Yapı Denetimi Kuruluşları ve Tür kiye de Yapı Denetimi Uygulamaları YAPI DENETİMİ KURULUŞLARI VE TÜRKİYE DE YAPI DENETİMİ UYGULAMALARI Av. Cihan KIRANER Yapı Denetim Hukuku özellikle 99 Marmara ve Düzce depremi sonrası, kontrolsüz, denetimsiz, hızlı ve çarpık kentleşmenin, kaçak yapılaşmanın doğal afetler ile can ve mal kaybına sebep olduğunu tüm gerçekliği ile ortaya koyması ile önem kazanmıştır. Sağlıklı yerleşme ve yapılaşma, kamu güvenliğini sağlamak, kaynak israfını engellemek, yapılaşmayı modern norm ve standartlar çerçevesinde geliştirmek, yapı denetimini sağlamak, yapı hasarı nedeni ile zarara uğrayan kimselerin haklarını korumak ve doğabilecek zararların tazmini gibi toplumsal olarak büyük önem taşıyan konular bu kapsamda değerlendirilmiştir. Konuya ilişkin bir düzenleme getirmek amacıyla aşağıda detaylı olarak açıklanacak uygulamalar getirilmiş olup sistemin etkili çalışabilmesi amaçlanmıştır. Konuya ilişkin açıklamalar; Yapı Denetiminin Yasal Dayanağı, Yapı Denetimi Kavramı ve Amacı, Yapı Denetim Kuruluşları, Faaliyet Alanları ve Yasal Sorumlulukları ile Yapı Denetiminin Türkiye deki Uygulamaları Doğrultusunda Yargı Kararları, başlıkları altında incelenecektir. I. Yapı Denetiminin Yasal Dayanağı Yukarıda da belirtildiği üzere Yapı Denetimi kavramının hayatımıza girişi 99 Marmara ve sonrasında yaşanan Düzce depremi ile gerçekleşmiş, yaşanan felaketler sonrası önem kazanmış ve yasal düzenlemeye tabii olmuştur. Yapı Denetimi ne ilişkin ilk yasal düzenleme öncelikle 595 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ( KHK ) ile gerçekleşmiştir. 595 sayılı KHK nin düzenlenme amacı, afet sonrası yapılarda oluşan hasarın etkisini asgari seviyeye düşürmek olmasına rağmen hem hukuki boyutta hem de sektörel anlamda eleştirilere maruz kalmıştır.
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 2 Hukuki anlamda KHK daki tanımlamaların anayasaya aykırılık teşkil etmesi, sektörel anlamda ise uygulama ihtiyaçlarını karşılayamaması eleştirilmiştir. Kamusal denetimin yanında özel denetimin varlığı, yapı hasarında doğal afet ve benzeri hasarların belirtilmemesi gibi düzenlemeler içeren 595 sayılı KHK Anayasa Mahkemesi nin kararıyla iptal edilmiştir. 595 sayılı KHK nın Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesinden sonra yasa koyucu 29 Haziran 2001 tarih ve 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanunu yürürlüğe sokmuştur. Bu defa, bu denli önemli bir konu olan Yapı Denetimi kanun yoluyla düzenlenmiştir. Halen yürürlükte olan Yapı Denetimi Hakkında Kanun aşağıda belirtilecek olan Yönetmelik ile beraber sektörün yasal düzenlemesini düzenlemektedir. 2012 yılında ilgili Kanun da değişiklik yapılmasına dair tasarı hazırlanmış ancak TBMM ve Yürütmenin gündeminde henüz değişikliğin yapılması ve yasalaşması bulunmamaktadır. İptal edilen 595 sayılı KHK ve 4708 sayılı Kanun un yanı sıra konuya ilişkin olarak 3194 sayılı İmar Kanunu Yapı Denetimi mevzuatı konusunun temelini oluşturmaktadır. Yürürlükteki 4078 sayılı Kanun yürüklükteki son halini Kanun un 1. maddesinin ikinci fıkrasına 5205 sayılı Kanun un 1. maddesi ile ile tek parselde, bodrum katı dışında en çok iki katlı ve toplam iki yüz metrekareyi geçmeyen müstakil yapılar ibaresinin metinden çıkarılmasıyla almıştır. İlgili düzenleme Anayasa nın 2, 5, 10 ve 56. maddelerine aykırılık teşkil ettiği iddiasıyla iptale konu olmuştur. 