FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ TEKNOLOJİ VE TEKNOLOJİK ÜRÜN KONUSUNA YÖNELİK BİLGİ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ Ayşegül BİLECİK Gazi Üni., Gazi Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi ABD, Ankara-TÜRKİYE Nermin Büşra ÇAĞLAYAN Gazi Üni., Gazi Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi ABD, Ankara-TÜRKİYE Ezgi GÜVEN Gazi Üni., Gazi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Fen Bilgisi ABD, Ankara-TÜRKİYE ÖZET Ülkemiz eğitim programında yer alan Fen Bilgisi dersi 2005 yılı içerisinde yapılan yeni eğitim programı düzenlemesi ile içeriği yenilenmiş ve ismi Fen ve Teknoloji dersi olarak değiştirilmiştir. Bu çalışmanın amacı yenilenen program dâhilinde eğitim programımıza katılan teknoloji konusunda öğretmen adaylarının teknoloji ve teknolojik ürün kavramları hakkındaki bilgi düzeylerini belirlemektir. Çalışmamızın sonucunda teknolojinin tanımı konusunda herhangi bir kavram yanılgısı olmadığı ancak teknolojik ürünler konusunda yalnızca elektronik ve mekanik ürünlerin teknolojik ürün olarak algılandığı belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Fen ve teknoloji öğretmen adayları, teknoloji, teknolojik ürünler, bilgi düzeylerinin belirlenmesi ABSTRACT In our training program in the year 2005 the Science lesson in a new training program content regulation and refurbished and name in Science and Technology course has been changed. The purpose of this study within the program on technology education teacher candidates for participating in our program and technology is to identify the levels of knowledge about concepts of technology products. Key words: Science and technology teacher candidates, technology, technology products, levels of information GİRİŞ Teknoloji çağı ve bilgi çağı olarak adlandırılabilecek olan 21.yy da bilgi her gün katlanarak artmakta, bilgiye erişim kaynakları sürekli yenilenmekte ve bilgi bize gün geçtikçe yaklaşmaktadır [NTCM 2000]. Bilim ve teknolojinin gelişmesi bilgiye erişmeyi kolaylaştırmıştır. Bilgiye erişme hızı arttıkça eğitim sistemleri ve öğretim ilke ve yöntemlerinde büyük değişmeler görülmektedir. Eğitim insanlık tarihi kadar eskidir. İnsan var olduğundan beri doğal ve fizikî çevreyi kontrol etmek istemiştir. Merak etme, araştırma ve bunların sonucu olarak öğrenme güdüsünün varlığı her geçen gün yeni öğrenmelere yol açmıştır. Toplum hayatı ve kültürünün oluşması öğrenmelerin hayata geçirilmesi ile gerçekleşebilir [Sayın, 2001].
