BASKETBOlCUlARDA DURUMlUK KAYGI OPTiMUM ARALIGININ (lof) PERFORMANSlA KAR~llA~TIRllMASI*

Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe J. of Sport Sciences 1999, (10), 1, 30-40 BASKETBOlCUlARDA DURUMlUK KAYGI OPTiMUM ARALIGININ (lof) PERFORMANSlA KAR~llA~TIRllMASI* Funda KOY Hacettepe Universitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yi.iksekokulu 6ZET Bu celsmemt: emeci; Hanin'in Optimum Fonksiyon Alanl (ZOF) kurammm bir uyenemesuu yepmekut. Bu amaca yonelik olarak Ankara ilindeki 1. lig bayan basketbol taklmlanndan MTA ve EBK sporculan denek olarak ehntrusierd«. EBK tekutundek! 25 oyuncunun ya$ ortalamasl23 ± 1.8 ve spor ya$1ortalamalan 10.3 ± 2.6, MTA'/i 28 sporcunun ya$ ortalamalan ise 20.2 ± 3.2 ve spor ya$1 ortalamest 8.5 ± 3. 1'dir. MTA iekimi oyuncularma. URLA, BRisA, BJK, iosbk ve KO LEJ taklmlanyla, EBK tekutn oyunculanna ise ENKA, BOTA$, GS, FB ve KOLEJ taklmlanyla yaptlklan mqsabakalar oncesinde Spielberger Ourumluk SQrekli Kaygl Envanteri (STAI) uygulanml$ ve her mqsabakada performans olr:;:qiq olerak, sporculenn, federasyon tarafmdan tutu/an squating degerleri eimmtsttr. EIde edilen verilerin istatistiksel analizi, SPSS paket programmda, kaygl puenten ve performans indeksleri arasmdaki ili$kiyi bulmak ir:;:in Pearson basit korelasyon teknigi kullanilarak yepilmistu. istatistiksel analizler sonucunda standardize edilen squating puanlan, mqsabaka oncesi durumluk kaygl puanlan i/e ili$kilendirildiginde sadece EBK tekmnnm puanlan arasmda enlemt! bir ili$ki gozlenmi$tir (r= -.435, p<.05). MTA tekunmm verileri arasmda anlamll bir ili$kiye restlenmemisur (r=.024, p>.05). Aynca MTA tenmmm ZOF araligmdaki durumluk kaygl puanlan ile standart squating degerleri arasmda an/amll bir ili$ki butunmettnstu (r=.104, p>.05). Buna kar$m EBK tenmuun ZOF arallgmdaki deqertendirmesinde de anlamll ili$ki oulunmustur (r=-.667, (X. 05). Bu ili$kinin korelasyonel deqerieri arasmdaki farkliligm anlamll olmadlgl septenmtstu. Elde edilen bulgular sonucunda, aralanndaki farkliliga kar$m pkan bu deqer, sporculann Spielberger deqenendume bir:;:imi arasmda farkllligm onemi olmadlgml vurqulemskted«. Anahtar Kelimeler: Ourumluk kaygl, ZOF, Optimal Fonksiyon Alem Pettermans * Bu cahsrna Yrd. Dog. Dr. Ziya Koruc darusmanhqrnda yapurrusnr. 30

Kay THE COMPARISON OF ZONE OF OPTIMAL FUNCTIONING (ZOF) OF STATE ANXIETY AND PERFORMANCE IN THE FEMALE BASKETBALL PLAYERS ABSTRACT The purpose of this study was to make a adapdation of Hanin's Zone of Optimum Function (ZOF) approach. According to this purpose, athletes from MTA and EBK two of female basketball teams from 1st leauge in Ankara were chosen as samples. Then age average of 25 athletes from EBK team was 23 ±1.8 and their sport age average was 10.3±3.6, the age average of 25 athletes from MTA team was 20.2±3.2 and their sport age average was 8.5±3.1. Spielberger State Trait Anxiety Inventory (STAI) was applied to MTA team athletes before the matches with ENKA, BOTA$, GS, FB and KOLEJ teams and for every match squating scores of the athlethes that's being scored by federation were taken as performance scale. The statistical analysis of the data collected was done on SPSS programme, to find the relation between anxiety points and performance indices by using Pearson correlation technique. When the squating points which standardized after statistical analysis, were relationed with state anxiety points before the match, a significant relation was to be seen only between EBK team's points (r= -.435, p<.05). A significant relation was not seen between MTA team's data (r=.024, p>.05). Moreover, there was not found a significant relation between the state anxiety