CONSEIL DE L EUROPE A V R U P A K O N S E Y Đ AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ ĐKĐNCĐ DAĐRE PULATLI - TÜRKĐYE DAVASI (Başvuru no: 38665/07) KARARIN ÖZET ÇEVĐRĐSĐ STRAZBURG 26 Nisan 2011 Đşbu karar AĐHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tabi olabilir. 1 T.C. Dışişleri Bakanlığı, 2011. Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.
USUL Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan (38665/07) no lu davanın nedeni T.C. vatandaşı Ersin Pulatlı nın (başvuran) Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi ne 13 Ağustos 2007 tarihinde Đnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme nin (Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi - AĐHS) 34. maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudur. Başvuran Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi (AĐHM) önünde Diyarbakır Barosu avukatlarından A. Yeşil tarafından temsil edilmektedir. OLAYLAR DAVANIN KOŞULLARI Başvuran 1981 doğumlu olup Diyarbakır da ikamet etmektedir. Başvurunun yapıldığı sırada başvuran Türk silahlı kuvvetlerinde çavuş rütbesiyle görev yapmaktaydı. Başvuran 18 Nisan 2007 tarihinde izin almadan garnizonu terk etmiştir. 25 Nisan 2007 tarihinde Yüzbaşı B.E. başvuranın bu davranışını disiplinsizlik olarak değerlendirmiş ve savunmasını istemiştir. Yüzbaşı aynı gün disiplin müeyyidesi uygulayarak Askeri Ceza Kanunu nun 171. maddesi uyarınca adı geçene yedi günlük hürriyetten yoksun bırakma cezası vermiştir. Başvuran orantısız olarak nitelendirdiği bu ceza karşısında 30 Nisan 2007 tarihinde hiyerarşik üstü Albay Đ.E. ye başvuruda bulunmuştur. Albay Đ.E. bu talebi reddetmiş ve başvurana uygulanan cezanın yasal hükümlere uygun olduğuna itibar etmiştir. Başvuran 15 Mayıs 2007 den 22 Mayıs 2007 tarihine dek Diyarbakır Jandarma Komutanlığı hücresinde cezasını çekmiştir. HUKUK I. AĐHS NĐN 5/1 MADDESĐ NĐN ĐHLAL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI HAKKINDA AĐHS nin 5. ve 6. maddesine atıfta bulunan başvuran kendisine uygulanan cezanın bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından değil, askeri üstü tarafından uygulandığından yakınmaktadır. Hükümet bu sava karşı çıkmaktadır. AĐHM başvuranın bu şikayetinin yalnızca AĐHS nin 5/1 maddesi çerçevesinde inceleneceğine itibar etmektedir. 2
A. Kabuledilebilirlik hakkında 1. AĐHS nin askeri disiplin ceza sürecine uygulanamayacağı itirazına ilişkin Hükümet askeri disiplin ceza sürecinin AĐHS nin uygulanması alanına girmediğini savunmaktadır. AĐHM, AĐHS nin 5. maddesinin temel özgürlük ve güvenlik haklarını güvence altına aldığını anımsatır. Her birey bu hakkın güvencesi kapsamındadır, başka bir ifadeyle AĐHS nin 5. maddesinin 1. paragrafında yer alan zorunluluklar haricinde kimse hürriyetten yoksun kalamaz, bırakılamaz (Bkz. Weeks-Birleşik Krallık, 2 Mart 1987). Bahse konu bu madde Hükümetin iç hukukta cezai veya disiplin olarak nitelendirdiği her türlü hürriyetten yoksun bırakma mahkumiyetine uygulanmaktadır. Bununla birlikte, AĐHS nin 5/1 maddesi ile «takip eden gerekçeler haricinde» ibaresiyle düzenlenen