ÇOCUK ADALET SİSTEMİNDE ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI POLİTİKA BELGESİ

İnsan Hakları Ortak Platformu Uluslararası Çocuk Merkezi www.ihop.org.tr www.icc.org.tr ÇOCUK ADALET SİSTEMİNDE ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI POLİTİKA BELGESİ insan hakları ortak platformu İHD HYD UAÖ TÜRKİYE

ÇOCUKADALETSİSTEMİNDEÇOCUĞUNYÜKSEKYARARI POLİTİKABELGESİ * ANKARA MART2012 İÇİNDEKİLER: 2010YılındaÇocuklarHangiYasaMaddeleriyleYargılandı?... 2 BMÇocukHaklarınaDairSözleşme deçocuğunyüksekyararı... 3 ÇocukAdaletSistemiAçısındanÇocuğunYüksekYararı... 5 Sonuç... 8 * BubelgeHollandaBüyükelçiliğininmalidesteğiyleyürütülen ÇocuklariçinAdalet:BirParadigmaDeğişikliğine Doğru başlıklıprojekapsamındahazırlanmıştır.bubelgeniniçeriğiinsanhaklarıortakplatformuve UluslararasıÇocukMerkezininsorumluluğundadırveifadeedilengörüşlerhiçbirşekildeHollandaKraliyet Büyükelçiliğiningörüşleriniyansıtmamaktadır.

2010YılındaÇocuklarHangiYasaMaddeleriyleYargılandı? 2010 yılı itibariyle Türkiye de 60 Çocuk Mahkemesi, 11 Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi faal durumdadır. 1 2010 istatistiklerine göre, bu mahkemelerde 96.533 çocuk hakkında yetişkinler için tanımlanan suç kategorilerine göre dava açıldı. Bu mahkemelerin olmadığı yerlerde çocuklar yetişkinler için kurulan mahkemelerde yargılandı. Adalet Bakanlığı istatistiklerine göre 2010 yılında tüm ceza mahkemelerinde toplam 133.201 çocuk hakkında yetişkinler için tanımlanan suç kategorilerine göre dava açıldı. Bu sayı, çocuknüfusunun%1.73 ünetekabületmektedir. 2 2010yılındaÇocukveÇocukAğırCezaMahkemelerinde haklarındadavaaçılan96.533çocuğunyargılandığısuçlaraşağıdasıralanmaktadır: MALVARLIĞINAKARŞI(TCK141 169) VÜCUTDOKUNULMAZLIĞINAKARŞI(TCK86 89) HÜRRİYETEKARŞISUÇLAR(TCK106 124) KAMUNUNSAĞLIĞINAKARŞI(TCK185 196) ŞEREFEKARŞISUÇLAR(TCK125 131) ATEŞLİSİLAH.VEBIÇAK.İLEDİĞERALET.HK.KANUN(6136SA) CİNSELDOKUNULMAZLIĞAKARŞI(TCK102 105) KAMUİDARE.GÜV.VEİŞ.KARŞISUÇLAR(TCK247 266) ADLİYEYEKARŞISUÇLAR(TCK267 298) TERÖRLEMÜCADELEKANUNU(3713SA) GENELTEHLİKEYARATANSUÇLAR(TCK170 180) ANAYASALDÜZENEVEBUDÜZ.İŞL.KARŞI(TCK309 316) KAMUGÜVENİNEKARŞISUÇLAR(TCK197 212) TOPLANTIVEGÖSTERİYÜRÜYÜŞLERİKANUNU(2911SA) KAÇAKÇILIKLAMÜCADELEKANUNU(5607SA) KAMUBARIŞINAKARŞISUÇLAR(TCK213 222) AİLEDÜZENİNEKARŞISUÇLAR(TCK230 234) FİKİRVESANATESERLERİKANUNU(5846SA) HAYATAKARŞISUÇLAR(TCK81 85) BİLİŞİMALANINDASUÇLAR(TCK243 246) GENELAHLAKAKARŞISUÇLAR(TCK225 229) PASAPORTKANUNU(5682SA) ORMANKANUNU(6831SA) ÖZELHAYATAVEHAYATINGİZLİAL.KARŞI(TCK132 140) TÜTÜNVEALKOLPİYASASIDÜZ.KUR.TEŞKİLAT.GÖR.HK.K.(4733SA) İŞKENCEVEEZİYET(TCK94 96) UYUŞTURUCUMADDELERİNMURAKABESİHK.KANUN(2313SA) DEVLETİNEGE.AL.VEORG.SAYG.KARŞI(TCK299 301) ATATÜRKALEYHİNEİŞL.SUÇLARHK.KANUN(5816SA) SPORMÜS.ŞİDDETVEDÜZENSİZLİĞİNÖN.DAİRK.(5149SA) DEVLETSIRLARINAKARŞISUÇLARVECASUSLUK(TCK326 339) MARKALARINKORUNMASIHAKKINDAKHK.(556SA) ÇEVREYEKARŞISUÇLAR MÜSADERETALEPLERİ(54 55) 1 http://www.adalet.gov.tr/rapor/2010.bakanlik.faaliyet.raporu.pdf 2 http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/istatistik_2010/ist_tab.htm