points of ZOF and standard squating scores (r=0.104, p>.05). On the other hand, there was a significant relation found about the ZOF estimate of EBK team (r=.667, p<.05). It was found that the difference between the correlation scores of this relation was not significant. As a result of the analysis, the score which is found inspite of difference between them, indicates that difference between the athletes Spielberger estimating style is not important Keywords: State Anxiety, Zone of Optimal Functioning (ZOF), Performance GiRi~ Saqhk icin yaprlan sporda arnac, daha saqhkh bir fiziksel ve ruhsal yaprya ulasrnaktrr. Performans sporunda ise arnac, varolan en ust duzeyi yakalamak ve daha iyiye, daha qucluye ulasrnaktrr (Koruc, 1994). Performans arnach sporda sporcular yoqun baskrlar altma girmektedirler. Bu nedenle de sporcular rnusabaka ortarnmdan bnemli oranda etkilenmektedirler. Martens, Burton ve Vealey (1990) rnusabaka ortarnrru iki bnemli baslik altrnda incelemektedirler; bunlar objektif yansrna ortarru, subjektif yansrna ortarnlandrr. Objektif yansrna ortarm sporcular icin genel benzesiklik qostermektedir. Ama subjektif yansrna ortarnr, sporcular arasmda tarkhhklar gbstermektedir. Sporcunun duygusal sorunlan, bilissel carpitrnalan bu yap: icinde ele ahnrnaktadir ve sonucta da sporcunun bnemli oranda rnusabakadan etkilenmesine neden olrnaktadir. Subjektif yansrna ortarrunda ele alman duygulardan biri de kayqrdrr. Spor Psikolojisi alanrnda yaprlan calisrnalarda kayqmm pertorrnansi etkiledigi gbru;;u benirnsenrnistir, istenilen performansa ulasabilrnek icin, kayqtrun pertormansi olumsuz yonde etkileyecek seviyelere ulasrnarnasma dikkat edilmelidir ve basa crkrna teknikleri kullanurnahdrr, Performans Ozerinde etkili olan kayqmm kuramsal olarak irdelenmesinde fayda vardir, Kayqr, psikolojik, fizyolojik ve davrarussal tepkilerden veya olaylardan olusan cok yonlu icsel bir bzelliktir. Levitt kayglyl, endise duygusu ve fizyolojik canhhk duzeyinin artrnasi olarak tarurnlar (A;;~I, Gbkmen, 1995). Cox (1986) kayqiy: kisinin subjektif korku hissi ve artan fizyolojik canlihk duzeyi olarak, Zaichkowsky (1980), kisinin degi;;ik zamanlarda otomatik sinir 31

Durumluk Kaygt ve Performans sistemindeki aktivitesinin artmasi sonucu hissettiqi subjektif korku, gerginlik, sinirlilik ve heyecan hissi olarak tarurnlarmsttr, Endler, kayqry: tarurnlarnak icin kayqt ile iliskili bes ogeden bahseder: t-kisiler aras: ego tehdidi (basansizhk sonucu benlik sayqismm tehdit edilmesi). 2-Fiziksel tehlike 3-Karma$lkllk 4-Gunluk yasarrun bozulrnas: 5- Toplumsal deqerlendirrne ya da baskalan taratrndan deqerlendirilrne korkusu (Cox, 1986). Spielberger, kayglyl durumluk kayq: ve surekll kayqt olarak ayiran ilk kisidir (Anshel, 1994). Her insan tehlikeli gordugu durumlarda bir miktar kaygl duyar. Disci koltuqunda otururken, smav kaprsmda beklerken, ucaqa binmeden ya da bir ameliyata girmeden once tedirgin ve huzursuz olunur. Tehlikeli kosullann yarattrq: korku ve tedirginlik, bireyin ya$adlgl qecici ve normal bir kayq: olarak kabul edilir. Buna 'durumluk kayq.' adt verilmektedir. Stresin yogun 01 dugu zamanlar, durumluk kayq: seviyesinde yukselme, stres ortadan kalkinca dusrne olur. Kimileri ise surekli olarak huzursuzluk icinde yasar. Genellikle mutsuzdur. Doqrudan doqruya cevreden gelen tehlikelere bagll olmayan bu kayqi turu icten kaynaklarur, Ozdeqerlerinln tehdit edildiqini zannetmesi ya da icinde bulunducu durumlan stresli olarak yorumlarnast sonucu birey kayq: duyar. Buna da "surekli kayq." denir (Oner ve Le Compte, 1985). Surekli kaygl sabittir ve genellikle ki$isel bir ozellik olarak tarurnlarur (Anshel, 1994 ). Martens ve