Eğitim ve teknoloji insan yaşamının daha etken duruma getirilmesinde önemli rolü olan iki temel öğedir. Her iki öğede insanın doğal ve sosyal çevresine egemen olma yönünde gösterdiği çabalarda başvurduğu iki temel araç olmuştur [Alkan, 1996]. Her geçen gün gelişen dünyada, teknolojik gelişmelere ayak uydurabilmek ve katkıda bulunabilmenin önemi artmıştır. Günümüzde yaşanan hızlı ekonomik, sosyal, bilimsel ve teknolojik gelişmeler yaşam şeklimizi önemli ölçüde değiştirmiştir. Özellikle bilimsel ve teknolojik gelişmelerin hayatımıza etkisi, günümüzde belki de geçmişte hiç olmadığı kadar açık bir biçimde görülmektedir. Küreselleşme, uluslararası ekonomik rekabet, hızlı bilimsel ve teknolojik gelişmeler gelecekte de hayatımızı etkilemeye devam edecektir. Bütün bunlar dikkate alındığında ülkeler, güçlü bir gelecek oluşturmak için her vatandasın fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesinin gerekliliğinin ve bu süreçte Fen ve Teknoloji derslerinin anahtar bir rol oynadığının bilincindedir. İlköğretim I. kademede uygulanan Fen Bilgisi dersi, Türkiye de 2004 yılında Milli Eğitim Bakanlığının almış olduğu kararla yeniden yapılandırılarak adı fen ve teknoloji dersi olarak değiştirilmiş, uygulamaları fen-teknoloji-toplum (FTT) eğitimine dayandırılmıştır [Yangın ve Dindar, 2007]. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı nın vizyonu; bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesidir (MEB,2005:5). Fen okur-yazarı olarak öğrenciler Fen ve Teknoloji dersi ile bilgiye ulaşma ve bilgiyi kullanma yolları öğrenerek onların bilimsel anlayış geliştirmeleri ve yetişmeleri amaçlanmaktadır. İçinde yaşadığımız dünyayı ve evreni daha yakından tanımak, daha güçlü ve sağlıklı bir toplum düzeni kurmak çevremizdeki olayları anlamamıza bağlıdır. Bireyin yaşadığı dünyayı anlamasından etkilenir. Teknolojinin hızlı ilerlemesiyle artan bilimsel bilgiler yaşamımızı da etkilemektedir. İşte tamda bu yüzden Fen ve Teknolojiye olan ihtiyaç artmıştır. Natıonal Scıence Education Standards, 1996 yılında yayınladığı Ulusal Fen Eğitimi Standartları isimli yayında fen okuryazarlığını, ekonomik üretkenliğe, kültürel ve sivil olaylara katılma, kişisel kararlar verme için gerekli bilimsel kavram ve yöntemleri bilme ve anlama olarak tanımlamıştır (Çepni, 2011:11). Fen ile elde edilen bilgileri uygulamaya koymak ve bu bilgilerin uygulanması adına kolaylıklar sağlamak için her koşulda gelişmiş veya ilkel bir teknoloji uygulamasına ihtiyaç duyulmaktadır. Fen ve teknolojinin birçok ortak yönü bulunmaktadır. Hem bilimsel araştırmalarda, hem teknolojik tasarım süreçlerinde benzer beceriler ve zihinsel kullanılır. Fen ile Teknolojiyi birbirinden ayıran tek özellik amaçlarının farklı olmasıdır. Fenin amacı doğal dünyayı anlayarak açıklamaya çalışmak; teknolojinin amacı ise insanların istek ve ihtiyaçlarını karşılamak için doğal dünyada değişiklikler yapmaktır (MEB, 2005:8). Teknoloji denildiğinde akla genelde son model elektronik cihazlar, bilgisayarlar ve ileri çağlardaki muhtemel yaşam ortamlarına dair icatlar gelmektedir. Ancak teknoloji sadece bilgisayar ve bunun gibi elektronik cihazlardan ibaret bir uygulama değildir. Teknoloji, tüm bilim alanlarında elde edilen kavram ve becerileri kullanan bir bilgi türü olmakla birlikte, yeni ulaşılan bilgi ve kavramların insanların hizmetlerine sunulmasında araç görevi gören bir süreçtir. Teknoloji genel olarak bilim ile onun uygulanması arasında bir köprü görevi gören disiplin olarak tanımlanmakla birlikte başka birçok farklı tanımından da söz edilmektedir. Simon, 1983 yılında teknolojiyi şöyle tanımlamıştır: Teknoloji, insanın bilimi kullanarak doğaya üstünlük kurmak için tasarladığı rasyonel bir disiplindir (Kaya, 2005:24). McDermott'un, 1981 yılında yaptığı teknoloji tanımı ise şöyledir: Teknoloji somut ve deneysel anlamda temel olarak teknik yönden yeterli küçük bir grubun örgütlü bir hiyerarşi yardımıyla bütünün geri kalanı (insanlar, olaylar, makineler vb.) üzerinde denetimi sağlamasıdır." Teknoloji bilimsel bilginin uygulanmasıdır. Ayrıca teknoloji, toplanan bilimsel bilginin yeni ürün ve sanayi süreçleri elde etmek üzere daha sistematik ve güdümlü uygulanması olarak tanımlanabilir (DPT, 1998:18). Bu araştırmanın amacı ve sınırlılıkları Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının teknoloji ile ilgili bilgilerinin ve teknolojik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgi düzeylerinin araştırılmasıdır. Veriler, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümünde okuyan 12 öğrenciye uygulanan testten elde edilen sonuçlarla sınırlıdır.