Çocuğun yüksek yararı ilkesi dünyada birçok ülkede aile hukukunun bir önemli bir parçası olarak çok uzun süredir bulunmaktadır. Uluslararası hukukta ilk olarak 1959 tarihli Çocuk Hakları Bildirgesi nin 2. İlkesi nde şöyle denilmektedir: Çocukların, özel bir korumadan yararlanabilmeleri;onahürriyetvehaysiyetiçindesıhhatlivenormalşekildebedensel,fikri, ahlaki, ruhsal ve sosyal yönden gelişmesini sağlayacak imkân ve kolaylıklar kanun ve diğer vasıtalarla temin edilmelidir. Bu maksatla hazırlanan kanunlarda çocuğun çıkarları önemle gözönündebulundurulmalıdır. BMÇocukHaklarınaDairSözleşme deçocuğunyüksek Yararı Yüksekyarar ilkesi,birleşmişmilletlerçocukhaklarınadairsözleşme ninfelsefesininönemlibir yapıtaşıdır.bukavramçhs dehemgenelbirilkeolarakhemdetümsözleşmeiçingeçerlibirşemsiye hakolarakelealınmaktadır.builkenineksiksizbirşekildehayatageçirilmesiyleçocuklarınstatüsünde degözlegörülürbirilerlemekaydedilecektir.builke,çocuklarıilgilendirenyadaetkileyentüm durumlardakararalıcılariçinyolgöstericiolmalıdır. ÇocukHaklarınadairSözleşme3.Madde Sözleşme ninçeşitlimaddelerindeçocuğunyüksekyararıilkesivurgulanmaktadır(ailedenayrılma (Madde9);ana babanınsorumlulukları(madde18);ailesindenyoksunçocuklarınkorunması(madde 20);evlatedinme(Madde21);özgürlüktenyoksunbırakılma(Madde37)vesuçlakarşılaşan çocuklarayönelikhükümler(madde40)).bununlabirlikte,anatanım3.maddeninilkparagrafında yapılmaktadır: Kamusalyadaözelsosyalyardımkuruluşları,mahkemeler,idarimakamlarveyayasama organlarıtarafındanyapılanveçocuklarıilgilendirenbütünfaaliyetlerde,çocuğunyararı temeldüşüncedir. HernekadarSözleşme ninçeşitlimaddelerindeaçıkçabelirtilmişsede,sözleşme ninhakmaddeleri olarakdabilinenilk41maddesindesıralanantümhaklarçocuğunyüksekyararınıbelirler.yani çocuğunyüksekyararısadeceidariyadacezaisüreçlerdedeğilçocuğuilgilendirentümsüreçlerde dikkatealınmasıgerekenbirilkedir.busüreçlerşuşekildeözetlenebilir: Yasayapımındanpolitikageliştirilmesineçocuğuilgilendirentümkararlardaçocuğunhaklarının koruması(bağımsızizlememekanizması,tümilgiliyasalaryapılırkençocuklaradanışılması, çocuklarlailgilitümkonulardabütçesivegelişiminizlenmesiiçinzamançizelgesinideiçeren bütüncülpolitika(lar)hazırlanması, yetkilimakamların çocuklarlailgilibütünkurumlar, hizmetlervetesisleriçinstandartlaroluşturmasınıvedevlet indebustandartlarauygunluğu sağlaması,vb), Çocuğuninsanlıkonurunuzedelemeyecekuygulamalargeliştirilmesi(evdedahiltüm ortamlardaşiddetyasağı,sosyalgüvence,barınak,içeceksu,yeterlibesleyiciyiyecek,ayrıbir cezaadaletiyönetimi,suçmağduruolduğundaacilveuzundönemlirehabilitasyonveyeniden toplumaentegrasyonhizmetisağlama,çocukemeğinsaygıvesömürüdenkoruma,vb), Çocuğuntemelfiziksel,ruhsal,sosyalgelişimselihtiyaçlarınınkarşılanması(evdedahiltüm ortamlardaşiddetyasağı,sosyalgüvence,barınak,içeceksu,yeterlibesleyiciyiyecekvb), Gelişenkapasiteleridoğrultusundaçocuklarınhaklarınıkullanmaları(şikâyetmekanizmalarına ulaşım,davaaçabilme,okulvederssecimi,okulyönetiminekatilim,yerelyönetimlerekatilim, kıyafetleriniseçme,evdeveyasadığıdiğerortamlardasorumluluklaralma,dininiseçme,vb)

