İçindekiler Çekirdek Müfredat Grubu ve Müfredat Danışma Grubu Kısaltmalar ii iv I. TEMEL İLKELER 1 1. Giriş ve Gerekçe... 2 2. CS/ÜS Mezuniyet Öncesi Müfredatının Genel Amacı... 3 3. Müfredat Çalışmasının Yöntemi... 3 4. Müfredatta ele alınan CS/ÜS konuları... 5 5. CS/ÜS Mezuniyet Öncesi Müfredatında eğitimle ilgili temel ilkeler ve kavramlar... 6 6. Formatın kullanımına yönelik bilgiler... 9 7. Müfredatta yer alan beceriler için Öğrenme Rehberi ve Rehberi örnekleri... 9 Kaynaklar... 10 II. MÜFREDATTA ELE ALINAN CS/ÜS KONULARI 12 1. Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığına Giriş... 13 2. Cinsiyet, Toplumsal Cinsiyet ve Sağlığa Etkisi... 21 3. Aile Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı... 28 4. Bebeklik ve Çocukluk Döneminde CS/ÜS ile ilgili Durumlar... 35 5. Gençlikte Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı... 45 6. Erişkin Dönemde CS/ÜS Geliştirilmesi... 62 7. Doğurganlığın Düzenlenmesi... 82 8. İnfertilite... 89 9. Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar... 92 10. Kadın ve Erkek Üreme Sistemi Kanserleri... 95 11. Meme Sağlığı... 99 12. Üreme Sisteminde Sık Görülen Sorunlar... 103 13. Menopoz Andropoz... 107 14. İleri Yaş Dönemleri... 109 CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı i
ÇEKİRDEK MÜFREDAT GRUBU Prof. Dr. Lale TAŞKIN Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hülya OKUMUŞ Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nur SENEL GATA Hemşirelik Yüksekokulu Emekli Öğretim Üyesi MÜFREDAT DANIŞMA GRUBU Prof. Dr. Gülümser KUBİLAY Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Müdürü Prof.Dr. Hacer KARANİSOĞLU İstanbul Üniversitesi Bakırköy Sağlık Yüksekokulu Müdürü Yrd.Doç. Dr. Nevin Hotun ŞAHİN İstanbul Üniversitesi Florance Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nurgün PLATİN Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuran KÖMÜRCÜ Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Lale ALGIER Başkent Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Müdürü Yrd. Doç. Dr. Meral BAYAT Erciyes Üniversitesi Atatürk Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölüm Başkanı CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı ii
Yrd. Doç. Dr. Kamile KUKULU Akdeniz Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Öğretim Üyesi Yrd.Doç. Dr. Aygül AKYÜZ GATA Hemşirelik Yüksekokulu Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Nazife AKAN Mersin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Öğretim Üyesi Prof.Dr.Ahsen ŞİRİN Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Kadın Sağlığı ve Hastalıkları A.B.D. Öğretim Üyesi TÜRKIYE ÜREME SAĞLIĞI PROGRAMI CS/ÜS MEZUNİYET ÖNCESI EĞİTİMİNİ GÜÇLENDİRME PROJESİ TEKNİK DESTEK EKİBİ Prof.Dr.Sunday UNER Ekip Başkanı Prof.Dr.Çiğdem BUMİN Tıbbi CS/ÜS Eğitim Koordinatörü Dr.İffet RENDA Hemşirelik CS/ÜS Eğitim Koordinatörü Maksude ÇUHADAR Ebelik CS/ÜS Eğitim Koordinatörü CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı iii
Kısaltmalar AÇS AÇSAP CEEX CORE CS/ÜS CYBE ÇST DÖB DSÖ EP FKH HUÇEP IVF OSCE OSPE RİA KP TÜSP WHO Ana Çocuk Sağlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Klinik Testleri (Clinical Evaluation Exercices) Klinik Objektif Nedenselleme/Mantık Yürütme Sınavı (Clinical Objective Reasoning Exam) Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Çoktan Seçmeli Test Doğum Öncesi Bakım Dünya Sağlık Örgütü Entegre Program Fetüs Kalp Hareketleri Hemşirelik Ulusal Çekirdek Eğitim Programı Tüp Bebek (In Vitro Fertilization) Yapılandırılmış Objektif Klinik Sınav (YOKS) (Objective Structured Clinical Examination) Objektif Yapılandırılmış Pratik/Uygulamalı Sınav (Objective Structured Practical Exam) Rahim İçi Araç Klasik Program Türkiye Üreme Sağlığı Programı Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization) CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı iv
TEMEL İLKELER CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 1
1. Giriş ve Gerekçe TEMEL İLKELER Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu arasındaki anlaşma uyarınca, 2003-2007 yılları arasında, başta kadınlar ve gençler olmak üzere Türkiye nüfusunun cinsel sağlık ve üreme sağlığını (CS/ÜS) iyileştirmeyi ve hizmetlerden yararlanmayı artırmayı amaçlayan Türkiye Üreme Sağlığı Programı (TÜSP) uygulamaya koyulmuştur. Bu programla, kurumsal altyapı ve insangücü kapasitesi güçlendirilirken, hizmet kalitesi geliştirilecek ve sivil toplum kuruluşlarının bu süreci desteklemesi sağlanacaktır. Ülke sağlık verilerini, 1994 Kahire Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı kararlarını ve 1998 Kadın Sağlığı ve Aile Planlaması Ulusal Stratejik Eylem Planı nı temel alan TÜSP; acil doğum bakımı da dahil olmak üzere güvenli annelik, aile planlaması, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (HIV/AIDS de dahil) ve genç insanların üreme ve cinsel sağlığı konularını beş temel girişim alanı olarak belirlemiştir. 2004 yılı ilk yarısında ülke gereksinimleri ve uluslararası standartlar dikkate alınarak üniversiteler ve çeşitli kurumlardan ulusal uzmanların katılımıyla CS/ÜS Hizmet Çerçevesi hazırlanmıştır. Hizmet Çerçevesi nde sıralanan beş temel müdahale alanında özellikle birinci basamağa ağırlık verilerek, sunulması gereken temel hizmet etkinlikleri tek tek sıralanmış; iş/görev tanımları yapılarak bu hizmetlerin sunulabilmesi için hangi tür sağlık personelinin ne tür bilgi, tutum ve becerilere sahip olması gerektiği belirlenmiştir. Böylece, her düzeydeki yönetici ve uygulayıcıya çalışmalarında hedef alabilecekleri; hizmet performansını, kalite standartlarını, hizmetlere ulaşım ve yararlanmayı geliştirebilecekleri üzerinde fikir birliğine varılan bir yapı oluşturulmuştur. Bir sonraki adım olarak 2004 yılı ikinci yarısında ise uluslararası standartların ülkemiz koşulları dikkate alınarak düzenlenmesiyle CS/ÜS Hizmet Standartları geliştirilmiştir. Hizmet Standartları, hizmet alanların ve sunanların hakları temelinde CS/ÜS Hizmet Çerçevesinde yer alan öncelikli beş müdahale alanını ve kesişen konuları da kapsayacak biçimde 10 ana başlık altında toplanmakta ve sıralanmaktadır. Bireyin CS/ÜS gereksinim ve hakları, bütüncül yaklaşımla, çevresindeki toplumsal (ekonomik, kültürel, hukuksal, vb.) belirleyicilerle birlikte değerlendirilmektedir. Türkiye Üreme Sağlığı Programı nın bir alt-projesi olan CS/ÜS Mezuniyet Öncesi Eğitim Kapasitesini Güçlendirme Projesi nin genel amacı; TÜSP nin genel amacı ile aynı doğrultuda olup, Türkiye deki üniversitelerin tıp fakülteleri, ebelik ve hemşirelik okullarında verilen hizmet/mezuniyet öncesi CS/ÜS eğitiminin güçlendirilmesine katkıda bulunmak ve CS/ÜS eğitimini, Avrupa Birliği hukuku/düzenlemeleri ile uyumlu hale getirmektir. Böylelikle Türkiye nin cinsel sağlık ve üreme sağlığı sorunlarının çözümüne katkıda bulunulacak ve CS/ÜS hizmetlerinin kalitesi yükseltilerek bu hizmetlerin kullanılabilirlik ve erişilebilirliği artırılacaktır. Etkili mezuniyet öncesi eğitimle ülkenin temel sağlık sorunlarını çözecek insangücünün yetiştirilmesiyle, hizmet-içi eğitiminin yükü hafifletilerek çok yönlü kaynak tasarrufu sağlanacaktır. Daha özgül bir ifadeyle projenin amacı; CS/ÜS eğitim ve öğretiminin daha yeterli biçimde yapılandırılması için, seçilen 9 okulda (üniversitelere bağlı 3 tıp fakültesi, 3 hemşirelik okulu (lisans) ve 3 ebe okulu (lisans) CS/ÜS öğretim programlarını (müfredat) geliştirmek ve eğitim kapasitelerini güçlendirmek, böylelikle ulusal kalite ve standartların yükseltilmesine katkıda bulunmaktır. CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 2