YÖNTEM Bu araştırma tarama türünde nitel bir araştırmadır. Veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen 6 açık uçlu sorudan oluşan teknoloji bilgi anketi kullanılmıştır. Taslak olarak hazırlanan anket, geçerlik çalışması için alan uzmanlarının incelemesine sunulmuş, gerekli incelemeler yapılıp dönütler alındıktan sonra ankette düzeltme işlemi gerçekleştirilmiştir. Ayrıca anket katılımcılara uygulanmadan önce 5 fen bilgisi öğretmeni adayına uygulanmış, gelen dönütler doğrultusunda anket üzerinde gerekli düzenlemeler yapılarak ankete son hali verilmiştir. Uygulamaya hazır olan anket Mart 2012 tarihinde fen bilgisi öğretmeni adaylarına uygulanmıştır. Araştırmanın güvenirliğini gerçekleştirmek amacıyla, fen bilgisi öğretmeni adaylarının açık uçlu sorulara verdikleri yanıtlar araştırmacı ve alandan bir uzman ile incelenerek Görüş Birliği ve Görüş Ayrılığı olan maddeler belirlenmiştir. Araştırmanın güvenirliği için Miles ve Haberman ın (1994) belirttiği formül kullanılmıştır. Bu hesaplama sonucunda P = 88 değeri bulunmuş ve araştırma güvenilir kabul edilmiştir. P (Uzlaşma Yüzdesi) = [ Na (Görüş Birliği) / Na (Görüş Birliği) + Nd(Görüş Ayrılığı) ] x 100 Verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi (Bogdan ve Biklen, 1998) kullanılmış, sonuçlar daha sonra nicel olarak sunulmuştur. Çalışmamızın sonucunda öğretmen adaylarının teknolojiyi en çok hayatımızı kolaylaştıran her şeydir şeklinde ifade etikleri görülmüştür. Diğer taraftan teknolojik ürünler konusunda ise yalnızca elektronik ve mekanik ürünlerin teknolojik ürün olarak algılandığı belirlenmiştir. Örneklem Çalışmamızın katılımcılarını kolay ulaşılabilir örnekleme yöntemi ile belirlenen, Gazi Üniversitesinde 2011-2012 yılı bahar yarıyılında öğrenim gören 1. Sınıf öğrencilerinden 3 kişi, 2. Sınıf öğrencilerinden 3 kişi, 3. Sınıf öğrencilerinden 3 kişi ve 4. Sınıf öğrencilerinden 3 kişi olmak üzere toplamda 12 Fen ilgisi öğretmeni adayı oluşturmaktadır. BULGULAR Bu bölümde sırasıyla uygulanan anketten elde edilen veriler ve bu verilere ilişkin istatistiksel bulgular ile gözlem verileri sunulacaktır. Toplam 12 Fen ve Teknoloji öğretmen adayına uygulanan açık uçlu sorulardan elde edilen veriler belli temalara ayrılarak frekansları aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir. Tablo 1. Öğretmen adaylarının Teknoloji nedir? sorusuna verdikleri cevapların dağılımı 1.İnsanların yaşamını kolaylaştırır 8 2. Yeni buluşlardır 1 3. Bilimle kaynaşmadır 1 4. Yapılan her şeydir 4 5. Yeniliktir 3 6. Gelişmelerdir 1 7. Bilimsel gelişmelerdir 3
