talat pafla n n kemiklerini mi? nazi f r nlar m?

42 47 RİFAT BALİ++ 26/5/06 11:11 Page 42 CUMHUR YET TAR H istanbul emniyet müdürü nihat haluk pepeyi almanya dan ne getirdi -1 * talat pafla n n kemiklerini mi? nazi f r nlar m? r fat n. bali ba ms z araflt rmac Nihat Halûk Pepeyi nin göreve bafllamas ndan yaklafl k bir ay sonra bas nda, 16 Mart 1921 tarihinde Berlin de bir Ermeni suikasti sonucu hayat n kaybeden eski Sadrazam Talât Pafla n n kemiklerinin stanbul a nakledilece i haberi yer ald. Her ne kadar cra Vekilleri Heyeti Kararnamesi nde Nihat Halûk Pepeyi ile Salâhattin Korkud un Almanya gezilerinden meslekî tetkik olarak söz ediliyorsa da, bas n Almanya ziyaretinin Talât Pafla n n kemiklerinin Türkiye ye getirilmesi için yap ld n yazacakt. r fat n. bali ** Nihat Halûk Pepeyi 4 Kas m 1942 günü stanbul Emniyet Müdürlü ü görevine getirildi. 2 18 Kas m 1942 günü Ankara dan stanbul a gelerek göreve bafllad. 3 Pepeyi göreve bafllad ktan k sa bir süre sonra mesleki tetkik gezisi için Avrupa ya gidecekti. 6 Ocak 1943 tarihinde cra Vekilleri Heyeti, Almanya ile Alman iflgali alt nda bulunan memleketlere tetkik seyahati için gönderilecek olan Halûk Pepeyi ile Emniyet Umum Müdürlü ü Dördüncü fiube Müdürü Salâhattin Korkud a diplomatik pasaport verilmesini kararlaflt rd. 4 Dördüncü fiube nin sorumluluk alan yabanc lar ve az nl klard. 5 Nihat Halûk Pepeyi ve Salâhattin Korkud 10 Ocak 1943 günü trenle Almanya ya hareket etti. Boflalan stanbul Emniyet Müdürlü ü makam na da Çorum Valisi Muzaffer Akal n vekâleten atand. 6 Pepeyi nin göreve bafllamas n- 42 Nihat Halûk Pepeyi (Sa da) 24 Eylül 1962 de Toptafl Cezaevi nde. * çiflleri Bakanl sicil dosyas ve eserlerine göre Nihat Haluk Pepeyi. ** Bu makalenin araflt rma ve yaz m safhas nda yard mlar n esirgemeyen; 50, 51 ve 52 say l dipnotlar da belirtilen belgelerin kopyalar n veren Dorothy Wein, merhum Tar k Pepeyi, T.C. çiflleri Bakanl Personel Genel Müdürlü ü Sicil fiubesi Memuru Zülfali mano lu ve merhum Nihat Halûk Pepeyi nin torunu Halûk Pepeyi ye teflekkür ederim.

42 47 RİFAT BALİ++ 26/5/06 11:11 Page 43 dan yaklafl k bir ay sonra bas nda, 16 Mart 1921 tarihinde Berlin de bir Ermeni suikasti sonucu hayat n kaybeden eski Sadrazam Talât Pafla n n kemiklerinin stanbul a nakledilece- i haberi yer ald. 7 Her ne kadar cra Vekilleri Heyeti Kararnamesi nde Nihat Halûk Pepeyi ile Salâhattin Korkud un Almanya gezilerinden meslekî tetkik olarak söz ediliyorsa da, bas n Almanya ziyaretinin Talât Pafla n n kemiklerinin Türkiye ye getirilmesi için yap ld n yazacakt. Bas na göre Pepeyi, Talât Pafla n n kemiklerini yurda getirecek heyetin baflkan olarak Almanya ya gitmiflti. Yap lan ilk programa göre heyet 5 fiubat 1943 günü Türkiye ye dönecekti ancak, iade ifllemlerinin gecikmesinden ötürü dönüfl 15 fiubat tarihine ertelenmiflti. 8 Buna ra men Pepeyi ve Korkud bas nda belirtilen tarihten üç gün önce, 11 fiubat 1943 günü trenle stanbul a dönecekti. 9 Talât Pafla n n kemikleri ise 21 fiubat 1943 günü trenle Almanya dan yola ç kacak, 10 25 fiubat günü stanbul a varacak, 11 naafl önce fiiflli S hhat Yurdu na kald r lacak, ayn günün ö leden sonras nda da askeri merasimle Abidei Hürriyet Tepesi nde gömülecekti. 12 Pepeyi, Sirkeci Gar nda stanbul Emniyet Müdür Vekili Muzaffer Akal n, stanbul Emniyet Müdür Muavini Ahmet Demir, flube müdürleri, dostlar ve bas n mensuplar taraf ndan karfl lanacakt. Ard ndan stanbul Valisi Dr. Lütfi K rdar makam nda ziyaret ederek gezisiyle ilgili bilgi verecek, birkaç gün sonra da Ankara ya hareket edip ilgili makamlar bilgilendirecekti. 