2. CS/ÜS Mezuniyet Öncesi Müfredatının Genel Amacı Uluslararası kuruluşlar tarafından hemşirelik eğitimiyle ilgili olarak belirtilen mezuniyet öncesi CS/ÜS müfredatının genel amacı; Toplumun CS/ÜS düzeyinin geliştirilmesi CS/ÜS hizmetlerinin kalitesinin geliştirilmesi Yasalarda gereken değişikliklerin tanıtılması, yasal durumun geliştirilmesi CS/ÜS bilgi ve hizmetlerinin sağlanmasında yerel sosyal ve kültürel faktörlerin etkilerinin anlaşılması ve iyileştirilmesidir. Bu müfredat çalışmasında: uluslararası kuluşların 21.yy.da tüm sağlık profesyonelleri için CS/ÜS konusunda belirttikleri aşağıdaki özel amaçlar temel alınmıştır: 21. yy.da tüm sağlık profesyonelleri: CS/ÜS nda temel bilimsel bilgileri kazanmalı (anatomi, fizyoloji, patoloji, mikrobiyoloji, farmakoloji, epidemiyoloji, psikoloji, sosyoloji vb. ilgili tüm disiplinlerde) İletişim becerilerine sahip olmalı Birey ve topluma yönelik koruma ve sağlığı geliştirme bilgi ve becerisine sahip olmalı Mesleki (veya profesyonel) becerilere sahip olmalı Profesyonel sorumluluklarını (koruma, hasta ve yakınları için savunuculuk, sağlık eğitimi, maliyet-etkili hizmetler için araştırma ve kanıta dayalı uygulamalar vb.) yerine getirmeli Etik, yasal ve insan haklarını gözeten uygulamalar yürütmelidir. 3. Müfredat Çalışmasının Yöntemi Hemşirelik Lisans eğitimi için hazırlanan bu müfredat çalışmasında, öncelikle yukarıda belirtilen; Türkiye Üreme Sağlığı Programı, CS/ÜS Hizmet Çerçevesi, CS/ÜS Hizmet Standartları, Üreme Sağlığı Hizmetlerinde İş Tanımları, CS/ÜS Hizmet-içi Eğitim Modülleri incelenerek, program hedefleri, iş tanımları ve hizmet standartlarıyla uyumlu bir çalışma yürütülmeye çalışılmıştır. CS/ÜS Hizmet Çerçevesi nde sıralanan beş temel müdahale alanında özellikle birinci basamağa ağırlık verildiği için, bu müfredat çalışmasında da lisans mezunu Temel Hemşire de olması gereken yeterlilikler temel alınmıştır. Sağlık konusuna olan çağdaş yaklaşım ve stratejiler yeryüzünde doğmamış çocuktan, bireyin ölümüne kadar, her yaşam döneminde insanın sağlıklı, anlamlı ve saygın yaşamasını hedeflemekte ve buna yönelikler eylem planları ve etkinlikler oluşturmaktadır. Bu kapsamda; sağlık hizmetlerinde beklenen sonuçların elde edimesinde; sağlık insangücünün nitelikli, bilgi ve becerilerini sürekli geliştiren, bilimsel kanıtlara dayalı olarak görev yapan, sayıca dağılımları yeterli ve dengeli olması koşullanırken, son derece dikkatle tanımlanmış olan görev alanlarında, etkin mesleki çıktılar elde etmeleri de gerekmektedir. Avrupa Birliği ne katılım, serbest dolaşım ve değişen sağlık gereksinimlerini, uluslararası standartlarda karşılama gerekçeleriyle, ülkemizde de meslek ve rol tanımları geliştirilmiş olup, bunları gerçekleştirecek eğitim programları da oluşturulmaktadır. Tıp, Hemşirelik, Ebelik Lisans ve Lisansüstü eğitim programlarında ve Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Mezuniyet Öncesi Eğitimini Geliştirme Projesi çalışmamız kapsamında da, mesleklerin Avrupa Birliği Standartları çerçevesinde yapılan ve ülkemizdeki meslek üyeleri tarafından da benimsenen meslek tanımları ve rolleri de bu bakımdan önem kazanmıştır. CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 3
Hemşirelik Lisans eğitiminin güçlenmesi, mezunların donanımının giderek daha nitelikli ve istendik meslek uygulayıcıları olmaları, Ebelik eğitiminin Lisans düzeyinde olması ve rol tanımları gereği meslek uygulamaları dışında kalan sağlık hizmetlerinde rol almamaları gereği, hem mesleklerin kariyer gelişimi hem de verilen sağlık hizmetlerinin nitelikli, kapsamlı ve yararlı olabilmesi açısından; birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılmak ve biri diğerinin yerine veya üstünde görev yapmamak gereğini ortaya çıkarmıştır. Münih Deklarasyonu, Dünya Sağlık Örgütü nün çeşitli dökümanları ve özellikle Hemşirelik ve Ebelik için Avrupa Birliği Standartları: Katılımcı Ülkelere Bilgi dökümanları, Avrupa Birliği Hemşirelik Ebelik Direktifleri, Uluslararası Hemşirelik Konseyi tanımları, Türkiye Sağlık Reformu Yeniden Yapılandırma Stratejileri, Türkiye Üreme Sağlığı Programı içeriklerinde de görülebileceği gibi; sağlıklı gebe izlemi, doğum ve lohusalık ile yeni doğan bebeğin 28 günlük bakımı konuları ve eğitimi, ebelik mesleği kapsamında ele alınırken, CS/ÜS kapsamında hemşirelik mesleği ve eğitimi konuları; genel olarak birey, aile ve toplum odaklı kadın sağlığı kapsamında ele alınmıştır. Bu görüş ve çalışmalar doğrultusunda hazırlanmış olan bu müfredat programında, Tıp, Hemşirelik, Ebelik Grupları arsında görüş birliği sağlanarak; içerik bu yönde yenilikçi olarak hazırlanmıştır. Olması gereken rolleri gereği, çağdaş ve nitelikli hizmet vermeye açık, istekli, hazır ve donanımlı olan bu meslek üyelerinin, mesleki verim ve doyumlarının da bu şekilde artacağı düşünülmektedir. Bunun yanısıra; Avrupa Birliği nin CS/ÜS konusunda hemşirelik eğitimi için mezuniyet öncesi eğitim standartları, uluslarası kuruluşların geliştirdikleri CS/ÜS müfredatları, genel olarak hemşirelik eğitimi için belirtilen uluslararası standartlar ve çeşitli eğitim programları ile Türkiye de Lisans düzeyinde hemşirelik programları için hazırlanmış olan Hemşirelik Ulusal Çekirdek Eğitim Programı (HUÇEP) incelenmiştir. WHO hemşireliği; hasta, aile ve grupları yaşadıkları çevre ve çalışma koşulları içinde değerlendirerek onların fiziksel, sosyal ve mental potansiyellerine ulaşmalarını sağlamak için yardım eden, hastalıkları önlemenin yanı sıra, sağlığın sürdürülmesi ve geliştirilmesinde yeterli düzeyde bilgi ve beceriye sahip olan, sağlık ekibi içinde ekibin bir üyesi olarak bağımsız çalışmaya yeterli meslek