Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 ÇATALAĞIZI TERMİK SANTRALİNDE (ÇATES) KULLANILAN LAVVAR ARTIKLARINDAKİ KÖMÜRÜN KAZANIMINDA OPTİMUM FLOTASYON KOŞULLARININ ARAŞTIRILMASI Investigation Of Optimum Flotation Conditions For Coal Recovery Of The Tailings Of Coal Preparation Plant Using For Catalagizi Thermal Power Plant (Cates)) Halit YILMAZEL Maden Mühendisliği Anabilim Dalı Hüseyin VAPUR Maden Mühendisliği Anabilim Dalı ÖZET Bu çalışmada, ÇATES (Çatalağzı Termik Santrali) ne beslenen lavuar artıklarının optimum flotasyon şartlarında zenginleştirilmesi araştırılmıştır. Flotasyon hücresi ( litre) ile yapılan bu deneysel çalışmalarda katı oranı, toplayıcı, köpürtücü oranı ve devir sayısı deneysel parametreler olarak ölçülmüştür.. Optimum şartlarda 6.5-7 ph arası alınmıştır. Katı oranı %0-30 arası, toplayıcı 300-3375 gr/ton Köpürtücü 30-337,5 gr/ton Devir sayısı 300 ile 500 arası seçilmiştir. Yapılan çalışma sonunda optimum flotasyon şartlarında%96,9 oranında verime ulaşılmıştır. Elde edilen veriler Yates yöntemi kullanılarak düzenlenmiştir. Sonuç olarak ÇATES te kullanılan kömürün flotasyonla kok kömür derecesinde kalorifik değere ulaştığı görülmüştür. Ayrıca optimizasyon deneyleri yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Artık, Koklaşabilir Kömür, Flotasyon, ÇATES, Yates Yöntemi ABSTRACT In this study, the optimum flotation conditions to enrich the tailings of coal preparation plant (lavuar) feeding Cates (Çatalağzı Thermal Power Plant) were investigated. In this experimental work using the flotation cell ( liter) solid rate, collector dosage, frother dosage and agitation speed are measured as the experimental parameters. Optimum ph conditions were used for 6.5-7.0. Solid weight ratio between 0-30%, collector 300-3375 g / ton, frother dosage: 30-337,5 g / ton of RPM between 300 and 500 were selected. At the end of study, combustible recovery of optimum flotation conditions was reached 96.9%. The obtained Data were arranged using Yates method. As a result, using Yates method the calorific value of final concentrate was reached calorific value of coke with flotation. In addition optimization experiments were done. Keywords: Tailing, coking coal, flotation, ÇATES, Yates Method *Yüksek Lisans Tezi-MSc. Thesis - 8 -
Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 Giriş Dünya daki petrol ve doğal gaz kaynaklarının kömüre göre daha az olduğu bilinen bir gerçektir. Yakın gelecekte petrol ve doğal gaz aşırı kullanım sonucunda artan talebi karşılayamayacak duruma geleceklerdir. Şu anki üretim değerlerine göre doğal gazın 47, petrolün ise 30 yıl yeteceği tahmin edilmektedir. Oysa Dünya kömür rezervleri petrol ve doğal gazın oldukça üzerinde olup yaklaşık 50 yıl gibi bir ömre sahiptir (Sirkeci, 000).Türkiye de kalkınmakta olan ve nüfusu hızla artan bir ülke olması nedeniyle, bir yandan birincil enerji tüketimi, diğer yandan da büyük bir hızla elektrik tüketimi artmaktadır. 