KADINLARIN ŞİDDETTEN KORUNMASINA YÖNELİK MATRA PROJESİ KAPSAMINDA 29/05/2013-30/05/2013 TARİHLERİ ARASINDA İSVEÇ-STOCKHOLM 'A YAPILAN ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU Rapor Hazırlayanlar -İzmir 8.Aile Mahkemesi Hakimi AYŞE ERMUMCU -İzmir Cumhuriyet Savcısı KAMİL ÇETİNKAYA -1- Raporun Konusu Raporun Amacı Çalışma ziyaretinin yapıldığı ülke : Matra Projesi kapsamında kadınlara karşı yapılan şiddetin önlenmesi; mahkeme, savcılık, kadın sığınma evleri ve polislerin bakış açısından konunun değerlendirilmesi :Yakına karşı işlenen şiddet, tehdit ve cinsel suçlarda yurtdışında uygulanan metod ve çözüm yollarının saptanması : İsveç (Stockholm)
Ziyaret edilen yerler :1- Södertörns Bölge Mahkemesi 2-Söderorts Yerel Savcılık Bürosu 3-Huddinge Kadın Sığınma Evi 4-Söderorts Polis Bölgesi Heyet Üyeleri Adı Soyadı 1-Hülya Çetin 2-Süleyman Mortaş 3-Ayşe Ermumcu 4-Kamil Çetinkaya 5-Mihriye Tarkan 6-Türkan Gürpınar 7-Hasan Özberk Ünvanı AB Genel Müdürlüğü Tetkik Hakimi Yargıtay Tetkik Hakimi İzmir Aile Hakimi İzmir Cumhuriyet Savcısı İstanbul Aile Hakimi İstanbul Aile Hakimi İstanbul Cumhuriyet Savcısı 8-Aynur Serbest Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Çalışmacı 9-Emine Çakta Karaca 10-Murat Gezgin İstanbul Aile Mahkemesi Sosyal Çalışmacı İzmir Aile Mahkemesi Sosyal Çalışmacı -2- Programın 1.günü 29 Mayıs 2013 I.SÖDERTÖRNS BÖLGE MAHKEMESİ'NE ZİYARET (Program, mahkeme bakış açısından aile içi şiddetin değerlendirilmesidir) İlk ziyaretimiz Hakim Björn Skansberg'in ev sahipliğinde Södertörns Bölge Mahkemesinde gerçekleştirilmiştir. Södertörns Bölge Mahkemesinde ceza-hukukdavaları ve aile ile ilgilianlaşmazlıklar 200 hakim tarafından bakılmakta olup bu hakimlerden 35 tanesi kadrolu olarak çalışmaktadır. Davalar arasında hukuk ceza ayrımı yapılmamakta, ceza ve hukuk davalarında usul farklılıkları bulunmaktadır.aile ve ceza davalarında tarafların usulü etkileme imkanları yoktur.davaların % 60'ını ceza davaları oluşturmakta, yılda 1800 kişiye karşı işlenmiş suç ile ilgili davalarda savcının
açmış olduğu dava sayısı 1000 iddianameye karşılık gelmektedir. Yakına karşı şiddet, tehdit ve cinsel suçlar savcının açmak zorunda olduğu davalardandır. Suç, genelde polise, eş ve çocuklar tarafından bazen de komşuların haber vermesi ile intikal etmektedir.şiddete uğrayan bir süre sonra şikayetinden vazgeçse bile savcı delilleri varsa dava açmak zorundadır. Zarar gören, poliste verdiği ifadesini inkar ettiğinde rapor ve belge varsa vazgeçmenin önemi bulunmamaktadır. Mağdur taraf isterse arabuluculuk uygulanmakta ise de aile içi olaylarda arabuluculuk müessesi işletilmemektedir. Prensipte her türlü şiddetin müeyyidesi hapis cezası olmakla birlikte mağdurda iz oluşmamış ise para cezası verilebilmektedir. Kadın ve çocuğa karşı işlenen suçlar hafif ise ve suçlunun sabıkası yoksa kamu hizmetine çevrilme gibi alternatif cezalar uygulanabilmekte, içki ve uyuşturucu bağımlılığı varsa bu suçları işleyenler istedikleri takdirde tedavi edilmektedir. Aile içi şiddeti çocuk görmüşse, polis tarafından çocuk dinlenmek suretiyle ifadesi duruşma sırasında gösterilmekte, 15 yaşından küçük çocuklar mahkemeye çağrılmamaktadır.