4708 sayılı Kanun un 1. maddesinin 2. fıkrasına ruhsata tabi olmayan yapılar ibaresinden sonra eklenen ibare ile bazı yapıların denetim kapsamı dışında bırakılması aynı hukuksal duruma farklı kurallar uygulanmasına yol açmıştır. Devlet in denetim yetkisi saklı kalmak kaydıyla, yapı denetim kuruluşu adı verilen özel hukuk kişilerinin oluşmasına olanak sağlayan işbu Kanun a eklenen ibare tek parselde bodrum katı dışında en çok iki katlı ve toplam iki yüz metrekareyi geçmeyen müstakil yapıların yapı denetimi kapsamı dışına çıkarılmasını öngörmektedir. Yapı Denetimi mevzuatının sisteme getirdiği genel yaklaşım inşaat sektörünün önünün açılması, dar gelirli vatandaşlara kolayca konut sağlama ve denetim yapılmayan yapılardan tasarruf sağlanarak konut projelerinin desteklenmesi şeklindedir. Ancak kamu düzeni ve kamu güvenliği gibi Devlet in sağlaması gereken başlıca unsurların bu gerekçelerle göz ardı
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 3 edilmesi hukuka ayrılık teşkil ettiği tespit edilmiştir. Anayasa Mahkemesi nin ilgili kararı uyarınca itiraz konusu kuralın Anayasa nın 2, 5, 10, 56 ve 57. maddelerine aykırı olduğu belirtilmiş ve iptal edilmiştir. Yüksek Mahkeme nin iptal kararı gerekçesine ilişkin açıklamalar şu şekildedir: Anayasa nın 2. maddesinde hukuk devleti tanımlanmakta, 5. maddesinde, Devletin temel amaç ve görevleri, Türk Milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır denilmektedir. Anayasa nın Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması başlıklı 56. maddesinde, Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir hükmü yer almakta, 57. maddesinde de, devletin, şehirlerin özellikleri ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alacağı belirtilmektedir. Yapı Denetim Uygulama Yönetmeliği, 4078 sayılı Kanunun özel olarak düzenlemediği konulara ilişkin yasal dayanak oluşturmaktadır. Aşağıdaki ibarede de belirtildiği üzere Yönetmelik kapsamında ilgili Kanun uyarınca faaliyet gösteren kuruluşların görev, sorumluluk ve işleyişin sağlanması için gereken işlemlerin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmektedir. Merkez ve İl Yapı Denetim Komisyonlarının, yapı denetim kuruluşlarının ve laboratuarların kuruluş ve çalışmaları; yapı denetim kuruluşlarında ve laboratuarlarda görev alacak denetçi mimar ve mühendisler ile diğer görevlilerde aranacak nitelikler; ilgili idare, proje müellifi, yapı müteahhidi, şantiye şefi, yapı sahibi ile yapı denetim kuruluşu ortaklarının görev ve sorumlulukları; yapı denetimi hizmet sözleşmesinin düzenlenmesi ve hizmet bedellerinin ödenmesi; yapılara sertifika verilmesi ve Kanunun uygulanması... Konuya ilişkin yasal düzenleme imar ve yapı konusunun pek çok alanı ilgilendirdiğinden çeşitli yönetmeliklerle düzenlenmiş ve mevzuata dahil
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 4 olmuşlardır. Yapı Denetimi Hukuku nda yararlanılan diğer yardımcı yasal düzenlemeler şu şekilde sıralanabilir: Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği, Plansız Alanlar İmar Yönetmeliği, Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği, Asansör Yönetmeliği, Asansör Bakım ve İşletme Yönetmeliği, Yapı Malzemeleri Yönetmeliği, Yapı Malzemelerinin Tabi Olacağı Kriterler Hakkında Yönetmelik, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, Otopark Yönetmeliği ve sair mevzuat. II. Yapı Denetimi Kavramı & Amacı Yapı Denetimi her ne kadar ülkemizde yaşanan en büyük felaketlerden birinden sonra yasalaşmış olsa da aslında mevzuatın özellikleri ve uygulanışı dikkate alındığında imar politikası adı altında da karşımıza çıkmaktadır. Öncelikle Yapı Denetimi Hukuku nda sıkça karşımıza çıkan kavramların tanımlanması önem arz etmektedir. Konumuzun esasını oluşturan yapı kavramının tanımı yasal mevzuat ve yargı kararları çerçevesinde "Karada ve suda, daimi