D. İKLİMLENDİRME SİSTEMLERİNDE MONTAJ-İŞLETME-BAKIM-TAMİR Bir iklimlendirme sisteminin arıza yapmadan ve bekleneni verecek şekilde çalışması: 1)Tesisatın kurulması, ilk çalıştırılması, ayarlanıp devamlı hizmete sokulması sırasında yapılan işlerin bilinçli olarak ve temizlik ön planda tutularak yapılması 2)Tesisatın çalışmaya devam ettiği sürece periyodik bakım ve kontrollerinin muntazaman yapılması, görülen aksaklık ve anormal durumlara hemen müdahale edilmesi hususlarının noksansız, aksatmadan ve geciktirmeden yapılması ile mümkün olabilir. İklimlendirme sisteminin arıza yapmadan ve bekleneni verecek şekilde çalışmasının birinci ve en önemli gereği sistemin montajının gereken şekilde yapılmış olmasıdır. Montajı yapan teknisyenin soğutma konusunu iyi bilmesi ve mekanik nosyonunu iyi kavramış olması işi büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. Montör kullanacağı takımlarını iyi tanımalı, malzeme ihtiyaçlarını çıkartabilmeli ( Boru, fittings, kaynak teli, temizleme malzemesi ) ve işe başlamadan önce işlerini planlayarak gerekirse sistemin uygulama krokisini yapmalıdır. 1.GÜVENLĠK TEDBĠRLERĠ : Klima cihazı ve ekipmanlarının montajı ve servisleri, elektriksel olaylar ve sistem basıncından dolayı tehlikelidir. Bu nedenle klima cihazı ve ekipmanlarının servis, montaj ve bakımları sadece yetiştirilmiş ve kalifiye personel tarafından yapılmalıdır. Konu hakkında bilgisi olmayan kişilerin sadece ünitelerin ve filtrelerin temizliği gibi basit bakım işlemlerini yapmalarına izin verilmelidir. Diğer bütün işlemler yetiştirilmiş servis personelleri tarafından yapılmalıdır. 2. MONTAJ YERĠNĠN SEÇĠMĠ : Genellikle yer seçimi aşağıdaki maddeler göz önünde bulundurularak yapılır ancak değişik tiplerde ( kanallı, kaset tipi vs. )bazı yer seçimi farklılıkları görülebilmektedir. Ġç Üniteler Ġçin : Yerleşim yeri yanıcı gazların yakınında seçilmemelidir. Cihaz yerleşim yeri direk olarak güneş ışığına maruz kalmayacak bir bölge olmalıdır. Klimayı mutfağa ve makinaların yağlı ortamda çalıştığı yerlere yerleştirdiğinizde, yağ dumanını direkt olarak emmeyecek bir yer yerleştiriniz. Yüksek frekans yayacak makine olup olmadığını kontrol ediniz. Ünite performansını etkileyecek kadar büyük ısı kaynaklarının yakınına yerleştirilmemelidir. Ünite çok fazla rutubetli olan ortamlara yerleştirilmemelidir.
Hava sirkülasyonunun engellenmeyeceği bir yer seçimi yapılmalıdır. Yerleşim yeri, odayı en iyi şekilde ısıtıp soğutacak bir köşeye ve mümkün olduğunca yüksek bir noktada olmalıdır. Seçilen yer boruların, drenaj hattının, elektrik hattının dış üniteye ulaşabileceği en kısa yer olması ve binanın delme işlemi yapmaya müsait olması. Cihazın yeri servis işlemlerine mümkün olduğunca imkan verir şekilde olmalıdır. Üniteyi bakım kolaylığı ve devamlı serbest hava alacak yan ve üst boşluğa sahip konumda monte ediniz. Ünitenin monte edildiği yüzey ağırlığını çekebileceği konstrüksiyona sahip olmalıdır. DıĢ Üniteler Ġçin : Direkt güneş ışığına maruz kalacak şekilde monte edilmemelidir. Hava akışına engel teşkil etmeyen kör bir nokta montaj yeri için idealdir. Ünite için yazın mümkün olduğu kadar soğuyabileceği, kışın ise mümkün olabildiğince sıcak kalabileceği korunaklı bölgeler tercih edilmelidir. Isı kaynaklarına, egzost fanlarına, buhar ve yanıcı gaz kaynaklarına yakın montajdan kaçınılmalıdır. Ünite mümkün olduğunca kuvvetli rüzgar alan yerlere montaj edilmemelidir. Eğer bu durum kaçınılmaz ise dış ünitenin 2-3 metre önüne rüzgarı perdeleme amaçlı olarak bir duvar yapılabilir. (cihaz yere monte ediliyorsa) Aşırı derecede nemli ortamlara cihaz montajından kaçınılmalıdır. Ünitelerin arka bölümünü mümkün olduğunca kuzeye doğru monte etmek gereklidir. Ünite bina cephesine ve altından insanların geçtiği bir bölüme monte edildiğinde drenaj suyunun ısıtma esnasında dış üniteden akıp çevreye rahatsızlık verebileceği kesinlikle göz ardı edilmemelidir. Ünite servis verebilir kolaylıkta montaj edilmelidir. Cihazın üzerine kurulduğu yapı elemanı, cihazın ağırlığını ve titreşimlerini taşıyabilir olmalıdır. 3. BAKIR BORU TESĠSATI ÇEKĠLMESĠ: Bakır boru tesisatı döģenirken hatırda tutulması gereken hususlar; Bakır boru hattı mümkün olduğu kadar kısa tutulmalı, az sayıda dirsek ve fıttings kullanılmasına gayret edilmelidir.