çocuklar, şiddet görmeleri halinde aileden habersiz dinlenebilmektedirler. Babanın ya da annenin çocuğa karşı şiddet uygulaması halinde sosyal hizmetlerin aileyi takip etme yükümlülüğü bulunmakta, çocuğun aileden alınmasını ise istisnai hallerde idare mahkemeleri karar verebilmektedir. Suçun, polise şikayet edilmesi halinde, soruşturmayı polis yaparak savcılığa iletmekte, savcı eldeki verilere göre mahkumiyet kararı verilebilecek ise dava açmakta, hakaret gibi davalar ile ilgilenmemektedir.mahkemenin tam yetki alanı savcının ileri sürdüğü iddianın ispatlanmış olup olmadığının değerlendirilmesidir. Hakimler delil toplayamayacağı gibi taraflarla ilk defa duruşmada karşılaşmaktadır.taraflara hakim tarafından soru sorulup sorulamayacağı halen İsveç'te gündemde olan bir konu olup bu konuda fikir aykırılıkları bulunmaktadır. Savcı, ailenin haberi olmadan mahkemeye başvurarak çocuk için avukat tayini istemektedir.mahkeme tarafından tayin olunan avukat çocuğun çıkarlarını korumakla yükümlü olup, polisle işbirliğine girmekte, okul yönetimi ile temasa geçip çocuğu belirlenen günde hazır bulundurarak ifadesinin emniyette alınmasını sağlamaktadır.çocuğun temsilcisinin avukat olması zorunlu olmayıp çocuk için tazminat talebi temsilci tarafından yapılmakta, mahkemelerde avukatzorunluluğu bulunmamaktadır.güvenlik nedeniyle müştekinin telekonferans yöntemi ile dinlenmesi mümkün olup, söz konusu suç cinsel içerikli ise müşteki temsilcisi tayin edilmiş olmalıdır.18 yaşından küçükler için suçun müeyyidesi hapis cezası ise kayyum ataması yapılmaktadır.kayyumlar yargı süreci boyunca çocuğun çıkarlarını korumakla görevli olup, çocuğun dinlenilmesinde ve doktora gönderilip gönderilmemesinde söz sahibidirler. Meydana gelen vakıalarda soruşturmayı polis yapmakta, savcı ise yönetmektedir. Temsilci ve kayyuma mümkün olduğunca soruşturmaya katılma imkanı sağlanmaktadır.çocuğa kayyum tayin edildiğinde bu durum aileden 4 gün boyunca gizlenebilmektedir.kayyum atama teklifi, polis ve savcılıktan yapılmakta, mahkeme de uygun atamayı gerçekleştirmektedir. Çocuğun ifadesi alınırken kayyum, ses sistemi olan başka bir odada bulundurulmakta, çocuğun ifadesi -3- alındıktan sonra kayyuma sordurmak istediği hususların bulunup bulunmadığı sorulmaktadır. Sosyal hizmetler uzmanı da ifade alınırken çocuğun yanında bulunmakta, ifadenin alındığıise aileye bildirilmekle birlikte içeriği hakkında bilgi verilmemektedir. Müşteki temsilciliğinde avukatın aşağıda sayılan bir çok rolü bulunmaktadır. -Tüm soruşturma boyunca mağdurun yanında bulunmak, -Duruşmada müştekinin-mağdurun çıkarlarını korumak, -Duruşmadan önce duruşmanın nasıl yapılacağı konusunda mağdur ve müştekiye bilgi vermek -Dava açılmadığı durumlarda davanın neden açılmadığı konusunda mağdur ve
müştekiyi bilgilendirmek, -Aile içi şiddete uğrayan varsa duruşmada yanında bulunmak, bu rollerin içinde sayılanlardandır. Müşteki temsilcisi ve kayyumlar tarifeye göre belirlenen saat başı ücret almakta veücretleri devlet tarafından karşılanmaktadır. Sanık, mahkum olduğu takdirde resmi gelirine göre mahkeme masraflarının bir kısmını ödemek zorunda olup müşteki ise ödeme yapmamaktadır. Müştekinin tazminat talebi kabul edildiğinde sanık ödeme yapmazsa ödemeler bu konuda oluşturulan suç mağduru kurumunca yapılmakta, ödemeyi yapan kurum müştekinin yerine geçmektedir. II.SÖDERTÖRNS YEREL SAVCILIK BÜROSUNA ZİYARET