Eğitimde Doğru, Güvenilir ve Güncel Bilgiye Erişim İçin Bir Kapı: Enformasyon Mesleği ve Enformasyon Örgütleri

Eğitimde Doğru, Güvenilir ve Güncel Bilgiye Erişim İçin Bir Kapı: Enformasyon Mesleği ve Enformasyon Örgütleri A Gateway for Access to Accurate, Reliable and Actual Information in the Education : The Information Profession and the Information Organizations Mesut Yalvaç Öz Bu çalışmanın temel amacı, eğitimde doğru, güvenilir ve güncel bilgiye hızlı, verimli ve etkin erişimde enformasyon mesleğinin ve enformasyon örgütlerinin (kütüphanelerin, arşivlerin, bilgi-belge merkezlerinin...) rolünü, sorumluluğunu ve fırsatlarını, genel bir çerçevede ele alarak açıklamaktır. Bu çalışmada, enformasyon mesleğinin ve enformasyon örgütlerinin rolü, sorumluluğu ve fırsatları şu başlıklar ile incelenmiştir: 21. yüzyıl okuryazarlığı, entelektüel özgürlük, eğitim ve sürekli/yaşam boyu öğrenme, çeşitlilik ve erişimde adalet. Abstract The main aim of the this study is to explain within a general framework the role, the responsibility and the opportunities of the information profession and the information organizations (libraries, archives, information and document centers etc.) in rapid, productive and active access to accurate, reliable and actual information in the education. In this study, the role, the responsibility and the opportunities of the information profession and the information organizations are examined with the following headings: 21st century literacy, intellectual freedom, education and continuous/lifelong learning, diversity and equity of access. Giriş Yeni enformasyon teknolojilerinin etkisi altında bulunan eğitimde doğru, güvenilir ve güncel bilgiye, hızlı, etkin ve verimli erişimde enformasyon hizmeti ve enformasyon meslek alanının rolü, sorumluluğu ve fırsatları vardır savından yola çıkılan bu çalışmanın amacı, her alan için olduğu gibi yeni enformasyon teknolojilerinden Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü öğretim üyesi. E-mail: yalvacm@istanbul.edu.tr

etkilenen eğitim alanı için de son derece önemli olan doğru, güvenilir ve güncel bilgiye erişimi gerçekleştirmede kendisi de enformasyon teknolojisinin güçlü etkisinde bulunan enformasyon meslek alanının (kütüphaneler, arşivler, bilgi-belge merkezleri...) içinde bulunduğumuz zaman dilimindeki rolünü, sorumluluğunu ve fırsatlarını genel bir çerçevede ele alarak açıklamak; böylece gelecekte, özellikle Türkiye de konu ile ilgili yapılacak ayrıntılı kuramsal ve uygulamalı araştırmaları teşvik etmektir. Şüphesiz çalışma başlığının kapsamı çok geniştir. Ancak, bu çalışmada yeni teknolojilerin etkisi altında bulunan eğitimde doğru bilgiye erişimde kendisi de yeni enformasyon teknolojilerinin, özellikle Internet in güçlü etkisinde bulunan enformasyon meslek alanının rolü, sorumluluğu ve fırsatları: 21. Yüzyıl okuryazarlığı, Entelektüel özgürlük, Eğitim ve sürekli/yaşam boyu öğrenme, Çeşitlilik Erişimde adalet alt başlıkları altında yeni bilgi teknolojileri ve onun en etkili ürünü olan Internet ve karşılıklı dayanışmaya bağımsızlık kavramı ve onun altında yatan fikirlerle ilişkilendirilerek incelenmektedir. Çalışmada, betimleme ve dokümanter analiz yöntemleri ve belgeler/yayınlar yolu ile bilgi toplama tekniği kullanılmış; konu ile ilgili olarak yerli (Türkiye Bibliyografyası, Türkiye Makaleler Bibliyografyası, Türk