veya muvakkat, resmi ve hususi yeraltı ve yerüstü inşaatı ile bunların ilave, değişiklik ve tamirlerini içine alan sabit ve müteharrik tesisler" olarak tanımlanmıştır. Yapı sahibinin yapı ruhsatını aldığı tarih ile yapı kullanma izin belgesini aldığı tarih arasındaki dönem ise yapım süresi olarak tanımlanmaktadır. Hem hukuki hem de idari anlam taşıyan denetim kavramı ise doktrinde gerçekleşen durum ile gerçekleştirilmesi hedef alınan sonuçların karşılaştırılması olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımlar doğrultusunda "Yapı Denetimi" kavramının iyi anlaşılması için amacının ne olduğu ve yasa koyucunun hangi saikler ile yasalaştırdığını anlamak önemli olacaktır. Yapı denetimi kamu düzeninin korunması ve bir şehir planlaması hizmeti olarak da kabul edilebilecektir. Bu kapsamda 4078 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun un 1. maddesi kanunu amacını şu şekilde ifade etmektedir: Bu Kanunun amacı; can ve mal güvenliğini teminen, imar plânına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 5 Yapı Denetimi kurgusunda sistem ve etkinliğin sağlanması denetimin özel kuruluşlar aracılığı ile sağlanması ve kamu idaresi ile özel sektör arasında işbirliği yapılmasıyla gerçekleşecektir. Yapı Denetiminde mevzuat sistemin şu şekilde kurulmasını öngörmektedir: Hizmet Sözleşmesi ile hukuki sorumluluk altına giren kuruluş, denetim, laboratuar incelemesi ve ihtar etme görevini asgari hizmet bedeli karşılığında Bakanlık denetimi altında yapacaktır. Sistemin etkin yürütülebilmesi için ise sektördeki nitelikli çalışanların çalışma alanlarının genişletilmesi, caydırıcı yaptırımlar sağlanması ve Türk Ceza Kanunu madde 184/5 de düzenlenen imar aflarına son verilmesi hedeflenmelidir. Yapı denetiminde sistemde etkin bir devamlılık sağlanması yukarıda belirtilen noktalara önem verilerek gerçekleşecektir. Bu konuya ilişkin Türkiye dışındaki ülkelerin işleyiş şekilleri farklılıklar göstermekle birlikte Kıta Avrupası, Japonya ve Amerika'da bu sistemin nasıl işlediğine değinilmesi karşılaştırma yapabilmek adına faydalı olacaktır. Yabancı sistemleri iki başlık altında incelemek mümkündür. Bu durumda Avrupa Sistemi ve ABD - Japonya Sistemi oturmuş iki temel sistem olarak karşımıza çıkmaktadır. Avrupa Sistemi nde yapı denetimini en iyi uygulayan ülkelerden biri olan Fransa nın sigorta sistemini benimsediği görülmektedir. Fransız sisteminin esası toplum ve tüketici bilincine dayanmaktadır. Şöyle ki; sistem yapı yaptıran kimselerin denetim hakkında çok da bilinçli olamayacağını kabul eder ve bu eksikliğe çözüm bulmak amacıyla proje ve yapımcı şirketlerin verdikleri hizmetler sigorta altına alınmıştır. Fransız yapı denetim sisteminin esas amacı mal sahibi ile müteahhit arasına teknik ve garanti aracısı olmaktır. Sigortaya dayalı yapı denetimi yetkililerin daha az kontrol sahibi olduğu ancak müteahhitlerin sorumluluğunun arttığı bir sistemdir. Bu sistemin temel öğeleri sigorta şirketleri, denetim şirketleri, teknik elemanlar ve belediyeler olacaktır. Sistemin etik, teknik ve yasal kapsamının belirlenmesi amacı ile Ulusal Bina Federasyonu (Fédération Nationale du Bâtiment) esas kuruluş olarak görevini sürdürmektedir. Almanya nın ise kamu denetimini benimsediği görülmektedir. Burada sistemin başarı ile ilerlemesindeki neden toplumun sisteme güvenmesidir. Alman yapı denetim sistemi denetimin projelendirmeden itibaren başlayıp inşaat bitimine kadar sürmesi şeklindedir. Denetimin esasında belediyelerce yapılması öngörülmüşse de yetkilendirme yoluyla özel büroların denetimi yapması yolu tercih edilmektedir. Sistemin federal yapıda olması nedeni ile