arkadaslarina gore, surekli kayqis: yuksek clan bireyler, ya bircok durumu tehdit edici olarak alqrlarlar, ya tehdit edici durumlara, durumluk kayqrrun daha siddetli duzeyleriyle tepki verirler ya da her ikisini de yasarlar. Durumluk ve surekli kayq: arasindaki kavramsal aynrru daha iyi aciklamak icin Spielberger, kayq: ve enerji arasmda bir benzetme yapmaktadrr. Bu benzetmeye gore, durumluk kayq: kinetik enerji gibidir ya da cesitli siddet duzeylerinde meydana gelen 0 anki tepkidir. Surekli kayq: ise potansiyel enerjiye benzetilebilir ya da eger uygun uyaranla karsrlasrrsa meydana gelecek bir kinetik tepki icin gizli bir egilimdir (r;aglar, 1996). Kaygl yasantrlanndaki bu aynrrun yapumas: Spielberqer'in iki Faktorlu Kaygl Kurarm ile kaygr turterinin olculmes) de Spielberger ve arkadaslanrun Dururnluk-Surekli Kaygl Envanteri (STAI) ile rnurnkun olrnustur (Oner ve Le Compte, 1985). Kaygl ve performans ile ilgili bircok kuram ileri surulrnustur. Bunlardan biri Hanin taranndan onesurulsn Optimum Fonksiyon Alanlar (ZOF) kurarrudir ve bu kuram kayq: olcurnlerlnde STAI'yi kullanrrustir. Bu yaklasim sporculann optimum kaygl seviyelerinin buumrnasi bakirnmdan en srk ele alman kuram 01 rnustur. Yuri Hanin taranndan geli$tirilen optimum fonksiyon alaru (ZOF) yaklasrrm sporcunun, hangi optimum kayq: alanr lcinde, en iyi pertorrnansrm gosterdigini tarurnlarnak icin qelistirilrnistir (Weinberg ve Gould, 1995). Optimal durumluk kayqr, belirli bir sporcunun bireysel en iyi derecesini basarrnasrru murnkun krlan durumluk kaygl seviyesidir (Hanin, 1989). Hanin, en iyi pertorrnansi basarrnak icin, neyin optimum olduqunu belirlemek arnaciyla yaptlgl calrsrnada, sporculann yans oncesi kaygr seviyeleri arasmda ciddi tarkltltkiar bulrnustur. Bazi sporcu Jar en iyi pertorrnanslanru, durumluk kayqilan du$uk seviyedeyken, bazilan orta seviyedeyken bazuan da yuksek seviyedeyken qosterrnektedlrler, Bu bireysel tarkhhklardan doiayi Hanin 32

Kay (1986, 1989) sporculanr: optimum kayq: duzeylerinin belirlenmesinde, onlann optimum fonksiyon alanlar: olarak adlandirdrq: bireysel yaklasirru kullanrnistrr. Hanin sporcular arasrndaki buyuk degi$kenlikten dolayi bireylerin kisi olarak ayr: ayn incelenmesinin kullarutrnasrru onerrnistir (Weinberg ve Gould, 1995). Hanin (1980), yans bncesi durumluk kayquan, optimum fonksiyon alanlan (ZOF) icinde crkan sporculann, yans oncesi durumluk kayqilan optimum fonksiyon alaru drsmda crkan sporculardan daha iyi performans gbstereceklerini yordamaktadlr. Hanin iki ZOF belirleme ybntemi tarurnlarmstrr. Her ikisinde de Spelberger Durumluk Surekli Kaygl Envanterinin (STAI) durumluk bolurnu kullarulrrustrr. Doqrudan yontern, bireysel en iyi performans basanhncaya degin rnusabakalardan hemen once kayqrmn degerlendirilmesini kapsar. Bu en iyi performans oncesi kayqi puarn ZOF belirlemede kullaruhr. Guven arallgl bu belirlenen optimal rnusabaka oncesi durumluk kayqt puaru etratmda yer ahr (<;aglar, 1996). Hanin (1980) dort kayqi puarurun gbzlenen musabaka oncesi durumluk kayqt puanlanrun 0.5 standart sapmaya karsrlik geldigini rapor etrnistir. Hanin, Spielberger, Gorsuch ve Lushene'nin Dururnluk-Surekli Kaygl Envanterinde 4 puan eklenmesi ya da crkanlrnasryla bireylerin ZOF'lannln belirlenebileceqini ileri surrnustur (Randle ve Weinberger, 1997). Bu islern seellen optimal kayq: duzeyindeki hata payrru verir. Bir ZOF, bireyin optimal durumluk kayq: duzeyi ± 0.5 olarak tarnrnlarur. Standart sapmarun ulus, cinsiyet, spor veya beceri duzeyinin bir fonksiyonu olarak degi$ip degi$meyecegi bilinmemektedir (Raglin, 1992). Hanin aynca sporculann daha onceki performanslanndan rnusabaka oncesi kayqtlanru hatlrlayabileceklerini