13 Bir gazetecinin geziyle ilgili intibalar n ve Talât Pafla n n kemiklerinin nakli meselesini sormas üzerine Pepeyi flu cevab verecekti: 14 Malûm oldu u üzere meslekî tetkiklerde bulunmak üzere Salahâttin Korkud la birlikte Almanya ya gitmifltik. Bu seyahatimiz umumiyet itibariyle iyi geçti. yi intibalarla dönmüfl bulunuyoruz. Ben [Talât Pafla n n kemiklerinin nakli] bu mesele ile meflgul olmad m. Mamafih Pafla n n kemiklerinin memleketimize nakledilece inden ve bu hususta Almanya ile bir anlaflmaya var ld - ndan malûmattar m. Pepeyi nin Berlin de Nazi subaylar taraf ndan karfl lanmas n gösterir bir foto raf n da refakat etti i bu ilginç mülakat, yay nland n n ertesi günü Pepeyi taraf ndan tekzip edilecekti. Bu tekzip bütün gazetelere yollanacakt. Pepeyi nin tekzibi ve Haber Akflam Postas n n konuyla ilgili izahat flöyleydi: 17 (mülakat arka sayfada kutudad r). Dün gazetemizde, Reflad Mahmut imzasile, istihbaratta çal flan arkadafl m z n polis müdürümüz Halûk Nihat Pepeyi ile yapt n söyledi i bir mülâkat neflretmifltik, dün akflam, polis müdürümüzün imzas n tafl yan flu tavzihi [düzeltmeyi] ald k. Aynen neflrediyoruz: Haber Gazetesi Neflriyat Müdürlü ü ne Bugünkü (12.2.943) Haber gazetesinde Avrupa seyahatimizin intibalar - Nihat Halûk Pepeyi kimdir? 1 Nihat Halûk Pepeyi, 1314 (1898) y l nda Selanik e ba l Katerin kazas nda do du. Mektebi Mülkiye mezunu olan Pepeyi nin ilk memuriyeti, 1 Kanunievvel 1337 (1 Aral k 1918)-17 Teflrinevvel 1338 (17 Ekim 1919) tarihleri aras nda Hendek Numune Mektebi Müdürlü ü ydü. Akyaz Nahiye Müdürlü ü, Nusaybin, S nd rg, Ayval k, Mustafa Kemalpafla, Eminönü, Fatih ve Çankaya kaymakaml klar nda bulunduktan sonra stanbul a Vali Muavini olarak atand (30 Kas m 1939-20 A ustos 1940). Daha sonra Siirt ve Burdur valili i yapt. 18 Kas m 1942-4 Eylül 1943 tarihleri aras nda stanbul Emniyet Müdürlü ü görevinde bulundu. Daha sonra Erzurum (20 Eylül 1943-29 Kas m 1945), Antalya (8 Aral k 1945-12 Kas m 1946) valilikleri, Emniyet Genel Müdürlü ü (13 Kas m 1946-7 Temmuz 1947), çiflleri Bakanl kinci Müsteflarl (7 Temmuz 1947-2 Eylül 1950) ve Kütahya (16 Eylül 1950-2 Haziran 1952), Merkez (3 Haziran 1952-18 Nisan 1953) valili i görevlerinde bulundu. 18 Nisan 1953 tarihinde emekliye ayr ld. Pepeyi emekliye ayr ld ktan sonra DP ne girdi. X. dönem (1954-1957) Kütahya, XI. dönem (1957-1960) stanbul milletvekili seçildi. 27 May s 1960 htilali nden sonra tutukland ve Toptafl Cezaevi ne konuldu. 27 May s 1972 tarihinde vefat eden Pepeyi, Edirnekap fiehitli i ne defnedildi. Pepeyi nin ilginç bir yan, destans üslupta yazan bir flair olmas d r. na dair bir yaz gördüm. Haber gazetesi muharririyle böyle bir konuflma yapmad m gibi gazetede ç kan foto raf da ben vermedim. Ben ve arkadafl m Salâhattin Korkut Almanya ya ve Avrupa n n baz büyük flehirlerine mesle imize ait tetkikat için gönderildik ve bir ay kadar devam eden bu seyahatten memnunlukla döndük. Keyfiyetin bu yolda ayd nlat lmas n rica ederim. Emniyet Müdürü Halûk Nihat Pepeyi Polis müdürümüzün bu tezkeresinden de aç kça anlafl laca veçhile Reflad Mahmud un polis müdürümüzle yapt n söyledi i ve bizim de kendisine inanarak neflretti imiz bu konuflman n as ls z oldu u, Emniyet Müdürümüzün flehrimize dönüflü ile seyahatinin meslekî tetkikat maksadile vukubulmas ndan ibaret olan havadise muharip Eserleri flunlard r: Geçmifl Zaman n Masallar, smail ile Gül izar-tamar Hatun ile Süleyman fiah, stanbul, Hüsn-i Tabiat Matbaas, 1928. Türk Destan na Girifl, Ülkü Kitaphanesi, stanbul, 1934. Mütareke: Destan, Becid Bas mevi, stanbul, 1938. Millî Mücadele Destan, nkilâp Kitabevi, stanbul, 1940. Çanakkale: Destan, Yeni Kitapç, stanbul, 1936. Erenler, Gaziler, smail Akgün Bas mevi, stanbul, 1951. Nihat Halûk Pepeyi, 18 Kas m 1942-4 Eylül 1943 tarihleri aras nda stanbul Emniyet Müdürlü ü görevinde bulundu. TOPLUMSAL TAR H 150 HAZ RAN 2006