istisnai haller tam ve eksiksiz bir yapıdadır (Bkz. Quinn-Fransa, 22 Mart 1995, seri A, no: 311 ve Labita-Đtalya no: 26772/95). Hürriyetten yoksun bırakan bir disiplin yaptırımı veya tedbiri sonucu itibarıyla AĐHS nin 5. maddesinin 1. paragrafının ihlaline yol açabilmektedir. Burada AĐHM ye düşen sorumluluk bireyin keyfi uygulamalar karşısında korunması bakımından AĐHS nin 5. maddesi uyarınca her türlü hürriyetten yoksun bırakma işleminin yerinde olup olmadığını teyit etmektir (Bkz. Bozano-Fransa, 18 Aralık 1986, Amuur-Fransa, 25 Haziran 1996, Ilaşcu vd.-moldova ve Rusya no: 8787/99, Assanidze-Gürcistan no: 71503/01, McKay-Birleşik Krallık no: 543/03 ve Mooren-Almanya no: 11364/03 ). AĐHM bu bağlamda askeri hayatın kendine özgü bir yapısının bulunduğu gerçeğini yadsımamaktadır. Hürriyetten yoksun bırakma işlemi ile sonuçlanan bir disiplin yaptırımının veya cezasının sivil bir kişiye uygulanması asker kökenli bir kişiye uygulanması ile bir tutulmamakta; silahlı kuvvetler bünyesindeki olağan hayat koşullarını bütünüyle bertaraf edici bir kısıtlama olarak yorumlandığında AĐHS nin 5. maddesinin alanına girmektedir (Bkz. A.D.- Türkiye no: 29986/96, 22 Aralık 2005). Sonuç olarak Hükümetin itirazı reddedilmektedir. 2. Đç hukuk yollarının tüketilmediği ve altı ay kuralına uyulmadığı itirazı hakkında Hükümet iç hukuk yollarının tüketilmediği itirazında bulunmaktadır. AĐHM, AĐHS nin 35/1 maddesinde öngörülen iç hukuk yollarını tüketme kuralının öncelikli olarak iç hukuk yollarının tüketilmesinin ardından uygulanabileceğini anımsatır. Bu bağlamda iç hukuka tabi her başvuran 35/1 maddesi ile prensipte şu olanağı elde etmektedir: Sözleşmeci Devletlerin bir ihlalden kaçınmaları veyahut yapılan ihlali gidermeleri. Bununla birlikte 35. maddenin hükümleri ancak suç unsurunu oluşturan ihlallere karşı uygun ve etkili başvuru yolları elde edilmesini müteakip zamanaşımına uğramaktadır. Hukuk yolları belirli bir kesinlikte, teoride olduğu kadar pratikte de yeterli derecede etkili ve açık olmalıdır, aksi takdirde erişilebilir ve etkili olamazlar (Bkz. Mifsud-Fransa no: 57220/00). 3
AĐHM, Anayasa nın 129. ve 1602 sayılı Askeri Yüksek Đdare Mahkemesi hakkındaki Kanun un 21. maddesi uyarınca başvuranın kendisine uygulanan disiplin müeyyidesine itiraz edebileceği herhangi bir yargı yolunun mevcut olmadığını hatırlatmaktadır. Bu durumda Hükümetin itirazı reddedilmektedir. AĐHM ayrıca başvuranın 13 Ağustos 2007 tarihinde yani serbest bırakıldığı tarihten itibaren altı ay içerisinde başvurusunu yaptığını gözlemlemektedir. AĐHM, iç hukukta başvuru yolu bulunmadığı takdirde altı ay kuralının AĐHS nin 35/1 maddesine uygun olarak öne sürülen fiilin meydana geldiği tarihten itibaren başladığına itibar etmektedir (Bkz. Hamza Yılmaz- Türkiye no: 46732/99, 1 Nisan 2003 ve Gongadze-Ukrayna no: 34056/02). 