Savcılık ziyaretimiz, Cumhuriyet Savcısı Börje Tulldahl'ın ev sahipliğinde savcı bakış açısından gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyet SavcısıBörje Tulldahl'ın olağan olmamasına rağmen hem savcılık binasında hem de poliste ofisi bulunmaktadır. Savcılığın, polisin ve mahkemenin sistemleri birbirinden farklıdır. Evliler, beraber yaşayanlar, beraber yaşamasa bile duygusal bağı bulunanlar arasında geçen olaylar aile içi şiddet konusu kabul edilmektedir. Aile içi şiddette vakıanın yeni oluşu önemli olup kadınlar genelde bir hafta içinde polis ile işbirliğine girmektedirler. Polisin görevleri arasında, kadına yardımcı olmak, izler varsa saptamak, fotoğraf çekmek bulunmaktadır. Genel vakıalara bakıldığında olayların % 20'si dava ile sonuçlanmakta, 50 olayda 4-5 tane tutuklu bulunmaktadır. Çocukların, ebeveynlerine karşı tanık olarak dinlenilmesi doğru bulunmamakta, bu konuda yasal bir düzenleme olmadığından 7-8 yaşındaki çocuğun ifadesini video ile almak mümkün olmaktadır. Savcılık tarafından sanık hakkında telefon yasağı, mektup yasağı, ziyaret yasağı, 2 aya kadar uzaklaştırma kararı verilebilmekte, 12 yaş üzeri çocuklar ise kadın sığınma evlerine kabul edilmediğinden bakanlık tarafından kirası ödenen bu evlerde kalmaktadırlar. 29/05/2013 GÜNÜ HUDDINGE KADIN SIĞINMA EVİNE ZİYARETİMİZ: İlk sunum Layla Leman, ikinci sunum ise sığınma evinde çalışan Terapist Zerrin Sarıoğlu tarafından yapılmıştır. Sığınma evleri belediyeler tarafından finanse edilmekte olup, Sığınma evleri sosyal idare müdürlüğünün teklif etmesi halinde belediyeler tarafından açılmaktadır. Bu evlerde gönüllü olarak çalışan kadınlar bir yıllık eğitimden geçirilmekte ücret almadan ayda en az dört saat çalışma zorunlulukları bulunmaktadır.ziyaret ettiğimiz Huddinge Sığınma Evi İsveç'teki ilk sığınma evlerinden olup, ülke çapında 140 kadın sığınma evi bulunmaktadır.ilk sığınma evleri 1979 yılında açılmaya başlamıştır.bu evlerden yılda 8.000-10.000 arasında kadın yararlanabilmektedir. Sığınma evlerinin açılmasındaki amaç, zor durumda kalan kadınlara destek olmak ve gönüllü çalışanlar için imkan oluşturmaktadır. -4- Toplumun her kesiminden sığınan kadının bulunması ve bu ortamlarda yetişen çocukların varlığı düşünüldüğünde sığınma evlerinin önemi ortaya çıkmaktadır.kadın sığınma evleri (dernekler) ülke çapında yaygın olup 2 tane de konfederasyon oluşturmak suretiyle lobi gibi faaliyet göstererek kadın haklarının ihlali kanunu ve yakın ilişkiler içinde oluşan şiddete maruz kalmış çocuklar için olmak üzere iki kanunun çıkmasına hizmet etmişlerdir. Sığınma evlerine sosyal hizmetlerin, polisin ve belediyelerin yönlendirmesi ile başvurular yapılabilmektedir.iki cins arasında yaşanan olaylar özellikle cinsel, fiziksel, psikolojik
ve ekonomik sorunlara yol açabiliyorsa şiddet olarak değerlendirilmekte, erkeğin güç göstergesi, kadını küçük görmesi, kadın-erkek eşitliğinin özümsenmemesi, aile içi şiddetin nedenleri arasında sayılmaktadır. Sığınma evlerine yapılan başvurunun çoğunluğu şiddete dayalı olup ekonomik şiddete maruz kalan kadınların birçoğu da çalışan kadınlardan oluşmaktadır.18 yaşından küçük çocuklar sosyal hizmetlerin çalışma alanına girmekte, kadın sığınma evlerine yapılan başvurular doluluk sebebiyle kabul edilmese bile böyle