42 47 RİFAT BALİ++ 26/5/06 11:11 Page 44 CUMHUR YET TAR H memleketlerde flehirlerin manzaralar ve otomobil ve tayyarelerde telsizler bulunmas vesaire gibi flimdiye kadar muhtelif ajans haberleri, tercüme röportajlar ve intiba yaz lar nda okunmufl olan teferruat ve malûmat n da ilâve edildi i anlafl lm flt r. Böylece kendi intibalar n Emniyet Müdürüne atfetmek suretile gazetecilikte muvaffak yet gayretini meslek dürüstlü ünün caiz görmiyece i dereceye ç kararak gazetesini hem resmî makamlara, hem de okuyucular na karfl ilk olarak böyle bir vaziyete sokan arkadafl m z n teessürümüzü mucip hareketi karfl - s nda üzerimize düflen vazife yap ld gibi burada da Emniyet Müdürümüzden ve okuyucular m zdan ayr ca özür dileriz. Nihat Halûk Pepeyi stanbul Emniyet Müdürlü ü görevinde uzun süre kalmayacak, 9 A ustos 1943 tarihli cra Vekilleri Heyeti karar mucibince Erzurum valili ine tayin edilecekti. 18 23 Ekim 1945 tarihine kadar bu görevde kalan Pepeyi daha sonra da Antalya valili ine tayin edildi. 19 almanya gezisinin amac neydi? Ye eni Tar k Pepeyi ye göre Nihat Halûk Pepeyi nin ye eni merhum Tar k Pepeyi ye göre Halûk Bey Talât Pafla n n kemiklerini getirmek için Almanya ya gitmifl, stanbul Emniyet Müdür Muavini Ahmet Demir de kendisine refakat etmiflti. 20 Tar k Pepeyi ye göre amcas geziden flöyle bahsetmiflti: 21 Heyet halinde, baflkan amcam olmak üzere, [Almanya ya gitti] ve Hitler in de muvaffakiyetiyle nönü yle bir irtibat oldu. nönü nün tensibi ile amcam Almanlar n gönderdi i bir uçakla Berlin e gitti ve orada Hitler le konufltu, görüfltü. Onlar n rejimlerini, dikta rejimini gördü ve o rejimden tiksindi. Çünkü amcam rahmetli derdi ki, göstermifller, bizde her fley vesikaya tâbi. Bir yumurta fazla ald diye biz idam ettik demifller. nfaz yerini göstermifller. Amcam tiksindi bunlar görünce. Öyle rejim görmedim diyordu. Türkiye'de böyle bir fley olamaz diyordu. Biz hay rhah nankör insanlar z fleklinde konufluyordu. Bütün sahillerde s naklar varm fl. Denizalt s naklar. Tahkim edilmifl sahiller. Ondan sonra g da maddelerinin tevzi sistemi. O za- Gezinin amac Talat Pafla n n kemiklerini getirmek mi? Nihat Halûk Pepeyi nin ye eni merhum Tar k Pepeyi ye göre Halûk Bey Talât Pafla n n kemiklerini getirmek için Almanya ya gitmiflti. Pepeyi yi karfl layan gazeteciler aras nda yer alan Haber Akflam Postas muhabiri Reflat Mahmud meslektafllar n atlatacak, Pepeyi den uzunca bir beyanat almaya muvaffak olacakt. Reflat Mahmut ile Pepeyi aras nda cereyan eden görüflme flöyle idi: 15 Kendisini karfl lad m zaman gayet nefleli bir tav rla, Gelece imi dün yazm fls n z. Haber, bana ayak sektirmiyor, dedi. Beyanat! Diye rica ettim. Beyanat veremem, salâhiyetim yok. O halde yedi iniz içti iniz sizin olsun, gördüklerinizi anlat n diye ayak diredim. Halûk Nihat, meflhur tavazuu ile: Vallahi, dedi, hangisini söyliyeyim? Seyahate geçen ay içinde ç kt k. Benimle beraber eski stanbul Emniyet Direktör Vekili Salâhattin Korkud da vard. Evvelâ Sofya ya u rad k. Ondan sonra Belgrad, Peflte, Viyana, Prag, Berlin, Essen, Utreht, Lâhi, Amsterdam, Anvers, Brüksel, Paris, Bordo, Lâruçer, Karlstroher, Manheyn, Haydelberg e kadar uzand k. Seyahatinizin sebebi için birçok fleyler yaz ld, kimisi Talât Pafla n n kemiklerini getirmek, kimisi de Ekrem König 16 için gitti inizi söyledi. Hay r, biz sadece meslekî tetkikler yapmak için seyahat ettik. Size kimler mihmandarl k ediyordu? Alman polis erkân. Herhangi bir hava hücumu gördünüz mü? E er Berlin e teahhürlü [gecikmeli] gitmemifl olsayd k Berlin in ngiliz uçaklar taraf ndan bombaland n görecektik. Yaln z Essen bombard man na flahid olduk. S naklar nas l? Gördüklerimiz mükemmeldi. Bir fley, nazar dikkatimizi celbetti. Bombard mandan sonra en geç yirmi dört saat içinde bombard man tahribat tahta