International Journal of Languages Education and Teaching

ISSN: 2198 4999, Mannheim GERMANY p. 936-952 KOBRA OF WORLD OF WORDS ON THE NOVEL KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI ÜZERİNE 1 Fatma DURA 2 ABSTRACT After the disintegration of the Soviet Union on December 25, 1991 on research on Turkish Dialects and Literatures is increasing every day. Before the investigation can not be sufficiently independence has gained momentum after the Soviet Union's disintegration. As a result of these studies poet living at that time and defending the regime actually a part of the author, we see that he had a part is forced to defend. This obligation is also one of the authors who feel that the most important representatives of the Turkmen Ak Welsapar abroad. Author, drawn by the Turkmen Soviet period pains wrote the novel, story, tries to express in fairy tales and poems. One day the shortage of bits that believers. Ak Welsapar is after the collapse of the Soviet Union will take time to realize the dream that transition to a democratic system, and after a short time ago and settled in Sweden in behind Russia. In this study, the Soviet Union and today is one of the most important representatives of the period grows abroad Ak Welsapar of Turkmen literature written by the post-independencelife with "Kobra" will focus on the novel. Keywords: The Soviet Union, Turkish dialects, AK Welsapar, Novel. Özet Sovyetler Birliği nin 25 Aralık 1991 tarihinde dağılmasının ardından Türk Lehçeleri ve Edebiyatları üzerine yapılan araştırmalar her geçen gün artmaktadır. Bağımsızlık öncesi yeteri kadar yapılamayan araştırmalar, Sovyetler Birliği nin dağılmasından sonra hız kazanmıştır. Bu çalışmalar sonucunda o dönemde yaşayan şair ve yazarların bir kısmının gerçekten rejimi savunduğu, bir bölümünün ise mecburen savunmak zorunda kaldığını görmekteyiz. Bu zorunluluğu hisseden yazarlardan biri de Türkmenlerin yurt dışındaki önemli temsilcilerinden olan Ak Welsapar dır. Yazar, Sovyetler döneminde Türkmenlerin çektiği acıları yazdığı roman, hikâye, masal ve şiirlerinde ifade etmeye çalışır. Bir gün bu sıkıntıların biteceğine inanan Ak Welsapar, Sovyetler Birliği nin yıkılmasından sonra ise hayal ettiği demokratik sisteme geçişin zaman alacağını kısa bir süre sonra fark eder ve önce Rusya ya ardında da İsveç e yerleşir. Bu çalışmada, Sovyetler Birliği döneminde yetişen ve günümüz Türkmen edebiyatının yurtdışındaki önemli temsilcilerinden biri olan Ak Welsapar ın hayatı ile bağımsızlık sonrası yazdığı Kobra romanı üzerinde durulacaktır. Yine bu eserinden hareketle Türkmen dili, kültürü, edebiyatı incelenerek Kobra romanındaki kelimeler üzerinde bazı değerlendirmeler yapılacaktır. Anahtar Kelimeler: Sovyetler Birliği, Türk lehçeleri, Ak Welsapar, Roman. 1 Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi tarafından düzenlenen 1.Uluslararası Dil Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur. 2 Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, yüksek lisans öğrencisi. E-posta: fatma_dura89@hotmail.com

KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI ÜZERİNE 937 1. GİRİŞ Sovyetler Birliği nin dağılmasından sonra Türk Lehçeleri ve Edebiyatları üzerine yapılan araştırmalar her geçen gün artmaktadır. Yapılan bu çalışmalarda rejimi kabul edenlerin yanı sıra kabul etmek zorunda kalanların da olduğu görülmektedir. Bağımsızlık sonrasında, bazı şair ve yazarlar yaşanan ızdırap ve acıları dile getiren eserler vermişlerdir. Bağımsızlık öncesinde hayal edilenleri yaşayamayan insanlar bunun sonucunda hayal kırıklığına uğramışlardır. Onların yaşadıkları bu hayal ve hakȋkat çatışmasını bağımsızlık sonrası yazılan eserlerde görebilmekteyiz. İşte bu noktada hayal ve hakȋkat çatışmasını ele alan yazar ve şairlerden biri de Ak Welsapar dır. Bu çalışmada öncelikle Sovyetler Birliği döneminde yetişen ve günümüz Türkmen edebiyatının yurtdışındaki önemli temsilcilerinden biri olan Ak Welsapar ın eserlerinden biri olan Kobra romanı tanıtılarak konu, inceleme ve kelime dünyası üzerinde durulacak ve birtakım değerlendirmeler yapılacaktır. 2. AK WELSAPAR IN HAYATI Ak Welsapar, 19 Ekim 1956 da Türkmenistan ın Marı şehrinde dünyaya gelir. 1973 te liseyi bitirir ve aynı yıl Türkmen Devlet Üniversitesinin Rus Filoloji bölümüne girer. Buradaki başarılı eğitiminden dolayı Moskova da bulunan M. Lomonosov Üniversitesi, Gazetecilik Fakültesine gönderilir. 1979 da bu bölümü başarıyla bitirir ve Türkmenistan Devlet Televizyonunda göreve başlar. Buradaki altı yıllık çalışması boyunca Türkmenistan ın her yerini adım adım gezerek Türkmen halkının ruh zenginliğine bizzat şahit olur. Bu seyahatin şairin üzerindeki en derin izlerinden biri Sovyet rejiminin Türkmen halkı üzerindeki acısını görmüş olmasıdır. Ona göre, Türkmenlerin bahtlı ve görkemli hayatı başkentin dışına çıkınca bitmiştir. Çünkü halkın büyük çoğunluğu orta çağdaki köleler gibi sabahtan akşama kadar kızgın güneşin altında beş kuruş kazanmak için pamuk toplamaktadır. Bu işçiler arasında en çok acı çekenler ise kadın ve çocuklardır. Bu kadar ağır şartlar altında çalışan işçilerin kazandıkları paralar ise ne yazık ki onların yırtılan gömlek veya ayakkabılarına bile yetmez. Para kazansalar dahi satın alacakları yağ, peynir, yumurta, süt, et, meyve vb. gibi bir insanın en temel ihtiyacı olan gıda maddelerinin hiçbiri yoktur. Fakat aynı halk 24 saat boyunca radyo, televizyon, gazete ve dergilerden Türkmenistan ın güller gibi açtığını ve komünizmin adım adım geldiğini dinler ve okur. Oysa daha kapılarını açar açmaz pamuk tarlalarıyla karşılaşan Türkmen halkının dikili bir meyve ağacı bile yoktur. Önceleri meyve ağaçlarıyla şöhret bulan Türkmen toprağında, Sovyet yönetiminin sonuna kadar pamuk tarlasından başka hiçbir şey kalmaz. Bunun sonucu Türkmen halkı için çok acı olur ve ova yerlerde yaşayan halkın neredeyse % 90 ı yetersiz beslenmeden dolayı anemi hastalığına yakalanır. Sovyet döneminde izlenen bu siyaseti pamuk soykırımı olarak nitelendiren yazar, Türkmen halkının kansızlık, bilimsizlik ve hukuksuzluktan dolayı çok acı çektiğini fark eder. Bu şartlar altında çalışan Türkmen

938 FATMA DURA çocuklarının Kasım ayına kadar okula gitme imkânından mahrum olmasının yanı sıra okullardaki kalite ve başarı oranının da oldukça düşük olması yazarı ayrıca derinden sarsar. Fakat bütün bu olanları o günkü şartlarda dile getirmek, yazmak yasak ve imkânsızdır. Rejimin acımasız ve sert tavrının devam ettiği o günlerde genç bir gazeteci-yazar olan Ak Welsapar, Türkmen halkına karşı yapılan bu haksızlığı ilk defa bir Türkmen televizyonunun toplantısında dile getirir. Bu toplantıdan sonra kendisine karşı başlatılan takip etme ve yıldırma politikası M. Gorboçov dönemine kadar devam eder. Önceleri büyük bir sansüre maruz kalmasına rağmen yapılan bir edebi yarışmada Gavunkelle isimli romanı ile yılın en saygın edebiyat ödülünü alır. Fakat bu eserin Ak Welsapar a ait olduğu öğrenildikten sonra, ödül alan bütün roman ve hikâyeler basılmasına rağmen, yazarın bu eseri hiçbir yerde basılmaz. Yazar romanının basılması için iki yıl uğraşır ve ilk baskısı Gorbaçov un iktidara gelmesinden bir yıl sonra 1986 da yapılır. Yazar için başlayan bu özgürlük yılları ne yazık ki dört yıl kadar sürer. Bu süre zarfında altı kitabı basılır. Ak Welsapar, pamuk işçiliğinin Türkmen halkı üzerinde tek tip bir kültür hâkimiyeti meydana getirdiğini, tarlalarda kullanılan ilaçların sulara ve toprağa karışarak halkı zehirleyip kadın ve çocuk ölümlerine sebep olduğunu sürekli gündemde tutmaya çalışır. 5 Nisan 1990 da Moskow News gazetesinde yayımlanan bir makalesinde açlıktan ölen bir Türkmen çocuğunun resmini basan yazar, büyük bir ilgi görür ve dünyanın birçok ülkesinde tanınır hâle gelir. Ak Welsapar 1989 dan başlayarak Türkmenistan ın bağımsızlığı, Türkmen dilinin devlet dili statüsü kazanması, demokrasi ve insan hakları ile basın ve ifade özgürlüğünün genişlemesine dair fikirlerini bir grup arkadaşıyla birlikte daha açık bir şekilde ifade etmeye başlar. Sovyetler Birliği nin yıkılmasından sonraki geçiş sürecinde ise hayallerinin kısa zamanda gerçekleşmeyeceğini görünce önce Moskova ya gider ve orada kısa bir süre kaldıktan sonra ailesiyle birlikte İsveç e yerleşir. Gerek Sovyetler döneminde gerekse geçiş döneminde edinmiş olduğu deneyimler yazarı daha da olgunlaştırır. Eserlerini Türkmence, Rusça ve İsveççe olmak üzere üç dilde yazan Ak Welsapar ın şimdiye kadar roman, hikâye, şiir, masal gibi türlerde yazılmış toplam yirmi iki kitabı vardır. Yazarın bu kadar üretken olması, ona ulusal ve uluslararası alanda birçok ödül kazandırır. Türkmenistan Cumhuriyeti nin kuruluşunun 60. yılı dolayısıyla yapılan edebiyat yarışmasında Gavunkelle (1984) romanıyla birincilik, 1994 te İnsan Hakları İzleme, 1996-2014 yılları arasında İsveç Yazarlar Birliği, 2010 da Ýagtylykda Ýitenler adlı eserinden dolayı İsveç Kültür ve Sanat Bakanlığı; 2012 de Rusça yayınlanan Ebedi Gümanyň Derdi adlı kitabı ile Rusya Federasyonu Yazarlar Birliği Sergey Yesenin [Altyn Güýz] ve 2014 te Ukrayna da basılan Zümörröt Kenar adlı hikâye kitabı ile Nikolay Gogol [Triumf] edebiyat ödülünü kazanır (Zal 2015a, 2015b, 2015c, 2015d). 2. 1. ESERLERİ A. Romanları 1. Gawunkelle (1984) [Kavun Kelle] 2. Ahal Aýak Astynda (1988) [Ahal Ayak Altında] 3. Aýpi Hakyndaky Rowaýat (1988) [Aýpi Hakkındaki Rivayet] 4. Böwsülen Tümlük (1990) [Şafak Sökerken]

KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI ÜZERİNE 939 5. Eğri Gylyç (1991) [Eğri Kılıç] 6. Tilkiler Tiresiniñ Ary (1992) [Tilkiler Boyunun Öcü] 7. Mülli Tahyryñ Hudaýlyğy (1996) [Mülli Tahir in Sözünün Bittiği Yer] 8. Kobra (2002; 2014) B. Hikâyeleri 1. Halkyň Haky (2000), 2. Şor İňrik (2004), 3. Zümörröt Kenar (2014) 4. Ahal Aýak Astynda (1988) [Ahal Ayak Altında] İçinde birkaç hikâye vardır. C. Masallar 1. Welsapar, Ak (2013), Den underbara sångens hem,[harika Şarkının Evi] 2. (2013), Almaşylan [Çalınan Çocuk] 3. (2013), Reçnoy kon Dül-dül, [Su Atı Düldül] D. Şiirler 1. Ak Öý (1996) 2. Watanym Galdy (2005) 2. 2. Eserleri üzerine yapılan çalışmalar 1. Franklin, Anna & Rezvani, Reza. (2011). Den osynliga litteraturskatten [Göze görünmeyen edebi hazine], Bokförlaget Tranan, Stockholm., s. 227-267. 2. Zal, Ünal (2015a). Karakum Güneşi I [Romanlar], International Journal of Languages Education and Teaching, Volume 3/1 April 2015, p. 466-479, Mannheim-Germany. 3. (2015b). Karakum Güneşi II [Hikâyeler], International Journal of Languages Education and Teaching, Volume 3/1 April 2015, p. 466-479, Mannheim-Germany. 4. (2015c). Karakum Güneşi - III [Masallar], International Journal of Languages Education and Teaching, Volume 3/1 April 2015, p. 466-479, Mannheim-Germany. (Yayınlanacak) 5. (2015d). Karakum Güneşi IV [Şiirler], 5., International Journal of Languages Education and Teaching, Volume 3/1 April 2015, p. 466-479, Mannheim-Germany. (Yayınlanacak) 2. 3. Aldığı ödüller Türkmenistan Cumhuriyeti nin kuruluşunun 60. yılı dolayısıyla yapılan edebiyat yarışmasında Gavunkelle (1984) romanıyla birincilik, 994 te İnsan Hakları İzleme, 1996-2014 yılları arasında İsveç Yazarlar Birliği, 2010 da Ýagtylykda Ýitenler adlı eserinden dolayı İsveç Kültür ve Sanat Bakanlığı, 2012 de Rusça yayınlanan Ebedi Gümanyň Derdi adlı kitabı ile Rusya Federasyonu Yazarlar Birliği Sergey Yesenin [Altyn Güýz], 2014 te Ukrayna da basılan Zümörröt Kenar adlı hikâye kitabı ile Nikolay Gogol [Triumf] edebiyat ödülünü kazanır.