durumlarda akşam ve hafta sonları hizmet sunan belediyenin birimlerine kadınlar yönlendirilmektedir. Gönüllü kadınlardan bir bölümü destek hizmeti vermekte, kadınlar da gönüllülerden destek hizmeti isteyebilmektedir.kadınların ihtiyaçları sınırsız olup dil bilmeyenler yönünden destek ihtiyacı daha da önem arz etmektedir. Gönüllülerin bir bölümü çocuklarla da çalışmakta, anne yanında kalan kız çocukları yönünden yaş, sorun yapılmamakla birlikte 12 yaş üstü erkek çocuklar sosyal hizmetlere yönlendirilmektedir.kadınlar sığınma evlerine hem terapi almak hem de kalmak için müracaatta bulunabilmektedir. Kadınların hiçbir geliri yoksa sosyal hizmetler ilk etapta 2-3 günlük yardımda bulunmakta, sürekli ekonomik talepleri olursa araştırma yapılmaktadır. Sığınma evlerinde 3 ay kalma imkanları bulunduğu halde ülkede büyük bir ev sorunu bulunduğundanbu evlerde kalmaya devam etmektedirler. Sığınma evlerinin en büyük finansmanı belediyeler olup, HuddingeSığınma Evinde çalışan2 personelin ücreti ve sığınma evlerinin kiraları ile bakım masrafları belediye tarafındankarşılanmakta, belediyeler ayrıca sığınma evlerine 80.000 kron nakit yardım yapmaktadır. Ayrıca dernekler, yaptıkları projelere göre Sosyal Hizmetler Müdürlüğünden yardım talebinde bulunabilmekte, kadınsığınma evlerinin bağlı olduğu 2 federasyondan da para isteyebilmekte, federasyonların fonunu ise sosyal hizmetler karşılamaktadır. Sığınma evlerinde kalan kadınların % 80'ini yabancı olupterapi hizmeti almak isteyenlerin % 50' sini İsveç'li kadınlar oluşturmaktadır. Kadınlar; sorun varama ne yapacakların bilmiyorlarsa, destek ve danışma hizmeti almak istiyorlarsa, tedavi amaçlı ve sıkıntılarını paylaşmak amacı ile terapi hizmetlerinden faydalanmak için başvuruda bulunmaktadırlar. Şiddet olayına maruz kalan ya da şiddete tanık olan çocuklar İsveç'te "Kurban" olarak değerlendirilmekte, suç mağdurları kurumundan ödenen tazminatlar daha sonra şiddet uygulayandan istenmektedir. Bazı belediyelerde erkek danışma evleri bulunmakla birlikte buraya yapılan başvurular sığınmadan ziyade terapi ve destek amacı taşımaktadır. Sığınma evlerine nadiren de olsa uyuşturucu bağımlısı veya psikolojik sorunları olan kadınlar geldiğinde alkole ve uyuşturucuya tolerans gösterilmediğinden sosyal hizmetlere devredilmektedirler.sığınma evlerinde üçer kişi olarak kalan kadınlar genelde birbirlerine yardımcı olmakta, belediyeler tarafından bu evlerde kalan kadınlara ekonomik olarak hiçbir katkı sağlanmamakta, kadınlar işlerine gidip gelmekte,ihtiyaçlarını kendileri karşılamakta, bu evlere erkek misafir kabul edememektedirler. Kadınlar arasında sorun çıkarsa bu evlerden taşınmaları istenmekte, çıkmak istemezlerse sorun çıkaran bu kadınlarsosyal hizmetlere devredilmektedir.isveç'e evlilik nedeni ile gelenlere, 2 yıl içinde boşanmaları halinde oturma izni verilememekte,şiddet yüzünden boşandıkları takdirde vebu durumu delillendirirlerse oturma izni alma şansları artmaktadır. -5- Kadın sığınma dernekleri, kadına güvenden hareketle çalışmakta, kadın izin vermezse mahkemeye ve polise bilgi verme zorunluluğu bulunmamakta, kadınlara gizlilik ilkesi çerçevesinde yardım sunulmaktadır. İSVEÇ'TE EMNİYET TEŞKİLATI GÜNEY POLİS BÖLGESİ ZİYARETİ Program, polislerin bakış açısından aile içi şiddeti kapsamaktadır.