perdelerle maskeleniyor. Böylelikle her halde maneviyat n bozulmamas gözetilmifl olacak. Alman devlet reisi Hitler i gördünüz mü? Hay r, yaln z Göbels in nutkunu dinledik. Bu muhakkak ki hatip bir sanatkâr. Nutku ç lg nca alk fll yorlard. Alk fllam yan tek bir kifli varsa Salâhattin le bendim. Çünkü, Almanca konufltu u için ne dedi ini anl yam yorduk. Say n Emniyet Müdürümüz sigaras n tazeledikten sonra: Bir fley çok hayretimizi mucip oldu, dedi. Nedir o fley? Berlin deki otomobillerin telsizleri. Otomobillerde telsiz teflkilat m var? Evet. Biz otomobilimizde, oturdu umuz yerde meselâ sefarethane ile veya herhangi bir yerle mükemmelen telgraflafl yorduk. Bunun için otomobilin bir yerde durmufl olmas flart de ildir. Otomobiller süratle giderken de telsiz muhaberelerini temin etmek mümkün oluyor. Otomobilde telsiz telgraf! Bu, belki sizin bindi iniz arabaya mahsustu. Zannetmem. Çünkü umumi tertibat veya teflkilât olmasa, bir tek arabada dahi telsizle muhabere imkâns z olmas lâz m gelir. Meslekî tetkikleriniz? Almanya da Türklere karfl derin bir muhabbet beslendi ini gördük. Türk polisini çok be endiklerini aç kça söylediler. Sonra, u rad m z her binaya, daha biz gelmeden Türk bayraklar çekiliyordu. Dönüflte baflka yerlere u rad n z m? Dönüflte dört gün tayyare ile seyahat ettik. Rusya ya gittik. Kiyef i gördük. Lehistan da Krakovil, Romanya da Bükrefl i ziyaret ettik ve dün Sofya ya geldik. Sofya dan stanbul a trenle geldik. Biraz, düflündükten sonra: nsan gurbette flanl bayra m z gördükçe heyecanlan yor. Ben de, Berlin de istikbalimize gelen bir generalin gö sünde Umumî Harp hat ras olarak Türk bayrakl bir madalya görünce o kadar heyecanland m ki, kendimi tutamad m, flanl bayra m z selâmlar gibi boyun k rd m.

42 47 RİFAT BALİ++ 26/5/06 11:11 Page 45 man bizde de yak n zamana kadar hep karne vard. Bizim nüfus ka tlar m z felaketti. Bütün bunlar orada etüt etmifl, görmüfl. Buraya gelince ilgili bakanl klara, müsteflarlara anlatm fl bunlar. Almanya böyle yap yor. Benim gördüklerim bunlard r diye. Ve gayet gaddar ve sert hareket ettiklerini, Almanlar n pek böyle menfaatlerini her fleyin üstünde tuttuklar n, üstün rk nazariyesini takip ettiklerini, Yahudilere eziyet, cefa yapt klar n bütün bunlar detaylar yla anlatm flt. Soyk r m kamplar na götürmemifller. Dedi im gibi müstahkem mevkileri göstermifller. Top yuvalar n, denizalt yuvalar n, ondan sonra buralar n afl lamayaca n, karadan denizden bir taaruz vukuunda derhal def edilece ini [söylemifller]. Hitler taraf ndan [kabul edildi]. Bir alt n kabzal tabanca, bir alt n sigara tabakas [hediye edildi]. Amcam 1960 ihtilâlinde içeriye al nd zaman uzun müddet ayl k alamad. Emekli ayl n da alamad. Mebus ayl n da alamad. O zaman aile zarurete düfltü. Evdeki gümüfl mümüfl ne varsa, bu arada o tabancan n da sat ld n yok pahas na gitti- ini hat rl yorum. Kim ald onu da bilmiyorum. Hay r, yaln z Göbels in nutkunu dinledik. Bu, muhakkak ki hatip bir sanatkâr. Nutku ç lg nca alk fll yorlard. Alk fllam yan tek bir kifli varsa Salâhattinle bendim. Çünkü, Almanca konufltu u için ne dedi ini anl yam yorduk. TOPLUMSAL TAR H 150 HAZ RAN 2006 Bozkurt ve Gökbörü Dergileri nin yay nc s Reha O uz Türkkan a göre II. Dünya Savafl y llar nda faaliyet gösteren Türkçülük ak m na mensup ö renci, subay ve yay nc lar n tutuklan p yarg lanmalar, Türk siyasi tarihine 3 May s 1944 Turanc - lar Davas olarak geçti. Tutuklananlar aras nda yer alan Reha O uz Türkkan hat rat nda, tutuklu iken tabi oldu u iflkenceden ve Pepeyi nin Almanya gezisinden flöyle bahsetmekte: 22 Bafl mdan birkaç kar fl mesafede, her biri sokak ampulü kadar büyük üç, belki de dört gayet iri ampul yan yordu. Ifl klar mavimtrak beyazd. Ampullerin içinde mutat harici helezonî bir