7. ULUSAL ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ YAŞAM ÇEVRE TEKNOLOJİ Ekim 2007 İZMİR

7. ULUSAL ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ YAŞAM ÇEVRE TEKNOLOJİ 24-27 Ekim 2007 İZMİR TMMOB ÇEVRE MÜHENDİSLERİ ODASI KOCAELİ NDE YEREL OLARAK ÜRETİLEN YUMURTALARDA DİOKSİN VE FURAN (PCDD/F) SEVİYELERİNİN BELİRLENMESİ Seda ASLAN, M. Kemal KORUCU, Aykan KARADEMİR, Ertan DURMUŞOĞLU sedaaslan1979@gmail.com, aslan_seda@hotmail.com ÖZET - Bu çalışmada Kocaeli nin çeşitli bölgelerinde yerel olarak üretilen yumurtalarla marketlerden elde edilen ticari yumurtalarda PCDD/F seviyeleri belirlenmiş ve elde edilen değerler dünyanın çeşitli ülkelerinde belirlenen sınır değerlerle karşılaştırılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen verilere göre yumurta örneklerinde PCDD/F içeriği 0.268-9.791 pg-who TEQ/gr yağ olarak değişmekle birlikte en yüksek PCDD/F içeriği Dilovası nda, en düşük PCDD/F içeriği ise Kandıra da elde edilmiştir. Çalışmada başta Dilovası olmak üzere, Maşukiye ve Yukarı Değirmendere bölgelerinden alınan yumurta örneklerinde elde edilen PCDD/F larının dünyadaki çeşitli ülkeler tarafından belirlenen limitleri aştığı görülmüştür. Anahtar kelimeler: Dioksin ve furanlar, gıda ürünleri, yumurta DETERMINATION OF DIOXIN AND FURAN (PCDD/F) LEVELS IN LOCALLY- PRODUCED EGGS IN KOCAELİ ABSTRACT - In this study, PCDD/F levels for local and commercial breeded hens eggs have been determined and results were compared with various PCDD/F limits published in different countries According to results PCDD/F content in samples is changing between 0,268-9,791 pg-who TEQ/gr fat. Maximum value of PCDD/F content is obtained from Dilovası,while minimum value is obtained from Kandıra. İt is seen that PCDD/F concentration of egg samples taken from different localizations like Dilovası which has maximum value and Maşukiye and Yukarı Değirmendere are higher than published limit concentration values of some other countries. Keywords: Dioxins and furans, foodproducts, egg

206 Aslan, Korucu, Karademir ve Durmuşoğlu 1. GİRİŞ Kısaca dioksinler olarak adlandırılan poliklorlu dibenzo-p-dioksinler ve poliklorlu dibenzo furanlar (PCDD/F) yüksek derecede kimyasal kararlılığa sahip organoklorlu bileşenler olup çevrede geniş alanlara yayılmış kirleticilerdir. Bu bileşikler kimyasal ve biyolojik bozunmaya ve metabolize olmaya karşı dirençli olup, canlı organizmaların yağlı kısımlarında birikmektedirler (COT,2006). Dioksinler atıkların yakılması, ev ve orman yangınları ve içten yanmalı otomobil motorlarının çalışması gibi birçok termal reaksiyon sonucunda oluşmaktadır. Ayrıca bu bileşenler çoğu organoklorlu bileşiğin sentezi ve bazı endüstriyel prosesler (kağıt endüstrisinde klor gazıyla ağartma gibi) sırasında da eser miktardaki kirleticiler olarak oluşmaktadır (COT, 2006). İnsanların dioksinlere maruz kalmalarının ana kaynağı, özellikle hayvansal gıdalar olmak üzere dioksinler ile kirlenmiş gıda maddelerinin tüketilmesidir (% 90 dan fazla) (Eljarrat, 2002). Dünyada temel gıda ürünlerinde dioksin seviyelerinin belirlenmesi ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Tablo 1 de dünyanın