980-998 yılları arasında birincil enerji kaynaklan üretimi yıllık ortalama %,8 oranında artmıştır. Bu dönem içerisinde her iki kaynağın üretimi dört kat artmıştır.. Dünyada kullanılan enerji kaynakları olarak: kömür, petrol, doğalgaz gibi fosil kaynaklar ve bunların yanı sıra su kaynakları, nükleer enerji kaynakları, odun, biyogaz, güneş, termal, gibi yenilenebilir enerji kaynakları sayılabilir (Boylu ve Ateşok, 999). Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluşan az miktarda kükürt ve nitrojen içeren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Bileşiminde %60 ile 73 oranında karbon bulunan kahverengi veya siyah fosil kömür: tozu kahverengidir. Linyitin oluşum süreci taşkömürününkine benzer; linyit, bataklıklardaki bitki kalıntılarının bozuşması, sonra da yavaş yavaş alüvyon çökeltileriyle örtülmesi sonucu oluşur. Ülkemizde 99de 5 milyor ton ve 000 li yıllarda ise 7,5 milyon ton taş kömürü üretimi hedeflenmiş olup ithalat mecburiyeti vardır. Taş kömürü tüketiminin % 3 miktarı ısıtmaya kullanılmaktadır (Kemal ve Arslan, 999). Kömürün havasız bir ortamda ısıtılması sonucu uçucu maddelerin bünyesinden atılarak geriye kalan gözenekli ve sert yapıdaki karbon yüzdesi yüksek olan kısmına ok adı verilir. Sıcaklık 900 o C nin üstünde ise yüksek sıcaklık, 700 o C civarında ise orta sıcaklık ve 550 o C civarında ise düşük sıcaklık koklaşması denir (Kemal ve Arslan, 999). Sert ve parlaktır. En eski Kömür çeşididir. Karbon yönünden zengindir. Meydana geliş târihi 300 milyon yıl geriye dayanan antrasitteki karbon yüzdesi 90-95 i bulur (Kemal, 99; DPT, 00; Kural, 99). Günümüzde kömürlerin kullanım alanı oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu kadar fazla kullanım alanı bulunabilen kömürlerin gerek yakma sırasında gerekse yanma atıkları olarak birçok problemler yarattığı bilinen bir gerçektir. Flotasyon işlemleri ile bu bileşimlerin olumsuz etkilerinin giderilmesi mümkün olabilecektir, Kül atma işlemleri ile yakma öncesi kükürt içeren özellikle piritik ve sülfat kökenli kükürtlerin azaltılması yakma işlemi sonucu oluşan baca gazındaki S0 miktarının azaltılması sağlayacaktır. (DPT, 00). Konvansiyonel kömür hazırlama yöntemleri ile temizlenen düşük kaliteli kömürlerin içerdikleri yanan kükürt oranı azaltılabilmektedir. Bu kükürtlerin daha kömür yakılmadan tutulabilmesi ile çevre kirliliği önlenebilmekte ve bu sayede işletmelerin ayrıca bir baca gazı tesisine ihtiyaçları olmayacaktır. Kömür temizleme yöntemleri yanar kükürdü azaltılan kömürlerin aynı zamanda ısıl değerleri yükselmektedir. Isıl değerin yükselmesi ile aynı enerjiyi almak daha az kömürün yakılması mümkün olmaktadır(kural, 99). Yüksek kül, nem ve uçucu madde içeren genç linyitler yakıldıkları zaman yakma ortamına kirlenme ve korozyon gibi - 9 -
Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 olumsuz etkiler yaratmaktadır. Kül atma işlemleri ile kazan içi kirlenme ve buna bağlı olarak ısı transferinden oluşan enerji kayıpları azalacak, dolayısı ile ekonomik kazanım sağlanacaktır. Bu sorunlar nedeni ile tıkanıklıklar yaşanmakta ve bu ünitelerin belirli bir süre devre dışı kaldıkları için her yıl belirli miktarlarda enerji kaybına neden olmaktadır. Olaya ülke ekonomisi açısından bakıldığında, kömür gibi fosil enerji kaynakları yenilenmeyen enerji katmaklarıdır. (Kural, 99). Flotasyon farklı yüzey özelliklerine sahip minerallerden bir kısmını sulu bir bulamaç içerisinde yüzdürmek, diğerlerini çöktürme yoluyla yapılan bir ayırma ve zenginleştirme işlemidir. Şekil de görüldüğü gibi ayırma kabarcığa yapışan tanelerin (hidroforların) köpükle birlikte su yüzeyine çıkması, yapışamayan tanelerin (hidrofiller) ise yerçekimi kuvvetinin etkisi ile çökmesi prensibine dayanır. Şekil. Flotasyonda Köpük, Reaktif Ve Mineral Etkileşimi (Yaman ve ark., 998). Materyal Metod Çatalağzı Termik Santrali den alınan numune için sırasıyla kırma,öğütme, eleme, flotasyon, filtrasyon, kurutma, kül deneyi ve evrim hesaplaması yapılmıştır. İnce boyutta serbestleşen Zonguldak-Çatalağzı lavvar artığı köpük flotasyonu ile zenginleşebilirliğini araştırmak amacıyla kömür numuneleri öğütülerek, flotasyon deneylerine tabi tutulmuştur. Son yıllarda geliştirilen yağ flotasyonu, kömür taneciklerinin yüzeyine yağ zerrecikleri adsorblanarak yüzme yeteneğinin arttırılması esasına dayanmaktadır. Deneylerde yağ işlevi yapacak madde olarak mazot ve gazyağı kullanılmıştır. Köpürtücü olarak ise MIBC(Metil İzobütil Corbinol) ve çamyağı (çam ağacı reçinesinin buhar distilasyonu yöntemi kullanılarak damıtılmasıyla elde edilir) kullanılmıştır. Deneylerde kullanılan kömür tane boyutu değiştirilerek yaklaşık 0,50 mm tane boyutu altında kömür numunesi kullanılmıştır Deneysel bulgularda elde edilen kül değerleri kullanılarak % yanabilir madde (%YMV) ve %kül içeriğine göre (%KV) verim değerleri aşağıdaki 4. ve 5. formüller kullanılarak hesaplanmıştır. - 0 -
Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 C(00 c) F(00 f ) % YMV= 00 C c F f %KV= 00 Burada; %YMV: Yanabilir madde kazanım %KV: Kül Kazanımı C: Yüzen madde ağırlığı (gr) F: Besleme malı ağırlığı (gr) c: konsantre %kül içeriği f: besleme malı %kül içeriği () () Araştırma Bulguları Optimum Öğütme Süresinin Belirlenmesi Yapılan kırma deneyi ile -0,4 mm boyutuna indirilen kömür numunesinin besleme malı olarak uygun tane boyutuna indirilmiştir. Besleme malı d 80 = 0,75 mm olarak belirlenmiştir. Öğütme testleri neticesinde; 5 dakikalık öğütme ile d 80 = 0, mm; 7,5 dakikalık öğütme ile d 80 = 0,7 mm 0 dakikalık öğütme neticesinde ise d 80 = 0,3 mm boyutuna ulaşmıştır. 0 dakikalık öğütme süresi ve belirlenen tane boyutu flotasyon için yeterli bulunduğundan daha uzun süreli öğütme işlemi yapılmamıştır. Boyut küçültme oranı: 0.75/0.3= ~ 6 olarak bulunmuştur. Toplayıcı Cinsinin Seçimi Kollektör seçmek için mazot ve gazyağı kullanarak dört adet (n, n = 4) aynı şartlarda deney yapılmıştır. Hesaplanan konsantre verimleri kullanılarak istatistiksel varyans analizi yapılmıştır. Yapılan deneylerde tüm şartlar aynı alınmış yalnızca kolektör cinsi değiştirilmiştir. Deneylerde lt lik flotasyon selülü kullanılmıştır. Çalışılan deney şartları aşağıdadır: Katı oranı : % 0 Köpürtücü (Çamyağı) : 00 gr / t ph : 6,5 7 ( H SO 4 kullanılmıştır) Toplayıcı : 000 gr / t (Mazot Çamyağı) Kondüsyon süresi : 5 dk Flotasyon süresi : 5 dk Devir sayısı : 400 dv/dk Numune miktarı : 50 gr (d 80 : 0,3 mm) - -
Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 Bu amaçla ortalamalar karşılaştırılarak varyans hesabı yapılmıştır. Birleştirilmiş, ortak (pooled) standart sapma değeri (S p ) sırası ile mazot ve gazyağı için bulunan varyans değerleri ( S S ves ) kullanılarak hesaplanmıştır (n ) S (n ) S p (3) n n Burada, aşağıda belirtilen hipotezler kullanılarak değerlendirme yapılmaktadır. H o H : : S olarak sırası ile toplumun tamamının varyansı ( ) ve seçilen ve grubun varyansı ( S ) dir. Kritik t testi (student) içinde aşağıdaki formül kullanılmıştır (D.C. Montgomery,99). Hesaplanan ortalama yanabilir verim ve varyans değerleri aşağıdadır. Mazot Gazyağı x 9.6 x 9. 59 S =.83 S = 8.9 =0,0 için istatistiksel tablodan çift kuyruklu test için olarak bulunur. Gözlenen deneysel istatistiksel değer ise f (3,3, 0.90 df ) 5,39 S / S =.83/8.9= 0.0 olarak bulunmuştur. Burada 0.0 değeri 5.39 dan küçük olduğu için H : hipotezi reddedilemez bu nedenle hesaplanan bileşik varyans genel toplumun varyansını tahmin etmekte kullanılabilir. Bu durumda S p Gözlenen nn t (4 ).83 (4 ) 8.9 5.38 4 4 t değeri: x x n n (4) Sp n n Burada, aşağıda belirtilen hipotezler kullanılarak değerlendirme yapılmıştır. H o : H : t Gözlenen nn değeri: - -
Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 t t 9.6 9.59 5.38 4 4 nn 4 4 t6 0.00 için gözlenen değer 0.00 olarak bulunmuş ve istatistiksel tablodan bulunan değer.44 olduğu için H : hipotezi reddedilemez. Temini kolay ve ucuz olduğu için mazot daha sonraki deneylerde kullanılmak üzere kolektör olarak seçilmiştir. - 3 - Köpürtücü Cinsinin Seçimi Optimum bir köpük derinliği elde etmek için Köpürtücü seçmek için çamyağı (pine oil) ve MIBC kullanarak dört adet aynı şartlarda deney yapılmıştır. Yapılan deneylerde tüm şartlar aynı alınmış yalnızca kolektör cinsi değiştirilmiştir. Deneylerde lt lik flotasyon selülü kullanılmıştır. Çalışılan deney şartları aşağıdadır: Katı oranı : % 0 Köpürtücü : 00 gr / t ph : 6,5 7 ( H SO 4 kullanılmıştır) Toplayıcı : 000 gr / t Kondüsyon süresi : 5 dk Flotasyon süresi : 5 dk Devir sayısı : 400 dv/dk Numune miktarı : 50 gr (d 80 : 0,3 mm) Kollektör seçimindeki yöntemle Köpürtücü seçim verimi hesaplanmıştır. Çamyağı ve MIBC ile yapılan konsantrelerin ortalama yanabilir verim değerlerinin farklı olduğunu gözlenmiştir. MIBC ile yapılan ortalama kömür kazanım verimi Çamyağı ile yapılan ortalama deneysel kazanım veriminden yüksek olduğu için MIBC daha sonraki deneylerde kullanılmak üzere en iyi köpürtücü olarak seçilmiştir (%94,4). n faktöriyel deney tasarımı birden fazla değişkenin aynı anda yapılabilecek en az sayıda deneyin uygulanma şeklidir. n faktöriyel