ve bu tekniqin rnusabaka oncesi verilerin bulunrnadrqi durumlarda ZOF'un belirlenmesi icin kullarulabileceqini belirtmektedir (Raglin, Morgan ve Wise, 1990). Bu ybntem, sporcunun en iyi pertorrnans: bncesinde kendi kayq: duzeyini hatrrlarnasiru kapsar. Bu durumda sporcular, "En iyi pertormenstruzden hemen once kendinizi nasi! hissettiniz?" seklinde sorulan kapsayan bir Spielberger kayqt envanteri doldururlar. Yine ZOF'u belirlemek icin hatrrlanan optimal deqere 4 kayqt puaru eklenir ve crkartihr. Hanin hatirlanan ve qercek degerler arasrnda 0.60-0.80 arasinda deqisen katsayilarda yuksek iliski bulrnustur. Bu, qercek deqerlerin varolrnadiqi durumlarda ZOF'u belirlemek icin geriye donuk hatrrlarna metodunun rnakul olduqunu gbstermektedir. Bununla birlikte sporcularrn qecrnis rnusabaka ile illski!i kayqtyi hatrrlayabilrne yeteneklerinde farkhlasip tarkhlasmadrklan hanrlanan performansin yeniliqinin dogru hatrrlayabilrneyi etkileyip etkilernediqi bilinmemektedir (<;aglar, 1996). Hanin'in optimum fonksiyon alaru kurarrurun bir uyarlarnastrun yaprlrnas: ve boylece arastrrrna grubunun optimum fonksiyon alanlanrun belirlenmesi onernlidir. Optimum fonksiyon alan Ian belirlenen sporcularin antrenorleri, rnusabakalardan once sporculanrnn optimum durumluk kayqi duzeyine ulasrnatan lcin caba sarfederlerse sporcunun rnusabakada iyi bir performans sergilemesini de saqlarrus olacaklardir. Bu baglamda arastrrrnarun amaciru, STAI'den optimum performans arahqrnm saptanarak elde edilen puanlar ile optimum arahk saptanmadan elde edilen puanlar arasinda ne gibi bir iliski olduqunu belirlemek olusturrnustur. 33

Durumluk Kaygt ve Performans VONTEM Arastirma Grubu : Ankara ilindeki 1997-1998 sezonu TOrkiye Birinci Liginde bulunan EBK bayan basketbol takrrmndan 25 ve MTA bayan basketbol takrrnmdan 28 sporcu cahsrnaya denek olarak katrlrruslardrr. EBK takrrru sporculanrun yas ortalamalan 23 ± 1.8 yrl, MTA takirru sporcuianrnn yas ortalarnalan ise 20.2 ± 3.2 yrldrr. Veri Toplama Araci : Spielberger Dutumluk-Surekli Kaygl Envanteri : Durumluk ve sorekli kayqt seviyelerini ayn ayrt saptamak arnaciyla Spielberger ve arkadaslan taratrndan qelistirilrnis olan Durumluk SOrekli Kaygl Envanteri, kisa ifadelerden olusan bir kendini deqerlendirme anketidir (Oner ve Le Compte, 1985). Durumluk ve sorekli kayq: envanteri adindan da anla~i1dlgl gibi iki alt bo IOmden olusmaktadir. Alt bolurnler birbirlerinden baqrrnsrz olarak kullarulabiimektedlr, Envanter her maddede verilen ifadelerin dort seceneqinden birisini lsaretlemeyi gerektirecek ~ekilde duzenlenmistir, Olceklerden ahnan puanlann yuksekliqi kayqrrun yoksekligi anlarnma gelmektedir (Koruc, 1994). Durumluk kayqiy: olcen alt testte 20 soru maddesi bulunrnaktadrr. Bireylerin 0 anda kendilerini nasil hissettiklerine bagll olarak kendi kendilerini tarumlamalanna yoneliktir. (Oner ve Le Compte,1985). SOrekli kayqiy: olcen alt olcek de 20 soru maddesinden olusrnustur. Bu maddeler, bireylerin kendilerini genellikle nasrl hissettiklerine gore tarumlarnalanna yonellktir, Bu olcek qecici kosullara bagll olarak deqisen duygulara duyarh deqlldir (Koruc,1994). Verilerin Toplanrnast : MTA takrrm sporculan, URLA, BRisA, BJK, iosbk ve KOLEJ rnusabakalarindan, EBK takrrru sporculan ise ENKA, BOTA$, GS, FB ve KOLEJ musabakalanndan birer saat once STAI ile deqerlendirilrnis, elde ettikleri puanlar cercevesinde optimum fonksiyon arahklan saptanrmstrr. Sporculann rnusabakada tutulan squating deqerlerinden toplam sayi, sut yozdesi, ribaunt, top calma ve serbest atrslan oynama zarnanlanna bblonerek elde edilen standart puarun ortalamasi alinarak sporcularin standart performans indeksleri elde edllmistir, Bu