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 6 bölgesel denetime önem verildiği, yetkililerin kontrol sahibi ve buna takiben müteahhitlerin daha az sorumlu olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra Avrupa Birliği üye ülkeleri 1990 yılında İngiltere nin öncülüğünde Avrupa Yapı Denetimi Ortak Girişimi (The Consortium of European Building Control) kıtadaki ortak hedeflerin sağlanması için kurulmuştur. ABD ise Avrupa ülkelerinde olduğu gibi tek tip sistem seçme yoluna gitmemiştir. Amerika da sistem hayli pratiktir ve tüm yapıların mimar sorumluluğuna bırakılması şeklindedir. Esas olarak yapının mimarı, tüm tasarım işlerini alır ve yapı inşaat aşamalarında koordinasyonu sağlamaktadır. Son olarak uluslar arası çerçevede Japonya nın denetim görevini yerel yönetimlere bıraktığı görülmektedir. Bu sistemde yerel yönetimin görevi yapı miktarına yetecek sayıda mimar ve mühendisi bünyesinde bulundurmak olacaktır. Denetim proje hazırlanmasını ve inşaatın kontrolörlüğünü mimarın üstlenmesi şeklinde gerçekleşmektedir. III. Yapı Denetim Kuruluşları - Faaliyet Alanları & Sorumlulukları Bir kamu güvenliği unsuru olan yapı denetiminin özel sektöre yaptırılması hususu özellikle dikkat çeken bir konu olmuştur. Özel sektör işletmeleri kuruluş nedeni itibari ile kar etme amacı olmasına rağmen insan hayatı ve güvenliğinden sorumlu ve kamu hizmeti vermesi toplumun genelinde soru işaretleri doğurmuştur. Geçmişte bu kapsamda yapılan uygulamalara bakıldığında bazı dönemlerde bu kamu hizmetinin yine özel sektöre devredildiği görülmektedir. 4078 sayılı Kanundan önce yeminli özel teknik bürolar, yeminli serbest mimarlık ve mühendislik büroları ve 595 sayılı KHK uyarınca faaliyet gösteren yapı denetim kuruluşları tarafından yapılmakta olan denetimler Anayasa Mahkemesi kararları doğrultusunda iptal edilmiştir. Bu faaliyetler kapsamında her dönem amaçlanan ile uygulamada oluşan somut durumun birbirinden farklı olduğu ve işlevselliğini yitirdiği görülmüş ve bu kapsamda olup günümüz mevzuatı uyarınca özel sektör tarafından etkili bir denetimin sağlanması öngörülmüştür. 4078 sayılı Kanunun 2. maddesi ve Uygulama Yönetmeliğin 4. Maddesi kurucular ve ortakları ile mimarlar ve mühendisler arasındaki işbirliği ve
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 7 sistemi, yapı denetim kuruluşlarının oluşumu ve çalışma şekli açıklamaktadır. Kuruluşların oluşumu ve çalışma şekli konusunda Yapı Denetim Komisyonu tarafından yapılan inceleme ve Bakanlık izni yanı sıra denetçi mimar ve mühendislerin katılımı ile denetimin yapıldığı belirtilmelidir. Hizmet Sözleşmesi ile kurulan hukuki ilişki kapsamında Yapı Denetimi kuruluşları proje aşamasında ve yapım aşamasında olmak üzere denetimlerini iki aşamada gerçekleştirmektedirler. Yapı Denetim Kuruluşları nın verdiği kamu hizmetinden dolayı hukuki sorumlulukları da bu doğrultuda geniş ve kapsamlı olacaktır. Kanunun Sorumluluklar ve yapılamayacak işler başlıklı 3. maddesindeki şu ibare fenni mesuliyetinin Yapı Denetim kuruluşunca İdare ye karşı üstlendiğini göstermektedir: Bu Kanunun uygulanmasında, yapı denetim kuruluşları imar mevzuatı uyarınca öngörülen fennî mesuliyeti ilgili idareye karşı üstlenir. Yapı denetim kuruluşları, denetçi mimar ve mühendisler, proje müellifleri, laboratuar görevlileri ve yapı müteahhidi ile birlikte yapının ruhsat ve eklerine, fen, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması nedeniyle ortaya çıkan yapı hasarından dolayı yapı sahibi ve ilgili idareye karşı, kusurları oranında sorumludurlar. Kuruluşları denetim görevine