Kütüphaneciliği Dergisi, Bilgi Dünyası Dergisi) ve yabancı (Ebsco, FirstSearch, ProQuest, ERIC çevrimiçi veri tabanları) literatür taranmıştır. Konuya girişte, öncelikle bazı temel kavramların bu çalışmada esas alınacak anlamlarını kısaca açıklamakta yarar bulunmaktadır. Bu temel kavramlar eğitim ve öğretim, enformasyon, enformasyon sistemi ve enformasyon teknolojisi kavramlarıdır. Ayrıca, bu temel kavramlarla ve araştırma konusuyla ilişkili diğer bazı kavramlar da, bu kavramlar ile birlikte açıklanmaya çalışılacaktır. Eğitim - Öğretim: Eğitim ve öğretim kavramları üzerlerine pek çok tanım bulunmaktadır. Ülkemizde, her iki kavramın eşanlamda kullanıldığı da gözlenmektedir. Bu çalışmada, eğitim ve öğretim kavramlarının birbirinden farklı ancak yakın ilişkisini niteleyen anlamları temel alınmaktadır: Eğitim, davranış geliştirme, yetenek geliştirme, bilgi, beceri ve tutum kazanma süreci (Alkan, 1997: 13) olarak tanımlanabilir. Bu süreç, bir anlamda kavram oluşturma sürecidir ve bu süreçte önemli bir rol üstlenen iletişim ise, anlamları ortak kılma olarak tanımlanabilir. Belirli bir konuyu doğru anlayabilmenin yolu o konunun dayandığı kavramsal yapıyı doğru algılamaya bağlıdır. Kavram ise, bir nesne ya da olgu üzerinde algıları içeren imge ya da genel düşünce olarak tanımlanabilir (Alkan, Doğan ve Sezgin, 1996: 2). 2

Öğretim ise, eğitimin bir alt kavramı olduğu anlayışına dayalı olarak, belirli öğretim disiplinlerinin kendine özgü yönlerini dikkate alarak düzenlediği bir bilgi verme etkinliği olduğu yaklaşımıyla ele alınacaktır. Bu yaklaşım doğrultusunda öğretim kavramı, belli bir amaca göre, ilgili disiplin alanlarına özgü olarak gereken bilgileri verme, beceri kazandırma; bunun için etkili öğrenme düzenlemeleri oluşturma ve kılavuzluk etme işi (Alkan, 1997: 15-16) olarak tanımlanabilir. Enformasyon: Enformasyon kavramı çalışmada sık kullanılan kavramlardan biridir ve bu kavramın bu çalışma kapsamındaki anlamını da kısaca açıklamak gerekmektedir. Enformasyon kavramı, yalnızca teknoloji alanının değil, bir yanıyla da bilim alanının konusu durumundadır ve bir sistemin kendi durumunu başka bir sisteme bildirmesi anlamı yanında, bildirme edinimi sonunda elde edilen veriye, üzerinde uzlaşmaya varılan kurallardan yararlanılarak yöneltilen anlamı da içerir. Enformasyon kavramının hem kendi içindeki derinlik hem de kapsadığı ve ilintili bulunduğu alanların genişliği, onu, hem mesleki hem de akademik disiplin konusu haline getirmiş bulunmaktadır (Akpınar, 1997: 7; TÜBA-TÜBİTAK-TTGV, 1995: 4). Bu çalışma kapsamında enformasyon kavramı, yukarıdaki açıklamalar ve anlamlar ile birlikte, sayılar, imgeler, görüntüler, biçimler, formüller, kodlar, çizgiler, sesler ve diğer tüm formlardaki bilgi, düşünce ve insan yaratmalarının taşıyıcıları-ortamları ve bu taşıyıcıların-ortamların bilgilendirme amacıyla aktarılması-iletilmesi ve kullanılması (Alakuş, 1991: 5) anlamını da taşımaktadır. Enformasyon Sistemi: Çalışma konusuyla doğrudan ilgili bir diğer kavram olan enformasyon sistemi kavramının bu çalışma kapsamındaki anlamını da açıklamak gereklidir. Enformasyon sistemi kavramı, sosyal, kültürel, ekonomik, eğitim vd. herhangi bir amaçla, gerekli enformasyon teknolojilerinden de yararlanarak, enformasyonun ortaya çıkışı ile kullanıcıya ulaşması arasında geçen, enformasyonun iç ve dış