Çocuklarınkendileriniilgilendirentümkararlardagörüşleriniifadeetmesivegörüşlerinin dikkatealınması(ifadeözgürlüğü,okulvedersseçimi,okulyönetiminekatılım,yerel yönetimlerekatilim,vb). Çocuğunyüksekyararı ilekastedilenşeynedir? Özellikledeuzunerimliperspektiflersözkonusuolduğunda,çocuğunyüksekyararınınherzamanaçık vebelirginbirtanımıbulunmamaktadır.sözleşmebelirlibirdurumdaçocuğunyüksekyararınınne olduğunadairkesinbiraçıklamagetirmemektedir.bununlabirlikte,yüksekyararıbellibirölçüde tanımlayannormatifbirçerçeveçizmektedir.genelilkelerdenbiriolanve şemsiye hakolarakkabul edilen3.maddeninherzamansözleşmedekidiğerhaklarlailişkilendirilmesigerekmektedir. Sözleşmenintemelhaklarlailgilitümmaddeleriçocuklaraneşekildedavranılacağıyada davranılmayacağınailişkinaçıkyönergelervesınırlamalargetirmektedir.sözleşme dekinormların bütünü,zorunluolarakgenelbirnitelikteveeksikdeolsa,çocuğunyüksekyararınaolanşeylerin tanımlanmasınayöneliktemelbiryapıtaşısağlamaktadır.bunagöre,örneğin,çocuğunyüksek yararınaolantemelunsurlarşöylesıralanabilir:eğitimalma(madde28);ailebağlarınasahipolma (madde8);ana babasınıbilmeveonlartarafındanbakılma(madde7);kendisiniilgilendiren konulardagörüşleriniifadeetme(madde12)veözelyaşamasahipbirbireyolaraktanınmavesaygı görme(madde16).sözleşmeçocuğunyüksekyararınaolmayandurumlarıdabelirlemektedir: herhangibirşekildeşiddetemaruzkalmak(madde19);ana babasındanhaksızyerekoparılmak (madde9);çocuğunsağlığıylailgiliönyargıyadayalıgelenekseluygulamalaramaruzkalmak(madde 24);tehlikeliyadazararlıherhangibirişteçalışmak(madde32)yadadiğerşekillerdesömürüyada istismaramaruzkalmak(madde33 36).Bununlabirlikte,fiiliuygulamalardakaçınılmazolarak farklılıklarortayaçıkmaktadır.bufarklılıklar,çatışançıkarlaryadaçocuğunuzunvadedeyararı arasındahassasbirdengeninkurulmasınızorunlukılmaktadır.buçerçevede,kararalıcılarçocuğuya daçocuklarıönemliölçüdeetkileyebilecekkararlarınetkilerinibelirlerkenönerilenfaaliyetin sonuçlarınıincelemekvedeğerlendirmeküzereherzamansistematikçabaharcamalıdır.birkarar almadançocuk etkianaliziyapmaklakalmayıpsonrasındadabunuyaptıklarınıgösterebiliyorolmaları gerekir.böylelikle,herdurumdaçocuğunyüksekyararınısağlamaküzerealternatifarayışının kesintisizsürmesisağlanabilir. Çocuğungelişenkapasitelerivegörüşlerinesaygıgösterilmesi Çocuğungelişenkapasitelerinesaygıgösterilmesi(Madde5),Sözleşme ninyüksekyararilkesiyle doğrudanilişkiliönemlibirbaşkaunsurudur.çocuğunyüksekyararınınbelirlenebilmesiiçinbizzat çocuğundinlenmesigerekir(madde12).