Buradaki sunum Grup Şefitarafından gerçekleştirilmiştir.ayrıca bir bayan bir erkek iki polis sunumda hazır bulunmuştur. Ziyaret edilen polis bölgesinde 35 kişi çalışmakta, yılda 2300 aile içi şiddet soruşturması yapılmaktadır. Suç soruşturması yapan dairenin içindeki bu grup aile içi şiddetle ilgilenmektedir. Adalet sisteminin en büyük görevi güvenlik ve suç oranının azaltılmasıdır.adalet zincirinin başında polisin rolü ortaya çıkmaktadır.aynı zamanda suç soruşturması da polis tarafından yapılmakta, savcılara ön soruşturma safhasında polis yardımcı olmaktadır. Sistemde ayrıca sosyal hizmetler, sağlık kuruluşları, özel örgütler, kadın sığınma evleri ve erkeklerle ilgili örgütler de bulunmaktadır.örgütlerle çalışmaktaki amaç mağdura yardımcı olmaktır. Aile içi şiddet İsveç'te gündemde olan bir konu olup, şiddet deyince ilk akla gelen bir kadının bir erkek tarafından dövülmesidir. Bazı konular ahlak dışı olsalar da cezayı gerektirmemekte, bu konuda sivil toplum örgütlerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Polisin en büyük görevi taraflarla konuşup delil toplamaktır.mağdurların, suça maruz kalması dışında aile içinde başka rolleri de bulunduğundan soruşturmaya bazı durumlarda katkı sağlayamamaktadırlar.polis,kendisine olay intikal ettiğinde soruşturmayı yapmakta, tedbirler savcılık tarafından verilmekte, karara itiraz ise mahkemeye yapılmaktadır. Aile içi şiddet vakıalarında başarı için belli yöntemler uygulanmakta, zanlının cezalandırılabilmesi için mağdurun olayın başından sonuna kadar soruşturmanın içinde olması önem arzetmektedir.herhangi bir delilin tespit edilmesi mahkumiyet için önemli olup bu delil tanık olabileceği gibi suçlunun, suçtan sonra birisi ile konuşması o kişinin de bunları anlatması delil olarak kabul edilmektedir. Darp izleri de ceza için önemlidir. Aile içi şiddet vakıaları sadece polisin ya da sosyal hizmetlerin konusu olmayıp tüm sivil toplum örgütlerinin de konusunu oluşturmaktadır.polis merkezindeki grup ikiye bölünmüş olup ilk bölüm kadınlara yönelik, ikinci bölüm ise 15 yaş altındaki çocuklara yönelik olarak çalışmaktadır. Savcılık, sosyal hizmetler, sosyal hizmetlerin çocuk bölümleri, kreşler ve okullar ile işbirliği yapmakta, polis de soruşturmalarda savcılık, savcılık içindeki First adıyla bilinen grup ile işbirliği yapmaktadır. Poliste Çocuğun İfadesinin Alınması Yöntemi Poliste her çocuğun ifadesi alınırken bir sosyal hizmet görevlisi bulundurulmakta, aksi halde çocuğun ifadesine itibar olunmamaktadır.bazı durumlarda polise yapılan suç bildirimleri okul ve kreşlerden gelmekte olup 4-7 yaş arasındaki çocuklar yaşadıklarını kendiliğinden anlatabilmektedir. Bu durumda okullar sosyal hizmetlere bildirimde bulunmaktadır. Çocuğun kayyumu ve temsilcisi, ifadesi alınırken çocuğun çıkarlarına uygun davranmak zorundadır.savcı tarafından çocuğun ifadesinin alınmasına karar verildiğinde, polisokul ve kreş ile temasa geçmek suretiyle öğretmen nezaretinde kayyumu ile birlikte çocuğu ifadesi alınacak mekana getirerek video kaydı yapılmasını sağlamaktadır. Bu kayıtlar duruşmada kullanılmakta, çocuk mahkemeye getirilmemektedir.