üyeleridir şeklinde tanımlamıştır. Bunun yanında DSÖ Avrupa Bölgesi Hemşirelik Komitesi, herkese sağlık politikası doğrultusunda hemşirelik uygulamalarının odak noktasının temel sağlık bakımı yaklaşımı olduğunu ve temel sağlık bakımının ana unsurlarından birisinin de anne ve çocuğun sağlık bakımı olduğunu bildirmekte, sağlık bakımının bu ana unsurunun yalnızca sağlık bakımı planlama, organizasyon ve hizmet sunumunu değil aynı zamanda bu hizmeti sunan hemşirelerin mesleki temel eğitimlerini de kapsaması gerektiğini vurgulamaktadır. Ayrıca Avrupa Birliğinin katılımcı ülkeler için belirlediği hemşirelik eğitimi direktifleri içinde anne bakımı teorik ve klinik eğitim olarak temel konular arasında yer almaktadır. Bireyi bir bütün olarak ele alan, yaşamın tüm dönemlerinde ve toplumun tüm alanlarında sağlığın korunması, yükseltilmesi ve sürdürülmesini sağlayacak işlevler geliştirmesi ve uygulaması beklenen hemşirenin temel eğitim müfredatının da, sağlık bakımının ana unsurlarından olan annenin sağlık bakımı ile ilgili temel bilgileri kapsaması gerekir. CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 4
Bu nedenle CS/ÜS nın temel konusu ve CS/ÜS kapsamında Türkiye nin öncelikli sorunu olan güvenli annelikle ilgili konuların hemşirelik müfredatında yer alması, hem müfredatta CS/ÜS konularını güçlendirmek hem de kadının sağlık bakımındaki bütünselliği korumak açısından önemlidir. Bunun yanında ebelerin görev alanlarını korumak amacı ile bu konulara ilişkin hedefler büyük ölçüde bilgi düzeyinde geliştirilmiş olup beceri ile ilgili hedefler ancak ekip içinde uygulayabilme becerisi olarak ele alınmıştır. Hemşirelik eğitimi mezuniyet öncesi müfredat programının yapısı oluşturulurken; kuramsal ve uygulama için CS/ÜS konularının yıllara göre sıralanışı; klasik programlarda; mevcut programlara uygun olarak ilgili Anabilim dallarının kürsü derslerine göre belirlenmiş olup, entegre programlar için de; CS/ÜS konularının yatay ve dikey olarak entegrasyonunda yer alması önerilen yıllar halinde belirlenmiştir. Probleme dayalı eğitim yapan kurumlarda ise konular modüller halinde yerleştirilerek işlenebilecektir. En güncel bakış açısı çerçevesinde, hazırlanan müfredatın yapısı; 1 Basitten karmaşığa, 2 Yüzeyselden derinlemesine, 3 Farkına vardırma noktasından, davranışa dönüştürmeye, 4 Sağlıktan hastalığa, 5 Bireyden topluma, 6 Toplumdan kliniğe, 7 Yataydan dikeye olacak şekilde bir bilgi entegrasyonu oluşturması temel alınmıştır. 4. Müfredatta ele alınan CS/ÜS konuları Müfredatta cinsel sağlık ve üreme sağlığı ile ilgili konuların belirlenmesinde; öncelikle yukarıda sözedilen ilkeler doğrultusunda, cinsel sağlık ve üreme sağlığını kapsayan bir konu dökümü oluşturulmuştur. Cinsel sağlık ve üreme sağlığı ile kesişen diğer konular da taranarak, bu döküme eklenmiştir. Konular belirlenirken; bütüncül yaklaşım, bireysellik, aile, eş ve ebeveynlik açısından bütünlük gibi önemli kavramlara da dikkat edilmiştir. Gerek entegre edilmiş hemşirelik programlarında, gerek probleme dayalı ya da başka yöntem kullanan veya klasik hemşirelik eğitim programlarında da kullanılması mümkün olan, klasik programlara da güncel ve bütüncül bakış açısıyla katkıda bulunabilecek bir biçim olması bakımından, çalışmamızda konular, insanın yaşam dönemlerine göre sıralanarak ele alınmıştır. Bu yöntem, aynı zamanda konuların rahatlıkla gözden geçirilmesine yardım ettiği gibi, aynı zamanda, konuların gözden kaçmasını da engellemiştir. Ayrıca konuların belirlenmesinde ve yaşam siklusuna göre yerleştirilmesinde güncelliği sağlamak, yeteri kadar tekrarı getirmek ve konularda bütünleşmeyi sağlamak amacıyla, bir derecede yatay entegrasyon da sağlanmıştır. Böylece önerilen öğrenim hedefleri okulun genel müfredatı gereği, çeşitli a göre, istenildiği şekilde kademelendirilerek, bir dikey entegrasyon da sağlanabilecektir. CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 5
Önerilen bu program; uygulanacak Yüksekokullarda, kullanılmakta olan öğretim yöntemine göre, ikinci aşamada bir çalışma ile hedef ve konu içerikleri ve süre açısından daha ileri derecede detaylandırılacaktır. Buna göre müfredatta yer alan Lisans düzeyinde hemşirelik eğitimi CS/ÜS ana konuları ve alt konular belirtilmiştir: 5. CS/ÜS mezuniyet öncesi müfredatında eğitimle ilgili temel ilkeler ve kavramlar CS/ÜS mezuniyet öncesi müfredatında eğitimle ilgili temel ilkeler ve kavramlar aşağıda özet şekilde verilmiştir: Kullanılacak eğitim yöntemleri Türkiye de genel bir eğilim olarak hemşirelik eğitiminde: öğreneni merkeze alan, öğrenenin etkin katılımını ve kendi kendine öğrenmesini özendiren, gerçek yaşamda karşılaşılan sorunlara ve sorun çözmeye odaklı, mesleki yeterliği objektif olarak değerlendiren yöntemler kullanılmaya/özendirilmeye başlanmıştır. Bu yaklaşım, genellikle küçük gruplarda yürütülen eğitim yöntemlerinin uygulanmasını gerektirir. Bu yöntemlerin eğitimde ne kadar, nerede ve hangi isim altında uygulandığı ile ilgili farklılıklar vardır/olabilir. Bu farklılıkları bilmek ve dikkate almakla birlikte, elinizde bulunan müfredat programında; yukarıda sözü edilen ilkeleri temel alan ve her bir konu / ana konunun AMAÇ VE ÖĞRENİM HEDEFLERİNE EN UYGUN OLAN eğitim yöntemlerinin uygulanması önerilmektedir. Bu yöntemler; sunum, oyunlaştırma, proje (toplum projeleri), ev ödevi, inceleme, rapor (alan çalışması), demonstrasyon, senaryo, vaka sunumu, grup çalışması, panel, forum, grup sunumları yada gerçek yaşam alanları gözlemleri, kaynak kişilerle görüşmeler gibi interaktif yöntemlerdir. CS/ÜS mezuniyet öncesi müfredatında öğrenme ve öğretme stratejileri: 1. Eğitiminde yetişkin eğitim ilkeleri kullanılmalı, 2. Öğrencinin aktif katılımı sağlanmalı, 3. Kendi kendine öğrenme stratejileri (Probleme dayalı öğrenme, Buluş yoluyla öğrenme, Göreve dayalı (task-based) öğrenme, Deneyerek ve tartışarak öğrenme, Küçük gruplarda öğrenme, Projeye dayalı öğrenme, Akran değerlendirmesi (peer evaluation) vb. kullanılmalı 4. Uygun olan konularda modüler yaklaşım ile birden çok sağlık disiplinleri ile birlikte öğrenme ortamı oluşturulmalı 5. Eğitimde interaktif yöntemler kullanılmalı, 6. İletişim becerileri, gerçek uygulama alanından önce, iletişim laboratuarlarında akran çalışmaları ile ve simüle hastalar ile kazanılmalı, CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 6