çeşitli bölgelerinden alınan yumurta örneklerinde belirlenen dioksin seviyeleri verilmiştir. Tablo 1. Dünyanın çeşitli yerlerinde yumurtalarda belirlenen ortalama dioksin ları (IPEN, 2005). Ülke/Bölge Yıl Grup 3. EU Ülkeleri (İrlanda, Almanya Belçika) İrlanda, serbest alan 2002-2004 İrlanda, organik yumurtalar 2002-2004 Belçika, Antwrep Bölgesi 2004 Hollanda 2004 UK, Newcastle 2002 USA, Stockton 1994 Belçika, Antwrep Bölgesi, serbest alan Ölçülen Seviye (pg WHO TEQ/ g yağ) Kaynak 1997-2003 Hepsi 0.63 DG SANCO 2004 2004 Almanya, Rheinfelden 1996 USA, Oroville 1994 Fransa, Maincy 2004 USA, Güney Mississippi, bakkallardan 1994 Hollanda, Ticari yumurtalar 2004 İrlanda, Çiftlik yumurtası 2002-2004 İrlanda, kümes yumurtaları 2002-2004 Fransa, Süpermarket yumurtaları 1995-1999 İsveç, Ticari Yumurtalar 1995-1999 0.47 1.3 1.5 Pratt, I. ve diğ. 2004, FSAI 2004 Pratt, I. ve diğ. 2004, FSAI 2004 Pussemeier, L. ve diğ. 2004 2.6 SAFO 2004 5.5 7.69 9.9 12.7 18.46 42.47 0.29 Pless-Mulloli, T. Ve diğ. 2003 Hamly, M.E. ve diğ. 2000 Pussemeier, L. ve diğ. 2004 Malisch, R. ve diğ. 1996 Hamly, M.E. ve diğ. 2000 Pirard, C. ve diğ. 2004 Fiedler, H. ve diğ. 1997 0.30 Anonymus 2004 0.31 0.36 Pratt, I. ve diğ. 2004, FSAI 2004 Pratt, I. ve diğ. 2004, FSAI 2004 0.46 SCOOP Task 2000 1.03 SCOOP Task 2000

Kocaeli nde Yerel Olarak Üretilen Yumurtalarda Dioksin ve Furan (PCDD/F) Seviyelerinin Belirlenmesi 207 Tablo 1. Dünyanın çeşitli yerlerinde yumurtalarda belirlenen ortalama dioksin ları (IPEN, 2005) (Devamı). Ülke/Bölge Yıl Grup Almanya, Ticari yumurtalar 1995-1999 İspanya, süpermarketler 1996 Finlandiya, ticari yumurtalar Belçika, Antwrep Bölgesi, ticari çiftlikler 1990-1994 2004 Ölçülen Seviye (pg WHO TEQ/ g yağ) 1.16 1.34 1.55 1.75 Kaynak SCOOP Task 2000 Domingo ve diğ. 1999 SCOOP Task 2000 Pussemeier, L. Ve diğ. 2004 Ülkemizde ise bu konu ilk kez 1997 yılından sonra Kocaeli nde kurulan atık yakma tesisinin faaliyete alınmasından sonra gündeme girmiştir. Bu tarihten sonra Karademir (2002) tarafından yapılan çalışmada, atık yakma tesisi dioksin emisyonlarıyla bu bileşiklerin doğadaki dağılımları modellenmiş ve buna göre gıda ürünlerindeki dioksin seviyeleri tahmin edilmiştir. Bunun yanında bölgeden sınırlı sayıda alınan toprak, çimen ve süt örneklerinde dioksin seviyeleri belirlenmiş ve risk değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışma sonucunda bölgede yaşayan insanların maruz kaldığı dioksin dozları Dünya Sağlık Örgütü nün (WHO) önerdiği sınır değerin üstünde bulunmuştur. Ancak bu çalışmada hem sınırlı sayıda örnek alınmış, hem de alınan örnekler insanların günlük diyette tükettikleri gıda ürünlerinin tümünü temsil etmemiştir. Bunun yanında özellikle kentsel alıcılar için önemli olan ticari olarak üretilen gıda ürünlerinde de dioksin seviyeleri belirlenmemiştir. Dolayısıyla sözü edilen çalışma bölge insanının maruz kaldığı dioksin seviyelerinin belirlenmesinde yetersiz kalmıştır. TÜBİTAK tarafından desteklenen bir risk değerlendirme projesi kapsamında gerçekleştirilen bu çalışmada, bölge insanının dioksinlerle kirlenmiş gıda ürünlerinin tüketilmesi sonucunda maruz kaldığı dioksin seviyelerinin belirlenmesi