Boruların dış darbeye maruz kalabilecek yerlerde, koruyucu tedbirler alınmalıdır. Akış yönünde bakır boruların %0,5 eğimlendirilmesi tavsiye edilir. R 22 mükemmel bir temizleyici, kir eritici maddedir. Bu soğutucu akışkan metal gözeneklerinden ve kötü yapılmış kaynak irtibatlarından yol bularak, azot ve karbondioksit yapılan muayenede ortaya çıkmayan kaçaklar meydana getirir. Bu sebeple, soğutucu akışkan taşıyan boruları montaja başlamadan önce mutlak suretle iyice temizlenmeli ve boru irtibatları çok iyi yapılmalıdır. Bakır boru hattını döģemeye baģlamadan önce ; Bakır boruda görülür bir kirlilik varsa temiz, tüysüz bir bez boruların içinden bir tel ile çekilerek kaba pislikler ve toz temizlenir, tekrar başka bir temiz bez R-11 ile iyice ıslatılıp aynı şekilde borunun içinden çekilmeli ve bezin pislikten boyanması kesilinceye kadar bu işleme devam edilmelidir. üçüncü işlem olarak başka bir tüysüz temiz bez kompresör yağına batırılıp iyice sıkıldıktan sonra borudan aynı şekilde çekilecek nihayet kuru tüysüz bir bez borudan geçirilerek yağ kalıntılarını silecektir. Aşırı derecede pis ve hasarlı borular kullanılmamalıdır. Kaynak yapılırken dikkat edilecek hususlar ; Borular kesilirken tam dik ve düzgün kesilmeli, fıttingsin çepeçevre oturması sağlanmalıdır. Böylece kaynağın boru içine akması önlenir. Boru kesme işlemi mutlaka boru makası ile yapılmalıdır. Bakır borunun kaynak yapılacak yerinin dış kısmı ve fıtingsin iç kısmı zımparayla temizlenmeli, bütün fıtingsler ve okside olmuş kısımlar temizlenmeli, temizlenen yerlere el sürülmemelidir. Yan elemanların aşırı sıcaklıktan etkilenecek kısımlarını, boruları kaynak yaparken üzerleri ıslak bezle sarılmalıdır. Bakır boruyu kaynak yaparken iyi bir cins pasta kullanılması, boruyu ve fıtings malzemesinin oksitlenmesini önlemede ve iyi bir kaynak kalitesi için gereklidir. ( fazla pasta sisteme girip filtrede, valflerde, motor sargılarında vs. kimyasal reaksiyon sonucu zarar verir. ) Sisteme rutubet, pislik ve hava girmemesi için gerekli önlemler alınmalı, uzun süre açık ağız tutulmamalıdır. Kaynak yapılırken iç yüzeylerde sıcak etkisiyle oksitlenmeyi önlemek için çok düşük basınçta kuru azot yada karbondioksit üflenmelidir. Kaynak sırasında kaynatılan parçalar sıkıca tespit edilmelidir. Kaynak yaparken ısının kontrolü çok mühimdir. Fittingsten daha önce boru ısıtılmalı, hatta fittings ısıtılırken alev ileri geri oynatılarak hem boru, hem fittingse tutulup borunun soğutulması önlenmelidir. Alev fittings tarafından boruya doğru yöneltilmelidir. Isıtma esnasında zaman zaman kaynak telini boruya dokundurun, erimeye başlarsa sıcaklık tamamdır. Kaynak telini hiçbir zaman alevle eritmeyin, kaynak teli temasla eriyecek duruma gelince, alevi fittingsin ortasına
ve dibe doğru geri çekip kaynağın arkasından hafifçe devam edilmelidir. Kaynağın daha temiz ve güzel görünmesi için hemen temiz bir bezle siliniz. Kaynak soğumasının daha çabuk olması isteniyorsa ıslak bir bez, kaynak yapılan bölüme tutulabilir. Oksiasetilen alevi hiçbir zaman fazla oksijenli olmamalıdır, aksi halde oksitlenme çok fazla olur. Ayrıca, alev yağsız, dumansız ve temiz bir ısıtıcı alevi olmalıdır. Bakır boruların birleştirilmesinde iki değişik yöntem uygulanır: (a) Vidalı- Rakorlu bağlantı, (b) Kaynaklı Bağlantı. Vidalı-rekorlu bağlantı ¼ ila ¾ boru çapları arasında sık sık uygulanmaktadır. Kolaylıkla yapılabilmesi ve istendiğinde sökülebilmesi tercih nedenlerinin başında gelir. Bu tür bağlantı yapılırken bakır boru düzgün olarak kesilip ağzının iç kısmı temizlenmeli ve havşa takımına, ağızın konik kısmına tam yetecek kadar fazlalık bırakılarak takılıp iyice sıkılmalıdır. Havşa açılırken, sıkma kolu devamlı sıkma yönünde çevrilmemeli, yarım turda bir hafifçe geriye gevşetilerek tekrar sıkılmaya devam edilmelidir. Havşa tam olarak açıldığında daha fazla bastırılmamalı ve havşanın ağzındaki bakırın kalınlığı inceltilerek