940 FATMA DURA 3. KOBRA ROMANI Kepjebaş adıyla ilk olarak 2002 yılında Stockholm de Türkmence yayımlanan roman, bir yıl sonra yazarın kendi çevirisiyle yine Stocklom de bu kez Kobra adıyla Rusça olarak yayımlanır. Çalışmamızda kullandığımız nüsha ise 2005 yılında Selena Yayınevi nden (Tula, Rusya Federasyonu) Kobra adıyla çıkan Rusça baskısıdır. Sovyetler Birliğinin yıkılmasından sonra Türkmenistan da demokrasiye geçiş serüvenin anlatılığı eserin konusu kısaca şöyledir: Türkmenlerin çok eski bir inancından esinlenilerek yazılan Kobra romanının başkahramanı Kobra ya da daha sonra isim alarak insan görünümüne bürünmüş Musa Çöli dir. Kobra, bir direktörün tepelerine çöreklenmesini kabul eden insanların trajedilerini gören ve aynı zamanda bu trajedileri bu insanlarla beraber yaşayan kişidir. Önceleri çölde yaşayan yılan, insanların arasına karışır. Tabi bu çok da kolay olmayacaktır. Çünkü hayatını çöllerde geçiren Kobra onlar gibi konuşamaz, hareket edemez, davranışlarını kontrol edemez. Ama zamanla bunların hepsini öğrenir ve insana dönüşen bu yılanı hiç kimse tanımaz ve herhangi bir insan olarak görmeye başlarlar. Peki neden bir yılan bir insana dönüşmüştür? Hatta çöl hayatında insanlardan nefret eden, onlara karşı büyük bir kin ve öfke besleyen yılan insana dönüşmüştür. Amacı devletin başında bulunan kişilerle beraber ülke yönetiminde söz sahibi olabilmektir. Çünkü halk olan biten her şeyi kabul eden, alkışlayan kesimdir. Halk; kendilerine ne sorulduğunu, bir şey sorulup sorulmadığını bile anlamadan kendilerini koruma içgüdüsüyle ne olur ne olmaz! diyerek alkışlamaktadır. Kullanılacak kelimeler bile devlet denetimindedir. Halk için basit halk ifadesi bile kullanılmıştır. Bu basit halka Sayın Başkan Yoldaşın Adıyla şeklinde dua edilmesi aşılanmıştır. İnsanlara en yakışan uğraş ise hayatta kalma ve yaşama uğraşıdır. Yılan gözüyle Musa Çöli insanların salt kendilerini düşünerek bütün canlıların mahvolmasına göz yumduklarını, her şeyi zehirlediklerini (toprağı, suyu, havayı) görmektedir. Ama insanların bu durumlara bile ses çıkarmadıklarına şahit olmaktadır. Tehlikeli yaratıktı insanoğlu, yılandan da tehlikeliydi. İşte bu noktada birileri sessiz kalmamalı, bütün olan bitene bir dur demeliydi. Yılan da insan kılığına girerek devlet kademesinde çok yüksek makamlara gelebilmiştir. Sayın Başkan Yoldaş, yardımcısı Larin, Musa Çöli, Tümgeneral rütbesine kadar ulaşabilmiş Kaakabey beraber halk adına artık yürüyebileceklerdir. Musa Çöli nin aklında hep halk adına yararlı olabilmek, onlar için çaba sarf etmek vardır. Çünkü insanların yaptığı ya da yapmak zorunda olduğu Sayın Başkan Yoldaş ın yüce öğretisinin kılavuzluğunda ilerlemektir. Bunu yapmak istemeyen Musa Çöli herkes gibi o da yenilgiye uğramıştır. Kobra, ne pahasına olursa olsun Sayın Başkan Yoldaş tan öç almak kararındadır. Duyduğu nefret gözünü öylesine kör etmiştir ki gerçekçi bir durum değerlendirmesi yapamıyordu. Ve sonunda bu nefreti ona pahalıya mal olmuş ve canından bile olmasına sebep olmuştur. Kobra, öc eyleminin hem aracı, hem uygulayıcısı olacaktı ve gösterecekti. Ama olmadı. O da diğer halkın uğradığı hazin sona uğramıştır. Kaakabay tarafından feci bir şekilde öldürülmüştür.

KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI ÜZERİNE 941 İnsanı mutlu edecek demokratik sistemlerin ancak bir bedel ödenerek kurulabileceği ana fikrini taşıyan ve bilim-kurgu romanı şeklinde tasarlanan eserin kahramanları şunlardır. 3. 1. Ana karakterler Sayın Başkan Yoldaş: O bir deha, eşi benzeri görülmemiş bir önder olarak bilinmektedir. Herkes onun emrindedir. İlerleyen zamanlarda ebedȋ başkan olarak seçilecek kişi. Türkmenistan ın başı, lideri, önderi, ebedȋ başkanı. Ona karşı yüreklerinde yüce bir sevgi ateşi tutuşmuş olanlar yürekleri böyle bir ateşten yoksun olanlara göre daha uzun yaşıyorlar. inancına sahip olan yürekler vardır. İnsanların alınyazılarını elinde tutan, tek egemen kişidir. Kobra nın çabalarının karşısında olup yaşayan peygamber olarak görülür. Musa Çöli (Kobra): İnsan görünümüne girmiş yılan. Otoriter mekanizmanın bir parçasıdır. Çöllerin ve kumların efendisi. Kente geçince halkın arasına karışarak onlarla beraber hayatı yaşamış hatta çok yüksek mevkilere bile gelebilmiştir. İnsanların arasında nasıl davranması gerektiğini bilmeyen Kobra, ne yana baksa tuzak görmektedir. Güvenebileceği tek bir kişi bile yoktur. Çölde yaşadığı günlerde bile insanlardan bıkmıştır. İnsanlara karşı büyük bir öfke ve kin duymaktadır. Larin: Sayın Başkan Yoldaş a bağlı olarak yaşar. Her şey ona bağlıdır. O nasıl isterse yazgıları öyle olacaktır. Bu kişi var olduğu sürece hiç kimse Sayın Başkan Yoldaş ın yerine göz dikemez. İsterse Sayın Başkan Yoldaş ı ardı sıra mezara sürükleyebilecek kişi. Çünkü Sayın Başkan Yoldaş a ait bütün sırları bilen kişidir. Sayın Başkan Yoldaş ın yardımcısı. Kaakabay (Karasevmez): İnsanlardan kaçan bir kişiliktedir. Hayatı boyunca yalnız yaşamıştır. Ölüleri ve onların barındığı yerleri kendine canlılara göre daha yakın bulur. Ne yapacağı, ne edeceği pek belli olmayan, karmaşık, gizemli bir kişiliktir. Devlet Ebedȋ Yurtsever Daire Başkanıdır. Aynı zamanda Tümgeneral rütbesine sahiptir. 3 3. 2. Yardımcı karakterler Övez: Gece bekçisi. Çok miktarda borcu vardır. İşi pamuk kampındadır. Şansı yâver gitmeyenlerden. Bir sabah köylüler Övez in kesilmiş başını bulurlar. Şali: Allah ın garibi. Bir tahtası eksik. Övez in ölümünün tek tanığıdır. Övez in iş arkadaşı. Aksakal: Dilenci. Arzuladığı her şeyi yok olmuş biri. Maral a topraklarını terk etmesini söyleyen kişi. 3 Karasevmez (Türkmence İnsandan kaçan)