tak m filâman lar vard. Sonradan ö rendi ime göre, bunlar o zamanki polis müdürü, Nazi Almanya ya bir seyahat esnas nda ö renip getirmifl. Mahiyetlerini bilmiyorum, fakat tesirlerini pek iyi biliyorum. Bu müthifl s cak günde, havas z darac k tabutluk içinde yaratt klar muazzam s cakl bir tarafa b rak n. As l korkuncu, insan n bafl nda ve beyninde yaratt klar sanc yd. Tarifi zor bir sanc. En fliddetli bafl a r s yla bir alakas yok. A r flakaklar ve al n nahiyesinde de il, kafan n orta ve üst taraflar nda. Sanki k zg n flifller beyninize sokuluyor ve içinde oynat l - yormufl gibi. Gözlerim k s l yor, difllerim g c rd yor ve avaz m ç kt kadar ba r yordum. Kollar mdan as l olarak, terden suya batm fl gibi s r ls klam ve ink tas z ç l klarla ba rarak sallan p durdum. Ye en Tar k Pepeyi ye göre, Reha O uz Türkkan n, amcas Halûk Pepeyi ye yönelik olan ve yak n tarihte bir televizyon program nda da tekrarlad bu suçlamalar tamamen gerçek d fl yd. 23 Britanya D fliflleri Bakanl na göre Britanya D fliflleri Bakanl na göre, Halûk Pepeyi Almanlar n daveti üzerine iflgal alt ndaki ülkelerde Gestapo nun çal flma yöntemlerini birinci elden gözlemleyecekti. 24 Pepeyi nin stanbul dan Erzurum valili ine atanmas üzerine Britanya Baflkonsoloslu u nun haz rlad bir di er raporda ise Pepeyi nin, kendisine verilen s n rlar içinde yard m etmeye ve iflbirli ine aç k biri oldu- u belirtiliyordu. 25 az nl klara göre - balat f r nlar söylentisi stanbullu Yahudilere göre Halûk Pepeyi nin Almanya y ziyaret etmesinin tek amac, insan yakma f r nlar - n yerinde inceleyip benzeri bir tesisi Türkiye de kurmakt. Dönemi yaflam fl stanbullu Yahudilere göre hü- Yahudi Kundurac lar, 20. Yüzy l n bafl. Kaynak: Beth Hatefutsoth Müzesi Foto raf Arflivi, Tel Aviv 45

42 47 RİFAT BALİ++ 26/5/06 11:11 Page 46 CUMHUR YET TAR H gönderilmifltir. Varl k Vergisi verenler de gönderilmifltir. Yahudilerin yafll lar ve kad nlar d fl ndakiler buraya gönderilmifltir. Yafll lara da tembih edilmifltir ki fazla d flar da dolaflmas nlar, mümkün oldu unca evde otursunlar diye. Türkiye ye vurmaktan vazgeçen Hitler o zaman Türkiye den flu istekte bulunuyordu: Türkler Yahudileri f r nlarda yaks nlar. Hatta bir ara f r nlar n Türkiye ye gönderilmesi gündeme gelmifl, ancak Türkiye, biz hallederiz, deyince bu defa f r nlar n krokileri Almanlar taraf ndan gönderilmifltir. Bu bask karfl s nda smet Pafla ve Fevzi Çakmak Aflkale sürgününü icat ederek bu bask dan bir süre de olsa kurtulmay planlam fllard r. 46 fiu anda mevcut olmayan Balat F r n. Kaynak: Marie-Christine VaroL, Balat Fauburg Judif d stanbul, 1989 kümet, Yunanistan ve Bulgaristan iflgal ederek Trakya s n rlar na dayanan Nazilerin Türkiye yi de iflgal etmeleri halinde kullan lmak üzere insan yakma f r nlar infla etmiflti. Otuzlu, k rkl y llarda ciddi bir Yahudi nüfusunun yaflad Balat ta, ekmek f r n olarak infla edildi i söylenen ancak hiçbir zaman üretime geçmeyen bacal bir bina Balatl Yahudiler taraf ndan Los Ornos de Balat (Balat f r nlar ) olarak an lacakt r. Bu bina Et ve Bal k Kurumu nun deposu olarak kullan lacak ve Bedrettin Dalan n büyükflehir belediye baflkanl - s ras nda y k lacakt. Balatl birçok Yahudi, bu binan n II. Dünya Savafl y llar nda stanbul da infla edildi i yayg n olarak söylenen insan yakma f r nlar n n ta kendisi oldu unu iddia ediyordu. 27 Baflka Balatl lar ise, Balat n Lonca semtinde infla edilmifl ve dufllarla teçhiz edilmifl modern bir hamam n Balat f r nlar oldu unu ileri süreceklerdi. Temerküz kamplar ndaki gaz odalar nda dufllar n mevcut olmas ve y kanma bahanesi ile buraya götürülen Yahudilerin dufllardan f flk rt lan zehirli gazla katledilmeleri nedeniyle Balatl Yahudilerin zihninde bu hamam, imha f r n olarak yer etmiflti. Hasköy de de benzeri f r nlar n mevcudiyetinden bahsedilecekti. 