ezilmelidir. Soğutma sistemi boru şebekesinden 2 esas görev beklendiği daima hatırda tutulmalıdır. Bunlar; Soğutucu akışkanın taşınması, dolaşımı, Yağlama yağının kompresöre geri getirilmesi, Fakat bunlar, ancak sistem temiz ve sızdırmaz konumda olduğu sürece geçerlidir. Sistemin montajı sırasında temiz tutulması en önemli konudur. Sistemin temizliğini etkileyici ve bozucu maddeler şunlardır; Hava ve diğer yoğunlaşmayan gazlar Rutubet ( su ve su buharı ) Kaynak pastası Bakır oksit Muhtelif eriyikler Metal talaşları, pislik, elyaflar vs. Kaynak yan ürünleri Bu maddelerin bazılarını boru montajından sonra sistemden atmak imkanı vardır, fakat diğerleri sistemde kalacak ve zararlı sonuçlar verecektir. 4. PENCERE TĠPĠ KLĠMALARIN MONTAJI: Pencere tipi klimalar yaygın olarak kullanılırlar. Monte edilmeleri kolaydır. Ünitenin kondenser kısmı dışa doğru konulur. Dış hava bir fan yardımı ile kondensere, oda içine de diğer fan yardımı ile filtrelenmiş hava evaporatöre sevk edilir. Genelde hava akışını sağlayan iki fanda aynı motor tarafından döndürülür.
Pencere tipi klimalar pencere harici duvara özel bölme yapılıp monte edilebilir. Pencere tipi klimaların montajı; Klima pencereye monte edildiği zaman metal plakalar, lastik contalar, yerleşim elemanları prospektüsünde belirtildiği biçimde doğru ve eksiksiz olmalıdır. Klimanın montajında drenajı temin etmek için dışa doğru 0,7cm lik eğim verilmelidir. Konsolun çok iyi yapılmış olması gerekir. Drenajın kesinlikle bir gidere bağlantısı yapılmış olmalıdır. 5. ELEKTRĠKSEL BAĞLANTI TEDBĠRLERĠ: Cihazı besleyen enerjiyi asla diğer ekipmanlarla ortak kullanmayın. Cihaza ait bir enerji hattının olmasına dikkat ediniz. Elektrik bağlantısının yerel elektrik standartlarına uygun olmasına dikkat ediniz. Cihaza enerji beslemesi yapmadan önce voltajı ölçün, cihaz üzerindeki etiket plakasından okunan değerler ile +/- %10 eşit olduğunu görün. 6. TEST ÇALIġTIRILMASI: Termostat düğmesini ayarlayın. ( testten sonra uygun konuma getirin. ) Çalışma voltajını ölçün. Cihazı çalıştırın Eğer oda sıcaklığı düşükse cihaz çalışmaz. Bu durumda sıcaklık sensörünü elinizle tutup ısınmasını sağlayınız. Kompresörün devreye girmesini bekleyiniz. Cihazı kurma işlemi bittikten sonra aşağıdaki noktaları kontrol edin; İç ünite güvenli şekilde kurulmuş mu? Gaz kaçağı olup olmadığını kontrol ettiniz mi? Tesisat esnasında izolelerin deforme olup olmadığını kontrol ettiniz mi? Drenaj suyu bir engelle karşılaşmadan akabiliyor mu? Cihaz voltaj ölçüsü ile elektrik hattı voltajı aynı mı? Doğru kablo ve boru çapları kullandınız mı? İç ve dış ünitelerinin hava sirkülasyonunu engelleyici herhangi bir unsur var mı? Termostatı uygun sıcaklığa ayarladınız mı? 7. KLĠMALARIN BAKIMI: 1.Filtrelerin haftada bir temizlenmesi. 2.Evaporatör, kondenser, fan kanatları, fan motoru ve klima kafesi temizliği yapılır. 3.Fan motorunun veya motorlarının, yataklarının yağlanması ve gözden geçirilmesi. Sızan yağları silinmesi önemlidir. Fan kanatlarından sızan yağlar temizlenmezse, üzerinde toz ve pislik birikir ve hava akışını engeller. Cihazın içi elektrik süpürgesi ile
temizlenebilir. Petekli evaporatör ve kondenserler temizlenirken tel fırça kullanılmalıdır. Cihaz ev dışına çıkarılırsa deterjan ve su kullanılabilir. Ayrıca temizleme bitince petekler tarakla düzeltilmelidir. 4.Fan motorların kontrolünde, fanın şafta iyi sıkıştırılmış olup olmadığına dikkat edilmelidir.fan ve şaftın pozisyonu iyi olmalı, kanatların eğilmesine veya bükülmesine dikkat edilmeli, dönmede balansın iyi olması gerekmektedir. Aksi halde yatak aşınması ve aşırı ses meydana gelir. 5.Cihazın drenajına da dikkat edilmeli temizliğine ve tıkanma olup olmadığı kontrol edilmelidir. 6.Düzenli ve bilinçli yapılan bakım cihazın ömrünü artırır ve verimli çalışmasını sağlar. Yapılan kontrollerde alınan sonuçları tarih belirterek kaydedilmesi gereklidir. 