7. Mesleki beceriler yeterlik düzeyine kadar, kilinik beceri laboratuarlarında, humanistik yaklaşımla modeller maketler üzerinde kazanılmalı, 8. Teorik ve uygulamalı derslerinin değerlendirme ağırlıkları, okulların eğitim modeline göre o okulun uzman personeli ve müfredat komiteleri tarafından düzenlenmelidir. CS/ÜS konularının müfredattaki yerinin belirlenmesi CS/ÜS nın ana müfredat içerisinde yerleştirilmesi aşağıdaki 4 yöntemle sağlanabilir: 1. Varolan müfredata bağımsız CS/ÜS modüllerinin eklenmesi 2. CS/ÜS yaklaşımının varolan derslere yansıtılması 3. Uygun yeni ders açılması 4. Genel müfredat içerisine entegre edilebilecek, yeni multidisipliner modüllerin oluşturulması (tercih edilen budur) Temel ilke olarak, Öğrenciler CS/ÜS ile ilgili konularla eğitimlerinin en erken dönemlerinden başlayarak karşılaşmalı, Konular eğitimin ilerleyen dönemlerinde sarmal biçimde (aynı içeriğin edinilen diğer bilgi ve becerilerle birleştirilerek daha üst bir düzeyde işlenmesi) yinelenmeli, Konuların tekrarında önceki bilgilerin kullanılması/çağrılması özendirilmelidir. Disiplinlerarası işbirliği Süre Sağlıkla ilgili her konuda olduğu gibi CS/ÜS konularının öğrenilmesi ve uygulanmasında da disiplinler ve sağlık ekibinde mesleklerarası işbirliği mutlaktır. Etkili bir işbirliği için disiplin temelli yaklaşım yerine, sorun/ o andaki konu temelli yaklaşım öncelenmelidir. Her bir disiplinin / Ana Bilim Dalı, meslek grubunun, öğrenilecek konuya bütüncül bir yaklaşımla bakabilmesinin sağlanması için çaba harcamalıdır. Aynı konunun birden fazla disiplince ele alınmasının özendirildiği klasik programlarda ve şart olduğu entegre programlarda bu müfredat programı gereği, disiplinlere göre farklı yaklaşımların olmamasının sağlanması, son derece önemlidir. Her bir konunun müfredat içinde ne kadarlık bir zaman dilimi kaplayacağı (SÜRE); ilgili konunun amaç ve bilgi, tutum ve beceri gibi öğrenim hedeflerini ne oranda kapsadığına paralel olarak ve; Kullanılacak eğitim yöntemi, Eğitimin yapılacağı yer, Öğrenci sayısı ve Kurumun olanakları göz önüne alınarak, uygulayıcılar tarafından belirlenecektir. CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 7
Eğitim ortamları Özellikle ilk sınıfta ya da konu ilk kez ele alındığında, gerçek yaşamı simüle eden ortamlar oluşturulmalı ve öğrenciler olabildiğince erken dönemde gerçek yaşamla karşılaşma olanağı bulabilmelidir. Bunun için; o Klinik beceri laboratuvarlarında maketler, modeller o Beceri laboratuvarları o Vakalar, senaryolar, oyunlaştırma vb. o Saha kullanılmalıdır. Daha ileri da, konunun gerektirdiği hemşirelik becerilerine göre, özellikle birinci basamak olmak üzere, bütün hizmet basamakları ve alanlarının kullanılması sağlanmalı, Klinik ya da saha uygulamaları için seçilen alanlar CS/ÜS ile ilgili toplumun genel özelliklerini yansıtabilmeli, Öğrenciler için, bireysel ya da grup eğitimi ve danışmanlığı vereceği uygulama planlamaları yapılmalı Uygulama alanlarının, hem hemşirelik anlayış ve uygulamalarının, hem de ekip çalışmasının özendirilmesi açısından iyi ve olumlu bir model sunabilecek ortamlar olmasına dikkat edilmeli, bu koşullar açısından uygulama ortamı kontrol altında tutulmalıdır. Koşulları yetersizleşen alanlar gerektiğinde değiştirilmelidir Öğrencinin CS/ÜS nın, bireyler ve toplum düzeyinde önemini kavrayabilmesi amacı ile çeşitli proje çalışmaları yapmasını sağlayacak planlamalar yapılmalı (halk eğitim merkezleri, toplum merkezleri eğitim programları gibi) Öğrencilerin CS/ÜS le ilgili toplumsal sorunları tanımaları ve çözüm önerileri getirebilecekleri çalışmalar yapabilmeleri sağlanmalı, Her konu alanı ile ilgili ders araç-gereci konunun özelliğine göre öğretim elemanı tarafından seçilmelidir. Yüksekokullar arasında eğitim yönteminde olduğu gibi, kullanılan değerlendirme yöntemlerinde de farklılıklar söz konusudur. Ancak, bu müfredatın değerlendirmesinde: Amaç ve öğrenim hedefleri ile uyumlu, Objektif, Sürekli, Yalnızca sonucu değil süreci de içeren, Katılımcı, Yenilikçi değerlendirme yöntemlerinin kullanılmasını önerilmekte ve bunun için değerlendirme yöntemleriyle ilgili öneriler sunulmaktadır Bu ilkeler temel alındığında, ölçme değerlendirme yöntemleri; konunun öğrenme hedeflerine uygun olacak şekilde belirlenmelidir. Örneğin bilginin değerlendirilmesinde ÇST, açık uçlu testler, vakaya dayalı testler, vaka tartışmaları, rapor yazma, ödevler gibi yöntemler kullanılmalıdır. Klinik becerilerin değerlendirilmesinde öğrencinin performansı mutlaka hemşirelik becerileri kontrol listleri (check list), ve Rehberleri aracılığı ile değerlendirilmelidir. Ayrıca, dünyada sağlık eğitiminde yaygın olarak kullanılmakta olan nesnel, güvenilir, yapılandırılmış, beceri, tutum ve davranış eğitimine yönelik klinik durum ve senaryo bukletleri de içeren klinik sınavlar (Yapılandırılmış Objektif Klinik Sınav (YOKS), Objektif Yapılandırılmış Pratik/Uygulamalı Sınav, Klinik Objektif Nedenselleme/Mantık Yürütme Sınavı) da önerilmiştir. CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 8
Farklı istasyonlarda (task-based station), standart veya simüle hastalardan yararlanılarak, öğrencilerin klinik becerilerinin değerlendirildiği, bu tip yöntemler öğrenilmesi istenen klinik beceriyi daha iyi değerlendirmekte, bilen öğrenci ile bilmeyeni daha iyi ayırabilmektedir. Bu kapsamlı ve çok yönlü değerlendirmeler eğitim boyunca sürekli olarak yapılmalı ve verilen spesifik geribildirimler ile öğrencinin gelişmesini sağlamalıdır. Öğrencilerin değerlendirilmesinin yanısıra, eğitim programlarının ve eğitim programlarını uygulayan eğiticilerin de değerlendirilmesi önemlidir. Bu değerlendirmelerde öğrenci katılımı sağlanmalı ve öğrencilerin görüşleri mutlaka alınmalıdır. 6. Formatın kullanımına yönelik bilgiler a) Amaç ve Öğrenim Hedefleri Hemşirelik eğitiminde CS/ÜS müfredatı hazırlanırken, önce ana konu daha sonra alt konu adı belirtilmiştir, daha sonra ilgili konuya yada genişliğine göre alt konuya yönelik amaç ve alt konuya ait çeşitli basamaklarda öğrenim hedefleri belirtilmiştir. Bu hedefler okullarda uygulanan eğitim programlarına göre ve/veya okutulması planlanan zamana göre ayrıca tekrar belirlenebilir ya da farklı yıllarda tekrarlanabilir ya da yıla göre önerilenler içinden seçilebilir. Bir hedef ilk sınıfta yada karşılaşılan ilk derste bilgi düzeyinde iken, daha sonra, hedeflerden ileri düzeyde olan (beceri gibi) kullanılmalıdır. Konu doğrudan beceri gerektiriyorsa bu kademelendirmeye gerek duyulmayabilir. b) Yatay Program Müfredatta yer alacak olan her bir konu, yine eğitimin yıllarına göre, yatay program olarak gösterilmiştir. Aşağıdaki alt başlıklar altında belirtilenler; bu müfredatı uygulayacak olan yüksekokullara öneri olarak hazırlanmıştır, tabii ki ögretim elemanlarınca genişletilebilir. Konunun amaç ve öğrenim hedeflerine uygun olan eğitim yöntemleri Eğitimin yapılacağı eğitim ortamı Eğitim yöntemine uygun araç-gereçler Eğitim yöntemine uygun olan ölçme-değerlendirme yöntemleri 7. Müfredatta yer alan beceriler için Öğrenme Rehberi ve Rehberi örneklerine bakınız. Ekte ayrıntılı olarak sunulmuştur. CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 9