28 Balatl Yahudilerle yap lan bir sözlü tarih çal flmas nda da Balat f r nlar konusu gündeme gelecekti. Sorgulanan Balatl lar, bacal binan n Yahudileri yakmak için infla edilen bir f r n oldu unu, yak lan insanlar n derilerinin bacadan uçuflmamas için de bacan n tepesine bir kafes yerlefltirildi ini söylüyorlard. Ayn kiflilere göre, f r nlar için gerekli teçhizat n Almanya dan gemilerle getirilmesi tasarlanm flt. Ancak meçhul bir nedenle geminin stanbul a gelememesi sonucu teçhizat da getirilememiflti. 29 Sorgulanan Balatl lar f r nlar n gerçek oldu unu, baz hakikatler var ki budur yani sözleriyle dile getireceklerdi. Ayn kiflilere göre Reisicumhur smet nönü Türkiye Yahudilerini imha etmek niyetinde de ildi. F r nlar, Nazileri oyalamak maksad yla infla etmiflti. 30 Benzer bir flekilde Jozef Bencuya ad nda bir Yahudi, babas n n kendisine defalarca anlatt flu izlenimi aktaracakt : 31 Türk hükümeti Hitler in bask s ndan kurtulmak için Musevi kökenli vatandafllar n Aflkale ye göndermifltir. Varl k Vergisi iflin göstermelik taraf d r. Çünkü Aflkale ye sadece Varl k Vergisi verebilecek Yahudiler de il, varl klar olmayanlar da Aflkale deki bu kampta ibadet yerleri mevcuttu. Kütüphane ve benzeri hizmetlerden yararlan l yordu. Babam kamp n komutan n anlata anlata bitiremezdi. Albay n her zaman kap s aç kt. Herkes çok rahatl kla görüflebiliyordu. Hitler tehlikesi ne zaman bitti, kamp yeri de bitti ve herkes geri döndü. Hitler e yap lan bu oyun öyle güzel oynanm fl ki, bazen flehirde Yahudi Türk vatandafllar gezdirilirmifl ve hatta bir defa da dumanlar tüttürülmüfl kamp yerinden. Sanki f r nlar tüttürülmüfl gibi. Bu hadise tamamen Türk Devleti nin Türk vatandafl olan Yahudileri korumak ve Hitler in bask s ndan kurtulmak içindi. Yahudilerin dile getirdikleri bu inanç bir yerde gerçek bir bilgiye dayan yordu. O da, 1948 y l nda bas nda yer alan f r n teçhizat n n stanbul a ulaflmad haberiydi: Mahrukat Ofisi nin tasfiye edilmekte oldu unu yazm flt k. Ofisin mallar aras nda Balat ta inflas yar da kalan asrî [modern] f r n da vard r. Bu f r n da yak nda sat fla ç kar lacakt r. F r n n tamamlanmas için lüzumlu makine ve aletlerin bir k sm harb yüzünden yolda kaybolmufltur. Bu sebeple tamamlanamam flt r. Büyük bir arsaya ve binaya sahip olan f r n n bir k s m makineleri yerlerine konulmufltur. Belediye taraf ndan bir müddet evvel yapt r -

42 47 RİFAT BALİ++ 26/5/06 11:11 Page 47 lan keflifte 300 bin lira sarfedildi i takdirde f r n n ifller hale gelece i de anlafl lm flt r. Bu tesisin sat fla ç kar laca haberi üzerine baz bankalar tasfiye komisyonuna müracaat ederek talip olmufllard r. F r n bugünkü hale gelinceye kadar 800 bin lira sarfedilmifltir. Fakat taliplerin fazlal yüzünden bunun daha fazlaya sat laca anlafl lmaktad r. Bu f r n tamamland takdirde flehirde sarfedilen günlük ekme in üçte birini haz rlayaca söyleniyor. 32 Bu söylentiler yak n tarihe kadar süregelecektir. Balat f r nlar konusunun 1992 y l nda yeniden gündeme gelmesi üzerine aradan yar m as r geçmesine ra men sekiz stanbullu Yahudi, Bina, bizleri yakmak için yap lm fl. nönü, Hitler e Rusya dönüflünde Yahudiler için gerekli haz rl n yap laca sözünü verdi i için yap lm fl bu bina. Hitler in Rusya dönüflünde bizler f r na gönderilecektik sözleriyle, aradan geçen elli y la ra men bu inanc n halen canl oldu unu bir kere daha göstereceklerdi. 33 stanbullu Rum Z. ye göre, Reisicumhur smet nönü Yahudileri imha etme teknolojisini ö renmesi için dönemin emniyet müdür muavinini Almanya ya yollam flt. Emniyet müdür muavini geri döndü ünde bu f r nlar infla etmiflti. 