7.Hava kanalı damperleri, toplayıcı ve dağıtıcı menfezlerin kontrolü yapılır. 8.Emiş ve basma basınçları manifold seti ile ölçülür. 9.İç ünite serpantinleri özel alüminyum temizleyici madde ile temizlenecek daha sonrada su ile ilaç ve pislik iyice yıkanacaktır. 10.İç ünite kablo bağlantıları fan balans kontrolü çektiği akım çektiği güç ölçümleri yapılacaktır. 11.Kompresör ve fan motoru akım ve güçleri ölçülecektir. 12.Elektronik kart özel olarak test edilecektir. 13.Gaz basınçları dış sıcaklığa bağlı olarak kontrol edilecek, gaz şarjı gerekiyor ise şarj işlemi gerçekleştirilecektir. 14.Bakır boru tesisatının tamamı ezilme ve delinmelere karşı; özellikle birleştirme ve kaynak yapılmış bölgeler tek tek kontrol edilecektir. 15.Tüm soket bağlantılarının ve kablo bağlantı noktaların tek tek kontrolü. 16.Drenaj tavası ve hattının temizliği. 8. SOĞUTMA SĠSTEMĠNDE BULUNMASI ĠSTENMEYEN MADDELER ve ETKĠLERĠ : Soğutma sisteminde bulunması istenmeyen fakat alınan önlemlerin yetersizliği halinde sisteme kolayca giren iki zararlı madde su ve havadır. Su ve hava her türlü soğutma sisteminin en büyük düşmanlarındır. Bunların sistemde olması korozyon, çamurlaşma, bakır kaplaması, karbonlaşma, gibi kompresöre çok zarar veren reaksiyonlar meydana getirirler ve sonuç daima kompresör arızası ve hatta hasarıdır. Eğer sisteme girmişlerse atılmaları mümkündür. Soğutma sisteminde su: Soğutma sistemine genellikle su buharı
şeklinde ve çoğu zaman hava ile birlikte giren su sisteme girdikten sonra buhar,su veya katı ( buz ) hallerinin her hangi birisi halinde bulunabilir. Sistemde su (rutubet) bulunmasının meydana getirebileceği zararlar şunlardır: a)kılcal boru veya genleşme valinde donma tıkanma yaparak soğutucu akışkanın akışını engeller. b)metallerin korozyonuna neden olur. c)bakır kaplanması olayına sebep olur. ( hidroliz ile ) d)hermetik Kompresör motorunun izolesini bozar ve sonuçta yanmasına sebep olur. Nemin sisteme girmesi sonucu oluşan zararları en düşük seviyeye indirilmesi için filtre-kurutucu kullanılır. (kurutucu). Kurutucular neme karşı çekiciliği fazla olan kimyasal madde ile teçhiz edilmiştir. Soğutma sisteminde hava; Teneffüs ettiğimiz havanın azot, oksijenden meydana geldiği malumdur. Klima ve soğutma tekniği uygulamalarında karşılaşılan sıcaklıklarda her iki madde de gaz haldedir ve sıvılaşmaz. Bu sebeple soğutmacılıkta bu maddelere yoğuşmayan gazlar denir. Bu maddelerin sistemde bulunması soğutucu akışkan basıncına ilaveten, oksijen, azotun da kısmi basınçları sistem basıncını artıracak ve sıcaklığın artmasıyla bu basınç daha da yükselecektir. Sistemden havanın atılması vakuma alarak giderilebilir. 9. ISITMA ÇEVRĠMĠNDE ( HEAT PUMP ) GAZ ġarji: Soğutma çevriminde olduğu gibi, sistemin düzgün bir biçimde şarj edildiğinden emin olmanın en iyi yolu: hattın ölçüsüne, uzunluğuna ve sistemdeki diğer ekipmanlara göre eklenecek şarj miktarını tartarak eklemektir. Aşağıda verilen yöntem, ısıtma modunda kompresördeki sıcak gaz deşarjını ölçerek sistem şarjını kontrol etmek için kullanılabilir. 1..Sistemin en az 20 dakika çalışmasına izin verilir. 2.Kompresör ve dört yollu vana arasına sıcak gaz deşarj hattına elektronik bir termometrenin kovanı monte edilerek izole edilir. Not: Kovanın dış havaya karşı iyice izole edildiğinden emin olunur. 3.Kovan yerleştirildikten sonra sistemin en az 10 dakika daha çalışmasına izin verilir. Sonra hassa bir elektronik termometre ile kovandan gaz deşarj sıcaklığı ölçülür. 4. Elektronik termostatı kullanarak dış çevre sıcaklığı ölçülür. 5.Kontrol açısından, sıcak gaz hattındaki sıcaklık, dış hava