kaynaklardan bulunması, elde edilmesi, analizi, işlenmesi, örgütlenmesi, depolanması, yayımı ve erişiminin gerçekleştirilmesini sağlayan, insan gücü, işlem, yöntem, teknoloji ve ilgili tüm kaynaklardan (Akpınar, 1997: 9) ve bu sistemin temel varlık nedeni olan potansiyel aktif ve pasif tüm kullanıcılardan meydana gelen sistem olarak tanımlanabilir. Bu sistem, enformasyonun ortaya çıkışı ile ona gereksinimi olan kullanıcılara ulaşması arasında geçen, enformasyonun bulunması, sağlanması, analizi, işlenmesi, depolanması ve erişimi sürecini gerçekleştiren bir sistem olması yanında, enformasyon sistemi zincirinin son halkasını aynı zamanda da enformasyon işletmesinin temel amaç ve hedefini meydana getiren enformasyona erişimi gerçekleştirmek için, çeşitli enformasyon ürünleri ve hizmetleri de üreten bir sistemdir (Çapar, 1993: 55). Enformasyon Teknolojisi: Enformasyon sisteminin tanımında yer alan ve belirleyici bir rol oynayan, içinde bulunduğumuz çağda enformasyon dendiğinde hemen onunla birlikte anılan ve enformasyonun ayrılmaz bileşeni olarak mütalaa edilen enformasyon teknolojisi kavramı ise, kavramsal açıdan, enformasyonun bulunması, elde edilmesi, işlenmesi, örgütlenmesi, depolanması, yayımı ve iletilmesinde mühendislik ve diğer tüm tekniklerin kullanıldığı teknolojiler ve bunlarla ilişkili yapılanmalar (Akpınar, 1997: 7-8) anlamındadır. 3

Konuya kütüphane ve enformasyon alanından bakıldığında enformasyon teknolojisinin yoğun kullanıldığı enformasyon örgütleri olarak hemen akla gelebilecek olanlar elektronik kütüphane, sayısal kütüphane ve sanal kütüphane olabilir. Bu bağlamda, temel amacı enformasyona gereksinim duyan kullanıcıya enformasyon hizmeti vermek olan yukarıda sözü edilen enformasyon örgütlerini de kısaca açıklamak, çalışma konusunun önemini, anlamını ve yerini belirlemede yararlı olabilir: Elektronik Kütüphane: Enformasyon hizmetlerinin enformasyon teknolojilerine dayanarak --bilgisayar teknolojisine, ağ teknolojisine vd.-- elektronik ortamda verildiği; elektronik, sayısal ortama dayalı enformasyon kaynaklarının kullanıldığı; elektronik kaynakların, elektronik ortamda örgütlendiği ve sunulduğu, ayrıca, geleneksel basılı veya baskı dışı kaynakların da yer alabildiği bir sistemi tanımlayan elektronik kütüphane kavramı (Subaşıoğlu, 2001: 45), sayısal kütüphane ve sanal kütüphane olarak adlandırılan kütüphane türlerini de kapsayan genel bir kavram olarak değerlendirilebilir. Sayısal Kütüphane: Her türlü enformasyonun bilgisayar ortamına sayısal bir formatta depolandığı kütüphanelerdir. Geleneksel basılı veya baskı dışı kaynakları içermezler (Subaşıoğlu, 2001: 46). Kimi enformasyon kaynakları sayısal olarak üretilirken sayısal olarak doğarken-, kimileri sayısal olarak üretilmemiş olanlar ise enformasyon teknolojilerinden yararlanılarak elektronik enformasyon kaynaklarına dönüştürülmekte ve elektronik dermeye katılmaktadır (içeriğin sayısallaştırılması) (Subaşıoğlu, 2001: 50). Sayısallaştırılmış enformasyona, enformasyon teknolojileri --bilgisayar teknolojisi, ağ teknolojisi vd.-- kullanılarak hızlı, kolay ve ucuz (çoğunlukla) ulaşılabilir ve bir yerden başka bir yere de transfer edilebilir (Sayısal kütüphaneler için ayr.bkz.: Arms, 2000) Sanal Kütüphane: Belli bir coğrafi bölgede bulunmayan ve kitap, dergi, okuma salonları gibi fiziksel ögeleri olmayan, değişik coğrafi bölgeler üzerinde dağınık halde mevcut olan elektronik enformasyon kaynaklarından, yine dağınık durumdaki kullanıcılarına enformasyon teknolojileri bilgisayar teknolojisi, ağ teknolojisi vd.