ve sağlık risklerinin değerlendirilmesi amacıyla, Kocaeli nin çeşitli yerlerinde yerel olarak yetiştirilen ve ticari amaçla çeşitli çiftliklerde yetiştirilen tavuk yumurtalarında dioksin seviyeleri belirlenmiş ve dünya standartlarıyla karşılaştırılarak bir değerlendirme yapılmıştır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışma da yumurta örnekleri Karademir (2002) tarafından yapılan çalışma ışığında ve PCDD/F kirliliği bakımından Kocaeli yi tam olarak yansıtması bakımından önem taşıyan 10 farklı bölgeden alınmıştır. Bunun yanında örnek toplanmasında Kocaeli ndeki sanayileşmenin yoğun olduğu ve daha az yoğun olduğu, hakim rüzgar yönleri ve yola yakınlık gibi etkenler göz önünde bulundurulmuştur. Alınan yumurtalar kentin 10 farklı bölgesinde yerel olarak yetiştirilip gelişi güzel beslenen ve Türkiye nin çeşitli illerinde üretim yapan 4 farklı marka tarafından özel çiftliklerde, özel yemlerle beslenen ve tamamen kapalı sistemlerde hijyenik ortamlarda, ticari amaçla yetiştirilen tavuklardan elde edilmiştir. Yerel olarak üretilen yumurtaların toplandığı bölgeler Tablo 2 de verilmiştir Tablo 2. Yerel olarak üretilen yumurtaların alındığı yerler Örnekleme No Yumurtanın alındığı yer 1 Dilovası 2 Kandıra(Seyiteller Köyü) 3 Tepecik 4 Alikahya Beldesi 5 Uzunçiftlik 6 Sanayi Mah. 7 Maşukiye 8 Nushetiye 9 Yukarı Değirmendere Köyü 10 Karamürsel

208 Aslan, Korucu, Karademir ve Durmuşoğlu Toplanan yumurtalarda dioksin konsantarsyonlarının belirlenmesi işlemi örneklerin ekstraksiyonu, ekstraktların temizlenmesi (clean up), enstrümental analiz ve hesaplamaları içermektedir. Bu işlemler aşağıdaki bölümlerde kısaca açıklanmıştır. 2.1. Örneklerin ekstraksiyonu ve clean-up Çeşitli bölgelerden toplanan yumurta örnekleri ayrı ayrı ekstrakte edilmiştir. Bu amaçla her bölgeye ait yumurta örnekleri önce pişirilmiş, daha sonra homojenize hale getirildikten sonra sodyum sülfatla karıştırılarak bir süre bekletilmiştir. Bu şekilde hazırlanan numuneler Soxlet ekstraksiyonu yöntemiyle metilen klorür-hekzan karışımıyla ekstrakte edilmiştir. Ekstrakt içerisindeki yağlı kısmın ayrılması için ekstraktlar sırasıyla, H 2 SO 4, NaCl ve KOH çözeltileriyle yıkanmıştır. Yıkanan ekstraktların solvent ve sulu fazı ayrıldıktan sonra solvent kısmı clean-up öncesinde evaporatörde konsantre edilmiştir. Konsantratların clean-up aşamasında ise sırasıyla silika jel,alümina ve karbon kolonları kullanılmıştır. Tüm numuneler son olarak tekrar konsantre edilerek analize hazır hale getirilmiştir. Örneklerin yağ içeriğinin belirlenmesi amacıyla yumurta örnekleri aynı yöntemle ekstrakte edilmiş ve ekstraktın solvent içeriği evaporasyonla uçurularak, örnekteki yağ miktarı gravimetrik olarak belirlenmiştir. Dioksinlerin geri kazanım (recovery) oranları ise biri dioksin ları belli standart çözeltiyle aşılanmış, diğeri aşılanmamış iki örnekle yapılan paralel çalışmayla belirlenmiş ve sonuçlar buna göre düzeltilmiştir. 2.2. Enstrümental analiz Konsantre PCDD/F ekstraktları HP 6890 yüksek çözünürlüklü gaz kromatografisi (GC) ve bu cihaza bir ara yüzeyle bağlı olup negatif kimyasal iyonizasyon yöntemiyle işletilen HP 5973 N düşük çözünürlüklü kütle spektrometresinde (MS) analiz edilmiştir. Konjenerlerin GC de ayrılması için DB-DIOXİN (JW Scientific, uzunluk:60 m; çap:0.25 mm; film kalınlığı:0.25 µm) kolonu kullanılmıştır. 