çocuk,yaşıilerleyipolgunlaştıkçadahafazlakararalmave etkiliolmaolanağınasahipolmalıdır.yetişkinler,çocukiçineniyiolabilecekseçenekleri değerlendirirkençocuklarıngörüşlerinebaşvurmalıvebugörüşlericiddiyealmalıdır.12.maddede, kendisiniilgilendirenkonulardagörüşoluşturmakapasitesinesahipolançocuklarınbugörüşleri serbestçeifadeetmehakkınasahipolduğunuveçocuğunyaşıveolgunlukdüzeyinebağlıolarakbu görüşleregerekenağırlığınverilmesigerektiğinibelirtmektedir.buyaklaşımkararınsorumluluğunun bütünüyleçocuktaolduğuanlamınagelmemektedir.12.maddeninruhu,tümgücüçocuğateslim etmekyerinekarşılıklıdanışmanınvegiderekartankatılımınsağlanmasınıamaçlamaktadır. Çocuğunyararıilebaşkalarınınyararınınçatışması Gerçekdünyanınkarmaşıkyapısıiçindegenelliklefarklı yararlar arasındabirdengekurulması gerekmektedir.birçocuğunyararınındiğerçocuklarınyadayetişkinlerinyararlarıylaçatıştığı durumdaadilbirdengenasılkurulabilir?busoru,çocuğunyüksekyararıilkesininyorumlanmasında önemlibirgüçlükdoğurmaktadır. Birçocuğunyararıilediğerçocuklarınyararlarıarasındadengenasılkurulabilir?Butürbirtercih yapmakzorunluluğuylakarşıkarşıyakalankararalıcılar,sözleşme debelirtildiğigibihiçbirçocuğun ayrımcılığamaruzkalmamasıvedezavantajlıçocuklarıngereksinimlerininkarşılanmasıvebu çocuklaraözelbirihtimamgösterilmesigibiçokfarklıunsurlararasındabirdengekurmalıdır.

Çocuğunyararıileanne babalarınyararıarasındadengenasılkurulabilir?sözleşme,anne babaların sorumluluklarınınçocuğunyüksekyararınısağlayacakşekildeuygulanacağınıvarsaymaktadır(madde 18).Bununlabirlikte,hayatıyadagelişimianne babasıyadavasisitarafındantehditedildiğinde çocuğunbukişilerdenuzaklaştırılmasınınçocuğunyüksekyararınaolduğuaçıkçaortadadır(madde 9).Butürdenmüdahalelergenelliklebüyüktravmayayolaçmaktadırveçocuğundahafazlazarar görmesiniengelleyen;sağlıklıbirşekildegelişmesiiçingereklikoşullarıyaratanbiryaklaşımı gerektirmektedir.buaçıdan,sorunlarınerkensaptanmasıveönleyiciçalışmalarınyürütülmesibüyük önemtaşımaktadır.bununiçin,örneğin,okullardavesağlıkmerkezlerindeherçocuğundinlenmesine olanaksağlamakvegüniçindeçocuklarlabirlikteçalışanöğretmenlerinvesağlıkbakımıveren kişileringerekeneğitimialmalarıgerektirmektedir. Çocuğunyararıiletümtoplumunyararıarasındadengenasılkurulabilir?Birçocukyadagenel olarakçocuklariçiniyiolanbirşeybirgrubunyadabirbütünolaraktoplumunçıkarlarıylaçatışabilir. Butürçatışmalargenelliklekaynaklarlailgilidir.Diğertümihtiyaçlardikkatealındığında,çocuğun yüksekyararınıngerçekleştirilmesineyönelikçabalarplanlanmamışyüksekbirmaliyetoluşturabilir. Butürdurumlarda,mevcutimkânsızlıklardahilindemümkünolanenadilçözümüaramakgerekebilir; amabunuyaparkençocuğunyüksekyararınınbirincilöncelikolmasıilkesinesaygıgöstermeyedevam edilmelidir.bununiçin,çocuğunrefahıvehaklarınınhayatageçirilmesindeönemlibiretkisiolantüm kararsüreçlerindeçocuğunyüksekyararıönemlibirunsurolarakgözönündebulundurulmalıdır. ÇocukAdaletSistemiAçısındanÇocuğunYüksekYararı Suçlakarşılaşançocuklar,ilkönceveherşeydençok,çocukturlarveçocuklarauygulanankabul