3. Diğer kabuledilemezlik gerekçeleri AĐHS nin 35. maddesinin 3. paragrafı çerçevesinde başvurunun dayanaktan yoksun olmadığını kaydeden AĐHM, ayrıca başka açılardan bakıldığında da kabuledilemezlik unsuru bulunmadığını tespit eder. Bu nedenle başvuru kabuledilebilir niteliktedir. B. Esasa dair Hükümet AĐHS nin 5. maddesinin hiçbir hükmünün ihlal edilmediği görüşündedir. Hükümet bu doğrultuda yasa ile öngörüldüğü takdirde hürriyetin sınırlandırılması işlemini meşru sayan 5/1 maddesinin b) bendine atıfta bulunmaktadır. Hükümet Askeri Ceza Kanunu na göre üstlerin emirlerine itaat etme zorunluluğu olduğundan başvuranın tutukluluğunun askeri disiplini kapsayan bu yükümlülüğün yerine getirilmesi bakımından gereklilik arz ettiğini ifade etmektedir. Başvuran Hükümetin savına itiraz etmektedir. AĐHM ye göre «yasa ile öngörülen bir yükümlülüğün icrası» ifadesi ile yerine getirilmesi gereken, ancak ifası aksamaya uğramış, özel ve somut bir zorunluluğun icra yetkisi kastedilmektedir. Zira başvuran Pulatlı ya verilen yedi günlük ceza benzer bir yükümlülüğün ileriki dönemlerde yerine getirilmesi amacını taşımamakta, askeri disipline uymadığı gerekçesiyle adı geçenin hürriyetinden yoksun bırakılma müeyyidesi geçmişe dönük bir uygulamadır. Sözkonusu bu uygulama baskıcı ve cezalandırıcı amaçlı olup, anılan maddenin b) bendi alanına girmemektedir (Bkz. Engel vd.-hollanda, 8 Haziran 1976). AĐHM, AĐHS nin 5/1 a) bendi hükümlere riayet edilebilmesi için hürriyetten yoksun bırakma işleminin yargı kararının bir sonucu olması gerektiğini anımsatır. Bahse konu uygulama yetkili, hukuki güvencelerin sunulmasında ve icrasında bağımsız hareket eden bir yargı merci tarafından yerine getirilmelidir (Bkz. Medvedyev vd.-fransa no: 3394/03 ve Dacosta Silva- Đspanya no: 69966/01). Mevcut başvuruda AĐHM, başvuranın Diyarbakır Jandarma Komutanlığı nda yedi günlük bir cezaya çarptırıldığını saptamaktadır. Başvuran AĐHS nin 5. maddesi uyarınca hürriyetinden yoksun bırakılmış ve tutukluluk kararı askeri üstü tarafından verilmiştir. Bu kişi orduda yüzbaşı rütbesiyle görev yapmakta, askeri hiyerarşik düzende yetkili bulunmakta ve bu düzenden bağımsız hareket edememektedir. Ayrıca disiplin müeyyidesine karşı askeri mahkemede yapılacak bir itiraz AĐHS nin 5. maddesi ile öngörülen güvenceleri sağlamamaktadır. 4
Sonuç itibarıyla başvuranın tutukluluğu «yetkili bir mahkeme tarafından verilen mahkumiyet» kararı ile gerçekleşmiş, yasal bir uygulama değildir. AĐHM bu durumda AĐHS nin 5/1 maddesinin ihlal edildiği sonucuna varmaktadır. II. AĐHS NĐN 46. MADDESĐ NĐN UYGULANMASI HAKKINDA AĐHM, AĐHS ve/veya Protokollerinin ihlalinin Savunmacı Devletlere yalnızca başvuranların adil tatmin başlığı altında talep ettiği meblağları ödeme yükümlülüğü getirmediği, aynı zamanda Bakanlar Komitesi nin denetimi altındaki genel önlemleri alma ve/veya gerektiği takdirde, iç hukukta AĐHM tarafından tespit edilen ihlalden önceki duruma gelmek için zaruri tüm tedbirleri seçme serbestisi tanıdığı hususunu anımsatır. AĐHM bu başvuruda 5/1 maddesinin ihlalinin yargı denetimine tabi, hiyerarşik üstler tarafından öngörülen ve hürriyetten yoksun bırakma cezasını da içeren disiplin müeyyidesinin Askeri Yüksek Đdare Mahkemesi hakkındaki 1602 sayılı Kanun un 21. maddesine istinaden uygulanmasından kaynaklanan yapısal bir sorundan ileri geldiğini saptamaktadır