Kaynaklar 1. Türkiye Üreme Sağlığı Programı CS/ÜS Hizmet Çerçevesi, T.C. Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu İşbirliği Programı, Ankara, Türkiye, Haziran 2004 2. Türkiye de CS/ÜS için Hizmet Standartları, T.C. Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu İşbirliği Programı, Ankara, Türkiye, Aralık 2004 3. Üreme Sağlığı Hizmetlerinde İş Tanımları, Türkiye Üreme Sağlığı Programı, T.C. Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu İşbirliği Programı, Ankara, Türkiye, Aralık 2004 4. CS/ÜS Hizmet-içi Eğitim Modülleri, Türkiye Üreme Sağlığı Programı, T.C. Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu İşbirliği Programı, Ankara, Türkiye, 2005 5. Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Ulusal Stratejiler ve Eylem Planı 2005-2015, Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürlüğü, Ankara, 2005 6. World Health Organization, Health for all in 21st century. (document WHA 51/5), 1999, Geneva 7. Sexual and Reproductive Health in the Medical Curriculum, Report on an expert consultation, Royal College of Obstetricians and Gynaecologists, London, 21-24 March 2001 8. Core Committee, Institute for International Medical Education. Global minumum essential requirements in medical education, Medical Teacher. 2002; March 24(2): 130-5. 9. Stern DT, Wojtczak A, Schwarz MR, IIME Task Force for Assessment. The assessment of global minumum essential requirements in medical education, Medical Teacher. 2003 Nov; 25(6):589-95 10. Statement on the Bologna Process and Medical Education, World Federation for Medical Education, AMEE, Feb. 2005 11. Clift A, Short RV. Medical education for the doctors of tomorrow. Lancet, 1999; Dec; 354 Suppl: SIV34 12. World Health Organization, Community-based education of health personnel. Report of a WHO study Group. WHO Technical Report Series 746. WHO, 2000 13. General Medical Council, Tomorrow s doctors, UK, 1993. 14. Harden RM, Stevenson M, Downie WW, Wilson GM. Assessment of clinical competence using objective structured examination. British Med J. 1975; 1 (5955): 447-451. 15. WHO Europian Strategy for Nursing and Midwifery Education. Guidelines for member States on the Implementation of the Strategy, 2001. 16. Türkiye Üreme Sağlığı Program Hedefleri. 17. Wallace, M. Hemşirelik ve Ebelik Avrupa Birliği Standartları: Katılımcı Ülkelere Bilgi WHO, 2001. 18. AB. Hemşirelik Direktifleri 77/453/EEC 19. Cinsel Sağlık ve Üreme Salığı. Ulusal Stratejiler ve Eylem Planı. 2005 Sağlık Bakanlığı, Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Birleşmiş Miletler Nüfus Fonu, 2005. Damla Matbaacılık. 20. HEMAR-G 12Mayıs 2004 Dünya Hemşireler Günü, Özel Baskı. Ankara, 2004. CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 10
21. HUÇEP (2003) Hemşirelik Ulusal Çekirdek Eğitim Programı, GATA Basımevi, Ankara. 22. Munich Decleration (2000) Nurses and Midewifes: A Force for Health, EURO/00/5019309/6-00600, 17 June 2000. 23. Taşkın L. Doğum ve Kadın Sağlığı. VII.Baskı.Ankara: Sistem Ofset, 2005 24. Gilbert E S., Harmon JS., Yüksek Riskli Gebelik ve Doğum El Kitabı (Çev.Ed.Taşkın L). İkinci Baskıdan çeviri. Plame Yayıncılık. Ankara 2002 25. Taşkın L., Eroğlu K., Terzioğlu F., Vural G., Kutlu Ö., Hemşire ve Ebeler için Uygulama Rehberi. I. Baskı Ankara Palme Yayıncılık 2004 26. Youngkin Q,E, Dawis, S.M. Women s Health A Primary Care Clinical Guide. Second Edition 1998. 27. Littleton, Y.L, Engebrestson, J. Maternal, Neonatal and Women s Health Nursing. Delmar Thomson Learning. Colombia 2002. 28. Reeder, Martin, Koniak. Maternity Nursing Family, Newborn and Women s Health Care 18. Baskı 1997. 29. London, M. Leadewing, P. Maternal Newborn Child Nursing. Family Centred Care, Prentice Hall New Jersey 2003. 30. Mackinney E., Ashwill J V., Murray S., ve diğ. Maternal and Child Health Nursing. 1.ed. Philadelphia: WB Sounders Company. 2000 31. Olds S., London M., Ladewig P. Maternal Newborn Nursing. 5.ed. California: Addison Wesley Publishing Company.1996 CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 11
MÜFREDATTA ELE ALINAN CS/ÜS KONULARI CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 12
CİNSEL SAĞLIK ÜREME SAĞLIĞINA GİRİŞ CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 13
ANA KONU 1 : CİNSEL SAĞLIK ÜREME SAĞLIĞINA GİRİŞ AMAÇ: Öğrenci bu bölümü tamamladığında; CS/ÜS kavramının anlam ve önemini kavramış olarak ve konuya duyarlı bir yaklaşım göstererek, sorunları önlemeye yönelik etkinlik ve tutum içinde olabilecek, sorunların çözümlenmesinde karar verebilecek ve etkin çözücü davranış gösterebilecek bilgiyi kazanacaktır. Alt Konu 1: Dünyada CS/ÜS Kavramının Gelişmesi ve Ülkemizdeki Durumu 1. CS/ÜS tanımını yapabilme 2. CS/ÜS nin amaçlarını sayabilme 3. Genel sağlık tanımı içinde CS/ÜS yerini ve birbiriyle ilişkisini açıklayabilme 4. Sağlık kavramı çerçevesinde, Dünya da CS/ÜS ın geçmişten günümüze değişim aşamalarını açıklayabilme 5. Dünyada CS/ÜS kavramının gelişimi kapsamında ülkemizdeki durumunu açıklayabilme 6. CS/ÜS kavramlarının gelişmesiyle ilgili olarak bugünkü anlayışa ulaşmasında rol oynayan faktörleri açıklayabilme EP: 1. ve 3. KP: 1., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -Halk Sağlığı -Sunum -Rapor -Grup çalışması -İnteraktif yöntemler -Pre/post test -Grup değerlendirmesi -Rapor değerlendirmesi -Yüksekokul derslikleri -Grup çalışması için uygun düzen -Kaynak kitaplar -Barko-tepegöz -Kağıt tahtası -Yazı tahtası -Küçük kartonlar -Küçük ödüller CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 14
Alt Konu 2: CS/ÜS Kavramını Etkileyen Faktörler ve Kapsadığı Hizmetler 1. CS/ÜS kavramını etkileyen faktörleri sıralayabilme 2. CS/ÜS kavramını etkileyen faktörlerin ilişkisini açıklayabilme 3. CS/ÜS hizmetlerinin amacını açıklayabilme 4. CS/ÜS hizmetlerinin ilkelerini sayabilme 5. CS/ÜS nın kapsadığı hizmetlerin mevcut durumunu bir etkileyici faktör olarak açıklayabilme 6. Birinci, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerinde CS/ÜS na yönelik verilen hizmetleri açıklayabilme 7. CS/ÜS hizmetlerinde görev alan personelin rol ve sorumluluklarını sayabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 2., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Kaynak kişiler (1. ve 2. basamak) -Sunum -Proje -Rapor -Grup çalışması -Forum -Sunum -Proje -Rapor -Grup tartışması - formları -Test ve açık uçlu sorular -Yüksekokul derslikleri -Sınıf ve Grup tartışması alanları -1., 2., 3. basamak -Çeşitli hizmet alanları -Bilgisayar/internet adresleri -Barko-tepegöz -Kağıt tahtası -Yazı tahtası -1., 2., 3. basamak kayıtları -Mülakat formları -Gözlem -Rapor formatları CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 15