942 FATMA DURA İmam Rahman: İnancı tam, namazında niyazında. Nâmus anıtı bir kişi. Maral, başına gelenleri bu imama anlatmıştır. Maral a ve eşine muska yapmıştır. Enar: Parti üyesinden. Şali ile evlenmiştir. Gursultan: Sayın Başkan Yoldaş ın annesi. Bütün caddelere Sayın Başkan Yoldaş O nun ismini vermiştir. Hırlı Durgur: Genç, güzel, canlı, güçlü bir kişi. Hırlı Durgun un saygınlığına göz dikmek demek Sayın Başkan Yoldaş a meydan okumaya kalkışmak, halk düşmanı olmak demekti. Köse Alaverdi: Örnek bir çalışan, tam bir gönül insanı ve işinin ustası, alçakgönüllü bir kişi. Sayın Başkan Yoldaş a demokratik devletin kurulmasına katkıda bulunma olanağı tanıdığı için minnettar. Aman: Herkesin sevgilisi. Çarva köyünün en popüler kişisi. İnsanların başına bir tatsızlık geldiğinde akıllarına hemen Aman gelirdi. İnsanların son umudu. Şemsatla evli. Ondan yılan bir çocuğu olacağını öğrenince intihâra kalkışır. Çünkü yakında etrafını yılanların saracağı düşüncesi onu delirtir. Şemsat: Aman ın eşi. Bir deri, bir kemik olup sanki hiç kemiği yok gibi. Karınca belli, elleri ayakları minicik. Yılan kadın. Karasevmez ȋdam eder. Hocam Şükür: Cuma namazının imamlığını yapan kişi ve aynı zamanda il yöneticisi. Abat: Kobra nın pazarda gördüğü kadın. Duruşu azâmetli, başı dimdik yukarıda, gözleri kor gibi yanan. Tal Tagan: Büronun en bilge üyelerinden. Büyük devlet adamı. Çarı Kitap: Kütüphâneci. Daha sonra doğada olan üzücü olaylar üzerine kendini çöllere vurmuştur. Çünkü evini, karısını, çocuklarını, akrabalarını, dostlarını hatta suyunu içtikleri koca ırmak da yok olmuştur. Sayın Başkan Yoldaş a baş eğmeyenlerden birisi. Karasevmez tarafından ȋdam edilmiştir. 3. 3. Olayın Geçtiği yerler: Olaylar Türkmenistan ın Aşkabat şehri olan Çarva Köyünde geçmektedir. İkinci mekân olarak diyebileceğimiz yer ise romanda bazı enterasan olayların geçtiği kamp 4 denilen yerler de bulunmaktadır. 4 Kamp (Rusça: polevoy stan) Yerleşim yerinden uzaktaki tarlalarda, depolama alanları, makine parkı ve çalışanların kalacakları baraka vb. yerlerin bulunduğu pamuk toplama merkezi, pamuk işletmesi.

KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI ÜZERİNE 943 3. 4. Anlatıcının Bakış Açısı Kobra romanındaki anlatıcının bakış açısı Tanrısal (İlâhi) bakış açısıdır. Anlatıcı olayların içerisinde yer almamıştır. Olaylara müdahale etmeden, geniş bir açıdan bakarak anlatmıştır. Her şeyi bilen bir anlatıcıdır. Anlatıcı, kişilerin zihinlerinden geçenleri geçmişte yaşadıklarını, en gizli yanları bile bütün ayrıntılarıyla bilir. 4. İNCELEME 4. 1. Dil ve Anlatım Özellikleri Romanda öyküleyici anlatım hakim olmakla birlikte sadece bu anlatımın olduğu söylenemez. Bu anlatımın yanı sıra betimleyici, açıklayıcı, öğretici, gelecekten söz eden anlatım türlerinin olduğu görülür. 5. KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI Bir yazar veya şairin kelime dünyasına bakılarak o yazar veya şair hakkında birçok şey öğrenilebilmektedir. Ak Welsapar ın da kelime dünyasına bakıldığında onun birçok yönden hayata ışık tutmaya çalıştığını, insanlara karşı olan iyi niyetini, insanlar için büyük çaba sarf ettiğini görebiliriz. Ak Welsapar ın bu kelime dünyasına istatistik sonuçlarına göre bakacak olursak; 5. 1. Kobra Romanında En Çok Kullanılan Kelimeler Bu 1533 Emma ama 193 Ol o 1318 Elbetde elbette 178 Onuñ onun 1002 Yer 177 Bilen ile 968 Wagt vakit 164 Öz kendi 886 Soñra sonra 153 Men ben 691 Belki 124 Yoldaş arkada, dost 600 Yüz 122 Prezident devlet başkanı 562 Müdir müdür 112 Üçin için 441 ýyılan yılan 98 Adam insan 494 Eýýam günler 83