edilmişbütüninsanhaklarıkorumalarındanyararlanabilmelerigerekmektedir.buçocukhaklarına dairsözleşme'ninçocuklariçinayrıbiradaletsistemigeliştirmesiçağrısınınverdiğimesajlardan biridir.ayrıca,türkiye nindeüyesiolduğuavrupakonseyibünyesindeçocuk dostuadaletleilgili kılavuzilkelergeliştirilmiştir.bukılavuzlarçocuklarınsuçlusayılmasınıönlemekveçocuklarınyüksek yararlarınıpolitikanınmerkezineoturtmaküzere,çocukadaletsistemindereformlaryapılmasını önermektedir.bundanbaşka,avrupaçocukombudsmanlarıağı'nın(enoc)2003'teyaptığıbir durumdeğerlendirmesindeçocukadaletsisteminiyenidendüşünmeihtiyacıvurgulanmıştır.bu toplantıdauzmanlar,devletleri"çocukadaletisistemlerini,bmsözleşmesiveavrupainsanhaklan belgeleriningerekleridoğrultusundagözdengeçirmeye"çağırmışlardır. Uluslararasıdüzenlemelerincelemekapsamındasınırlıperspektiftendeğerlendirildiğinde,çocuğu ilgilendirentümuygulamalarbakımındanyolgöstericiilkeözelliğitaşıyan çocuğunyüksekyararı nın idariveadlimakamlarınyapacağıtümişlemlerdedikkatealınmasıgerektiğiyorumunaulaşılabilir. Dolayısıyla,darbiryorumlabakıldığında,çocukadaletsisteminde çocuğunyüksekyararı kavramı çocuğunadaletmekanizmasıylatemasettiğiandanitibarendevletinaktifvepasifsorumluluklarına işareteder. Soyutbirkavramolan çocuğunyüksekyararı nıniçhukukumuzdasomutdüzenlemeleri12eylül 2010değişikleriilebirlikteAnayasa dayeralmıştır.anayasa nın aileninkorunmasıveçocukhakları başlıklı41.maddesinde; herçocuğun,korunmavebakımdanyararlanmaları,yüksekyararlarına açıkçaaykırıolmadıkça,anavebabalarıylakişiselvedoğrudanilişkikurmavesürdürmehakkınasahip olduğu düzenlenmiştir.ayrıcaaynımaddeile; devletin,hertürlüistismaraveşiddetekarşıçocukları koruyucutedbirlerialmayükümlülüğü düzenlenmiştir.anayasa danhareketleçkk nın4.maddesi ÇHS yeuygundüzenlenmiştir.çkk nınuygulanmasındakiilkelerdenbiriçocuğunesenliğininve yararınınkorunmasıolarakbelirlenmiştir.yine4721sayılıtürkmedenikanunu nunçocuğun Korunmasıbaşlıklıbölümünde346.maddeilekorumaönlemleribaşlığıile çocuğunmenfaative gelişmesi kavramıyeralmıştır.yineaynıkanunileçocuğunanababadanayrılmahalindedeçocuğun yararınıngözetileceğidüzenlenmiştir.4721sayılıtürkmedenikanunundakidüzenlemelerceza hukukununkapsamındaolmamaklabirlikteçocuğunyüksekyararınadeğinensınırlıdüzenlemeolması hasebiyleyerverilmiştir.

BMÇocukHaklarınadairSözleşmeasgaribircezaiehliyetyaşınınsaptanmasınıteşviketmektedir.Bu yaşınaltındakibirçocuğuncezayasasınıihlaletmeehliyetininolmadığıkabuledilmektedir. 3 DevletlerinAvrupaSosyalŞartı'nauyumunuizleyenAvrupaSosyalHaklarKomitesi,BMÇocukHakları KomitesiveBM'nindiğeranlaşmakurullarınınhepsi,çeşitlidevletlerecezaiehliyetyaşını yükseltmelerinitavsiyeetmiştir.bununlabirlikte,çocukadaletsistemindeçocuğunyüksekyararını gerçektengözetebilmekiçin,butartışmayıkeyfîbircezaiehliyetyaşınınsaptanmasındanbaşkabir noktayataşımamızgerekir. TürkHukukSisteminde18yaşınakadarverilecekolancezalarşuşekildedir: 1. 