34 Bir baflka tan k, insan yakma f r nlar n n nas l çal flt klar n ö renmesi için Almanya ya gönderilenin, isim zikrederek, stanbul Emniyet Müdürü Halûk Pepeyi oldu unu söyleyecekti. Bu kifliye göre Pepeyi dönüflünde, Ben bu ifli yapamam, beceremem diyerek görevinden istifa etmiflti. 35 Yakma f r nlar söylentisi son derece yayg nd ve yay nlanmam fl bir tiyatro eserine bile konu olacakt. 36 Bu söylenti sadece stanbul a has de ildi, zmir de de geçerliydi. Karatafl semtinde özel bir f r n kuruldu u ve Yahudilere sizleri burada yakaca z denildi i söylenmekteydi. 37 zmirli Difl hekimi Eli fiaul da an lar nda Bahribaba Park ndaki alanda infla edilmifl, ancak hiç kullan lmam fl bir binan n Yahudileri imha etmek için infla edilmifl f r nlar oldu u söylentisinin zmir Yahudileri aras nda dolaflt ndan söz etmekte. 38 TOPLUMSAL TAR H 150 HAZ RAN 2006 dipnotlar 1 Pepeyi nin biyografisi, T.C. çiflleri Bakanl Arflivi ndeki 1560 sicil say l dosyas nda yer alan bilgilerden derlendi. Pepeyi hakk nda birçok biyografi maddesi mevcuttur. Görebildiklerim flunlard r: M. Behçet Yazar, Edebiyatç lar m z ve Türk Edebiyat, Kanaat Kitabevi, stanbul, 1938, s.168-174; Murat Uraz, Türk Edip ve fiairleri, Tefeyyüz Kitabevi, stanbul, 1940, cilt 3, s. 27-28; Rak m Ziyao lu, stanbul Kad lar, fiehreminileri, Belediye Reisleri ve Partileri Tarihi, smail Akgün Kitabevi, stanbul, 1971, s. 385-386; hsan Ifl k, Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay nlar, Ankara, 2004, s.1501-1502; Sosyalist Kültür Ansiklopedisi, May Yay nlar, stanbul, 1980, cilt 7, s. 934; Seyit Kemal Karaalio lu, Resimli Türk Edebiyatç lar Sözlü ü, nk lap Yay nlar, stanbul, 1974, s. 324; Rauf Mutluay, Ça dafl Türk Edebiyat 1980-1972, Gerçek Yay nevi, stanbul, 1973, s. 242; Yrd. Doç. Dr. Necat Birinci, Türk Edebiyat Ansiklopedisi, Tercüman Yay nlar, stanbul, 1985, s. 98; Hüseyin Karakan, fiiirimizin Cumhuriyeti, stanbul Matbaas, stanbul, 1958, cilt 1, s. 116; Dünden Bugüne stanbul Ansiklopedisi, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf, stanbul, 1995, cilt 8, s. 358; Kâz m Öztürk, Türk Parlamento Tarihi TBMM X. Dönem (1954-1957,) II. cilt Milletvekillerinin Özgeçmiflleri, TBMM Vakf Yay nlar, Ankara, 1994, s. 624-625. 2 T.C. Baflbakanl k Cumhuriyet Arflivi, 4 Kas m 1942 tarih, 17702 say, 30.11.1.0 fon kodlu, 157.34.9 yer say l belge. 3 Halûk Nihat Pepeyi dün vazifesine bafllad, Tasviri Efkâr, 19 Kas m 1942. 4 T.C. Baflbakanl k Cumhuriyet Arflivi, 6 Ocak 1943 tarih, 2/19825 say, 112-251 dosya, 30.18.1.2 fon kodlu, 100.110.11 yer numaral belge. 5 Türkiye Cumhuriyeti Döneminde Polis Hizmetleri, www.sakarya.pol.tr/mudurluk/hakkimizda/tcpls.a sp Bu web sitesinde yer alan bilgiye göre, 19 May s 1930 tarih ve 1624 say l Dahiliye Vekâleti Merkez Teflkilat ve Vazifeleri Hakk nda Kanun a göre Dördüncü fiube az nl klar ve yabanc lardan sorumluydu. 6 çiflleri Bakanl Arflivi, 1560 sicil say l özlük dosyas. stanbul Valisi Lütfi K rdar n Dahiliye Vekâleti ne gönderdi i 11 Ocak 1943 tarihli mektup. 7 Hükûmetimizin çok güzel bir karar, Cumhuriyet, 12 Aral k 1942. 8 Talât Paflan n kemikleri 15 flubatta memleketimize getirilmifl olacak, Haber Akflam Postas, 8 fiubat 1943. 9 Polis müdürümüz bu sabah Berlin den geldi, Son Telgraf, 12 fiubat 1943. 10 Talât Pafla n n kemikleri getiriliyor, Son Posta, 22 fiubat 1943. 11 Talât Pafla n n cenazesi memlekete geldi, Akflam, 25 fiubat 1943. 12 Talât Pafla n n na fl merasimle vatan topra na gömüldü, Akflam, 26 fiubat 1943. 13 Emniyet Müdürümüz Avrupa dan geldi, Vatan, 12 fiubat 1943. 14 Polis müdürümüz bu sabah Berlin den geldi, Son Telgraf, 12 fiubat 1943. 15 Reflat Mahmud, Emniyet Müdürü bu sabah geldi, Haber Akflam Postas, 12 fiubat 1943. 