bağlayan tip hizmet sözleşmeleri sonucunda yapıya ilişkin sorumlulukları ise yapı kullanma izninin alındığı tarihten itibaren yapının taşıyıcı sisteminden dolayı on beş yıl, taşıyıcı olmayan diğer kısımlar için ise iki yıl sürelidir. Kanunun 3. maddesi ayrıca kuruluşun faaliyet alanını da sınırlamaktadır. Bu düzenleme yerinde ve amaca yönelik bir hüküm teşkil etmektedir. Yapı denetim kuruluşu denetim faaliyeti dışında başka ticarî faaliyette bulunamaz. Bu kuruluşun denetçi mimar ve mühendislerinin, denetim faaliyeti süresince başkaca meslekî ve inşaat işleri ile ilgili ticarî faaliyette bulunmaları yasaktır. Madde hükmü uyarınca, bu Kanun kapsamında ortaya çıkan yapı hasarında; kuruluş yöneticileri, ortakları, denetçi mimar ve mühendis vd. şahısların hukuki sorumluluğu doğmaktadır. Kuruluşun icrai veya ihmali
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 8 davranışla güveni kötüye kullanan ilgili çalışanlarının cezai sorumluluğu ise Türk Ceza Kanunu madde 257 ile 4708 Yapı Denetimi Hakkında Kanun madde 9 kapsamında değerlendirilmektedir. Madde 9 yapı denetim kuruluşunun ortaklarının, yöneticilerinin, mimar ve mühendislerin, yapı müteahhidi, proje müellifi gerçek kişiler ile laboratuar görevlileri görevlerini kötüye kullanmaları, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmalarını düzenlemektedir. Belirtmek gerekir ki; elbette ayıplı ifa ve kusur sorumluluğu Yapı Denetim Kuruluşları için Türk Borçlar Kanunu kapsamında doğacaktır. Yapı denetim kuruluşunun sorumluluğu, yapı hasarının doğması sonucuna bağlanmıştır. Yapı denetimi sözleşmesinde yapı denetim kuruluşunun borçlarından biri üstlendiği yapı denetleme borcunu özenle yerine getirmesidir. Anlaşıldığı üzere bu borç yasadan ve sözleşmeden doğan bir borç özelliği taşımaktadır. Yapı denetim sorumluluğunu vekil sorumluluğu ile kıyaslamak gerekirse vekilin sözleşmeye dayalı sorumluluğuna dayanılması için borca ilişkin ifanın gereği gibi yerine getirilmemiş olması gerekecektir. Bu durum denetimin hiç yerine getirilmemesi, zamanında denetim yapılmaması ya da denetimin kurallara aykırı yapılmış olması halinde oluşacaktır. Aykırılığın yapıda bir hasar doğurması ile kuruluşun kusuru arsında nedensellik bağı olması durumunda 4708 sayılı Kanun un herhangi bir sorumluluk yöntemi göstermemesi nedeni ile Borçlar Kanunu hükümlerine gidilecektir. 6098 sayılı Borçlar Kanunu madde 112 kapsamında sözleşmeye aykırılık nedeniyle doğan zararların tazmin edilmesi sağlanacaktır. Ayrıca aynı Kanun un 50. ve 52. maddeleri uyarınca ise haksız eylem sorumluluğuna kusuru derecesi oranında uygulanacaktır. Yukarıda izah edilen sorumluluklar doğrultusunda denetim faaliyetinin durdurulması, izin belgesinin iptali gibi yaptırımlar mevzuat kapsamında aykırılık oluştuğunda uygulanmaktadır (Yapı Denetimi Hakkında Kanun madde 8). Yasal Mesuliyeti yanı sıra Kuruluşlar üzerinde Bakanlığın faaliyetlerini denetim yetkisi de ayrıca bulunmaktadır. IV. Türkiye deki Uygulamalar Doğrultusunda Yargı Kararları Yapı Denetimi hukukun pek çok alanı ile ilişki içerisindedir. Yukarıda açıklanan bazı hususlara ek olarak pratikte yaşananlara göz atmak amacı ile yargı kararlarını incelemek ve bu kararların sistemi nasıl çerçevelediğini görmek faydalı olacaktır;