AĐHM Savunmacı Devletin Bakanlar Komitesi nin kontrolü altında AĐHS nin 46. maddesi çerçevesindeki yükümlülüğünü yerine getirmek bakımından başvuracağı yolları seçme özgürlüğüne sahip bulunduğunu ve izlenecek yöntemlerin AĐHM kararları ile bağdaşması gerektiğini bir kez daha vurgular. AĐHM ulusal düzeyde öngörülen çözümlerin mevcut kararın icrasının yerine getirilmesinde herhangi bir kuşkuya yer bırakmaması gerektiğini gözlemlemektedir (Bkz. Broniowski-Polonya, no: 31443/96). Bu kararda alınan sonuç ve Savunmacı Devletin 46. maddeden ileri gelen yükümlülüklerinden muaf tutulması için tazminden başka çözüm yolunun bulunmaması ışığında AĐHM, en uygun telafi yönteminin Türk Hukuki düzeninde hürriyetten yoksun bırakan disiplin müeyyidelerinin hukuki güvenceleri sağlayan bir yetkilinin bilgisi ve/veya denetimi altında uygulanması gerektiği sonucuna varmaktadır (Bkz. Hamza Yılmaz-Türkiye no: 46732/99, 1 Nisan 2003 ve Gongadze-Ukrayna no: 34056/02). III. AĐHS NĐN 41. MADDESĐ NĐN UYGULANMASI Başvuran 50.000 Euro maddi, 50.000 Euro manevi tazminat talep etmektedir. AĐHM önünde yapmış olduğu yargılama giderleri için 20.000 Euro talep etmekte, kanıtlayıcı belge niteliğinde 1.000 TL (yaklaşık 500 Euro) tutarındaki faturaların tercümesini sunmaktadır. Hükümet bu miktarlara karşı çıkmaktadır. AĐHM tespit edilen ihlal ile öne sürülen maddi tazminat talebi arasında herhangi bir illiyet bağı kuramamakta ve bu talebi reddetmektedir. AĐHM buna karşın başvuranın belirli bir ölçüde manevi zarara uğradığını belirterek adı geçene 9.000 Euro manevi tazminat ödenmesini kararlaştırmaktadır. Yargılama giderleri ile ilgili olarak AĐHM yerleşik içtihadına göre bir başvuran gerçekliğini, gerekliliğini kanıtladığı makul miktarlardaki yargı giderlerini elde edebilir. Kendisine sunulan deliller ve sözü edilen kıstastalar ışığında AĐHM başvurana 500 Euro ödenmesini uygun görmektedir. 5
AĐHM, gecikme faizinin Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi faiz oranına üç puanlık bir artış eklenerek belirlenmesini uygun görmektedir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, AĐHM, OYBĐRLĐĞĐYLE, 1. Başvurunun kabuledilebilir olduğuna; 2. AĐHS nin 5/1 maddesinin ihlal edildiğine; 3. a) AĐHS nin 44/2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, miktara yansıtılabilecek her türlü vergiden muaf tutularak ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden TL ye çevrilmek üzere, Savunmacı Devlet tarafından başvurana 9.000 (dokuz bin) Euro manevi tazminat ve yargılama giderleri için 500 (beş yüz) Euro ödenmesine; b) yukarıda belirtilen sürenin sona erdiği tarihten ödemenin yapılmasına kadar geçen süre için, sözkonusu meblağlara, Avrupa Merkez Bankası nın anılan dönem için geçerli olan marjinal kredi faiz oranına üç puanlık bir artış eklemek suretiyle belirlenecek basit faiz uygulanmasına; 4. Adil tatmine ilişkin diğer taleplerin reddine; KARAR VERMĐŞTĐR. Đşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AĐHM nin iç tüzüğünün 77. maddesinin 2. ve 3. paragraflarına uygun olarak 26 Nisan 2011 tarihinde yazılı olarak bildirilmiştir. 6