944 FATMA DURA Olar onlar 318 Yol 67 Biz 284 Dövlet devlet 66 Bar var 268 Köşg Saray 66 İndi şimdi 257 Müdir müdür 63 Yurt 238 Mesele sorun 54 Halk 228 Welaýat vilayet, il 52 Göz 220 Ses ses 49 Baş 215 Gündiz gündüz 48 5.2. Yabancı Kelimelerin Sıklığı Kelime ve unsurları dikkate alındığında yazarın kelime dünyası ile dili ve üslubu hakkında şu sonuçlara ulaşmak mümkündür: Yazar Kobra romanında toplamda 161.465 kelime kullanmıştır. Bunlardan 3631 tanesi yabancı kelimedir. Türkmen Türkçesi kelime sayısı toplamda 157.834 tür. Bu yabancı kelimelerin büyük bir çoğunluğu ise Arapça dır. Diğer yabancı kelimeler ise Farsça, Fransızca dan alınma kelimelerdir. Bu da yazarın kendi diline verdiği önemin ne kadar büyük olduğunu göstermektedir. 4000 3000 3150 2000 1000 0 Arapça Farsça 427 59 Fransızca 5.3. Fiiller

KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI ÜZERİNE 945 Yazarın en çok kullandığı fiiller, bol- (565 defa), di- (450 defa), et- (337 defa), gel- (226 defa), çık- (99 defa), bar- (71 defa), gör- (69 defa) dır. Şekilde de görüleceği gibi yazarın en çok kullandığı fiil bol- tır. Bu fiilden hareketle yazarın bir şeyleri oluşturmak için çaba sarf ettiğini, ümitvâr olduğunu ve bu çabası sonucunda güzel şeylerin olacağını düşündürmektedir. Yine di- fiili ile yazarın söyleyecek çok fazla sözünün olduğunu gösterir. Genel itibariyle kullanmış olduğu fiillerin iş, kılış, hareket fiilleri olduğu için yazarın hareketli bir yapısının olduğunu göstermektedir. 600 500 565 450 400 300 200 100 0 337 226 99 71 69 Bol- Di- Et- Gel- Çık- Bar- Gör- 5.4. İsimler Yazarın en çok kullandığı isimler; yoldaş (613 defa), prezident (562 defa), adam (494 defa), yurt (238 defa), halk (228 defa), göz (220 defa) baş (215 defa), yer (177 defa), vagt (164 defa), müdir (112 defa). Yazarın burada insana ve insanlığa, arkadaşlığa, halka verdiği önemi görebiliriz. Bu halkın mutluluğunu sağlayacak kişilerin de devlet başkanlarının olduğudur.

946 FATMA DURA 1000 613 562 494 0 238 228 220 215 177 164 112 5.3. Sıfatlar En fazla kullanılan sıfatlar uly (108 defa), aman (75 defa), uzak (67 defa), ak (61 defa), uzyn (61 defa), hemme (58 defa), gyzyl (46 defa), üç (44 defa). Söz konusu sıfatlara bakıldığında yazarın daha çok varlıkların niteliği ve rengiyle ilgili sıfatlara yer verdiğini görebiliriz. Kobra romanından hareketle ulu kelimesinin çok geçmesi bize Sayın Başkan Yoldaş ı hatırlatmaktadır. Onun ne kadar yüce bir insan olduğu, halkı için çok büyük önem arz eden bir insan olduğu görülür. Yine Sayın Başkan Yoldaş tan hareketle onun ülkesine demokrasiyi getirirken halka yaşattığı kötülükleri görebiliriz. Mutluluğun, huzurun belki de çok uzak olduğunu aynı zamanda güzel ve aydınlık günlerin Türkmenistan halkını beklediğini görebiliriz. 150 100 50 0 108 Uly 75 Aman 67 Uzak Ak 61 61 Uzyn 58 Hemme 46 Gyzyl 44 Üç 5.4. Bağlama Edatları

KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI ÜZERİNE 947 Yazarın en fazla kullandığı bağlama edatlarından bilen (968 defa), üçin (441 defa), hem (240 defa), ýene (216 defa), emmaa (193 defa), belki (124 defa), eger (98 defa) yagny (72 defa) dır. Bu edatlardan için ve ile sebep ve vasıta anlamında kullanması, bir çözüm yolunu ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır. 1000 968 800 600 400 200 0 Bilen 441 Üçin 240 Hem 216 Ýene 193 Emmaa 124 Belki 98 Eger 72 Yagny 5.5. Zamirler Yazarın en çok kullandığı zamirlerden men (952 defa), olar (777 defa), biz (655 defa), siz (578 defa), sen (453 defa), şol (191 defa). Yazarın şahıs zamirlerine çok yer vermesi hayatta herkese bir sorumluluk yüklediğini, gerek sorunlarda gerekse çözümlerinde bu sorumluluk bütün insanlığa aittir. Kobra romanında en sık işlenen konu ise demokrasidir. Demokrasiyi ülkeye getirmek, demokratik bir ülkede yaşayabilmek herkesin görevidir.