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 9 Yapı Denetimi şirketlerinin faaliyet alanlarının belirlenmesine ilişkin Danıştay 6. Dairesi nin 2008/1999 E. 2010/3042 K. sayılı ve 26.03.2010 tarihli kararı önemli bir içtihat niteliğindedir. 4708 sayılı Kanunun amacı Denetim faaliyetinin sağlıklı ve etkin şekilde yapılabilmesi için yapı denetim kuruluşunun denetleyebileceği inşaat alanına sınırlama getirilmesi. olarak ifade edilmiştir. Konunun tamamlayıcı mevzuatlarından Yapı Denetimi Yönetmeliği madde 11 de bir kuruluşun denetim faaliyetini yapacağı azami yapı inşaat alanı 360.000 m2'yi geçemeyeceğini belirterek yetki sınırını şu şekilde ifade etmektedir: Yapı denetim kuruluşunun denetleyebileceği toplam yapı inşaat alanı 360.000 m2 yi geçemez. Aynı alanda ve aynı proje dahilinde olmak şartı ile kuruluş ve denetçileri için toplam yapı inşaat alanı sınırı aranmaz. Yapı denetim kuruluşunun üzerinde bulunan işlerin toplamı denetleme yetki sınırını aşmamış ise, alınmak istenen yeni bir işin son iş olması kaydıyla, toplam yapı inşaat alanı sınırı kuruluş ve denetçileri için aşılabilir. Yukarıda belirtilen Danıştay kararında yer verilen şu ifade: 4708 sayılı Yapı Denetimi Kanunu'nun yukarıda belirtilen amacı dikkate alındığında, denetim faaliyetinin sağlıklı şekilde yapılabilmesi için yapı denetim kuruluşunun denetleyebileceği inşaat alanına sınırlama getirilebileceği açık olup yapı denetim kuruluşunun denetleyebileceği en fazla yapı inşaat alanının 360,000 m2 olarak belirlenmesinde hukuka aykırılık görülmemiştir yapılan işte nicelikten öte niteliğine önem verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Danıştay 6. Dairesi nin 2008/3365 E. 2011/161K. sayılı ve 02.02.2011 tarihli kararında ise yapı denetim kuruluşlarının yukarıda bahsedilen 360.000 m2 lik yetkisinin hangi şartlarda patrikte uygulama bulduğuna ilişkin önemli bir kural benimsemiştir. Kuruluşlar için belirlenen yetki sınırının yapılan denetimdeki hak edişler oranında hesaplanması gerektiği aşağıdaki Karar da da açıkça görülmektedir: Anılan hükümler bağlamında Yönetmeliğe göre yapı denetim kuruluşunun düzenlediği hakediş raporu ilgili idareye sunulduktan sonra bu yapı bölümünde denetim açısından herhangi bir eksiklik veya kusur yok ise hizmet bedeli yapı denetim kuruluşuna ödenecek ve hakedişin tahsil edilen kısmı yapı bölümüne tekabül eden inşaat alanı, yapı denetim kuruluşunun ve teknik personelin denetim sorumluluğu altında bulunan inşaat alanından düşülecektir. Aksi bir
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 10 hesaplama ve uygulama yapı denetim kuruluşunun 360.000 m2'lik işin tamamını bitirmeden, yeni bir iş alamayacağı anlamına gelir ki bu da ticari alan kapsamında, yapı denetim kuruluşunun varlığını sürdürmesine engel olur. Kaldı ki, hakediş raporu sonucu denetleyebileceği inşaat alanı miktarından düşülen yapı kısmı ile ilgili olarak yapı denetim kuruluşunun sorumluluğu devam etmektedir. Yönetmeliğin hizmet bedelinin ödenmesi başlıklı 28. maddesinin 6. fıkrasında, "Yapı denetim kuruluşunca hakedişi tahsil edilen kısmi yapı bölümüne tekabül eden inşaat alanı, bu kuruluş ile birlikte, denetçi mimar ve denetçi mühendisleri, kontrol elemanı ve yardımcı kontrol elemanlarının sorumluluğu altında bulunan inşaat alanından minha edilir. Ancak, bu işlem, yapı denetim kuruluşunun o yapı bölümüyle ilgili sorumluluğunu ortadan kaldırmaz." düzenlemesi hizmet bedelinin yapı denetim kuruluşuna ödenmesi ve bu ödemeye ilişkin denetim alanının, yapı denetim kuruluşu ve teknik personelin toplam sorumluluk sınırından düşülmesine ilişkindir ve yukarıda bahsi geçen karar ile ilintilidir. Buna rağmen düzenleme düşülen ya da minha edilen kısma ilişkin sorumluluğun devam edeceğini öngörmektedir. Yapı Denetimi şirketlerinin ilgili İdare ye karşı üstlendiği fenni mesuliyete ilişkin önemli noktalar ise 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun'un 2. maddesinde belirtilen kuruluş