tasarımın kullanılmasındaki diğer önemli bir neden Yates tekniği denilen kısa bir hesaplama yönteminin bu tasarıma uygulanarak işlemlerin basitleştirilmesidir. Yates Tekniği ile %30 Katı Oranı için Deneysel Düzenleme Yates tekniğine göre incelenen değişken parametreler için seçilen aralıklar %30 katı oranı için yapılmıştır ve aşağıdaki Çizelge de verilmiştir. Burada amaç yüksek katı oranında ve düşük reaktif kullanımı ile en ekonomik uygulanabilir koşulların saptanmasıdır. Diğer şartlar aşağıdadır; ph : 6.5-7.0 (sülfürik asit ile) Kondüsyon süresi : 5 dk
Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 Flotasyon süresi Numune miktarı : 6 dk : 48 gr (d80: 0,3 mm), Çizelge %30 katı oranı için Yates düzeneğinde seçilen sınır değerler. Parametre Düşük Yüksek Orta Nokta A= Devir sayısı 300 500 400 d/d B= Toplayıcı miktarı 300 gr/t 900 gr/t 600 gr/ton C= Köpürtücü miktarı 30 gr/t 90 gr/t 60 gr/ton Aynı koşullarda orta nokta parametreleri yapılan deney sonuçları: - % Besleme Malı Verim %83,50 - % Besleme Malı Verim %80,04 3- % Besleme Malı Verim %8,60 Verim BM verilerine göre Deney ortalaması = 83,50+ 80,04+ 8,60 / 3 = 8,5 ve varyans= 4,09 olarak bulunur. Verim değerlerine göre; Y=84.88,77X,77X -,8X 3 -,93X X 3-3,68 X X 3 -,79 X X X 3 Burada X'ler kodlanmış değerlerdir.. Çok faktörlü lineer modelde tenör için hesaplanan korelasyon katsayısı (R ) 0,83 'dur. (Şekil.).Bu durum kömür flotasyonu için belirlenen parametreler arasında %83 oranında uyumluluk olduğunu göstermiştir Yates Tekniği ile %0 Katı Oranı için Deneysel Düzenleme %30 katı oranında yapılan deneylerden çok daha iyi yanabilir madde kazanma verimine ulaşmak için katı oranı %0 a düşürülüp daha yüksek miktarda reaktif kullanılmıştır. Bu işlem yine Yates tekniğine göre ( 3 ) yapılıp, incelenen değişken parametreler için seçilen aralıklar aşağıdaki Çizelge de verilmiştir. Ayrıca diğer şartlar aşağıdadır; ph : 6.5-7.0 (sülfirik asit ile) Kondüsyon süresi : 5 dk Flotasyon süresi : 6 dk Numune miktarı : gr (d 80 : 0,3 mm), Su Miktarı : 000cc Çizelge %0 Katı Oranı İçin Yates Düzeneğinde Sınır Değerler Parametre Düşük Yüksek Orta Nokta A= Devir sayısı 300 d/d 500 d/d 400 d/d B= Toplayıcı miktarı 5 gr/t 3375 gr/t 50 gr/ton C= Köpürtücü miktarı,5 gr/t 337,5 gr/t 5 gr/ton Aynı koşullarda orta nokta parametreleri için yapılan deney sonuçları: - 4 -
Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 - % Besleme Malı Verim %9,3 - % Besleme Malı Verim %90,35 3- % Besleme Malı Verim %93,7 Verim BM verilerine göre Deneylerin Verim ortalaması = 9,3+ 90,35+ 93,7) / 3 = 9,74 ve varyans =3,03 bulunur. Verim değerlerine göre; Y=90,36-,4 X X,44X3 3,39 XX3 4,47XX3 Burada X' ler kodlanmış değerlerdir Şekil 4.6 de görüldüğü gibi çok faktörlü lineer modelde tenor için hesaplanan korelasyon katsayısı (R ) O.85'dir. Bu durum kömür flotasyonu için belirlenen parametreler arasında %85 oranında uyumluluk olduğunu göstermiştir. Yates düzeneği ile yapılan deneylerde % 0 katı oranında c kodlu deney şartlarında en