948 FATMA DURA 1000 500 952 777 655 578 453 0 Men Olar Biz Siz Sen 191 Şol 5.6. Zarflar: Yazarın en fazla kullandığı zarflardan näme (283 defa), indi (257 defa), soñra (153 defa), belki (124 defa), daşary (87 defa) dır. Yazarın söz konusu romanı ve zarflar incelendiğinde onun daha çok yaşadığı an ile meşgul olduğunu ve Türkmenistan ın şu anki durumunun neden, niçin böyle olduğu kafasında her zaman yer eden sorulardır. Türkmenistan ın şu anki durumundan yola çıkarak ilerde onları nasıl bir son beklediği yazarın aklındaki bir diğer sorudur. Ama yazarın aklında hep bir umut ve bir ışık vardır. 300 250 283 257 200 150 100 153 124 50 0 87 Näme İndi Soñra Belki Daşary 5. 8. Atasözleri

KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI ÜZERİNE 949 Uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mâl olmuş, öğüt verici nitelikte söz, mesel, sav, darbı mesel. 5 Atasözleri bir toplumun duygu, düşünce, kültür yapısını yansıtır. Kobra romanının da kelime dünyası incelendiğinde atasözleri ve deyimler yönünden zengin olduğu görülür. Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi atasözleri karşılaştırıldığında Türkiye Türkçesi ne yakın atasözleri olduğu gibi Türkmen Türkçesi ne özgü atasözlerinin de olduğu görülür. Bunları tablo hâlinde birkaç örnekle inceleyecek olursak; Türkiye Türkçesi Atasözleri Türkmen Türkçesi Atasözleri Her horoz kendi çöplüğünde öter. (s. 32) Her horaz öz keteginde hekgerer. Tok açın hâlinden anlamaz. (s. 206) Dokuň açdan habary ýok. Felek, kimine karpuz yedirir, kimine kelek. Pelek kime gawun, kime türşek iýdirer. (s. 206) Semiren eşek, sâhibini teper. (s. 227) Eşek semrese, eýesini deper. Önce iş, sonra eğlence. (s. 257) Öňürti iş, soňra dabara. Puta tapar tapınağını yıkmadan câmi yapamazsın. (s. 282) Butparazlaryň ybadathanasyny ýykmazdan, metjit salmarsyň. Ölüm, ömrün devamıdır. (s. 350) Ölüm ömrüň dowamydyr. Başarı, her zaman en son yatıp en erken Ir turan işinden dynar. kalkanındır. (s. 382) 5 http://www.tdk.gov.tr

950 FATMA DURA 5. 9. Deyimler Deyim, dil biliminde, kavramları, durumları hoşa giden bir anlatımla ya da özel bir yapı ya da söz dizimi içinde belirten ve çoğunlukla gerçek anlamlarından ayrı anlamlara gelen sözcüklerden oluşan kalıplaşmış sözcük topluluğu ya da cümlelerdir. İki veya daha çok sözcükten kurulu bir çeşit dil ifadesi olan deyimler, duygu ve düşünceleri dikkati çekecek biçimde anlatan isim, sıfat, zarf, yalın ve birleşik eylem görünüşlü dilsel yapılardır. Ya tam bir tümcedirler ya da söz öbeğidirler. 6 Türkmen Türkçesi deyimlerini Kobra romanında incelediğimizde; zengin bir deyim dünyasının olduğu görülür. Bunları birkaç örnekle tablo hâlinde Türkiye Türkçesi ile karşılaştıracak olursak; Türkiye Türkçesi Deyimleri Türkmen Türkçesi Deyimleri Tasını tarağını toplamak (s. 16) Paty-putyňy ýygnamak Sırra kadem basmak (s. 16) Gürüm-jürüm bolmak Burnundan solumak (s. 43) Sojamak, uludan dem almak Lafın kubbesini dikmek (s. 64) Söz owadanlamak, gep gelşirmek Kulağına küpe olmak (s. 86) Döşüňe doga edip dakynmak Ağzı açık kalmak (s. 145) Agzyňy açyp galmak Tabanları yağlamak (s. 302) Ökjäni götermek 6 http://tr.wikipedia.org/wiki/deyim