2.3. Hesaplamalar Örneklerdeki dioksin miktarları, daha önceden ları belli standart çözeltilerden elde edilmiş kalibrasyon eğrilerinin denklemleri kullanılarak belirlenmiştir. Her bir konjener için ayrı ayrı hesaplanan lar Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından önerilen toksisite eşdeğerlik fakörleri (TEF) ile çarpılıp, çarpımlar toplanarak yumurta örneklerindeki toksisite eşdeğerlik miktarları (TEQ) hesaplanmıştır (COT, 2006). 3. BULGULAR Yapılan analizler sonucunda yumurta örneklerinde belirlenen dioksin seviyeleri Tablo 3 de verilmiştir. Analizler sonucunda GC/MS ile belirlenemeyecek derecede düşük lara sahip konjenerlerin ları, cihazda belirlenebilen eşik değerlerin yarısı olarak kabul edilmiştir. Ticari olarak üretilen yumurtalarda konjenerlerin büyük çoğunluğunun ları eşik değerlerin altında olduğundan, bu yumurtalarda da dioksin ları eşik değerlerin yarısı olarak kabul edilmiştir. Bu örneklere ait sonuçlar Tablo 4 de verilmiştir. Dioksin larının dağılımları Şekil 1 de verilmiştir. Tablo 3. Kocaeli nde çeşitli noktalardan alınan yumurtalarda dioksin miktarları Yumurtanın alındığı bölge (pgteq/g yumurta) (pgteq/g yağ) (pg ΣPCDD/gr yağ) (pg ΣPCDF/gr yağ) Dilovası 0.881 9.791 11.123 12.197 Kandıra (Seyitaliler) 0.024 0.268 1.688 2.283 Tepecik 0.037 0.410 1.304 3.369 Alikahya 0.102 1.133 5.730 7.121 Uzunçiftlik 0.035 0.393 1.7570 3.331 Sanayi Mahallesi 0.111 1.232 7.084 5.9534 Maşukiye 0.852 9.470 31.183 69.936 Nushetiye 0.047 0.525 4.610 3.931 Yukarı Değirmendere Köyü 0.362 4.019 17.597 34.739 Karamürsel 0.059 0.656 1.890 5.933

Kocaeli nde Yerel Olarak Üretilen Yumurtalarda Dioksin ve Furan (PCDD/F) Seviyelerinin Belirlenmesi 209 Tablo 4. Ticari olarak üretilen yumurtalardaki dioksin miktarları Ürün numarası (pgteq/g yumurta) (pgteq/g yağ) (pg ΣPCDD/gr yağ) (pg ΣPCDF/gr yağ) 1 0.023 0.259 1.664 1.9234 2 0.019 0.211 1.358 1.570 3 0.016 0.176 1.131 1.307 4 0.023 0.259 1.664 1.924 Ortalama 0.020 0.226 1.454 1.681 10,000 9,500 9,000 8,500 Konsantrasyon (pgteq/g yumurta) (pgteq/g yağ) 8,000 7,500 7,000 6,500 6,000 5,500 5,000 4,500 4,000 3,500 3,000 2,500 2,000 1,500 1,000 0,500 0,000 Dilovası Kandıra (seyitaliler) Tepecik Alikahya Uzunçiftlik Sanayi mahallesi Maşukiye Nushetiye Yukarı Değirmendere köyü Karamürsel Ticari Şekil 1. Yumurta örneklerindeki dioksin larının dağılımları 4. TARTIŞMA Yumurta örneklerinin larına bakıldığında. en yüksek dioksin içeriği Dilovası ndan alınan yumurtalarda belirlenirken. en düşük dioksin içeriği Kandıra dan alınan yumurtalarda belirlenmiştir Bunun yanında Maşukiye den alınan yumurtaların da dioksin ları Dilovası yumurtalarına yakın çıkmıştır. Kocaeli kent merkezine yakın olan Tepecik. ve Uzunçiftlik ile Sanayi ve Alikahya bölgelerindeki değerler ise birbirine yakın bulunmuştur. Ayrıca Yukarı Değirmendere den alınan yumurtalarda da önemli miktarda dioksin belirlenmiştir. Karamürsel ve Nushetiye den alınan yumurta örneklerinde ise dioksin seviyeleri birbirine yakındır.