Alt Konu 3: Üreme Hakları 1. Üreme hakkı kavramını tanımlayabilme 2. Üreme haklarını sayabilme 3. Üreme haklarını etkileyen kavramları açıklayabilme 4. Üreme haklarının sağlık personeline getirdiği sorumlulukları sayabilme 5. Sağlık personeli olarak üreme haklarını yansız, yargısız ve saygılı bir tutum içinde değerlendirebilme 6. Üreme haklarını destekleyen toplumsal durumları ve yasal düzenlemeleri açıklayabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 1., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Ruh Sağlığı -Halk Sağlığı -Kaynak kişiler -Sunum -Senaryo -Zıt panel -Grup çalışması -Çoktan seçmeli test -Tutum değerlendirme -Kontrol listesi -Vaka değerlendirmesi -Sunum değerlendirme formatı -Yüksekokul derslikleri -Sağlık Bakanlığı ve ilgili Sağlık Bakanlığı Kurumları -2., 3. basamak -Gözlem -Mülakat formları -Vaka örnekleri -Barko -Yazı tahtası -Araştırmalar CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 16
Alt Konu 4: CS/ÜS na Uygun Politika ve Yaklaşımlar 1. CS/ÜS na uygun politika ve yaklaşımları sayabilme 2. Politika ve yaklaşımların CS/ÜS na etkilerini açıklayabilme 3. Uygun politika ve yaklaşımlar doğrultusunda dünyada ve ülkemizdeki politika ve yaklaşımları değerlendirebilme 4. Ülkemizin toplumsal özelliklerinin CS/ÜS için öngörülen politika ve yaklaşımların uygulanmasına olan etkilerini açıklayabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sağlık Bakanlığı -Kaynak kişiler -İnceleme -Rapor -Grup sunumları -Rapor -Sunum değerlendirme formatları -Çoktan seçmeli test -Yüksekokul derslikleri -1., 2., 3. basamak -Sağlık Bakanlığı vb -Barko -Kaynak kitaplar -Renkli kağıtlar -Görüşme formları -Kayıt formları CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 17
Alt Konu 5: Dünya da CS/ÜS Sorunları 1. Dünyada CS/ÜS sorunlarını sıralayabilme 2. Dünyada CS/ÜS sorunlarının önemini açıklayabilme 3. Dünyada CS/ÜS sorunlarının önceliklerini açıklayabilme 4. Dünyada CS/ÜS nı etkileyen faktörler bağlamında, sorunları değerlendirebilme 5. Sorunların gerektirdiği özel hizmet alanlarını ve/veya hedef gruplarını sayabilme 6. Yaşam dönemlerine göre kadın ve erkeğin potansiyel ve mevcut CS/ÜS sorunlarını açıklayabilme 7. CS/ÜS sorunlarını ele alan ilgili kurulu ve çalışmalarını açıklayabilme 8. CS/ÜS sorunlarının çözümlenmesi için özel ve kamu kuruluşlarında yapılabilecek eylem planları sayabilme 9. CS/ÜS sorunlarının çözümünde hemşirelik etkinliklerini ve görevlerini açıklayabilme 10. Bir hemşire olarak CS/ÜS sorunlarına ve çözümü için mesleki faaliyetlere duyarlı bir tutum içinde eylem planı önerileri oluşturabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Kaynak kişiler -Grup sunumları -İnceleme -Vaka sunumu -Senaryo -Grup sunum değerlendirme -İnceleme değerlendirme -Vaka sunumu -Senaryo değerlendirme formatları -Yüksekokul derslikleri -Sağlık Bakanlığı vb. kurumlar -Kaynak kitaplar -Dergiler -Barko -Renkli kağıtlar -Görüşme formları CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 18
Alt Konu 6: Türkiye de CS/ÜS Kapsamında Öncelikli Sorunlar 1. Yaşam dönemlerine göre kadında ve erkekte CS/ÜS sorunlarını sıralayabilme 2. CS/ÜS sorunlarının nedenlerini ülkemize yönelik olarak açıklayabilme 3. Sorunların önemini duyarlı bir tutum içinde tanımlayabilme 4. Sorunların alanlarına göre özellikle hemşirelerin ve diğer dağlık personelinin mevcut sistem içindeki yeri ve sorumluluklarını açıklayabilme 5. Sorunlarda öncelik gösteren grupların hizmet gereksinimlerini sayabilme 6. Ülkemizde CS/ÜS sorunlarını çözümlenmesine yönelik eylem planı önerileri oluşturabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sunum -İnceleme -Grup çalışması -İnteraktif yöntemler -Sunum -Grup çalışması -Vaka -Senaryo değerlendirme formatları -Çoktan seçmeli testler -Yüksekokul derslikleri -1., 2., 3. basamak alanları -Kaynak kitaplar ve dergiler -Barko -Renkli kağıtlar -Kağıt tahtası -Vaka örnekleri -Senaryolar CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 19
Alt Konu 7: CS/ÜS Düzeyini Yükseltmek için Sunulacak Hizmetler, Geliştirilen Strateji ve Eylem Planı 1. Hizmetleri sıralayabilme 2. Hizmetlerin amaçlarını açıklayabilme 3. Sağlık hizmetleri basamaklarına göre hizmetlerin kapsamını tanımlayabilme 4. Hizmetleri tanımlamada bütüncül, işbirlikçi, disiplinlerarası bir tutum gösterebilme 5. Geliştirilen strateji ve eylem planında hizmet sektörlerinin rolünü açıklayabilme 6. Geliştirilen strateji ve eylem planlarında hemşirelik hizmetlerinin yerini ve rolünü açıklayabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 2., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Eylem planlarında rol alabilecek ya da almış hemşire ve diğer kaynak kişiler -Grup sunumları -İnceleme -Sunum -İnceleme değerlendirme formatları -Çoktan seçmeli testler -Yüksekokul derslikleri -1., 2., 3. basamak alanları -Stratejik görev alanları -Kaynak kitaplar -Raporlar -Barko, tepegöz -Görüşme formatları CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 20
CİNSİYET, TOPLUMSAL CİNSİYET VE SAĞLIĞA ETKİSİ CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 21
ANA KONU 2 : CİNSİYET, TOPLUMSAL CİNSİYET VE SAĞLIĞA ETKİSİ AMAÇ: Öğrenci bu bölüm tamamlandığında; cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramını tanımlayarak, toplumsal cinsiyetin gelişmesinde rol oynayan, kadın ve erkeğin rollerini, sosyal özelliklerini ve toplumda yer alışlarını yansız bir tutum içinde tanımlayarak, sağlıkla ilişkisini ortaya koyabilecek ve her iki cinsle uygun ve gerekli iletişimi geliştirebilecek bilgi tutum ve beceriyi kazanacaktır. Alt Konu 1: Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Kavramlarının Tanımı 1. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramları tanımlayabilme 2. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramlarının içerdiği öğeleri sıralayabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 2., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sunum -Grup çalışması -Grup çalışması değerlendirme formatları -Çoktan seçmeli testler -Yüksekokul derslikleri -Gözlem olanağı veren gerçek yaşam alanları -Klinikler -Barko -Kağıtlar CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 22