sıcaklığından 55.5 C fazla olmalıdır. Örnek : Düzgün bir şarj için, dış havanın sıcaklığının 25 C olduğu bir yerde termometrenin kovanından ölçülen değerin 80.5 C olması gereklidir. Eğer ölçülen sıcaklık değeri, dış hava sıcaklığı değerinden + 55.5 C den daha yüksek veya düşükse; sistem şarjı, sıcaklığı düşürmek için gaz eklemesi yapılarak ve sıcaklığı artırmak için gaz eksiltilmesi yapılarak ayarlanmalıdır. Not: Bu şekilde sistem şarjını ayarlarken, bir sonraki sıcaklık değerini ölçmeden önce sistemin en az 10 dakika çalışmasına izin verilmesi gerekir. 10. SĠSTEMDE YAĞ ÇEVRĠMĠ: Kompresör yağının tekrar kompresöre dönmesi zorunludur. Borularda yağın birikmesi önlenmelidir bu da akışkanın yağı taşıyacak bir hıza sahip olması ve boru hattının yağ birikmelerine engel olacak şekilde yapılmasına bağlıdır. Sistemdeki yağın kompresörü yağlamaktan başka bir görevi yoktur. Evaporatörde yağ bulunması kapasitesini %20 kadar azaltabilir. Doğru seçilmeyen veya tesis edilmeyen bir boru sistemi aşağıdaki sonuçlara neden olabilir: 1.Yağlama için kompresöre geri dönen yağın eksikliği nedeni ile yanmış kompresör yatakları 2.Kompresöre giren sıvı soğutucu akışkan ve büyük miktardaki yağ nedeni ile kırılmış kompresör valfleri, piston kolları. 3.Yağın Evaporatörde birikmesi sonucu tüm sistem kapasitesinin azalması 11.UZUN HAT UYGULAMALARI : Yağın geri dönüş problemi, yüksek soğutucu akışkan şarjları, düşük yüklerde çalışma ve buna benzer problemlerden dolayı, bu tip tesisatlar özel dikkat gerektirmektedirler. Yüksek tesisatlarda dikkat edilmesi gereken hususlar : 1. 1. 15m. yi geçen her metre mesafe için 28gr. sisteme yağ eklenmelidir. 2. 2. 90 derece dirsek fittings sayısı minimize edilmelidir. Buhar hattındaki basınç düşümünü minumuma indirebilmek için sadece büyük yarıçaplı 90 derece fittings kullanınız. 3. 3. Dikeyde bakır boru mesafesi 10m yi geçmemelidir. 4. 4. Buhar hattı üzerine, hemen iç ünite çıkışına veya ( dış ünite iç ünitenin üst seviyesinde ise ) çatıya doğru çıkış başlangıç noktasına bir yağ kapanı konulmalıdır.
5. 5. Tüm kompresörler karter ısıtıcısına sahip olmalıdır. 6. 6. Tüm üniteler üzerinde geciktirici role kısa devre oluşmasını önlemek için bulunmalıdır. 7. 7. İç ünitenin alt kotta olduğu sistemlerde, iç ünite girişine mutlaka bir yağ kapanı kullanılmalıdır. Hat üzerinde her 6m de bir yağ kapanı kullanılması tavsiye edilir. İç Ünite Yukarıda Dış Ünite Aşağıda Monte Edildiğinde; Soğutucu akışkan hatlarının çok uzun olması ve emişin artmasına bağlı olarak kapasite düşümü göz önüne alınmalıdır. Bunun yanı sıra heat pump cihazlarda, ısıtma kapasitesinde az miktarda bir artış meydana gelebilir. -İç ünitede ters bir buhar hattı kapanı kullanılmalıdır. Kapanın en üst noktası iç ünite evaporatöründen yüksekte olmalıdır. -Yukarıdaki istek ; buhar hattında yoğuşmuş soğutucu akışkan toplanmasını önleyecek ve off-cycle esnasında tam bir sıvı hattı oluşmasını sağlayacaktır. Dış ünitenin iç üniteye göre daha yüksekte olduğu tesisatlarda, her 6m. de bir yağ kapanı kullanılmalıdır. İlk yağ kapanı iç ünitenin hemen çıkışında kullanılmalıdır ve üniteler aynı kotta olsalar dahi bunu her tesisatta mutlaka yapmak gerekir. Neden yağ kapanı kullanıyoruz? Kompresördeki hareketli parçaların aşınmaması için yağlama gereklidir. Dolayısıyla kompresörün içinde yağ ve soğutucu akışkan irtibat halindedir. Böylece yağ akışkanla karışarak likit hattına yürür. Eğer yağ kapanı kullanmaksak ilkin kompresörün yağsız kalarak tahrip olması, ikinci olarak da iç ünite ısı eşanjörünün yağla dolarak bloke olması sorunları ortaya çıkar. C) EVAPORATÖRLER : Soğutmanın gerçekleştiği elemandır. Soğutucu akışkan sıvı halde evaporatöre gelir ve ortamdaki ısıyı absorbe eder ve likit haldeki soğutucu akışkan kaynamaya başlar buharlaşarak kompresöre doğru yol alır. Başka bir ifade ile sıvılaşmış soğutucu akışkanın alçak basınç ve sıcaklıkta buharlaşırken gerekli buharlaşma ısısını ortamdan aldığı ( bu esnada ortam soğumuş olur ) cihazlara denir. D) AKIġ KONTROL ( GENLEġME ) ELEMANI : İstenilen ısı yükünü oluşturmak için Evaporatörde uygun bir basınç ve kaynama noktasını sağlamak ayrıca soğutucunun istenilen debide akması sağlayan elmandır. Bazı basınç düşürme elemanları : Otomatik genleşme valfi Termostatik genleşme valfi Kılcal boru 13. SOĞUTMA SĠSTEMĠNDE KULLANILAN YARDIMCI ELEMANLAR:
Soğutma sistemi yardımcı elemanları sistemin rahatlığına veya verimliliğine katkıda bulunan madde veya cihazlardır. Yardımcı soğutma elemanları temel sistem elemanları ile ulaşılması zor hatta imkansız olan bir performansa ulaşmasına olanak verirler. a) MUFFLER ( SUSTURUCULAR ): Susturucunun görevi, pistonlu kompresörün yarattığı sıcak gaz darbelerini azaltmak, titreşimleri gidermektedir. Tüm pistonlu kompresörler bir miktar titreşim yaratacaktır. Susturucu; basma hattına kompresöre uygun uzaklıkta yerleştirilir. b) PĠSLĠK TUTUCU KURUTUCU ( DRIER ) : Freon türü akışkanların dolaştığı soğutma sistemlerinde nem bulunmamalıdır. Sisteme nem girerse de, uzaklaştırabilmek için kurutucu kullanılmalıdır. Bu yardımcı eleman, sıvı soğutucunun içinden geçeceği bir muhafazadan oluşur. Muhafazanın içinde silika-jel adında kurutucu bir malzeme mevcuttur. Nem yüklü soğutucu, kurutucudan geçerken kurutucu madde nemin bir kısmını alır. Soğutucu yeterince kuru olana veya kurutucu nem tutma kapasitesinin sonuna varana dek, kurutucudan her geçişte biraz daha nem alınır. Kurutucu kapasitesi dolduğunda da değiştirilmesi gerekmektedir. Drier; akan sıvıdaki partikülleri filtre edilerek ikinci bir görevi de yerine getirir. Pislik tutucu - kurutucu filtreler soğutma sisteminde daima sıvı hattında bulunur. Sıvının hacmi gazınkinden çok daha küçük olduğundan, nispeten küçük bir kurutucu kullanılabilir. Bu da maliyeti düşürmede önemli bir unsurdur. c) EMĠġ AKÜMÜLATÖRÜ: Emiş akümülatörü çok önemli bir görev yapan basit bir cihazdır. Sistemde zaman zaman bir miktar sıvı evaporatörden emme hattına kaçacaktır. Bu kompresöre zarar verebilir. İşte akümülatör, bu sıvıyı kompresöre erişmeden yakalayan kapandır. Bu fazla sıvı, kapanda kaynatılır veya buharlaştırılır ve gaz olarak kompresöre geri gönderilir. d) KARTER ISITICISI: Kompresör çalışmıyor iken sıvı soğutucunun kompresör karterinde birikmesini önlemek için kullanılır. Yağ ile soğutucu arasındaki güçlü birleşme eğiliminden dolayı soğutucu, kompresör çalışmadığı sırada, kartere dolabilir. Kompresör sıcaklığı sistemin diğer kısımlarından daha düşük olduğu zaman soğutucunun yoğuştuğu bile görülebilir. Kompresör çalışmıyor iken karterde sıvı toplanması, karterin sistemin diğer kısımlarından daha sıcak tutulabilmesi ile en aza indirilebilir. Karter ısıtıcısı işte bu amaç için tasarlanmıştır. e) SERVĠS VALFLERĠ: Cihazın servis işlemi esnasında şarj, deşarj ve gaz basınç ölçümleri için konulmuş olan valflerdir. Genellikle pirinç türü yumuşak malzemeden imal edildiklerinden, valf üzerinde yapılacak herhangi bir işlem esnasında itina gösterilmelidir. f) PRESOSTATLAR: Basınç kontrol elemanlarıdır. Klima ve soğutma tekniğinde alçak ve yüksek basınç presostatları emniyet elemanı olarak kullanılırlar. Resetli ya da restsiz olarak üretilebilirler. AKCOR klima cihazlarında yüksek basınç presostatları mevcuttur. 14. SOĞUTUCU AKIġKANLAR:
Bir Soğutma çevriminde ısının bir ortamdan alınıp başka bir ortama nakledilmesinde ara madde olarak yararlanılan soğutucu akışkanlar ısı alış-verişini genellikle sıvı halden buhar haline ( Soğutucuevaporatör devresinde ) ve buhar halden sıvı haline ( Yoğuşturucu- Kondenser devresi ) dönüşerek sağlarlar. Soğutucu akışkanların bu görevleri yerine getirmeleri için bazı Fiziksel ve Kimyasal özelliklere sahip olmaları gerekir. Soğutucu akışkanlarda aranması gereken özellikler şunlardır : 1. Evaporatörde ısıyı kolayca absorbe edebilmeli, kondenserde olduğu zaman bu ısıyı kolayca dışarı verebilmelidir. 2. Soğutucu akışkanın buharlaşma ısısı yüksek, yoğuşma basıncı düşük olmalıdır. 3.Kompresör yağı ile soğutma devresinde dolaşımı esnasında sistem elemanları ve sistemde bulunmaması gereken su buharı ile kimyasal reaksiyonlara girmemelidir. 