performans indekslerine gore en basar.h olduklari mosabakadan onceki STAI durumluk kayq: puarn optimum arauqm ortalama noktasi olarak ahnrms ve 0.5 Standart sapma arallgl olarak kabul edilen ±4 puan eklenip cikartrlarak ortalamadan ne kadar saptrklan saptanrmstir. Buradan elde edilen puanlar kendi icinde korele edilerek sporculann Optimum Performans Arahklan bulunmaya cahsrlrrustrr. Verilerin Analizi : Veriler, betimsel istatistiksel teknikler, Pearson Basit Korelasyon teknigi uygulanarak analiz edilmistir ve hata pay/.05 olarak kabul edilrnistir, lslernler, Windows altmda calisan SPSS paket program kullarularak yap.lrrustrr. BULGULAR Hanin'in ZOF kurarrurun bir uyqulamasirn olusturrnak amaciyla yapilan bu cahsrnaya katr Ian MTA takrrnrrun alti sporcusunun, bes rnusabaka oncesinde aid/klan durumluk kayq: puan Ian Tablo1 'de verilrnistlr. 34

Koy Tabla 1. MTA Basketbolculanrun Bes Musabaka Oncesi Aldiklan Ourumluk Kaygl Puanlan MTA: tmac OK 2.Mac;: OK 3.Mac;: OK 4.Mac;: OK 5.Mac;: OK 1 43 41 43 36 53 2 49 50 45 53 3 4 5 6 53 44 49 64 71 48 51 49 59 45 51 49 32 46 50 57 43 46 59 Birinci takrrrun aynayan aln sparcusunun bes rnusabaka bncesinde aldrklan kayq: puanlan qorulmektedir. En yuksek deqer 71, en du:;>uk deger ise 32 alarak belirlenrnistir, ikinci takrrrun bes rnusabakada da aynayan, bes sparcusunun musabaka bncesi alman Ourumluk Kaygl puanlan Tabla 2' de verilmistir. Tabla 2. EBK Basketbolculanrun Bes Musabaka Oncesi Aldiklan Ourumluk Kayq: Puanlan EBK: tmac OK 2.Mac;: OK 3 Mac OK 4.Mac;: OK 5 Mac OK. 1 37 27 47 37 46 2 35 32 50 30 40 3 34 29 42 32 43 4 5 35 42 53 28 49 6 31 30 48 33 50 Tabla 2' ye bakrldrqmda en az Ourumluk Kayqi puaru 27, en yuksek puan ise 50'dir. Birinci rnusabaka bncesi annan Ourumluk Kaygl puanlan ile standartlastmlrrus squating degerlerinin arasmdaki iliski Tabla 3' te verilrnistir. Tabla 3. Her iki Takirnm Musabaka Oncesi Alman Ourumluk Kayqi Puanlan lie Standart Squating Oegerleri Arasmdaki ili:;>ki 1. Mac;:: Asist Blak Faul Orta mesafe Rebound Serbest atrs OK1.214 -.422 -.179 -.456 -.200 -.279 n 12 3 17 12 17 15 P.503.722.490.136.439.312 35

Durumluk Kaygt ve Performans DK1 n P $ut. yuz.046 20.847 Top. ca: -.426 11.191 Top. kay -.259 16.332 Top.sayi -.245 19.311 Ot;say/.072 18.776 Yakrn mesafe -.136 19.578 Tabla 3' e baklld/glnda asist, sut yuzdesi ve Ot; sayi atrslannda pozitif iliski ortaya cikarken, diger turn verilerde beklendiqi sekll ile negatif iliski butunrnustur. Her iki takrrrun ikinci rnusabaka bncesi ahnan durumluk kaygl puaru ile standartlastmtrrus squating degerleri arasrndaki iliski Tabla 4' te verilrnistir. Tabla 4. Her iki Takirnm ikinci Musabaka Oncesi Alman Durumluk Kaygl Puanlan ile Stand art Squating Degerleri Arasindaki ili;;ki 2.Mat; Asist Blok Faul Orta mesafe Rebound Serbest atrs DK2.599 -.317 -.211 -.403 -.439 -.150 n 10 3 14 14 16 13 P.067.795.467.153.089.624 $ut yuz Top cal Top kay Top say/ Ot; say: Yakrn mesafe DK2 -.183 -.343 -.092.291 -.157 -.181 n 19 10 15 12 15 16 P.453.331.744.358.575.502 Tabla 4' e bakrldtqmda 2 rnacta asist ve toplam sayida pozitif iliski gbzlenirken, diqer verilerde negatif iliski qozlenmistir. Her iki takrrrun ut;uncu rnusabaka bncesi annan durumluk kayqt puam ile standartiastmlrrus squating deqerlerl arasindaki iliski Tabla 5' te verilrnistir, Tabla 5. Her iki Takrrmn Ot;uncO Musabaka Oncesi Alman Durumluk Kaygl Puanlan ile Standart Squating Degerleri Arasindaki i1i;;ki 3.Mat; Asist Blok Faul Orta mesafe Rebound Serbest atis DK3.384 -.051 -.016.368.410 n 9 11 7 12 7 P.307.879.972.239.360 DK3 n Sut yuz.121 11 Top calma Top kayb:.039 -.266 10 11 Toplam sayi -.096 11 Ot; say: -.267 7 Yakrn mesafe -.107 9 P.722.914.428.777.561.783 36