210 Aslan, Korucu, Karademir ve Durmuşoğlu Karademir (2002) de Kocaeli nde bulunan İZAYDAŞ Tehlikeli Atık Yakma Tesisi dioksin emisyonlarıyla bu bileşiklerin doğadaki dağılımları modellenmiş ve buna göre gıda ürünlerinde, toprakta, otlarda ve sedimentlerdeki dioksin seviyeleri belirlenmiştir. Ancak modelleme sonucunda dioksinlerin geçmiş birikimleri hesaplanmamış, sadece tesisten kaynaklı emisyonların katkısı belirlenmiştir. Buna göre elde edilen sonuçlarda yumurtalardaki toplam miktar 0.0012 pg TEQ/gr olarak tahmin edilmiştir. Tablo 3.8 de verilen sonuçlarla bu değer karşılaştırıldığında yakma tesisi kaynaklı emisyonların dioksin seviyelerine katkısı oldukça düşüktür. Bunun yanında sözü edilen çalışmada geçmiş kaynaklı dioksin larının belirlenmesi amacıyla Kocaeli nin Solaklar, Alikahya, Körfez ve Doğantepe bölgelerinden toprak örnekleri alınarak dioksin seviyeleri belirlenmiştir. Yapılan çalışmada elde edilen değerler 0.39 pg TEQ/gr ile 2.6 pg TEQ/gr arasında değişmekle birlikte, en yüksek değer Kartepe eteklerinde bulunan Doğantepe köyünde elde edilmiştir. Her ne kadar dioksinlerin topraktan besin zinciriyle tavuğa, oradan da yumurtaya ulaşmasında bir dizi dönüşüm oranları kullanılmış olsa da, bu çalışmadan elde edilen veriler de Karademir (2002) ile benzerlik göstermiştir. Örneğin Maşukiye yumurtalarında belirlenen dioksin ları oldukça yüksek bulunmuştur. Maşukiye de Kocaeli nin Kartepe eteklerinde bulunan bir beldesidir. Bunun yanında hem bu çalışmada, hem de bir önceki çalışmada yakma tesisine yakın bir yerde bulunan Alikahya beldesindeki lar beklenenden daha düşük çıkmıştır. Tablo 5 te Avrupa ülkelerinde hayvansal gıdalar için belirlenen maksimum dioksin ları verilmiştir. Tablo 5. Çeşitli Avrupa ülkelerinde gıdalarda olabilecek maksimum dioksin ları (EC. 2000) Ülke Avusturya Belçika Fransa Almanya Lüksemburg İspanya Hollanda Hayvansal Orijinli Gıda Ürünlerindeki Maksimum Dioksin Konsantrasyonları Geçici limitler: 5 pg WHO-TEQ/gr yağ Yağ içeriği %2 den büyükse; 5 pg WHO-TEQ/gr yağ Süt ve süt ürünleri için belirlenmiş 5 pg/gr yağ Süt ve süt ürünleri için belirlenmiş <0.9 pg I-TEQ/gr süt yağı (istenen hedef) 5 pg TEQ/gr yağ 5 pg TEQ/gr yağ Süt ve süt ürünleri için belirlenmiş 6 pg TEQ/gr yağ Tablo 5 da verilen limit değerlere bakıldığında Avrupa ülkelerinde gıda ürünlerinde dioksin ları ortalama olarak 5 pg TEQ/gr yağ ile sınırlandırılmıştır. Çalışmada elde edilen verilere göre Dilovası ve Maşukiye yumurtalarındaki dioksin seviyeleri bu değerlerin oldukça üzerindedir. İngiltere nin belirlemiş olduğu 2006 tarihli tarım yasalarında ise yumurta yağındaki dioksin seviyesi 2 pg TEQ/gr ile sınırlandırılmıştır. Bu değer baz alındığında Değirmendere bölgesinde de dioksin seviyelerinin limitleri aştığı görülmektedir. Çalışmada elde edilen değerler, Tablo 1 de verilen dünyanın çeşitli bölgelerindeki yumurtalarda belirlenen değerlerle karşılaştırıldığında, çalışmada belirlenen dioksin seviyelerinin dünyadaki diğer ülkelerle benzer seviyede olduğu görülmektedir. Hatta Maşukiye ve Dilovası ndan toplanan yumurta örneklerindeki dioksin seviyelerinin dünyanın gelişmiş ülkeleri olan İngiltere ve Amerika nın bazı bölgelerinden bile daha yüksek olduğu görülmektedir.