16 fladam Ekrem König in ad uçak kaçakç l na kar flm flt. Ekrem König, 7 Ocak 1943 tarihinde Paris te yakalanm fl ve Budapeflte ye gönderilmiflti. Burada dosyas gözden geçirildikten sonra Türkiye ye gönderilecekti. ( Ekrem König Macaristan a kadar getirildi, Cumhuriyet, 8 Ocak 1943). Bu konuda ayr nt l bilgiler için bkz. Sinan Kuneralp, spanya ç Savafl nda Uçak Ticareti ve Ekrem König, Tarih ve Toplum, Aral k 1988, cilt 10, say 60, s. 6-7; Mete Tunçay, Ekrem König in Uçak Kaçakç l, - Sinan Kuneralp in leri Sürdü ü gibi Milliyetçiler Ad na m, Yoksa Cumhuriyetçiler Hesab na m Yap lm flt r?, Tarih ve Toplum, Aral k 1988, cilt 10, say 60, s. 8; Cemil Koçak, Yolsuzluk Târihinden Bir Sayfa: König Olay, Görüfl, say 19, (fiubat-mart 1995), s. 68-75; Cemil Koçak, Amerikan D fliflleri Bakanl Belgeleri Ifl nda König Olay na (Yeniden) Bir Bak fl ve Bâz Notlar, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, (21-23 Kas m 2001/Türk Sosyal Bilimler Derne i/odtü/ankara). 17 Emniyet Müdürü nün tekzibi, Haber Akflam Postas, 13 fiubat 1943. Ayn tekzip Cumhuriyet ve Vatan gazetelerinde de yer ald. 18 T.C. Baflbakanl k Cumhuriyet Arflivi, 9 A ustos 1943 tarih, 2/20419 say, 71-465 dosya, 30.18.1.2 fon kodlu, 102.59.5 yer say l belge. 19 T.C. Baflbakanl k Cumhuriyet Arflivi, 23 Ekim 1945 tarih, 3/3238 say, 2934 dosya, 30.18.1.2 fon kodlu, 109.63.11 yer say l belge. 20 Tar k Pepeyi ile Mart 2004 tarihindeki görüflme. Talât Pafla n n kemiklerinin Türkiye ye getirilmesi konusunun Türkiye Cumhuriyeti taraf ndan m, yoksa Almanya taraf ndan m ortaya at ld meçhuldür. Yrd.Doç.Dr. Hasan Babacan a göre her ikisi de mümkündü. Türkiye Cumhuriyeti, naafl n memlekete getirilmesinin zaman n n geldi ine siyaseten karar vermifl olabilir veya savafl n aleyhlerine döndü ü bir zamanda tarafs zl n muhafaza etmeye çal flan Türkiye de Nazilere yönelik bir sempatinin oluflmas için Naziler de bu teklifi Türk hükümetine yapm fl olabilirlerdi. Hasan Babacan, Mehmed Talât Pafla 1874-1921, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2005, s. 246. 21 Tar k Pepeyi ile Mart 2004 tarihindeki görüflme. 22 Reha O uz Türkkan, Tabutluktan Gurbete, Bo aziçi Yay nlar, stanbul, 1975, s. 66-67. 23 Tar k Pepeyi ile Mart 2004 tarihindeki görüflme. 24 Public Record Office, FO 371/37501/R404/207/44 say l belge. 25 Public Record Office, FO 195/2477 say l 6 A ustos 1943 tarihli belge. 26 Bu konu daha önce ifllenmifltir. Bkz. R fat N. Bali, kinci Dünya Savafl Y llar nda Türkiye de Az nl klar, II. Balat F r nlar Söylentisi, Tarih ve Toplum, cilt 30, Aral k 1998, say 180, s. 11-17. 27 Eli fiaul, Tres tristes datas en la historia de los Judios de Turkia, Los Muestros, Haziran 1994, sh. 10. 28 Marie-Christine Varol, Balat Faubourg Juif d Istanbul, sis Yay nc l k, stanbul 1989, s. 10-11. 29 Yahya Koço lu, Gayrimüslim Hayatlar, Metis Yay nlar, stanbul, 2001, s. 139. 30 Marie-Christine Bornes Varol, Le Judéo-Espagnol Vernaculaire d Istanbul, Université de la Sorbonne Nouvelle Paris III, 1992. Yay nlanmam fl doktora tezi, cilt 1, s. 102-103. 31 Ertaç Tinar, Ben Ertaç Tinar Susurlu un Kara Kutusu, Akis Kitap, stanbul, 2006, s. 49-50. 32 Balat taki asrî f r n, Akflam, 16 Eylül 1948. 33 Mehmet Güç, Cevap bekleyen bir soru daha: Balat taki iki bacal binan n s rr ne?, Nokta, 19 Temmuz 1992, s. 24-25. Nokta Dergisi nin haber yapt bu konu bas nda tart flma yaratt. Bkz. Hasan Pulur, Balat taki Krematoryum, Milliyet, 18 Temmuz 1992. 34 Mihal Vasilyadis ile 3 Eylül 1998 tarihli görüflme. 35 Cilda Kamhi ile 3 fiubat 2003 tarihli görüflme. 36 Nissim M. Benezra, Maréchal Çakmak Drame d une Scène, (t.y.), yay nlanmam fl daktilo yazmas, s. 31-32. 37 Avner Levi, kinci Dünya Savafl nda ve Öncesinde Türk Yahudileri, Tarih ve Toplum, Ekim 1996, say 154, s. 14-21, s. 20. 38 Eli fiaul, Tres tristes datas en la historia de los Judios de Turkia, Los Muestros, Haziran 1994, s. 10. 47