- ile enformasyon sağlayan (Kurbanoğlu, 1996: 28-29), mekansız-duvarsız kütüphanelerdir. Sanal kütüphane, enformasyon teknolojilerini kullanarak, bulunduğumuz yerden (evden, işten, seyahat ederken vd.) kullanabileceğimiz bir kütüphanedir. Bu kütüphane, haftanın 7 günü ve günün 24 saati açıktır. Daha da ileri gidilirse, sanal kütüphaneden biraz daha öte olan sanal gerçeklik kütüphanesinde, kütüphanenin düzeni, konu kapsamı, erişim araçlarının cinsi ve hatta kütüphane binası, kütüphanenin iç dekorasyonu, iletişim kuracağımız kütüphanecinin özellikleri vd. bizim kullanıcı olarak karar verebileceğimiz ögelerdir (Kurbanoğlu, 1996: 29). Buraya kadar yapılan tanım ve açıklamalara dayanarak insanı hayatı yaşamaya hazırlayan, insanın yaşamda yerini alması için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları kazanmasını sağlayan, bu amaçla insanın öğrenmesi olgusunun tüm yönlerini içeren karmaşık bir süreç olan eğitimde ve belli bir amaca göre gereken bilgileri verme, öğrenmeyi kolaylaştıracak etkinlikleri düzenleme, araç-gereçleri sağlama, uygun personel, yöntem ve teknikleri kullanma ve öğrenmeye yol gösterme işi olan öğretimde (Alkan, 1997: 16) doğru, güvenilir ve güncel bilgiye hızlı etkin ve verimli ulaşmanın önemini kabul ediyorsak, yeni enformasyon teknolojilerinin, özellikle Internet in güçlü 4

etkisinde bulunan enformasyon meslek alanının rolünü, sorumluluğunu ve fırsatlarını, 21. yüzyıl okuryazarlığı, entelektüel özgürlük, eğitim ve sürekli/yaşam boyu öğrenme, çeşitlilik ve erişimde adalet başlıkları altında gözden geçirmeye başlayabiliriz. Bu kavramlar ve içerikleri yalnızca enformasyon meslek alanının değil, eğitim ve enformasyon teknolojileri ile ilgili alanların da ana faaliyet alanları olarak görülebilir. 21. Yüzyıl Okuryazarlığı 21. yüzyıl okuryazarlığı okuryazar (temel okuma yazma becerisine sahip) olmayı, enformasyon teknolojisi okuryazarı (teknolojiyi derinden anlama, kavrama ve teknolojinin derecelere ayrılmış, giderek artan kalifiye kullanımı üzerine odaklanan yetenek ve bilgiye sahip) olmayı (National Research Council, 1999: 46, 49) ve enformasyon okuryazarı (basılı kaynaklardan, bilgisayarlardan ve diğer ortamlardan enformasyon sağlama, yorumlama -sentez ve analiz yapma- ve kullanma yetenek ve bilgisine sahip) (American Library Association, 2000a: 1-2) olmayı gerektirir (enformasyon okur-yazarlığı ile ilgili ayr. bkz.: Kapitzke, 2001; Humes,1999; Snavely ve Cooper, 1997; Hancock, 1993; Gilton, 1994; Gürdal, 2000; Yalvaç, 2001). 21. yüzyıl okuryazarlığı bilgi otoyoluna rampa görevinden daha fazlasını yerine getirecek enformasyon mesleğini ve kurumlarını (kütüphaneleri, arşivleri, belge-bilgi merkezlerini...) gerektirir. Enformasyon mesleği ve iyi enformasyon profesyonelleri 21. yüzyıl okur yazarı toplumunu yaratmaya katkıda bulunur. 21. yüzyıl okuryazarı olan toplum ise iyi enformasyon kurumlarını ve iyi enformasyon profesyonellerini ister. 