Kocaeli nde Yerel Olarak Üretilen Yumurtalarda Dioksin ve Furan (PCDD/F) Seviyelerinin Belirlenmesi 211 5. SONUÇLAR Çalışmada elde edilen sonuçlara göre Kocaeli nin güney yamaçlarında bulunan Yukarı Değirmendere ve Maşukiye den toplanan yumurtalarda dioksin miktarlarının yüksek çıkması; bu bölgelerin hâkim rüzgâr yönünde olması dolayısıyla kentte bulunan sanayi tesislerinin yoğun emisyonlarına maruz kalmasına bağlanabilir. Bunun yanında Değirmendere ve Dilovası beldelerinde önemli oranda dioksin kirliliğinin olması sanayileşmenin dioksin birikimindeki önemini açıkça ortaya koymaktadır. Bilindiği gibi Dilovası Kocaeli nin en yoğun sanayi bölgelerinden birisidir. Değirmendere ise Türkiye nin en büyük petrol rafinerilerinin bulunduğu bölgenin tam karşısında yer almaktadur. Dolayısıyla buradaki dioksin kirliliğinin yüksek olması beklenen bir sonuçtur. Çalışmada toplanan yumurta örnekleri genellikle kırsal kesimden toplanmıştır. Bu bölgelerde yaşayan halk daha çok yerel ürünleri tüketmektedir. Dolayısıyla kentte yaşayan halka göre çok daha fazla dioksinlere maruz kaldığından daha büyük bir risk altında olduğu söylenebilir. Ticari ürünlerde belirlenen dioksin değerleri, konjenerlerin çoğu için GC/MS cihazında belirlenebilen eşik değerlerin yarısı alınarak hesaplanmış ve buna göre dioksin seviyeleri oldukça düşük bulunmuştur. Kentte yaşayan kentli olarak ifade edebileceğimiz halkın tüketim alışkanlıkları değişken olmakla birlikte genel olarak ticari ürünleri tükettiği düşünülürse. bu alıcılar için riskin daha az olduğu söylenebilir. Ancak kentli alıcı grubunun çok az miktarda da olsa yerel ürünleri tükettiği düşünülürse bu alıcılar için de risk olasılığından söz edilebilir. Bunun yanında bölge halkı için dioksin kaynaklı risklerin tam olarak değerlendirmesinin yapılabilmesi için ülkemizde günlük diyette tüketilen diğer hayvansal ve bitkisel temel gıda ürünlerinde de dioksin seviyelerinin belirlenmesi gerekmektedir. Çalışmada elde edilen dioksin seviyelerinin dünyadaki gelişmiş ülkelerdeki seviyelerden fazla olması, bu ülkelerde sanayinin daha yoğun olmasına rağmen kontrollü sistemler kurulduğunun bir göstergesi olabilir. Bu nedenle ülkemizde de yeni kurulacak sanayi alanları veya fabrikaların kurulumundan önce ve kurulumundan sonra çevresel sistemleri kontrol edilmeli, denetimleri tam olarak yapılmalı ve sürekli izlenmelidir. Mevcut olanların ise sistemleri yine çevresel kirlenmeyi azaltacak yönde iyileştirilmeli ve gerekiyorsa yaptırımlar uygulanmalıdır. Kocaeli uzun yıllardan beri çok yoğun bir sanayileşme içerisindedir. İlimizde çevresel kirleticilerin miktarları üzerine birçok çalışma yapılmaya başlanmıştır ve bu çalışmalar tehlikenin boyutunu açıkça ortaya koymaktadır. Dolayısıyla hem bu çalışma, hem de daha önce yapılan çalışmalar