Alt Konu 2: Dünyada ve Ülkemizde Toplumsal Cinsiyet 1. Cinsiyet açısından yansız bir tutum içinde Dünya da ve ülkemizde toplumsal cinsiyet kavramını değerlendirebilme 2. Ülkemizde kadının toplumsal ve sosyal statüsünü tanımlayabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 2., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sunum -Grup tartışması -İnceleme -Bireysel görüşme -Anket formları -Grup çalışması -Sunum değerlendirme formları -Çoktan seçmeli test -Yüksekokul deslikleri - 1., 2., 3. basamak hizmet alanları -Kadın Araştırma Merkezleri ve kadınla ilgili kuruluşlar -Anket formları -Barko -Yazı tahtası CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 23
Alt Konu 3: Toplumsal Cinsiyette Eşitlik Kavramı 1. Cinsiyet yönünden eşitlik kavramını her yaş grubu için açıklayabilme 2. Cinsiyet yönünden eşitliğin olmadığı durumlarda oluşan etkileri yansız bir tutum içinde değerlendirebilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 2., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Vaka sunumu -Grup çalışması -Zıt panel -Gözlem -Vaka değerlendirme formları -Tutum değerlendirme -Yüksekokul derslikleri -Kaynak kitap/dergi -Vaka örnekleri -Gözlem formları CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 24
Alt Konu 4: Cinsiyet ve Yasalar 1. Yasalarda cinsiyet ayrımcılığa karşı ya da ayrımcılığa yol açan mevcut durumları açıklayabilme EP: 1. ve 3. KP: 1. ve 3. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Hukuk/Tıp Hukuku -Vaka sunumu -Sunum -İnceleme -Sunum -Görüşme değerlendirme formatları -Çoktan seçmeli test -Yüksekokul derslikleri -Sağlık Bakanlığı ve ilgili kurumları -2., 3. basamak hizmet alanları -Kaynak kitap/dergi -Görüşme formatı -Barko CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 25
Alt Konu 5: Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyetin Sağlığa Genel Etkileri 1. Dünya da ve ülkemizde toplumsal cinsiyetin sağlığa etkilerini, yaşam dönemlerine göre sıralayabilme 2. Dünya da ve ülkemizde toplumsal cinsiyetin sağlığa etkilerinin nedenlerini açıklayabilme 3. Sosyal ve toplumsal statünün sonucunda cinsiyete göre ortaya çıkan toplumsal sorunları açıklayabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP:1., 2., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sunum -Interaktif yöntemler -Gözlem ve vaka tartışmaları -Gözlem -Vaka örneği değerlendirme formatları -Çoktan seçmeli test -Grup çalışması değerlendirme -Yüksekokul derslikleri -1., 2., 3. basamak hizmet alanları -Kartlar -Renkli kağıtlar -Barko/tepegöz -Gözlem formları -Vaka örnekleri -Bakım planı örnekleri CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 26
Alt Konu 6: Hemşirelikte Erişkin Bireylerle Cinsiyet Bağlamında İletişim Becerileri 1. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramları ile sağlığa olan etkilerini rahat/doğal/esnek ve güven verici bir tutum içinde konuşabilme 2. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyete ilişkin kendi algılarını ifade edebilme 3. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramlarını konuşurken duygu ve deneyimlerini rahat, dürüst ve tarafsız bir şekilde ifade edebilme 4. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet konularında görüşlerini ifade ederken, kendi kullandığı beden dilini tanıyabilme/değerlendirme EP: 2., 3. ve 4. KP: 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Psikoloji -Sosyoloji -Oyunlaştırma -Sunum -Zıt panel -Vaka sunumu -İnteraktif yöntemler CEEX: Clinical Evaluation Exercises (Klinik Testleri) AÇS: Ana Çocuk Sağlığı -Klinik beceri listesi -Vaka -Oyunlaştırma - formatı -Gözlem değerlendirme -Çoktan seçmeli test -Açık uçlu soru formatı -CEEX -Yüksekokul derslikleri -1., 2., 3. basamak -Ev -AÇS -Sağlık ocağı -Okul -İş yeri -Klinikler -Kaynak kitaplar -Vaka örnekleri -Bakım planları -Gözlem formları -Eğitim materyalleri hazırlama malzemesi (karton, renkli kalem, resim vs) -Gazete haberleri -Barko -Renkli kağıtlar -Senaryolar -Ayna -Teyp (ses kayıt) CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 27
AİLE, CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞI CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 28
ANA KONU 3 : AİLE, CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞI AMAÇ: Öğrenci bu bölüm tamamlandığında; aile yapı ve fonksiyonları çerçevesinde ailenin, bireylerin CS/ÜS konusundaki gelişimine olan etkilerini anlayarak bu konudaki sorunları, bunların önlenmesi için gerekli faaliyetleri ve sağlık personelinin konuya ilişkin rol ve sorumluluklarını açıklayabilecek bilgileri kazanacaktır. Alt Konu 1: Ailenin Tanımı ve Aile Yapıları 1. Aile ve öğeleriyle ilgili kavramları tanımlayabilme 2. Çeşitli aile yapılarını açıklayabilme 3. Ülkemizdeki aile yapılarını temel nitelikleriyle tanımlayabilme EP: 1., 2., 3. ve 4. KP: 2. ve 3. -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sosyoloji -Sunum -Rapor -Grup çalışması değerlendirme formu -Çoktan seçmeli test -Bakım planı değerlendirme -Yüksekokul derslikleri -Barko/tepegöz -Renkli kağıtlar -Bakım planları -Gözlem/görüşme formları CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 29
Alt Konu 2: Aile Teorileri 1. Aile teorilerini açıklayabilme EP: 2 veya 3 KP: 3. -Çocuk Sağlığı -Sosyoloji -Sunum -Grup çalışması -Çoktan seçmeli test -Yüksekokul derslikleri -Barko/tepegöz -Renkli kağıtlar CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 30
Alt Konu 3: Ailenin Yaşam Siklusuna Göre Fonksiyonları 1. Ailenin yaşam siklusuna göre gelişim ve aşamalarını açıklayabilme 2. Ailenin gelişim dönemleri ile CS/ÜS arasındaki ilişki ve etkileşimi açıklayabilme 3. Ailenin yaşam siklusuna göre fonksiyonlarının etkilerini fark edebilme 4. Ailenin yaşam siklusuna göre hemşirelik girişimlerini planlayabilme EP: 2 veya 3 ve 4. KP:1., 2., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sunum -Interaktif yöntemler -Bakım planları -Vaka -Senaryolar -Çoktan seçmeli test -Açık uçlu sorular -Bakım planı değerlendirme -Yüksekokul derslikleri -Ev ziyaretleri -2. ve 3. basamak uygulamaları -Vaka örnekleri -Gözlem formları -Bakım planı örnekleri -Tepegöz -Barko -Küçük kartonlar -Kağıtlar CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 31
Alt Konu 4: Ailenin CS/ÜS na Etkisi (Sevgi, Güvenlik, Güvenli CS/ÜS, Bilgi, Tutum ve Öğretilerin Nesillere Aktarımı) 1. Aile ve CS/ÜS etkileşiminde bireyin geliştireceği kavramları sıralayabilme 2. Bu kavramların çeşitli aile yapı ve tutumlarına göre nasıl etkilendiklerini açıklayabilme 3. Ailenin CS/ÜS na etkilerini fark edebilme 4. Aile fonksiyonları kapsamında; potansiyel ya da gelişmiş olan cinsel sapmaları tanıyabilme 5. Ailenin CS/ÜS na uygun hemşirelik girişimlerini planlayabilme 6. Ailenin CS/ÜS na uygun hemşirelik girişimlerini uygulayabilme EP: 3. ve 4. KP: 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sunum -Oyunlaştırma -Gözlem -Çoktan seçmeli test -Açık uçlu sorular -Bakım planı değerlendirme -Klinik beceri listesi -Yüksekokul derslikleri -1., 3. basamak -Oyunlaştırma malzemeleri -Gözlem formu -Bakım planı örnekleri CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 32