12yaşınınsonunakadarsuçişleyenkişinincezaisorumluluğubulunmamaktadır.Ancakkişienaz biryılhapiscezasıgerektirenbirsuçişlemişsetedbiruygulanır. 2. Yaşları12ile15arasındaolançocuklar,kısmiolarakcezaiehliyetesahiptir.Suçluyaptığıfiilin bilincindevesonuçlarınıkavrayabilecekdurumdaiseceza,belirliorandaindirimuygulanarak verilmektedir.aksihaldecazverilmemektedir. 3. Yaşları15ile18arasındakiçocuklarınişlediklerisuçunbilincindevesonuçlarınıkavrayabilecek durumdaolduğukabuledildiğindencezaverilirancakbelirlibirorandaindirimuygulanır. Öncelikle,cezaiehliyetyaşıkonusundakanunlarnedersedesin,çocuklarınbilgi,görgüve deneyimlerinintoplumsalişleyişvebununkurallarıhakkındabiryetişkinkadarbilgisahibiolmalarına yetmeyeceğini;bunedenle,eylemlerininsonuçlarınıtümyönleriyleanlayacakkapasitede olmadıklarınıveyetişkinlerinrehberliğineihtiyaçduyduklarınıkabuletmeliyiz.çocuklarıncezaalma konusundabelirlibiryaştaehliyetsahibiolduğunuvarsayarsak,aynıçocuğunhukukuntanıdığıtüm haklardanyararlanmaehliyetinesahipolduğunukabuletmemizvetümyönleriylebunauygunbir toplumyaratmamızdagerekir.sırfbunedenledahiçocuklariçinkeyfibircezaiehliyetyaşıbelirleme iddiasınıbiryanabırakmakveçocuklariçindahaçocuk dostubiradaletanlayışıoluşturmak gerekmektedir. Buesasta,çocuğunyüksekyararısözkonusuolduğunda,öncelikle"sorumluluk"ve"suçluolarak kabuletme"kavramlarınıbirbirindenayırmamızgerekir.insanhaklarıhukuku,kanunakarşıgelenbir eyleminsorumluluğununüstlenilmesigerektiğinivurgular.sorumluluğuntartışıldığıyerde, sorumluluğubelirleyenresmîbirsüreçolmalıdır.birçocuksözkonusuolduğunda,buresmîsüreç, çocuğunyaşınavedurumunasaygıgösterecekşekildeizlenmelidir.önerimizkabahategözyumulması değildir,amabunakarşıverilenyanıtdaçocuğusuçlukabulederekgözdağıvermekyadaçocuk hakkındacezadavasıaçmakolmamalıdır. Uluslararasıstandartlar,küçüklerin(asgaricezaiehliyetyaşındaolanlar)tutuklanmasına,gözaltına alınmasınavecezaevinekonulmasına,ilkeselolarakolanaktanımaktadır.bununlabirlikte,bu yöntemlerbmsözleşmesinindebelirttiğigibi,"sadecesonçareniteliğindebirönlemolarakveuygun olanenkısasüreiçin"kullanılmalıdır.bu,çhs yiimzalayandevletlerinçocukhaklarıkonusunda üstlendiklerienönemlitaahhütlerindenbirisidir.uygulamada,çocuklarıntravmatiksüreçlerden geçirilerekçocuklarıözgürlüktenmahrumetmek,yenidensuçişlemeoranınınartmasınayol açmaktadır.toplum,suçolaraknitelenenbireylemekarışançocuklarakarşıacil,kararlıveadilolarak tepkivermelidir. Hakkındabirfikirsahibiolmasadahiyasayıçiğneyençocuklarayardımetmeninyolu,elbetteboş vermekdeğildir:butürdurumlarda,çocuklarayaptıklarıeylemlerinsorumluluğunualmaları konusundarehberlikyapmakgerekir.bununlabirlikte,deneyimler,çocuğusuçluolarakkabul 3 Avrupaülkelerindenörnekvermekgerekirse,İskoçya daçocuklar8yaşındaişlediklerisuçtansorumlu tutulabilmektedirler.ingiltere,gallervekuzeyirlanda'daasgariyaş10'dur.çeşitlikuzeyülkelerindecezai ehliyetyaşı15olarakbelirlenmiştir;belçika'daisebuyaş18'dir.