4. Sistemden kaçması halinde canlılara zarar vermemeli, yanıcı ve patlayıcı olmamalıdır. a) R-12 ( Freon 12 ) ( CCL 2 F 2 ): Soğutma amacıyla en çok kullanılan soğutucun akışkandır. Zehirli, parlayıcı ve yanıcı olmaması sebebiyle emniyetli bir maddedir. Kondenserde ısı transferi ve yoğuşma sıcaklıkları bakımından oldukça iyi bir durum gösterir. Buharlaşma ısısının düşük olması sebebiyle sistemde dolaşması gereken akışkan debisi fazladır b) R-22 ( Freon 22 ) ( CHCIF 2 ): Zehirsiz, yanmayan, parlamayan bir akışkandır. Sağlığa ve göze zararlıdır. Derin soğutma uygulamalarına cevap vermek üzere geliştirilmiş bir soğutucu akışkandır. Çalışma basınçları ve sıcaklıkları R-12 den daha yüksek seviyede ve birim soğutma kapasitesi için gerekli tahrik gücü hemen hemen aynıdır. Normal atmosfer basıncında kaynama sıcaklığı 40,8 0 C dir. c) SOĞUTUCU AKIġKANLARIN SAKLANMASI VE NAKLĠYESĠ: Soğutucu akışkanların depolanması ve nakliyesi silindirik kaplar veya tüplerle olur. Tüp yüzeyinde buhar ve sıvı fazlar denge halinde bulunur. Valf açıldığı zaman dışarı taşar. Tüpler hiçbir zaman alevle ve ısı ile temas etmemelidir. Silindirleri, gaz akışını hızlandırmak üzere ısıtmak gerekirse, bunlar ılık su dolu bir kovaya sokularak veya özel tip ısıtıcıları ile ısıtılmalıdır. Silindirler kesinlikle 45 C nin üzerinde bir sıcaklıkta ısıtılmamalıdır. Kolay tanınmaları için renkleri farklıdır. Örneğin; R-12 beyaz, R-22 açık yeşil renktedir. B. SĠSTEM SEÇĠMĠ: Isıtma ve klima sistem seçimi tesisat mühendisliği tasarım ve uygulanmasının en önemli aşamasını oluşturur. Bunun için deneyimli, bilgili olmak ve modern bilgisayar imkanlarından yararlanabilmek gerekir. Günümüzde mühendislik, bilgisayarların yardımı ile artık rutin
hesapların yapımında çıkmış, tamamen sistem seçimi haline dönüşmüştür. Sistem seçimi birçok parametreye bağlı, dolayısıyla programlanamayan bir konudur. Sistem seçiminde pek çok kriter sıralanabilir. Önem sırası mal sahibinin veya satın almayı yapan kişilerin isteklerine göre değişebilir. Bunlar aşağıda verilmiştir: a) Konfor : Sistem seçiminde belki de en önemli faktör konfordur. Seçilecek sistem, iç ortamda beklenen şartları bütün değişen dış hava koşulları dahilinde hep belirli değerlerde tutulabilmelidir. Bu konfor şartları arasında sıcaklık, nem, temizlik, taze hava miktarı ses kirliliği gibi değerler bulunmaktadır. b) KuruluĢ Maliyeti : Kaynakların kısıtlı olması yatırımcıyı çoğu zaman ucuz yatırımlara yöneltmekte ve en önemli kriter haline getirmektedir. Halbuki asıl önemli olan toplam maliyet değeridir. Yani sistemin ekonomik ömrü içerisinde ortaya çıkan işletme ve yatırım maliyetleri toplamıdır. c) ĠĢletme Maliyeti : İşletme maliyeti içinde yakıt ( veya enerji ) giderleri bulunmaktadır. Yüksek verimli bir sistem, toplam maliyet olarak çok daha ekonomik olmaktadır. d) Servis ve bakım sıklığı : Sistem bütün olduğu kadar basit ve sağlam olmalıdır. Özellikle Türkiye şartlarında çoğu zaman kalifiye teknisyen ve profesyonel servis ve bakım teminindeki zorluklar nedeniyle, karmaşık sistemler istenildiği gibi korunamamakta, zamanla tasarım şartlarının çok dışında ilkel şartlarda çalışmak zorunda kalmaktadır. Bu durum yüksek verim bir tarafa, sistem temel fonksiyonları yerine getirmez hale düşmektedir. Bu nedenle seçilecek sistemlerin basit, az bakım ve servis isteyen karakterde olması çok önemlidir. a) SĠSTEM SEÇĠMĠNDE ÖNCELĠK: Hiçbir sistem bütün avantajları bünyesinde toplayamayacağı için : ısıtma öncelikli veya soğutma öncelikli sistem seçimi ilk adımda göz önüne alınmalıdır. Örneğin Antalya da ısıtma mevsimi 2.5 ay mertebesinde iken, soğutma mevsimi 7.5 ay mertebesindedir. Böyle bir iklimde soğutma öncelikli sistem seçimi gerekir. Havalı bir sistem kullanıyorsa, soğutulmuş havanın üst kottan ( tavan seviyesinden ) verilmesi düşünülmelidir. Tavan seviyesinden verilen soğuk havanın yoğunluğu fazla olduğu için ortamdaki havaya karışımı ideal konforu sağlayacaktır. Isı pompası tipi cihaz seçimleri uygundur. Hava kanallı