görevlerinde görülmektedir. Bu kapsamda yapının, ruhsat ve ekleri ile mevzuata uygun olarak yapılmasını denetlemek ve ruhsat ve eklerine aykırı uygulama yapılması halinde durumu üç iş günü içinde ilgili idareye bildirmek olan görevlerini yerine getirmemeleri yahut kusurlu yerine getirmeleri durumunda Kanunun 8. maddesi uyarınca faaliyetin 1 yıl süre ile durdurulması şeklindeki idari yaptırıma maruz kalacaklardır. Buna ilişkin içtihat metni Danıştay 6. Dairesi nin 2009/7077 E. 2010/157 K. sayılı ve 18.1.2010 tarihli ilamında karşımıza çıkmaktadır. Bahsi geçen kararda 4708 sayılı Yasanın uygulanmasında imar mevzuatı uyarınca öngörülen fenni mesuliyeti ilgili idareye karşı üstlenen yapı denetim kuruluşlarının, fenni mesuliyetini üstlendikleri her bir yapının, ruhsat ve ekleri ile mevzuata uygun olarak yapılmasını denetlemek, ruhsat ve eklerine aykırı uygulama yapılması halinde durumu belirli süre içinde ilgili idareye bildirmek konusundaki yükümlülüğünün, her yapı açısından yerine getirip getirmediğinin, davalı idarece ayrı ayrı düzenlenecek raporlar ile belirlenmesi ve bunun sonucuna göre ayrı ayrı cezai işlemlere konu edilmesi
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 11 gerekmektedir. ibaresi yukarıda belirtilen yükümlülüklerin ihlalinin yaptırıma bağlandığını göstermektedir. Yapı Denetim kuruluşlarının yapının inşasındaki rolü ve yapı inşasına ilişkin sorumlulukları 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun'un 6. maddesindeki Yapı sahibince, yeniden yapı denetim kuruluşu görevlendirilmedikçe veya yapı denetim kuruluşunca, ayrılan mimar ve/veya mühendislerin yerine yenisi işe başlatılmadıkça ilgili idarece yapının devamına izin verilmez. ve 8. maddesinin 4. fıkrasındaki Denetim faaliyeti geçici olarak durdurulan veya izin belgesi iptal edilen yapı denetim kuruluşu hakkındaki bu karar ilgili idareye bildirilir ve denetimini üstlendiği yapıların devamına izin verilmez. Bu durumda, yapım faaliyetine devam edilebilmesi için yapı sahibince başka bir yapı denetim kuruluşunun görevlendirilmesi zorunludur. ibarelerine istinaden Yargıtay 23. Hukuk Dairesi nin 2012/5146 E. 2012/7545 K. sayılı ve 20.12.2012 tarihli kararı, yetkisi iptal edilmiş bir yapı denetim firması ile yapılan sözleşme kapsamında, yüklenici tarafından yapı denetim firmasının yetkisinin iptalinden sonra, yukarıda belirtilen ilgili yasa hükümleri uyarınca yeni yapı denetim firması görevlendirilmesi hususu belirtilmiştir. Yapı Denetimi Kanunun 2. maddesi uyarınca yapı denetim kuruluşu ile yapı sahibi veya vekili arasında kurulan hizmet sözleşmesi marifeti ile yapılmaktadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu nun 2012/15-559E., 2012/761K. sayılı ve 07.11.2012 tarihli ilamı hizmet sözleşmesinin taraflarına ilişkin bariz bir açıklama yapmıştır; Yapı Denetimi hizmet sözleşmesi, yapı sahibi ile yapı denetim kuruluşu arasında kurulan iki taraflı bir iş görme sözleşmesidir. Yasaya göre yapı sahibi, yapı üzerinde mülkiyet hakkına sahip olan gerçek ve tüzel kişileri ifade etmektedir. Sözleşmeyi yapı sahibi adına vekilinin imzalamasına yasal bir engel bulunmamaktadır. Ancak yapı sahibi, yapım işi için anlaşma yaptığı yükleniciyi vekil tayin edemez. Yargıtay 13. Hukuk Dairesi 2012/21073 E. 2013/1803 K. sayılı ve 20.01.2013 tarihli ilamı ve 2013/585 E. 2013/10051 K. sayılı ve 17.04.2013 tarihli ilamı ise hizmet sözleşmesinden doğan yapı denetimi hizmet bedelini ödeme mesuliyetinin sadece sözleşmeyi imzalayan yapı sahibine yıkılamayacağını, bu sorumluluğun arsa maliki üzerinde de icazet verdiği hallerde olduğunu hüküm altına almıştır.