8. Faydalıdır 1 9. Yeni ürünlerdir 1 10. Araç/Gereçlerdir 1 11. Alandır 1 12. Bilimle bilişimin kaynaşmasıdır 1 Tablo 1. İncelendiğinde öğretmen adaylarının Teknoloji nedir? sorusuna vermiş oldukları yanıtlardan en yüksek frekansa sahip temaların İnsanların yaşamını kolaylaştırır, Yapılan her şeydir, Yeniliktir, Bilimsel gelişmelerdir olduğu görülmektedir. Bu durum öğretmen adaylarının teknolojinin tanımı konusunda bilgi düzeylerinin yeterli düzeyde olduğunu göstermektedir. Tablo 2. Öğretmen adaylarının Teknolojik ürün nedir? Hangi ürünler teknolojik ürün kapsamına girer? Neden? sorusuna verdikleri cevapların dağılımı 1. Hayatımızda olan birçok ürün 1 2. Telefon/Cep telefonu 4 3. Bilgisayar/İnternet 6 4. Televizyon 4 5. Fotoğraf makinesi/kamera 3 6. Bulaşık/Çamaşır makinesi 1 7. Sürekli gelişim göstermektedir 1 8. Bilimin geliştirdiği her şey 3 9. Bilimin sonuçlarıdır 1 10. Hayatımızı kolaylaştıran her ürün 6 11. Yeniliktir 1 12. İnsanlığa faydalı olabilecek ürünler 1 13. İnsanlığın keşfiyle bulunmuştur 1 14. En son çıkan ürünlerdir 1 15. Elektrikle çalışabilecek şeylerdir 1 16. Zamandan ve enerjiden kazanç sağlayan şeylerdir 2 Tablo 3. Öğretmen adaylarının Çevrenizde kullandığınız teknolojik ürünlere örnekler veriniz. sorusuna verdikleri cevapların dağılımı 1. Cep telefonu 8 2. Bilgisayar/Laptop 8 3. Ses kayıt cihazı 2 4. Televizyon 5 5. Bulaşık/Çamaşır makinesi 3 6. Fotoğraf makinesi 3 7. Mutfak eşyaları (beyaz eşyalar) 2
8. Mp3 çalar 1 9. İnternet 1 10. Akıllı tahta 1 11. Projeksiyon 2 12. Flash bellek 1 13. Hafıza kartı 1 14. Mikroskop 1 15. Araba 1 16. Toplu taşıma araçları 1 Tablo 2 ve 3 İncelendiğinde öğretmen adaylarının Teknolojik ürün nedir? Hangi ürünler teknolojik ürün kapsamına girer? Neden? ve Çevrenizde kullandığınız teknolojik ürünlere örnekler veriniz. sorularına vermiş oldukları yanıtlardan en yüksek frekansa sahip temaların Hayatımızı kolaylaştıran her ürün, Bilgisayar/İnternet, Televizyon, Telefon/Cep telefonu olduğu görülmektedir. Bu durum öğretmen adaylarının teknolojik ürün tanımı konusunda bilgi düzeylerinin sadece elektronik cihazlarla sınırlı olduğunu göstermektedir. Tablo 4. Öğretmen adaylarının Tel toka teknolojik bir ürün müdür? sorusuna verdikleri cevapların dağılımı 1. Hayatımızı kolaylaştırdığı için olabilir 3 2. Olabilir 1 3. Zannetmiyorum Olamaz 6 4. Ama bir buluş olmadığı için olamaz 1 5. Hep aynı gelişmeyi gösterir 2 6. Tel toka bir gelişmedir 1 7. Tel toka basit bir üründür 2 8. Toplumun tamamına hitap etmediği için değildir 1 9. Kullanıma bağlı olarak değişir 2 10. Şu an değildir. Ama geçmişte olabilir 1 Tablo 4. İncelendiğinde öğretmen adaylarının Tel toka teknolojik bir ürün müdür? sorusuna vermiş oldukları yanıtlardan en yüksek frekansa sahip temaların Zannetmiyorum Olamaz, Hayatımızı kolaylaştırdığı için olabilir, Hep aynı gelişmeyi gösterir, Tel toka basit bir üründür, Kullanıma bağlı olarak değişir olduğu görülmektedir. Bu durum öğretmen adaylarının çelişkili yanıtlar verdikleri saptanmıştır. Ayrıca tel tokanın teknolojik bir ürün olarak kabul edilmediği görüşü daha baskındır.