21. yüzyıl okuryazarlığı programlarına yatırım yapan enformasyon kurumları, kullanıcı sayı ve kalitesinde, mali kaynakları arttırmada kayda değer karlar elde etmişlerdir. Her türdeki enformasyon kurumları enformasyon okuryazarı kitleyi besleyen ve destekleyen hizmetleri oluşturmak ve daha da desteklemek için enformasyon teknolojisine yatırım yapmaktadırlar. Bu kaynakların öneminin farkında olan kişiler ise (halk, kitle...) saptanan programları gerçekleştirme fırsatı sağlar ve enformasyon çağında büyüyen ve genişleyen enformasyon kurumlarına desteği savunur. 21. yüzyıl okur yazarlığının amacı olan enformasyon okur yazarlığını gerçekleştirmede enformasyon mesleğinin, kurumlarının ve profesyonellerinin sorumluluğu vardır. Onların bu sorumluluğunu gerçekleştirmek için fırsatları da vardır (American Library Association, 2000a: 1-2). Entelektüel Özgürlük Fikirlerin özgür ifadesi temel insanlık hakkıdır ve enformasyon toplumunda vatandaşlar: Okumak istediğini okumak, İşitmek istediğini, işitmek, Seyretmek istediğini seyretmek, Düşünmek istediğini düşünmek hakkına sahiptir. 5

Entelektüel özgürlük, başkalarına son derece tartışmalı gelen veya itici olabilen fikirleri bile kısıtlamaksızın, tüm bakış açılarından enformasyon arama ve alma hakkıdır (American Library Association, 2000e: 1). Entelektüel özgürlük demokrasinin temelini biçimlendirir. Enformasyon teknolojisinin gelişi ve yaygınlaşmasıyla enformasyona artan talep entelektüel özgürlüğe hatta daha da fazlası olan eleştirelliğe hak kazandırır. Enformasyon kurumları demokratik bir toplumun gerçekleştirilmesi için temeldir. Ulusların enformasyon kurumlarının büyüklüğü ve gelişmişliği onların entelektüel özgürlüğe kısıtlamasız enformasyon arama ve sağlama her bireyin hakkıdır- taahhütlerinde yatar. Enformasyon örgütleri ve enformasyon profesyonelleri tüm insanlar için entelektüel özgürlüğü korumada eşsiz bir konumdadır. Çünkü, onlar, geleneksel olarak tüm zamanların tüm soruları ve meseleleri üzerine tüm bakış açılarını onları isteyenlere sunmayı, yerleşmiş gelenekleri aracılığıyla, yalnızca kitap, dergi gibi geleneksel kaynaklarla değil bütün enformasyon teknolojileriyle enformasyon sağlama sorumluluğunu kendi üzerlerine almışlardır. Onlar bu sorumluluğu yerine getirmek için her zaman daha fazla enformasyon erişimini sağlamaya aday oldular. Bu nedenle de sürekli tüm formlarda basılı ve elektronik- tüm enformasyon taşıyıcılarını sağlamaya uğraştılar. Enformasyona erişimi sınırlandıracak olan yasalara karşı çıkma ve sansür meseleleri hakkında seminerler, eğitim programları vb. hazırlamakla entelektüel özgürlüğü desteklediler ve savundular. Her zaman entelektüel özgürlüğün bulunduğu ve en sadakatle savunulduğu yerler oldular (American Library Association, 2000e: 1-4). Eğitim ve Sürekli/Yaşam Boyu Öğrenme Eğitim ve sürekli/yaşam boyu öğrenme hiç bugünkü kadar çok önemli olmamıştır. Enformasyon teknolojisinde süren devrim, yalnızca ne öğrenirizde değil, sınıfta ve dışında nasıl öğrenirizde de değişimleri gerektirmektedir. Bu yeni çevrede başarılı olmak için yalnızca enformasyona nasıl erişileceğini bilmek yeterli değil, bundan başka bir de hızlı, verimli ve etkin olarak enformasyonun nasıl analiz edileceğini ve kullanılacağını bilmek gerekmektedir. Enformasyon ve enformasyon teknolojilerinde patlama ile süregelen durum nedeniyle, çalışma gücünün becerilerini sürekli olarak yenileme ve bilgilerini genişletme gerekmektedir. Eğitim ve sürekli öğrenme aktif olarak istihdam edilen veya edilmeyen yaşlı kişiler için de eşdeğer öneme sahiptir. Aslında, bütün yaşlardaki insanlar