Alt Konu 5: Aile İçi Şiddet, Önlenmesi ve Sağlık Personelinin Rolü 1. Aile içi şiddet kavram ve teorilerini açıklayabilme 2. Aile içi şiddet öğelerini/türlerini sayabilme 3. Aile içi şiddet in Dünya da ve ülkemizdeki durumu ve göstergelerini açıklayabilme 4. Aile içi şiddet in aile bireyleri üzerindeki etkilerini açıklayabilme 5. Aile içi şiddet in önlenmesi için alınacak, bireysel ve sosyal önlemleri tanımlayabilme 6. Aile içi şiddeti tanımlayabilmek için sağlık personelinin dikkat etmesi gereken öğeleri sıralayabilme 7. Aile içi şiddet in önlenmesinde bireylere verilecek eğitimi planlayabilme ve değerlendirebilme 8. Aile içi şiddet konusunda kendi duygularını CS/ÜS yönünden ifade edebilme EP: 2., 3. ve 4. KP: 2., 3. ve 4. -Hemşirelik Esasları -İç Hastalıkları -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sosyoloji -Sosyal kurumlardan kaynak kişiler -Adli Tıp -Sunum -Vaka sunumu -Grup çalışması -İnceleme -Rapor -Konferans -Vaka örnekleri -Gözlem formatı ve bakım planı değerlendirme -Çoktan seçmeli test -Açık uçlu sorular -Yüksekokul derslikleri -Sosyal kurumlar -Okullar -Klinikler -Kadınla ilgili sivil toplum kuruluşları -Vaka örnekleri -İnceleme -Gözlem formatı -Bakım planı -Barko -Video/DVD -Afişler CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 33
Alt Konu: 6. Aile İçi Şiddetin Önlenmesinde Sağlık Personelinin Rolü 1. Aile içi şiddeti önleyici becerileri sergileyebilme EP: 3. ve 4. KP: 3. ve 4. -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sosyoloji -Psikoloji -Aile Hekimliği -Sunum -Vaka sunumu -Grup çalışması -İnceleme -Rapor -Oyunlaştırma -Konferans -Vaka örnekleri -Gözlem formatı değerlendirme -Çoktan seçmeli test -Açık uçlu sorular -Yüksekokul derslikleri -Sosyal kurumlar -Okullar -Klinikler -Oyunlaştırma malzemeleri -Vaka örnekleri -İnceleme -Gözlem formatı -Kağıtlar -Afişler -Barko -Konferans için gerekli araç gereç CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 34
BEBEKLİK VE ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE CS/ÜS İLE İLGİLİ DURUMLAR CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 35
ANA KONU 4 : BEBEKLİK VE ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE CS/ÜS İLE İLGİLİ DURUMLAR AMAÇ: Öğrenci bu bölüm tamamlandığında; cinsiyetin intrauterin oluşum ve doğum sonrası gelişimini bilecek, bunların gebelik, annelik ve ebeveynlik rollerine etkisini kavrayacak, sağlıklı cinsel ve sosyal yönelim ve davranışların farkında olarak, cinsel eğitim, beslenme ve çocuk hakları konularında gerekli hemşirelik girişimlerini uygulayabilecektir. Alt Konu 1: Cinsiyetin İntrauterin Oluşumu ve Gelişmesi 1. Cinsiyetin intrauterin oluşumu ve gelişimini açıklayabilme 2. Cinsiyet gelişiminde normalden sapma durumlarını açıklayabilme EP: 2. ve 3. KP: 3. -İç Hastalıkları -Anotomi -Embriyoloji -Sunum -Interaktif yöntemler -Çoktan seçmeli test -Maketlerle değerlendirme listeleri -Yüksekokul -Anotomi -Laboratuvar -Maketler -Kaynak kitaplar -Barko/tepegöz -Oyun kartları vs CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 36
Alt Konu 2: Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyetin Gebeliğe ve Anneye Etkisi 1. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyetle ilgili kavramların ve toplumsal özelliklerin gebeliğin kendisine ve annenin psikososyal durumuna etkisini açıklayabilme 2. Gebede cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramlarıyla ilgili olarak ortaya çıkan herhangi bir normalden sapma durumunu tanıyabilme 3. Gebede cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramlarıyla ilgili olarak ortaya çıkan normalden sapma durumunda gerekli hemşirelik girişimlerini uygulayabilme EP: 3. ve 4. KP: 3. ve 4. -Halk Sağlığı -Sosyoloji -Sunum -Interaktif yöntemler -Vaka sunumu -Oyunlaştırma -Grup çalışması değerlendirme -Çoktan seçmeli test -Açık uçlu soru kağıdı -Yüksekokul -Ev ziyaretleri -1., 3. basamak ortamları -Vaka örnekleri -Oyunlaştırma malzemeleri -Grup çalışması için malzemeler -Bakım planları CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 37
Alt Konu 3 : Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyetin Ebeveynlik Rollerine Etkisi 1. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyetle ilgili kavramların ve toplumsal özelliklerin ebeveynlik rollerine etkisini açıklayabilme 2. Ebeveynlik rollerinde cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramlarıyla ilgili olarak ortaya çıkan herhangi bir normalden sapma durumunu tanıyabilme 3. Ebeveynlik rollerinde cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramlarıyla ilgili olarak ortaya çıkan normalden sapma durumunda gerekli hemşirelik girişimlerini uygulayabilme EP: 3. ve 4. KP: 3. ve 4. -Çocuk Sağlığı -Halk Sağlığı -Sosyoloji -Psikoloji AÇS: Ana Çocuk Sağlığı -Sunum -Vaka sunumu -Oyunlaştırma -Grup sunumları -Klinik -Ev ziyaretleri -Konferanslar -Grup çalışması değerlendirme formu -Görüşme değerlendirme formu -Klinik beceri listesi -Bakım planı değerlendirme -Çoktan seçmeli test -Vaka sunumu değerlendirmesi -Yüksekokul -Evler -AÇS ve çocuk sağlığı poliklinikleri -Çocuk klinikleri -Barko/tepegöz -Oyunlaştırma malzemeleri -Vaka örnekleri, inceleme -Görüşme formatı -Kağıtlar -Bakım planı -Konferans için gerekli araç gereç CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 38
Alt Konu 4: Sağlıklı Cinsel ve Sosyal Yönelim ve Davranışlar 1. Sağlıklı cinsel ve sosyal yönelim ve davranışları açıklayabilme 2. Cinsel ve sosyal yönelim ve davranışların gelişiminde rol oynayan faktörleri açıklayabilme 3. Cinsel ve sosyal yönelim ve davranışlarda normalden sapmayla sonuçlanabilecek durumları sıralayabilme 4. Sağlıklı cinsel ve sosyal yönelim ve davranışların gelişmesine katkıda bulunabilecek hemşirelik girişimlerini uygulayabilme EP: 2., 3. ve 4. KP: 3. ve 4. -Halk Sağlığı -Psikiyatrik Hastalıklar -Psikoloji -Sunum -Vaka sunumu -Oyunlaştırma -İnteraktif yöntemler -Klinik beceri uygulamaları -Görüşme değerlendirme formu -Klinik beceri listesi -Bakım planı değerlendirme -Çoktan seçmeli test -Vaka sunumu değerlendirmesi -Yüksekokul -Ortaokul öğrencileri -Çocuk sağlığı poliklinikleri -Çocuk klinikleri -Barko/tepegöz -Vaka örnekleri görüşme formatı CS/ÜS Hemşirelik Müfredatı 39