etmeninveözellikledehapiscezasıvermeninçocuklarıntoplumayenidenentegreolmasınaherhangi birkatkısağlamadığınıgöstermektedir.aksine,bizatihibusüreçlerdevletvetoplumeliyleyaşatılan travmatikdeneyimlereyolaçmaktadırveçoğunlukla,damgalanançocuklarınyetişkinsuçlulara dönüşmesineyolaçmaktadır. Suçlakarşılaşançocuklarhakkındayapılacakdeğerlendirmedeçocuğunyüksekyararıilkesiilesuçun ağırlığıgözetilmelivebununyanısırasuçanedenolanşartlardikkatealınmalıdır.budeğerlendirme, farklıdisiplinlerinkatıldığıbirsüreçteçocuklarınkarıştığıeylemleilgilitümolgularıntespitedilmesini veçocuğungereklidesteğialarakbueyleminfarkındaolmasınısağlamalıdır.budeğerlendirme,her olayaözgükoşullaragöredoğrukararvermeyiamaçlamalıvehemeyleminmağdurununihtiyaçlarının karşılanması 4 hemdeçocuğunyüksekyararıgereğiyenibirsuçişlemesiniönlemeküzereeniyi yöntemlerivesüreçleribelirlemeyihedeflemelidir.butürönlemleryadasüreçler,gerekirsezorunlu tutulmalıdır.budeğerlendirmeçocuğutoplumiçindeifşaetmemeliveyetişkincezayargılaması sistemindekiusullerleaynıolmamalıdır. Tümbusüreçlerde,tanıkyadamağdurolarakadaletsistemiylekarşılançocuklarındurumunauygun benzerusulleringeliştirilmesi,buçocuklarınikincikezmağdurolmalarınıengellemekvegerektiğigibi destekalmalarınısağlamakaçısındanayrıcaönemlidir. Birdiğerifadeyle,kararalıcılarınçocuklarınneşekildeetkilenebileceğinigerçektendüşündüklerini göstermeleriveispatetmelerigerekmektedir.buadım,çocuklarüzerindekietkininolumsuzolduğu yadaolabileceğianlaşıldığındaönerilenfaaliyetealternatiffaaliyetarayışınınteşvikedilmesini sağlayacaktır.buyaklaşımdaamaççocuklarlailgilikararlardasırfbiçimselşartıyerinegetirenyeni bürokratiköğeleroluşturmakdeğildir.dahaziyade,çocuklarındolaylıolarakanne babalarıyada diğertemsilcileriyoluylabilehemenhemenhiçbirsiyasigücesahipolmamalarınıtelafietmektir.bu yeniyöntemler,kararalmasistemleriniaradakiuçurumukapamayayönelikbiryetişkin özdisiplini olarakdagörülebilir.busüreçler,çocukadaletsistemindeçocuğunyüksekyararının gerçekten sağlanabilmesiiçinyöntemkonusundasamimitartışmalarınyürütülmesinigerektirmektedir.bilinçli birşekildeuygulandıklarında,gününbirindeamaçlananşeyekatkıdabulunabilirler:buamaç, çocuklarınhaklarladonanmışinsanlarolaraktamanlamıylasaygıgörmelerinisağlayacaksomutbir davranışdeğişikliningerçekleşmesiolmalıdır. Çocuklarıkapatmanıntekmeşrugerekçesi,başkalarıiçinacil,ciddibirtehditoluşturduğudüşünülen birdurumlabaşedecekalternatifbiryolunbulunamamasıolabilir.budurumdada,tümalternatiflerin değerlendirildiğiniispatyükümlülüğübudeğerlendirmeyiyapankamugörevlilerindeolmalıdır. Gözaltınaalmagerekliliği,tektekvakabazındadüzenliolarakgözdengeçirilmelidirvehergözaltının koşullarınıninsaniolmasıgereklidir.hergözaltındabuyaştakibireyinözelihtiyaçlarıhesabakatılmalı verehabilitasyonhedeflenmelidir.süreçiçerisindesuçlakarşılanherçocuğaözelrehabilitasyon uygulanmalıdır;bu,gözaltısüresindensonradevametmesivegözetmenlerin,öğretmenlerinve sosyalhizmetuzmanlarınınkatkıdabulunmalarıgerekenbirplandır.bütünbuaşamalardaçocuğun kendisinindesözsahibiolmasıgerekmektedir.buhembirhaktırhemdesuçuntekrarlanmasını önlemeninetkilibiryoludur. Çocukadaletsistemininuluslararasıilkelereuygunveçocuğunyüksekyararınıönceliklegözeterek işleyebilmesiiçin,bütüncülbirçocukpolitikasıdahilinde,polisvejandarma(kollukkuvvetleri), savcılık,mahkemeleriçerisindeuzmanlaşmışbirimleroluşturulmasıvebubirimlerinçocuk 4 Suçlakarşılaşançocuklarıninsanhaklarınasaygılıolmayıhedefleyendestekleyicipolitikalarveyöntemler, mağdurunhaklarıylaçelişmez.mağdurlarındevlettenuyguntazminatvedesteğialmalarıgerekmektedir. Mağdurunvedahagenişanlamdatoplumunçıkarları,suçolarakniteleneneylemdebulunançocukların rehabiliteedilmesineçalışmakyerineonlarasadececezavermekteısraredenbirsistemilesağlanmaz.