için yaşam boyu öğrenme, daha uzun, daha sağlıklı, daha doygun ve üretken yaşam tarzı için anahtardır. (American Library Association, 2000c: 1). Enformasyon mesleği, kurumları ve profesyonelleri için sürekli öğrenme/yaşam boyu öğrenme, yeni bilgi çağında gereksinim duyulan bilgi ve becerileri yenilemede ve öğrenmede kritik öneme sahiptir. Enformasyon örgütleri, daima her yaştaki insanların fikirlere, enformasyona ve birbirlerine bağlanabildiği yerler olmuştur. Onlar, her yaştaki insanlar için daha uzun, daha sağlıklı, daha doygun ve üretken yaşam tarzlarını gerçekleştirmede bir anahtar olan ve kişisel, yurttaşlık, sosyal ve/veya istihdamla ilgili perspektif içinde bilgi, beceri ve yeterlikleri geliştirme amacı ile yaşamın başından sonuna kadar üstlenilen tüm etkinlikleri gerçekleştirmek için merkez konumundadırlar. 6

Bugün toplumlar kültür ve yaşam boyu öğrenme merkezleri olarak kütüphanelerine, yeniden yatırım yapıyorlar. Okul ve halk kütüphaneleri yaşam boyu öğreniciler olmaları için gençleri hazırlamada anahtar bir rol oynamaya sahiptir. Enformasyon mesleği ve kurumları, yaşamları boyunca öğrenmeyi sağlamada insanlara olanak veren toplum merkezleri olarak hizmet etmede eşsiz bir konumda bulunmaktadırlar (American Library Association, 2000c: 1-2). Çeşitlilik Toplumların gücü onun insanlarının çeşitliliğidir. Ancak, çeşitlilik ırk ve etniklikten daha fazlasını içerir. Bunlar, fiziksel engelliler, seksüel yönlendirme, yaş, dil, sosyal sınıf vd.dir. Demokrasi, tüm insanlara karşı saygıda kökleşmiştir. Saygı ise anlayış üzerine temellenmiştir. Enformasyon örgütleri, anlayış ve saygı üzerine temellenmiş toplumları yaratmak için anahtarın eğitim olduğuna inanırlar (American Library Association, 2000b: 1). Enformasyon mesleği ve kurumları, öğrenmek, büyümek ve gelişmek, düşlerini elde etmek isteyen insanlara enformasyon sunar. Onların gücü daima dermelerinin çeşitliliği ve tüm insanlara hizmet vermeye taahhütleri olmuştur. Enformasyon mesleği ve her türden enformasyon kurumları, bizim kendimizi ve birbirimizi daha iyi anlama ve öğrenmemize yardım edebilecek çeşitli fikirlere ve bakış noktalarına bir forum sağlarlar. Enformasyon mesleği, kurumları ve profesyonelleri, toplumların çeşitli ihtiyaçlarına hizmet vermede enformasyon ve kaynakları sağlamayı ve insan bilgi ve deneyimlerinin çeşitliliğine saygı duymayı taahhüt etmiştir. Onlar, basılı, sözlü, görsel tarihleri ve tarih boyunca insan deneyimlerini elde ederler, korurlar, örgütler ve erişilebilir kılarlar (American Library Association, 2000b: 2). Erişimde Adalet Enformasyona erişmek isteyen tüm insanların gereksinim duyduğu enformasyona erişmesini sağlamak ve enformasyonu dağıtmak, özellikle enformasyon teknolojilerindeki ilerlemeyle olumlu olarak gelişti. Ancak olumsuz olarak etkilenen kesimler de var oldu. Örneğin yoksul kırsal ve güçsüz kesimlerin enformasyon teknolojilerini kullanarak enformasyona erişebilmesinde ve onlara enformasyonun dağıtımında sorunlar ortaya çıktı. Güçsüz kesimlerin enformasyona erişebilmesindeki/enformasyonun dağıtımındaki sorunların çözülmesinde kamuya açık enformasyon kurumlarının (kütüphane, belge bilgi merkezi, bilgi ağları...) belirli bir plan dahilinde ve adil, evrensel hizmet ilkeleri uyarınca yaygınlaştırılması ve hizmet vermesi daha da önem kazandı. Enformasyon örgütleri, enformasyona erişimde ve enformasyonun dağıtımında adaleti sağlama konusunda en önemli pozisyonda bulunmaktadır. Enformasyona erişimde ve onu dağıtımda adaleti sağlama sorumluluğu enformasyon örgütlerinin üstünde bulunmaktadır. Çünkü onlar en mükemmel eşitleyiciler olarak kabul edilmektedirler (American Library Association, 2000d: 1-2). 7