yüksek yanabilir madde kazanma verimine %96,9 oranında erişilmiştir. Ancak yapılan kinetik çalışmalarda da görüldüğü gibi 4 dakikalık süreden flotasyon kazanma verimi eğrilerinin yataya yakın seyrettiği görülmüştür. Bu nedenle optimizasyon süresi sabit 4 dakika seçilmiştir. Ayrıca flotasyon süresinin 4 dakika olması zaman ve ekonomi açısından daha uygundur. Reaktif artış miktarları; toplayıcı miktarı için 80 g/ton, köpürtücü miktarında g/ton ve devir sayısın da 0 dev/dk lık artırımlar kullanılmıştır. Çizelge 3 de deney şartları verilmiştir. Ayrıca sabit deney şartları aşağıdadır; Devir : 300 dev/dk Toplayıcı miktarı : 3380 g/ton Köpürtücü miktarı : 375 g/ton ph : 6.5-7.0 Kondüsyon süresi : 5 dk Flotasyon süresi : 4 dk Devir sayısı : 400 dv/dk Numune miktarı: gr (d 80 : 0,3 mm), Su Miktarı: 000cc Çizelge 3 Optimizasyon Deneylerinde Farklı Devir Sayıları ve Reaktif Miktarları Deneyler Toplayıcı (gr/ton) Köpürtücü (gr/ton) Devir (dev/dk) 0pt. 3460 386 30 0pt. 3540 397 340 0pt. 3 360 408 360 0pt. 4 3700 49 380 0pt. 5 3780 430 400 Yapılan 5 adet optimizasyon deneyleri sonucunda Çizelge 4.33 de görüldüğü gibi en yüksek kazanma verimi 4 nolu deney koşullarında elde edilmiştir. Artırıma devam edildiği zaman verimde ani düşme olmuştur. Bu nedenle 4 nolu deney koşulları en uygun olarak belirlenmiştir ve %98,55 lik bir kazanma verimine - 5 -
Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 ulaşılmıştır. Kazanma veriminin yüksek olması kömür numunesinin yaşlı (taşkömürü) olması ve koklaşabilir özelliği nedeniyle olduğu düşünülmektedir. Sonuçlar ve Öneriler Reaktif seçimi için yapılan flotasyon deneylerinde -0,30 mm boyutunda hazırlanan numuneler ph 6,5-7 de en iyi kollektör ve köpürtücü cinsini belirlemek için (mazot, gazyağı ile çamyağı, MIBC) %0 katı oranında deneyler yapılmıştır. Ön flotasyon deneylerinde kondüsyon süresi ve flotasyon süresi 5 er dakika olarak seçilmiştir. Deney sonuçlarına göre kollektör olarak ortalama %9,6 yanabilir verimle mazot seçilmiştir. Ayrıca köpürtücü olarak da ortalama %94,63 verim ile MIBC seçilmiştir. Flotasyon sonrası elde edilen kömür konsantrelerinin yanabilir verim yüzdeleri %79,90 a kadar çıkmaktadır. Ön deneylerin sonuçları bize göstermektedir ki Zonguldak-Çatalağzı Termik Santrali lavuar artığı olan numuneler için kollektör olarak mazot, köpürtücü olarak MIBC kullanmanın en iyi sonuç vereceğini göstermektedir. Yates tekniği ile ( 3 ) %0 ve %30 katı oranlarında yapılan 8 er adet deneylerde düşük katı oranının daha yüksek kazanma verimi sağladığı görülmüştür (%0). Katı oranı %30 a yükseltildiğinde ise verim %95 lerden 90 lara düşmüştür. %0 katı oranında kolektör miktarı (mazot), köpürtücü miktarı (MIBC) ve devir sayısı için ise yüksek değerler daha uygun çıkmıştır. Ancak her üç değerin birlikte kullanılması (abc) verimde düşüşe neden olmuştur. Elde edilen en iyi yanabilir madde verim sonuçları c, b, ac, ve ab kodlu deneylerde >%93 olarak elde edilmiştir. Ancak en yüksek c kodlu deneyde elde edilmiştir (%96,9). Yates te elde edilen en iyi sonuca göre (c) düşük aralıklı değerlerle parametrelerde artırım yapılarak beş adet deney yapılmıştır. Bu deneylerde konsantre kül oranları ve kül atma verimleri de istenilen düzeylerdedir. Kalorifik değer yapılan deneylerde 6 dakikanın flotasyon için fazla bir süre olduğu bu nedenle optimizasyon çalışmalarının 4 dakika olarak yürütülmesinin daha ekonomik ve uygun olduğu düşünülmektedir. Optimizasyon çalışmaları ile %98,55 yanma verimine kadar ulaşılmıştır. Yapılan bu çalışma koklaşabilir (yaşlı) özellikteki taşkömürü atıklarından yüksek kalitede taşkömürü konsantresi elde edilmesi ve bu konsantrenin kok yapımında kullanılabilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca bu kömür ev yakıtı kalsinasyon biriketleme vb. alanlar için uygun kalitededir Başlangıçta 409-4304 kalori olan kömür Çizelge 4 de görüldüğü gibi 6450-6600 kalori değerine ulaşılmıştır. Termik santrallerde elektrik enerjisi üretiminde linyit ve düşük kalorili kömürlerin kullanılmasının daha uygun olacağı düşünülmektedir. Termik santral taşkömürü tüketimi havzadaki üretimin yarısından fazlası kullanılmaktadır (~%60). Bu çalışmada koklaşabilir taşkömürü artıklarından yüksek kalitede konsantre elde edilmesi ve bu konsantrenin kok yapımında kullanılabilmesi mümkündür. Elde edilen kömür, ev yakıtı, kalsinasyon, biriketleme vb. alanlar içinde uygun kalitededir. Termik santrallerde elektrik enerjisi üretiminde linyit ve düşük kalorili kömürlerin kullanılmasının daha uygun olacağı düşünülmektedir - 6 -
Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:0 Cilt:8-5 Çizelge 4 Flotasyon Sonucu Elde Edilen Ürünün Analiz Sonucu (MTA) Analiz Tipleri Orijinal Numune Kuru numune Analiz Metodu Toplam Nem %,36 --- ASTM D 54 Kül % 7,8 8, ASTM D 54 Uçucu Madde % 3,5 3,47 ASTM D 54 Sabit Karbon % 54,55 55,5 ASTM D 54 Toplam Kükürt % 0,48 0,48 ASTM D 439 Alt Isıl Değer Kcal/kg 650±00 6450±00 ASTM D 5865 Üst Isıl Değer Kcal/kg 6550±00 6600±00 ASTM D 5865 Kaynaklar BOYLU F., ATESOK G., 999. Çevre Dostu Yeni Bir Enerji Hammaddesi: Kömür- Su Karışımları, Türkiye de Kömür Politikaları ve Temiz Kömür Sempozyumu, Ankara. 54-6s DPT, 00. Madencilik Özel İhtisas Komisyon Raporu Enerji Maddeler Alt komisyonu Kömür Çalışma Grubu. Ankara, DPT: 605 - ÖIK: 66. KEMAL, M., ARSLAN, V., 999. Kömür Teknolojisi (Genişletilmiş 3. Baskı), D.E.Ü., Mühendislik Fakültesi Basım Ünitesi, İzmir. KEMAL, M., 99. Linyit Kömürü Değerlendirilmesi ve Kullanımında Kömür Özelliklerinin Etkileri, Önal, G., Atesok, G., Kömür Teknolojisi ve Kullanımı Semineri,YMGV,70-8s. SİRKECİ, A. (000) Rusya da enerji ve Kimya alanlarında kömür kullanımındaki problemler, Kömür Teknolojisi ve Kullanımı Semineri V Kitabı, ed. G. Önal ve H.Dinçer, Yurt Madenciligini Gelistirme Vakfı Yayınları, _stanbul, s.3-36. TTK Çatalağzı (003) TTK Çatalağzı Lavuarı kayıtları, Zonguldak YAMAN, ve ark. (998) Kömürün kükürdünün giderilmesi.kömür, ed. O.Kural, Kurtis Matbaası, İstanbul, s.337-35. www.catestermik.com.tr, 00-7 -