politikasınınilkelerineuygunişlerliklerininsağlanmasıgerekmektedir.böylebirkurumsalçerçeve, adaletmekanizmasıylatemasedençocuğasaygınlıkvedeğerduygusuylatutarlımuameleedilmesini, çocuğuninsanhaklarınavebaşkalarınınözgürlüklerinesaygısınıgüçlendirenuygulamalarınhayata geçirilmesini,çocuğunyaşını,yenidentoplumakazandırılmasıvetoplumdayapıcırolüstlenmesinigöz önünealanuygulamalarıngüçlendirilmesini,çocuğunsaygınlığınıngözetilmesini,suçolarak tanımlananbireylemekarışançocuklarayönelikhertürdamgalamanınveşiddetinönlenmesini sağlayabilir. Sonuç Toplumvedevlet,sahipolduğugücühiçbirsiyasalgücesahipolmayançocuklarvegençkişiler üzerindeuygulamaktansakınmalıdır.sadececezahukukundaveikincilderecedensuçluolarak tanınançocuklarıkendineözgübirfarkolarak;çocukolarakhakkasahipolmahakkınasahipbirbirey olaraktanıyanbütüncülbirçocukadaletsistemininoluşturulmasıbuyöndeatılabilecekilkadımdır. Hayatınheralanındaçocuğubirkişiolarakgörmenintekyolu,onundünyayıdeğiştirmevekendi dünyasıkılmahakkıylavegücüyledoğduğunubilmekten,söylemektenvebunuheryerde,her biçimdeuygulamaktangeçmektedir.çocukveadalet,herçocuğuneşitolarakhaklarından yararlanmasınıaklagetirmelidir.çocuklarıneğitim,sağlık,adaletsistemi,sosyalyaşamgibiilişkili olduklarıheralanda,kendineözgüözellikleresahipolanbirbireyolarakkabuledilmesiveadalet kavramınınbukabulüzerinekurulmasıbüyükönemtaşımaktadır.bukapsamda ÇocukDostu Adalet,çocuğunanlamlıkatılımı,yüksekyararı,haysiyeti,ayrımcılığakarşıkorunmasıvehukukun üstünlüğüilkelerinigözönündebulundurarak,tümçocuklarınyasaltemsil,katılım,korumahaklarıda dahilolmaküzeretümhaklarınınmümkünolanenyüksekseviyedekorunmasınıveuygulanmasını güvencealtınaalanbiradaletsistemiolarakanlaşılmalıdır.buadaletsistemi,çocuklarınözel ihtiyaçlarınıtanımalıvebuihtiyaçlarauygunyanıtlarıüretebilmelidir.çocuklardaşiddetinveişlenen ağırsuçlarınkökenlerinianlamak,budavranışlaragözyummakyadakabullenmekanlamınagelmez. Aksine,toplumunyüzleşmektenkaçındığıtümsorunlarınadairipuçlarınıvererekherkesiçin yaşanabilirbirdünyanınyollarınaişareteder.bunedenle,çocuklarınsuçişlemesisorununuelealan stratejiler,sosyaladaletigerçektenkurmayıhedefleyecekreformlarınbirparçasıolmalıdır. Buadımlaratıldıktansonrabelirlibirdurumdayasaylaihtilafadüşençocuklarsözkonusuolduğunda gözetilmesigerekenbirincikuralçocuğunyüksekyararıolmalıdır.toplumvedevlet,çocukların karıştıklarısuçlarayönelikdahabütünselbirçözümüretmelidirvebuçözüm,eylemlerinedeniyle çocuklarısuçlukabuletmeyenbiranlayışıtemelalmalıdır.bmçocuksuçlarınınönlenmesinedair Kurallaryirmiyılöncebenimsenmişolsadahâlâdoğrubirölçütsunmaktadır."Gençbirinsanı'sapkın' yada'suçlu'yada'potansiyelsuçlu'diyedamgalamak,genelliklegençinsanlarınsürekliolarak istenmeyenbirdavranışmodeligeliştirmesineyolaçar."çocuklarasuçlumuamelesiyapmayı bırakmaksadeceçocuklarındeğiltümtoplumunyüksekyararınadır.çocukolduklarısüreceçocuklara çocukmuamelesiyapmalıveherkoşuldaçocuklarıyetişkinlereözgücezaadaletsisteminindışında tutmalıyız.