Kocaeli nin artık daha fazla sanayi tesisine tahammülü olmadığı gerçeğini ortaya koymuştur. Hatta mevcut tesislerin gerekli kontrolleri tam olarak yapılmalı ve gerekiyorsa önlemleri alınmalıdır. Bu çalışmada analizde kullanılan NCI sisteminin 2,3,7,8-TCDD analizi için eşik değerinin diğer konjenerlere göre yüksek olması nedeniyle mevcut sistemle 2,3,7,8-TCDD konjeneri belirlenememiştir. Literatürde 2,3,7,8-TCDD ve OCDD/OCDF ölçümleri için için 60 metre DB-5 birleşik kılcal kolonun kullanımının daha uygun olacağı tavsiye edilmiştir (Fisher 1999; Mayani et al. 1997). Tetra kloro (dört klorlu) konjenerler (2,3,7,8-TCDD dahil) elektron yakalama iyonizasyonu (EI) ile karşılaştırıldığında NCI da çok düşük yanıt göstermektedirler. Dolayısıyla tetra kloro konjenerlerinin NCI yöntemiyle belirlenmesi oldukça zor görünmektedir. Bu konjenerlerin belirlenmesi için polar kolonların kullanıldığı GC-MS lerde EI yöntemi kullanılmalıdır (Wüst B.). Bu nedenle çalışmanın ilerleyen dönemlerinde yumurta numunelerinin ekstraktları DB-5 kolonunun kullanıldığı bir GC/MS-EI da analiz edilerek gerekiyorsa sonuçlar daha da kesinleştirilecektir. 2,3,7,8-TCDD mevcut konjenerler içinde TEF değeri en yüksek (TEF=1.0) iki konjenerden birisi olduğu için bu analizler mevcut dioksin değerlerini daha da artırabilecektir. 5.TEŞEKKÜR Bu çalışma Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından desteklenen 104 O 121 nolu proje kapsamında yapılmıştır.

212 Aslan, Korucu, Karademir ve Durmuşoğlu KAYNAKLAR Commıttee On Toxıcıty of Chemıcals In Food.Consumer Products And The Envıronment, (December. 2006) 2005 Who Toxıc Equıvalency Factors For Dıoxıns And Dıoxınlıke Compounds, COT,1-12, England.. Eljarrat. E.. Carxach J.. Rivera J. (2002). Determination of PCDDs and PCDFs in different animal feed ingredients, Chemosphere 46, 1403-1407. European Commission Health&Consumer Protection Directorate General, (2000) Assesment of dietary intake of dioxins and related PCBs by the population of EU Member States. EC. Reports on tasks for scientific cooperation. Report of experts participating task 3.2.5, Belgium. Fisher T. S. (1999) Polychlorinated Di-benzo-dioxins and Di-benzo-furans in Los Angeles Urban Runoff, A Master Thesis, Uiıversity Of Califoriıa, LosAngeles. International POPs Elimination Network (2005) Contamination of Chicken Eggs from Baragay Aguadoin Philippines by Dioxins. PCBs and Hexacholorobenzene, IPEN, Czech Republic,1-30. Karademir A. (2002) Tehlikeli atık yakma tesisi dioksin emisyonlarının doğadaki dağılımlarının modellenmesi ve risk değerlendirmesi. Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli, 1-393. Mayani A.. Barel S.. Soback S. and Almagor1 M. (1997) Dioxin concentrations in women with endometriosis, Human Reproduction, vol.12. no.2, pp.373 375.