KOBRA ROMANININ KELİME DÜNYASI ÜZERİNE 951 Dişini tırnağına takmak (s. 208) Diş-dyrnak bolup ýapyşmak Yakayı ele vermek (s. 263) Ýakaňy aldyrmak, syryň açylmak Ağzı dili bağlanmak (s. 312) Dili tutulmak, näme diýjegini bilmezlik 6. Sonuç Kobra yıllardır baskı altında tutulan diktatörlüğü gün yüzüne çıkaran ve bu rejimle mücadelesini ortaya koyan bir romandır. Bu romanda Ak Welsapar vatan, millet, insan sevgisi, adalet, özgürlük, ölüm gibi konular üzerinde durmaktadır. Bilim-kurgu olarak tasarlanan romanda yazar, Kobranın başından geçenleri enteresan olaylar çerçevesinde ele almıştır. Kobra Sovyetler Birliği sonrası demokrasiye geçiş serüveninin anlatıldığı bir romandır. Çölde yaşayan yılanın insanlardan nasıl, neden nefret ettiği ve sonunda neden insan görünümüne bürünerek halkın arasına karıştığı anlatılmaktadır. Ayrıca otoriter sistemin bir parçası olarak devlet adına neler yaptığı ve Musa Çöli olarak sonunda nasıl hazin bir sona uğradığı anlatılmaktadır. Bu çalışmada da Türkmen edebiyatının yurtdışındaki önemli temsilcilerinden biri olan Ak Welsapar ın Kobra romanı tanıtılarak yine Kobra romanından hareketle kelime dünyası incelenmiştir. KAYNAKLAR Edebiyat ve Sungat Gazetesi, 30 Ocak 1987, Aşgabat. Franklin, Anna & Rezvani, Reza. (2011). Den osynliga litteraturskatten [Göze görünmeyen edebi hazine], Bokförlaget Tranan, Stockholm., s. 227-267. Uğurlu, Mustafa. (2000). Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Meseleleri ve Abay Yolu Romanı,Bilig 15, s. 59-80. Welsapar, Ak (2014). Kobra romanı. s. 31, 127, 319. Welsapar, Ak. (1984). Gavunkelle, Magaryf Neşhirýaty, Aşgabat. (1988). Ahal Aýak Astynda, Türkmenistan Neşriýaty, Aşgabat. (1988). Aýpi Hakyndaky Rowaýat, Sovetskiy Pisatel Neşriýaty, Moskova. (1990). Böwsülen Tümlük, Sovet Edebiýaty Dergisi 11-12, Aşgabat. (1991). Eğri Kılıç, Ýaşlyk Dergisi 11-12, Aşgabat. (1992). Tilkiler Tiresinin Ary, Aşhabat Dergisi 1, Aşgabat. (1996). Mülli Tahyryñ Hudaýlygy, Grafiska Huset i Luleå, İsveç.

952 FATMA DURA (2004). Böwsülen Tümlük, Gün Neşriýat, Stockholm. (2002). Kepjebaş, Författares Bokmaskin, Stockholm. [Türkmence] (2005). Kobra, Pf selena, Tula. [Rusça] (2011). Kobra, Bokförlaget Tranan, Stockholm. [İsveççe] (2014). Kobra, Gün Neşriýaty, Stockholm. [Türkçe] (1996), Ak öý, Lulea / Grafiska Huset, İsveç. (2005), Watanym Galdy, Gün Neşirýaty, İsveç. (2012), Somneniý Veçnyh Bol, Knizhnoye Naslediye, Rusia. (2015), Ýyldyz oragy, Gün Neşirýaty, İsveç. (2000). Halkyň Haky, Gün neşriýatı, Sweden. (2004). Şor İňrik, Gün neşriýatı, Sweden. (2014). Zümörröt Kenar, Bukrek Neşriyat, Ukraina. Yivli, Oktay (2013), Metin Eloğlu nun Şiiri, Kurgan edebiyat Yayınları 102, Ankara. Zal, Ünal (2008). Gurbannazar Ezizow: Mezar Taşına Bile Tahammül Edilemeyen Bir Şair, Türklük Bilimi Araştırmaları - Sayı 24 - Güz, Niğde. Zal, Ünal (2007), Gurbannazar Ezizov un Kelime Dünyasına Bir Bakış, Uluslar arası Türk Dili Edebiyatı ve Kongresi, Bildiriler Kitabı-Türkçenin Söz Dizimi s. 382-408. (2015a). Karakum Güneşi II [Romanlar], International Journal of Languages Education and Teaching, Volume 3/1 April 2015, p. 466-479, Mannheim Germany. (2015b). Karakum Güneşi II [Hikâyeler], International Journal of Languages Education and Teaching, Volume 3/1 April 2015, p. 466-479, Mannheim Germany. (2015c). Karakum Güneşi - III [Masallar], [Romanlar], International Journal of Languages Education and Teaching, Volume 3/1 April 2015, p. 466-479, Mannheim Germany. (Yayınlanacak) (2015d). Karakum Güneşi IV [Şiirler], [Romanlar], International Journal of Languages Education and Teaching, Volume 3/1 April 2015, p. 466-479, Mannheim Germany. (Yayınlanacak) İnternet kaynakları Аleksey Аntonov, Den i Noç, 2009, No:3, Rusya.; Geniş bilgi için bkz. http://magazines. russ. ru/din/2009/3/aa3.html Joseph P. Mozur, Kobra, World Literature Today, September December 2004, University of South Alabama, USA. Lavrova, Ludmila, Kultura, Moskova, 24 Haziran 2004. Svenska Dagbladet 13 Mayıs 2011. http://tranan.nu/bocker/den-osynliga-litteraturskatten/