLÜ SORULAR... 227 ÇÖZÜMLÜ SORULARIN YANITLARI... 291 Kaynakça... 340