Tablo 5. Öğretmen adaylarının Tel toka ile cep telefonu arasında ne gibi farklar vardır? sorusuna verdikleri cevapların dağılımı 1. Cep telefonu daha çok gelişmiştir ve düzenli bir gelişme gösterir 2 2. Biri teknolojik ürün diğeri değildir 1 3. Cep telefonu mekanik ve fizik konusudur 1 4. Cep telefonu daha fazla iş yapar 1 5. Tel toka sadece hayatı kolaylaştırır 1 6. Cep telefonu geniş bir kitleye hitap eder 2 7. Tel toka teknolojik ürün kapsamına girmez 4 8. Cep telefonu daha uzun uğraşlar sonucunda bulunmuştur 2 9. İkisi arasında oldukça fark vardır 2 10. Cep telefonu belli bir düşünce sonucunda bulunmuştur 3 11. Cep telefonu iletişimi sağlar ve farklı yararları vardır 1 12. Cep telefonunda batarya, çip gibi karmaşık yapılar var tel toka ise sadece teldir 3 Tablo 5. İncelendiğinde öğretmen adaylarının Tel toka ile cep telefonu arasında ne gibi farklar vardır? sorusuna vermiş oldukları yanıtlardan en yüksek frekansa sahip temaların Tel toka teknolojik ürün kapsamına girmez, Cep telefonu belli bir düşünce sonucunda bulunmuştur, Cep telefonunda batarya, çip gibi karmaşık yapılar var tel toka ise sadece teldir olduğu görülmektedir. Bu durum öğretmen adaylarının tel tokayı teknoloji ürünü olarak görmedikleri belirlenmiştir. Teknolojik ürünlerin karmaşık bir yapıya sahip olması gerektiği düşüncesi yaygındır. Tablo 6. Öğretmen adaylarının Siz bir teknolojik ürün üretseydiniz nasıl bir ürün sunardınız? Neden? sorusuna verdikleri cevapların dağılımı 1. Uyku ve açlık problemini çözecek bir ürün sunardım 1 2. Sağlık alanında bir ürün sunardım 1 3. Görme engelliler için ses yazılımlarını geliştirirdim, cep telefonu yapardım 2 4. Kendi kendine giden bir araç yapardım 1 5. İstenileni veren bir buzdolabı yapardım 1 6. Engellilerin yaşamını kolaylaştırmak için bir ürün sunardım 2 7. Cep telefonunda konuşmayı daha da basit hale getirirdim 1 8. Işınlanma teknolojisini geliştirirdim 1
9. Fen ve teknoloji dersini daha anlaşılır hale getirmek için özel bir alet yapardım 10. Akıllı ev yapardım 1 1 Tablo 6. İncelendiğinde öğretmen adaylarının Siz bir teknolojik ürün üretseydiniz nasıl bir ürün sunardınız? Neden? sorusuna vermiş oldukları yanıtlardan en yüksek frekansa sahip temaların Görme engelliler için ses yazılımlarını geliştirirdim, cep telefonu yapardım, Engellilerin yaşamını kolaylaştırmak için bir ürün sunardım olduğu görülmektedir. Bu durum öğretmen adaylarının çevresindeki engelli vatandaşların hayat standartlarının iyileştirilmesi yönünde teknolojinin ilerlemesi gerektiğini düşünmektedirler. TARTIŞMA Fen ve teknoloji öğretmen adaylarına uygulanan 6 açık uçlu sorulardan elde edilen verilere göre teknoloji tanımı konusundaki bilgi düzeylerinin yeterli olduğu görülmektedir. Ayrıca, teknolojik ürün konusunda 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin; 1. ve 2. Sınıf öğrencilerine göre daha bilinçli cevaplar verdikleri görülmüştür. Alınan cevaplara göre teknolojik ürünlerin daha karmaşık yapıları olmaları gerektiği düşüncesi yaygın