Koy Tablo 5'e bakildiqmda asist, rebaunt, serbest atrs, sut yuzdesi, top calma deqerlerinde pozitif iliski bulunurken, diqer verilerde negatif iliski gbzlenmektedir. Tabla 6. Her iki Takrrmn Dorduncu Musabaka Oncesi Alman Ourumluk Kayq: Puanlan ile Standart Squating Oegerleri Arasmdaki jli$ki 4. Ma9 Asist Blok Faul Orta mesafe Rebound Serbest atis OK4.646 -.914 -.217-011.016.218 n 9 3 16 12 18 13 P.060.265.420.972.949.473 Sut yuz. Top calma Top kayb: Toplam say: 09 say: Yakrn mesafe OK4 -.232 -.418 -.345.040 -.078 -.449 n 17 10 17 14 12 14 P.371.229 174.839.810.107 Tablo 6' la gbruldugu gibi asist, rebaunt, serbest atis, toplam sayr, U9 sayi ve yakrn mesafe atrslarda pozitif iliski gbzlenirken, diger verilerde negatif iliski qozlenrnistir. Tabla 7. Her iki Takrrmn Besinci Musabaka Oncesi Alman Ourumluk Kaygl Puanlan ile Standart Squating Oegerleri Arasrndaki ili$ki 5.Ma9 Asist Blok Fau Orta mesafe Rebound Serbest atrs OK5 -.198 -.410 -.736.097.301 n 9 11 6 12 6 P.610.211.095.764.561 OK5 Sut yuzde.320 Top calma Top kayb.356.288 Toplam say I.326 09 say: -.261 Yakrn mesafe.708 n 11 10 10 10 7 9 P.337.313.420.358.572.033 Tablo Tye bakrldrqrnda rebaunt, serbest atis, sut yuzdesi, top calma, top kaybi, toplam sayi ve yakrn mesafede pozitif iliski gbzlenirken, diger verilerde negatif iliski qozlenmistir. Sporculann pertorrnanslanrun squating deqerlerinden elde edilen puanlardan toplam sayr, sut yuzdesi, serbest atis, rebaunt ve top calma deqerlerl almarak bunlann ortalarnalan her sporcu icin performans indeksi olarak ele ahnrmstrr. Performans indeksi sonuclan ile bireysel durumluk kayq: puanlan ve ZOF araliqmda ka Ian durumluk kayq: puanlan arasmdaki iliskiler Tablo 8'de verilmistir. 37

Durumluk Kaygi ve Performans Tablo 8. Bireysel Durumluk Kaygl Puanlan ve ZOF Arahqmda Kalan Puanlar ile Performans indeksi Arasmdaki ltiski 1. Takim 2. Taklm Bir. O.K. 0.024-435 P>.05 P<.05 ZOF Ara. 0.104-667 P>.05 P<.05 Tablo 8'de gbruldugu gibi birinci takrrrun bireysel ve ZOF arahqmdaki durumluk kayq: puanlarr arasinda ili~ki bulunmazken, ikinci takirrun her iki durumluk kayq: puarunda da anlarnh bir iliski bulunrnustur. Bu iliskinin korelasyon katsayilan arasmda fark olrnadiqt saptanrrusur (t hesapl. = 1.16 < t tabl. = 1.96, P>.05). Elde edilen bulgu arastrrrna denencesini desteklememektedir. TARTI~IVIA ve SONUC Bayan basketbol takrrnlan ile yapilan calisrnada bes may uzerinden ahnan durumluk kaygl deqerlerine bakrlmqmda her iki takirrun rnusabaka oncesi kayq: degerleri arasinda dalga Ianmalar oldugu qorunmektedlr, MTA takmurun 32-71 puan araliqmda degi~en durumluk kaygl puanlari, EBK takrrrunda 27-50 puan arauqmda degi~mektedir. Bu bulgu sporcularin rnusabaka oncesi durumluk kayglyl yasamada bireysel tarkhhklar yasadrqtru gbstermektedir. Martens (1977), rnusabaka kayqisrrun yansrnarun subjektif degerlendirmesi sekllnde ele alrndlgrnr ve bireysel olarak bu anlamda Iarkhhklar olabileceqini belirtmektedir. Randle ve Weinberg (1997), Hanin'in rnusabaka bncesi durumluk kayqiy: deqerlendirirken en onernli yarun bireysel olarak yasanrnasi olduqunu bellrttiqini sbylemektedirler. Ayru sskilde <;aglar (1997) ise kayqrrun yasanrnasmda fizyolojik boyutta bireyselliqin onernli oranda one ylktlgml belirtmektedir. Musabaka oncesi annan durumluk kayq: ile sporcularrn squating degerlerinin ili~kilendirilmesinde aniarnh bir iliskiye rastlanrnamrstrr. Bunun nedeni sporculann yine kayglyl yasayislarrndaki bireysellik olabilir. Ayru zamanda da envanterin spor icin geli~tir;lmi~ olrnarnasi bu konuda etkili olrnus olabilir. Ama buna karsrn Kroll'un gbru~unu aktaran Koruc (1994), sporda kayglyl ve stresi olcrnek icin kullarulan