çocuğun ifadesi alınırken kayyum dinleme odasında bulunmakta savcı çocuğa sorulan soruları dinlemekte çocuğun dinlenilmesinden sonra aile hakkında tutukluluk kararı verilebilmekte, çocuğun hastaneye sevki yapılabilmekte, devletçe koruma altına alınması kararı verilebilmektedir. Çocuk dinlendikten sonra okuluna refakatçi ile gönderilmekte, ifadesinin alındığı ailesine bildirilmekle aileye ifadenin içeriği hakkında bilgi verilmemekte, çocuğun dinlenilmesinden sonra şüpheli polis tarafından davet edilmektedir. -6- Darp, tehdit, taciz ve cinsel suçlar ağır kadın ihlalleri arasında sayılmakta, polisin tuttuğu tutanak olay yerinde olduğu için önem arzetmekte, kadın izin verdiği takdirde fotoğraf çekilebilmekte, bazı durumlarda komşuların dinlenmesi de soruşturma yöntemleri arasında
bulunmaktadır.kadına karşı işlenen suçlar 1982 yılından sonra kamu davasına dönüştürülmüş, yetişkinlerle ilgili olan olaylardaçocuk faktörünün bulunup bulunmadığı değerlendirilmektedir.polis zincirin bir parçası olup mağdurun başka birimlerden yardım almasını da sağlayabilmektedir. Sonuç olarak; Ülkemizde de aile içi şiddetin önlenmesi için08/03/2012 tarihinde kabul edilerek yürürlüğe giren 6284 SY Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanunun amacı, şiddete uğrayan veya şiddete uğrama tehlikesi bulunan kadınların, çocukların, aile bireylerinin ve tek taraflı ısrar mağduru olan kişilerinkorunmasıve bu kişilere karşı yönelik şiddetin önlenmesidir. Bu kanunda belirtilen tedbirlerle birlikte 03/07/2005 tarihli 5395 SY Çocuk Koruma Kanununda yer alan koruyucu ve destekleyici tedbirler ile 4721 SY kanun hükümlerine göre velayet, kayyum,nafaka ve kişisel ilişki kurulması hususlarında ve aynı zamanda şiddet uygulayan, ailenin geçimini sağlayan yahut katkıda bulunan kişi ise 4721 SY kanun hükümlerine göre nafaka hükmedilmemiş olması kaydıyla hakim, şiddet mağdurunun yaşam düzeyini göz önünde bulundurarak talep edilmese dahi tedbir nafakasına hükmedebileceğinden ve koruyucu-önleyici tedbir kararı verilebilmesi için, yasaya göreşiddetin uygulandığı hususunda delil veya belge de aranmayacağından İsveç'teki yasal düzenlemeler karşısında aile içi şiddetin önlenmesinde ülkemizde daha etkin bir şekilde uygulandığı, öncedenaile içinde kalan ve şikayete konu olmayan bir çok şiddet vakıasının bu yasanın yürürlüğü tarihinden sonra şiddet mağdurları tarafından şikayete konu edildiği bu nedenlerle 6284 SY'nınşiddet uygulayanlar yönünden caydırıcılığının bulunduğu düşünülmektedir. Saygılarımızla...19/06/2013 İzmir 8.Aile Mahkemesi Hakimi İzmir Cumhuriyet Savcısı Ayşe Ermumcu (32174) Kamil Çetinkaya(28300) -7-