olup, teknolojik ürünlere daha çok mekanik ve elektronik cihazlar örnek verilmiştir. Açık uçlu sorularda yer alan tel toka teknolojik bir ürün müdür? Soruna verilen yanıtlar doğrultusunda öğretmen adaylarının çelişkili cevaplar verdikleri görülmüştür. Teknolojinin tanımı içerisinde yer alan Hayatımızı kolaylaştırır ifadesinden yola çıkarak bazı öğretmen adayları teknolojik bir ürün olabilir yanıtını verirken bir kısmı da basit yapılı olduğu için teknolojik bir ürün olarak görmemiştir. Ayrıca, teknolojik ürün tasarımı konusunda verilen cevaplar ise engelli vatandaşların yaşamını kolaylaştırmak için bir ürün geliştirmek üzerine olmuştur. SONUÇ VE ÖNERİLER Çalışmada elde edilen verilere dayalı olarak; fen ve teknoloji öğretmen adaylarının fen bilimlerinin yanı sıra teknoloji konusunda da eğitilmeleri gerekliliği söz konusudur. Değişen yaşam şartları ve zamanın getirdiği yeniliklere ayak uydurabilmek için temel kavramlar olan teknoloji ve teknolojik ürün bilgisi üzerinde durulması gerekir. Bunu da en iyi fen ve teknoloji öğretmenlerinin bilmesi ve yeni nesillere aktarması gerekir. Bu nedenle yapılan çalışma doğrultusunda; Fen ve teknoloji öğretmenliği bölümü öğretim programlarında bulunan Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme dersi kapsamında teknoloji ile ilgili kavramlara ve uygulamalara yer verilmelidir. Teşekkürler Adayların daha rahat teknoloji araştırılmalarına yön verilmelidir. Basit teknolojik materyal hazırlama ve geliştirme yöntemleri hakkında öğretmen adaylarımıza kurslarla bilgilendirilmelidir. Bu çalışmanın yürütülme sürecinde araştırmaya katkı sağlayan fen ve teknoloji öğretmen adaylarına ve bulguların değerlendirilmesi sürecinde bize yardımcı olan Arş. Gör. Pınar FETTAHLIOĞLU ve Arş. Gör. Ezgi GÜVEN e teşekkür ederiz.
KAYNAKLAR Alkan, C. (1996). Eğitim Teknolojisi, Atilla Yayıncılık Kitabevi, Ankara, Bogdan, R. C. & Biklen, S. K. (1998). Qualitative Research for Education: An Introduction to Theory and Methods. Boston: Allyn & Bacon. Çepni, S. (2010). Kuramdan Uygulamaya Fen Ve Teknoloji Öğretimi, Pegem A Yayıncılık, Ankara, DPT., Bilim ve Teknoloji, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Plan Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, (1994). Kaya, Z., (2005). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Pegem A Yayıncılık, Ankara MEB Talim ve Terbiye Kurulu, (2005). İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Miles, M.B. ve Huberman, M.A (1994). An Expanded Sourcebook Qualitative Data Analysis. London: Sage Publication. NTCM Publications, (2000). Principles and Standarts for School Mathematics. Sayın, M., İlköğretim iş eğitimi (Teknoloji eğitimi) programının teknoloji, atölye ortamları ve materyaller açısından değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1 (2001). Yangın, S. ve Dindar, H. İlköğretim Fen ve Teknoloji Programındaki Değişimin Öğretmenlere Yansımaları, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education) 33: 240-252 (2007).