en bnemli araciardan birisi o!dugunu belirtmektedir. Buna karsin elde edilen degerlere bakrldiqmda negatif ybnde yjkan lliskiler performans ile durumluk kayq: arasinda ters bir illskinin olduqu seklindeki genet yaklasirm doqrular niteluoedir, Fakat ozellikle asist, rebaunt ve serbest atrslarda genelde gbzlenen pozitif degerler bu yaklasrrm doqrularnarnaktadrr. Bunun nedeni sporculann rnusabaka bncesi yasadrklan kavqrrun ele almrsrnda bireysel olarak yasadrklan gerginligin sonucu ile eslenebilir gibi qorunrnektedir. Standardize edilen squating puanlan musabaka oncesi durumluk kayqt ile illskilendirtldi 38

Kay ginde sadeee EBK takrrrumn puanlan arasrnda anlarnh bir iliski qozlenrnistir (r =-.435, P <.05). MTA takrrrumn verileri arasmda anlarnli bir iliskiye rastlanamarrusnr ( 0.024, p».05). Fakat ZOF arahq: ile ilgili standart squating degerleri karsrlastmldrqmda MTA takrrmrun ZOF ara Ilglndaki durumluk kayq: puanlan ile standart squating degerleri arasrnda anlarnh bir ili~ki bulunarnarmstrr (r =0.104, p>.05 ). Buna kars.n ilk degerlendirmede olduqu gibi EBK takrrrurun ZOF arahqmdak] degerlendirmesinde de anlarnu ili~ki bulunrnustur (r =-.667, p-c.05). Bu iliskinin korelasyonel degerleri arasindaki tarkhhqm anlarnlt olmadlgl saptanrrustrr, Aralanndaki farkliliga karsin c.kan bu deger, sporculann Spielberger'in degerlendirme bicirni ile Hanin'in deqerlendirme bicirni arasmdaki farkllllgin bnemli olrnadrqrru vurqularnaktadrr. Elde edilen degerleri destekleyen qorusler olduqu gibi desteklemeyen qorusler de bulunmaktadir. Yeni yapilan arastrrmalann coqunun sonuclarinda y6ntemsel ve istatistiksel strurh Ilk yuzunden sorgulanmaya ihtiyac duyulrnustur. Orneqin: Morgan ve rneslektaslannm, katrhmci olarak yozoeu ve uzun mesafe kosuculanrn kullandiklan cahsrnalan, qorunuste Hanin'in ZOF fikrine destek saqlarrustrr. Bu causrnalann ineelemesi g6stermektedir ki, ZOF tahminleri tam anlarruyla olcmernektedir (Randle ve Weinberg, 1997). Imlay, Carda, Stanbrough, Dreiling ve O'Connor (1993), Hanin'in ZOF'unu kullanarak yedi karsilasmada saptanrrus olan yans bneesi durumluk kayqrlariyta atletleri denernistir. Bireysel ZOF'lan icinde iyi performans gbsteren (%63) sporeular ile ZOF deneneesi krsrnen destek bulrnustur. Oysa sporculann %31'i ZOF'lan icinde kotu performans qosterrnistir. Turner ve Raglin, atletleri kullanarak ZOF fikrini arastrrrruslardrr. Atletlerin ZOF qelisirnleri icin retrospektif ybntemi kullanrmslar ve atletlerin birieik optimal alanlan icindeyken en iyi pertorrnans: gbsterdiklerini bulrnuslaroir. Bunun yarunda bireysel alanlan qelistirrnede ZOF'un tam olarak denenmesi icin sadeee uc yansrna ve retrospektif hatirlama ybnteminin kullarulrnasi yuzunden sorulara ihtiyac duyulmustur, Her ne kadar ZOF fikri icin daha 6neeki cansmalar bazi destekler saqlarruslarsa da ybntemsel ve istatistiksel acrdan srrurlandmlrruslardrr (Randle, Weinberg, 1997). 10 nitelikli haltereiyle yapilan cahsrna sonueunda en az basarih olan sporcularm, yansmarun baslarnasmdan Uy gun bneeki durumluk kayqrlannrn yuksek olrnadrqt fakat yans oncesinde, bireysel optimumlannda bnemli dereeede du~o~ gbsterdikleri (yani ZOF'lannln drsmda ylkrrustrr) qorulmustur, Bunun yanmda en basansiz performans yukselen durumluk kayqrda gbrulmustur (Hanin, 1980). Yapllan cahsrnalarda oyunculann ZOF'larlnl belirlemek icin kullanllan rnusabaka sayrsrrun yeterli olrnarnas: veya az sporeuya uyqulanrnasmrn sporcularin ZOF'lannl belirlemede yeterli cesitliliqin saqlanarnarnasma neden oldugu belirtilebilir. Buna karsm Hanin'in ZOF kurarrum destekleyen onernli cahsrnalar da bulunrnaktadrr, Dennis ve Krane yaptiklan calismalarda, cok boyutlu kayq: yaklasrrmrun ZOF deneneesini kisrnen desteklediqini bulrnusladtr. Ozellikle Dennis her ne kadar ZOF ve bilissel kayq: icin onernsiz bir illski bulrnussa da somatik kayq! ZOF'un icindeki pertorrnansin bzellikle alan In drsmdaki performanstan daha iyi olduqunu bulrnustur (Randle, Weinberg, 1997). 39