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 12 Yargıtay 4. Ceza Dairesi 2007/678 E. 2009/6309 K. sayılı ve 01.04.2009 tarihli ilamı yapı denetim kuruluşunun ve çalışanlarının cezai sorumluluğuna ilişkin Yüksek Mahkeme nin verdiği en önemli içtihatlardan biridir. 4078 sayılı Kanun madde 9 şu şekildedir: Bu Kanun hükümlerinin uygulanması sırasında, yapı denetim kuruluşunun icraî veya ihmalî davranışla görevini kötüye kullanan ortakları, yöneticileri, mimar ve mühendisleri, yapı müteahhidi, proje müellifi gerçek kişiler ile laboratuar görevlileri, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Yapı denetim kuruluşunun ve çalışanlarının cezai sorumluluğuna ilişkin önemli yargı kararlarından biri olan Yargıtay 4. Ceza Dairesi nin 2007/678 E. 2009/6309 K. sayılı ve 01.04.2009 tarihli ilamında geçen görevi kötüye kullanma suçundan cezalandırılmaları isteğiyle kamu davasının açıldığı, ancak mahkeme tarafından yapılan yargılama sonucunda, sanıkların bildirim yükümlülüklerini yerine getirmeyip, anlaşılmaktadır. Planında olmadığı halde çatı katının yaptırılmasına göz yumdukları anlaşılmakta ise de, 5237 sayılı TCY. 184/1. maddesi uyarınca sonradan ruhsat alınması durumunda davanın düşürülmesi gerektiğinden bahisle kamu davasının düşürülmesine karar verildiği ve Görüldüğü üzere sözü edilen 3/2. maddede yapı müteahhidine de binayı ruhsat ve projeye uygun olarak yapma yükümlülüğü getirilmiş ve bu yükümlülüğe aykırılık 9/1. madde ile cezalandırılmış ise de; 3/2. maddedeki yükümlülüklere aykırılık nedeniyle aynı maddede sayılan kişilerin sorumlu tutulabilmeleri ve dolayısıyla cezalandırılabilmeleri için, yapıda hasar meydana gelmesi koşulu aranmıştır. ibareleri yapı denetim kuruluşuna bağlı çalışan ve denetimde görevli olan her çalışana için bu sorumluluğu yüklemiş ve cezalandırılmaları için işin kamu güvenliği niteliği nedeniyle hasar oluşmasını aramamıştır. V. Sonuç Yukarıda ayrıntılı bir şekilde izah edilmeye çalışıldığı üzere konu ve amaç bakımından çok büyük önem arz eden "Yapı Denetimi" hususu, mevcut yasal düzenlemeler doğrultusunda uygulanmakta olup, ne yazık ki günümüzde amaçlanan hedefe ulaşamamış ve tam olarak uygulamadaki etkinliğini oluşturamamıştır. Gerek inşaatlarda olan aksaklıklar, gerek iskan sorunları,
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 13 gerekse de şantiyelerde yaşanan iş kazalarında yapı denetim uygulamalarının tam etkili bir şekilde gerçekleştirilemediği görülmektedir. Bunun yanı sıra yasal mevzuatta da bazı boşluklar bulunması bu aksaklıklara yol açmaktadır, bu kapsamda 4078 sayılı Kanun'un revize edilmesi ve önemli bir kamu hizmeti niteliğinde olan "Yapı Denetimi" hususunun daha ayrıntılı ve işlevsel bir şekilde düzenlenmesi, bununla birlikte de hem idari hem de adli yaptırımların arttırılması ve etkinleştirilmesi ile denetimi amaçlanan seviyeye ulaştırmak mümkün olabilecektir. Ancak her ne kadar bahsedilen bu yasal ve teknik düzenlemelerin yapılması gerekli olsa da en önemli husus toplumda, özellikle de sektörde "Yapı Denetimi" kavramının öneminin benimsenmesi, bu hususun bir angarya değil, elzem bir unsur olduğunun kabul edilmesi gerekmektedir. Ancak bu şekilde bir bilinçle tüm toplum için önem arz eden "Yapı Denetimi" hususunun etkinleştirilebilmesi mümkün olabilecektir. Av. Cihan KIRANER ( Dr. Levent Bıçakcı Hukuk Bürosu ) Kaynaklar: 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun, 3194 sayılı İmar Kanunu, Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği, Yapı Denetimi ve Yapı Denetim Kuruluşları (Dr. Halil Yılmaz - Yetkin Yayınları - 2007 Ankara), İmar Hukuku Dersleri (Prof. Dr. Halil Kalabalık- Seçkin Yayınları - 2013 Ankara), Bağımsız Denetim Kuruluşlarının Hukuksal Sorumluluğu (Ar. Gör. Aytekin Çelik - Seçkin Yayınları - 2005 Ankara).
Yapı Denetimi Kuruluşları ve Türkiye de Yapı Denetimi Uygulamaları 14