Yukarıdaki başlıklar ile dile getirilmeye çalışılan enformasyon meslek alanının rolü, sorumluluğu ve fırsatları, enformasyonun önemi ve onun değeri ile vardır. Enformasyon gerçekte bir değere sahiptir. Ancak bu değerin varlığı, enformasyona erişilebilirse, okunmuş, kullanılmış ve anlaşılmış olabilirse, enformasyonu kullanan ondan yeni bilgi elde ederse söz konusudur. İçinde bulunduğumuz 21.yüzyılda, enformasyon kurumları (kütüphaneler, arşivler, belge-bilgi merkezleri hatta müzeler...), yeni teknolojiler, nüfus ve nüfusun çeşitliliğinde artma ve eğitimle ilgili yeni gelişmelerin ve eğitimsel girişimlerin neden olduğu hızlı değişimlere yanıt vermektedir. Kısaca, insanların gereksinimleri ve beklentileri önceki yıllara göre değişiktir. Bu değişim yatırım yapmayı gerektirir. Yeni enformasyon teknolojilerinin etkisi altındaki eğitimde yeni anlayışları ve kritik düşünmeyi teşvik etmek, gelişmeyi sağlamak için, doğru, güvenilir ve güncel bilgiye, hızlı, verimli ve etkin erişimi garanti eden öğrenme merkezleri olarak enformasyon örgütlerinin rolünü geliştirmek üzere: Enformasyon teknolojisi okuryazarlığına, Enformasyon okuryazarlığına, Her disiplinde eğitici programlara, Öğreticiyi destekleme ve yetiştirme programlarına, Ev ödevi merkezlerine, Erişime: Sayısal içeriğe, Internet kaynaklarına erişime (böylece herkes her yerde enformasyon hizmetlerine erişebilir), Gelecek için araçlara: Sayısal kaynakları yönetme ve koruma için standartlara ve en iyi uygulamalara; çok kaynaktan enformasyon bulmayı kolaylaştırmada/basitleştirmede yeni çözümlere; kurumsal yönetimi en iyi şekilde gerçekleştirmede teknolojiye, Ailelere (ebeveyn ve çocuklara): Aile programlarına, ebeveyn kaynaklarına, yaşça büyükler için programlara, sosyal yardım programlarına yatırım yapılmaktadır (U.S.National Commission on Libraries Institute of Museum and Library Services, 2000:1-4). Sonuç Eğitim-öğretimde rol oynayan tüm yapıların (eğitim-öğretim kurumlarının ve ortamlarının, bilimcilerin, öğreticilerin, öğrencilerin, öğretim teknolojilerinin, enformasyon teknolojilerinin, enformasyon sistem ve örgütlerinin vd.) işbirliğini gerektiren eğitim-öğretim sisteminde, doğru, güvenilir ve güncel bilgiye, hızlı, etkin ve verimli erişimi sağlama sorumluluğu olan ve eşsiz bir konumda bulunan enformasyon mesleği, 21. yüzyıl okur yazarlığı, entelektüel özgürlük, eğitim ve sürekli/yaşam boyu öğrenme, çeşitlilik ve erişimde adalet gibi başlıklar ile dile getirebileceğimiz 8

konulardaki eskiden beri süre gelen rollerini, sorumluluklarını ve fırsatlarını, tüm alanlardaki, özellikle enformasyon teknolojilerindeki gelişmelerle yeniden gözden geçirmek ve bu rollerine daha da geliştirerek sahip çıkmak durumundadır. Bu noktada, sistemin tüm bileşenlerinin birbirleriyle dayanışması karşılıklı dayanışmaya bağımsızlık ilkesi doğrultusunda giderek daha da önem kazanmaktadır. Enformasyon mesleğinin ve profesyonellerinin rollerini gerçekleştirmek ve geliştirmek, başka bir söyleyişle enformasyon mesleği ve profesyonelleri olarak