Duruntluk Kaygi ve Performans Gould, 11 katrhrnci ile sporculann ZOF'unu belirlemek icin 6 tarkn musabakada aldlgl degerler sonucunda subjektif perforrnansm ZOF'un icindeyken, dismdakinden daha iyi olduqunu bulmustur, ZOF hipotezine iliskin kesin sonuclara varmadan once daha cok arastrrrna yaprlrnasrrun gerekliligi seklinde bir goru~ ortaya koyrnaktadrr (Randle, Weinberg, 1997). Bu doqrultuda elde edilen sonuclara bakndrqrnda yaprlan cahsrnalann onemli bolurnunun denek eksikllqi nedeni ile yeterli sonuc vermediqini belirten Randle ve Weinberg (1997)'in goru~u daha yakrn gibi qorunrnektedir, Bu arasurrnarun bulgulannda da iki ekipten birisinde hie farkhlik bulunamazken birisinde fark olmasi ama farklar arasmda anlamh bir tarkrn bulunmarnasi, rnusabaka eksikliqinden ya da sporcularin rnusabaka oncesi yeterince gergin olrnalan sonucu envanterleri saqlikl: doldurmamalanndan da kaynaklanrrus olabilir. KAYNAKLAR Anshel, M.H. (1994). Sport Psychology From Theory to Practice. New York: Gorsuch Scorisbrick Publishers. A~C;:I, F. H., Gbkmen,H. (1995). Bayan hentbolculerde yarisrna kayqisr, basan, spor deneyimi ve atletik yeterlilik ilisklsi. Spor Bilimleri Dergisi. (6) 2, 38-47. Cox, R.H. (1986). Relationship between skill performance in women's volleyball and competitive state anxiety. International Journal of Sports Psychology. 17, 183-190 Cox, R.H. (1990). Sport Psychology Concepts and Applications. New York: Brown Publishers. ~aglar, E. (1996). Kayqrrun Kalp Atrrn Hrz: Uzerine Etkisi. Yaymlanrnarms Bilim Uzrnanlrq: Tezi. Ankara: Hacettepe Universitesi. ~aglar, E. (1997). Musabaka kayqistrun dinlenik kalp atrrn hrz: uzerine etkisi. Spor Bilimleri Dergisi. (8), 3, 18-32 Hanin, YL. (1980). A study of anxiety in sports. In Straub, WF (Edit) Sport Psychology. New York: Mouvement Publications. 236-249. Hanin, YL. (1989). Interpersonal and intragroup anxiety in sports. In D. Hackfort, C.D. Spielberger (Edits.). Anxiety in Sports. New York: Hemisphere Publishing Corporation. Imlay, G.J., Carda, R.D., Stanbrough,ME, Dreiling,A.M., O'Connor,P.J. (1995). Anxiety and athletic performance: a test of optimal function theory. International Journal of Sports Psychology. 4, 235 245. Koruc, Z. (1994). Otogenik Ahstrrmalann Sporculann Musabaka Oncesi Stres Durumlanna Etkisi. Yayrnlanmarms Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Universitesi. Martens, R.,Vealey, R.S., Burton, D. (1990). Competitive Anxiety in Sport. Champaign: Human Kinetics Books. Oner, N., Le Compte, A. (1985). Durumluk - Surekli Kaygl Envanteri EI Kltabi, istanbul: Bogazic;:i Universitesi Yaymlarr. Raglin, J.S., Morgan, WP., Wise,K.J. (1990). Pre-competition anxiety and performance in female high school swimmers: a test of optimal function theory. International Journal of Sports Medicine. 11,171-175. Raglin, J.S. (1992). Anxiety and sport performance. Exercises and Sport Science Reviews. 20, 243-274. Randle, S., Weinberg,R.(1997). Multidimensional anxiety and performance: an exploratory examination of the Zone of Optimal Functioning hypothesis.the Sport Psychologist. 11, 160-174. Weinberg, R.S., Gould, D. (1995). Foundations of Sport and Exercise Psychology. Champaign: Human Kinetics. 119-122. Zaichkowsky, L.D. (1982). Biofeedback for self regulation of competitive anxiety. In L.D. Zaichowsky, WE. Sime (Edits). Stress Management for Sport. Virginia: AAHPERD, 55-64 40