sistemler düşünülebilir. Ama buna karşılık İstanbul da ısıtma mevsimi yaklaşık 6.5 ay, soğutma mevsimi 3-4 ay mertebesindedir. Erzurum da ise bu değerler daha fazla ısıtma yönünde değişmektedir. Böyle iklimlerde ısıtma öncelikli sistemler seçilmelidir. Isıtma öncelikle sistemde ısıtmanın aşağıdan yapılması ve vantilatör vb. ses yapabilen cihazların kullanılmaması avantajlıdır. Isıtmanın cam önlerine konan ısıtıcılar ile yapılması konforu arttıracaktır. Villa sahipleri genelde en iyi konforu isterler. Villalarda; ısıtmayı cam önlerine konulan radyatörler ile, soğutmayı ise hava kanallı split cihazlarla yapıp, ayrıca klima cihazına yaklaşık % 10 oranında taze hava alınmalıdır. Bu durumda ortam havalandırılırken taze hava ortamı artı basınçta tutacağı için dışarıdan toz girişi önlenecektir: Sistem seçimindeki önceliklerden birisi de uygulama alanı ile ilgilidir. İşyerlerinde ısı kazancı aydınlatma, makinalar ve insanlar dolayısıyla daha fazladır. Bu nedenle konutlarla karşılaştırıldığında daha fazla
soğutma yükü gereklidir. Soğutma ihtiyacı da yıl içinde konutlara göre daha uzun sürelidir. Sistem seçiminde bir başka öncelik ise mimari sınırlamalarla ilgilidir. Mimari estetik; seçilecek difüzör, menfez vs. gibi elemanların tiplerini belirler. Bu çerçevede sesle ilgili sınırlamaları da göz önüne almak mümkündür. Sağlanması gerekli ses düzeyi bazı uygulanmalarda sistem seçimini belirleyen ana öncelik olabilir. Kanal Tipi Paket ve Split Sistemler Bu cihazlar ticari olarak çatı üstü soğutma üniteleri ismi ile bilinir. Soğutulan hava kısa kanallarla soğutulacak hacme gönderilir. Bu cihazların bir diğer türünde ise kompresör ve kondenser ünitesi dışarıdadır, evaporatör ve fan ünitesi kanallarla birlikte içeridedir. Bu sistemlerde ısıtma heat pump prensibi ile akışkan geri döndürülerek yapılabildiği gibi, elektrikli ısıtma ile de yapılabilmektedir. Direkt genleşmeli sistemler küçük hacimler için avantajlıdır. Ayrıca süper market gibi tek kat düz çatılı büyük alana yayılan yapılar için de idealdir. Çatıya yerleştirilen çok sayıda cihazlar ve kısa kanallarla soğutma yapılabilir. Bu cihazların dezavantajları kapasitelerinin sınırlı olmasıdır. Yine de bir binada veya süper marketin çatısında 15-20 adet kanal tipi cihaz monte etmek birçok kez 1 veya 2 adet cihaz kullanmaktan avantajlı olmaktadır. b) HAVA DAĞITIMI: Şartlandırılacak hacme hava menfezlerden üflenir. Amaca ve uygulamaya göre seçilecek çeşitli tip menfezler vardır. Ancak genel prensip olarak soğuk hava yukarıdan aşağıya doğru üflenmeli, sıcak hava ise aşağıdan yukarıya doğru yönlendirilmelidir. Sıcak hava ile ısıtma yapılan yerlerde eğer geniş pencereler varsa, buradaki soğuk radyasyonu önlemek üzere pencere önüne radyatörler konulmalıdır. Binalarda bir dış yüzeyin ısı kaybı 450 watt/metre değerinden fazla ise : cam önüne radyatör veya serpantin monte edilmeli veya hava üflenmelidir. Küçük Hacimli Binalar : Küçük hacimli bina tarifi her kat 500-600 m2 ve kat sayısı 10 kata kadar yapılabilir. Böyle binalarda ısıtma için çok sayıda sıcak sulu radyatörlerle ısıtma ( radyatörlerle termostatik vana monte edilmelidir. Soğutma içinse çok sayıda ( her kat için ) kanallı direkt genleşmeli havalı soğutma sistemi ve havalandırma için egzost sistemi tavsiye edilir. Süper Market, Market : Çatıya belirli sayıda çatı üstü soğutma ünitesi yerleştirmek, ısıtma için pencere önlerine ve idari odalara radyatör ve depo hacimlerine konvektörlü sıcak sulu ısıtma uygulamak tavsiye edilir. Isı kazancının fazla olduğu hacimlerde, çatıya konacak heat pump roof top cihazlarla ısıtma ve soğutma yapılabilir. Konutlar ve Villalar : Bu tür uygulamalarda en uygun sistem; ısıtmanın radyatörlü sıcak sulu sistemle, soğutmanın ise kanallı split klima sistemleri ile yapıldığı hybrid sistemdir. (hybrid sistem ; birbirinden farklı iki sistemin bir arada kullanılmasıdır.) AKCOR Klima Servis El Kitabı www.klimaci.com