var olmak ve eğitim alanı dahil diğer tüm alanların gelişmesini sağlamak enformasyon mesleklerinin, enformasyon profesyonellerinin ve enformasyon kurumlarının birbirleriyle, tüm alanlarla özellikle enformasyon teknolojisi üreten, geliştiren ve kullanan tüm alanlarla, enformasyon kullanıcılarıyla karşılıklı dayanışmasıyla mümkün olacaktır. Ne mutlu 21. yüzyıl okuryazarlığı, entelektüel özgürlük, eğitim ve sürekli öğrenme/yaşamboyu öğrenme, çeşitlilik, erişimde adalet ve diğer rolleri geliştiren ve geliştirmeye çalışan ve bunun için her alanla karşılıklı dayanışma içinde bulunan enformasyon mesleğine, profesyonellerine, kurumlarına ve diğer tüm alanlara. Enformasyon toplumu ancak tüm alanların birbirleriyle dayanışma içinde bulunması ile gerçekleşebilecektir. Kaynakça Akpınar, Haldun. (1997). Enformasyon teknolojileri ve işletmecilik öğretimine etkileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi. Alakuş, Meral. (1991). Bilgi toplumu. Ankara: T.C.Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü. Alkan, Cevat Doğan, Hıfzı Sezgin, İlhan. (1996). Mesleki ve teknik eğitimin esasları: kavramlar, gelişmeler, uygulamalar, yönelmeler. 3.bs. Ankara: Gazi Büro Kitabevi. Alkan, Cevat. (1997). Eğitim teknolojisi. [5.bs.] Ankara: Anı Yayıncılık. American Library Association (2000a). 21st century literacy: ALA Action No.1. Chicago: ALA. American Library Association (2000b). Diversity: ALA Action No.4. Chicago: ALA. American Library Association (2000c). Education and continuous learning: ALA Action No.3. Chicago: ALA. American Library Association (2000d). Equity of access: ALA Action No.5. Chicago: ALA. 9

American Library Association (2000e). Intellectual freedom: ALA Action No.2. Chicago: ALA. Arms, William Y. (2000). Digital libraries. London: MIT Press. Çapar, Bengü. (1993). Bilgi işletmelerinin yönetiminde sistem yaklaşımı ve sistem analizi, Jale Baysal a Armağan. Yay.haz. Hasan S. Keseroğlu. İstanbul: Yapı Tasarım-Üretim, 1993. Gürdal, Oya. (2000). Yaşamboyu öğrenme etkinliği: enformasyon okuryazarlığı, Türk Kütüphaneciliği, 14 (2): 176-187. Hancock, Vicki E. (1993). Information literacy for lifelong learning [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://ed.gov/databases/eric Digest/ed358870.html [15.4.2001] Humes, Barbara. (1999). Understanding information literacy [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.ed.gov/pubs/underlit/ [12.4.2001] Kapitzke, Cushla. (2001). Information literacy: the changing library, Journal of Adolescent & Adult Literacy, 44 (5): 450-456. [Çevrimiçi] Elektronik adres: Ebscohost: http://search.epnet.com [16.4.2001] Kurbanoğlu, Serap. (1996). Sanal gerçeklik: Gerçek mi, değil mi?, Türk Kütüphaneciliği, 10 (1): 21-31. National Research Council. (1999). Being fluent with information technology publication. Washington, D.C.: National Academy Press. Subaşıoğlu, Fatoş. (2001). Dijital kütüphaneler: Tanımlama sorunu, Türk Kütüphaneciliği, 15 (1): 45-54. TÜBA-TÜBİTAK-TTGV. (1995). Enformatik alanına yönelik bilim, teknoloji ve sanayi politikaları çalışma grubu raporu. U.S.National Commission on Libraries Institute of Museum and Library Services (2000). Report: 2000 Yalvaç, Mesut. (2001). 21. Yüzyılda enformasyon profesyonellerinin eğitim ve öğretiminde enformasyon okur-yazarlığı standartları, Türk Kütüphaneciliği, 15 (2): 136-150. 10