Prof.Dr. Tolga Elbir
Coğrafya + Bilgi Sistemi +
Coğrafya, yeryüzünü beşeri (insanoğlu ile ilgili) ve fiziki açılardan araştıran bilim dalıdır. Coğrafya, kartografi, yani harita biliminden daha geniş bir bilimdir; yalnızca neyin nerede olduğunu değil, niçin orada olduğunu da araştırır. Bir nedenin doğal mı, yoksa beşeri mi olduğu da coğrafyanın araştırma alanındadır.
Konum : Her olay ve varlık yeryüzünde tanımlanabilir bir konuma sahiptir. Yer (mekan) : Dünyanın her yerinin farklı fiziki, beşeri ve ekonomik özellikleri vardır. Bölge : Coğrafyada benzer doğal, beşeri ve ekonomik özellikleri olan alanlara bölge denilmektedir. Bölge iki kısımda incelenir; Beşeri-kültürel bölge ve Fiziki bölgeler. Hareket : Yerkürede canlı, cansız tüm varlıklar için bir hareketlilik söz konusudur. İnsanlar, sular, okyanus akıntıları, bulutlar, akarsular, kıtalar, volkanlar, depremler, dağ oluşumları, bitki ve hayvanlar hızları birbirinden farklı da olsa bir hareket hailindedir. Beşeri ve Fiziki Ortam İlişkisi: Fiziki ortam insanın tüm faaliyetleriyle bağlı olduğu doğal çevreyi ifade eder.
Bilgi: Bir iş veya konu hakkında bilinen şeydir. Veri: Bilginin hammaddesi olup, bilginin temsil biçimidir. Örneğin bir binanın alanı 1000 m 2 kabul edilirse, burada konu olan binanın alanı bilgi, 1000 m 2 ise veridir. Sistem: Bir sonuç elde etmeye yarayan yöntemler düzenidir. Bilgi sistemi: Kurum ve kuruluşların yönetimsel fonksiyonlarını desteklemek amacıyla bilgiyi toplayan, depolayan, üreten ve dağıtan bir mekanizmadır. Bilgi sistemlerinin temel fonksiyonu, doğru karar verebilme kapasitesini artırmaktır.
Veri işleme (Data Processing) Yönetim bilgi sistemleri (Management Information) Karar Destek sistemleri (Decision Support Systems) Ofis Otomasyonu (Office Automation) Yapay Zeka (Artificial Intellingence)
Coğrafi nesnelerin sadece koordinat değerleri ile değil, aynı zamanda öznitelik bilgileri ile de tanımlanmasını konu alan bir bilgi sistemidir. Bu sistemlerin en önemli özelliği, herhangi bir nesnenin mutlak suretle koordinat bilgisi (grafik) ile tanımlanması ve bunun yanı sıra, o nesnenin özelliklerini açıklayan alfasayısal (grafik olmayan) yani metinsel bilgilerin de aynı veritabanı içinde ilişkilendirilmiş olmasıdır.
Coğrafi Bilgi Sistemi Altyapı Mühendislik (Infrastructure) Bilgi Sistemi Kadastral (Cadastral) Bilgi Sistemi Sosyo ekonomik (Socialeconomic) Bilgi Sistemi
Çok farklı disiplinlerden kullanıcılarının olması nedeniyle, değişik şekillerde tanımlanmaktadır. CBS, belirli bir amaç ile yeryüzüne ait verilerin toplanması, depolanması, sorgulanması, transferi ve görüntülenmesi işlevlerini yerine getiren araçların tümüdür. CBS, genel harita bilgilerini görüntülemeye yarayan bilgi yönetimi sisteminin bir şeklidir. CBS, coğrafi bilgileri bir bilgisayar ortamında depolayan ve analiz eden bir araçtır. CBS, konumsal veya coğrafi koordinatları referans alan ve bu veriler ile çalışmayı tasarlayan bir bilgi sistemidir. CBS, yeryüzü referanslı verileri toplayan, depolayan, kontrol eden, işleyen, analiz eden ve görüntüleyen bir sistemdir.
Genel tanım; CBS, konuma dayalı işlemlerle elde edilen grafik ve grafik olmayan verilerin toplanması, saklanması, analizi ve kullanıcıya sunulması işlevlerini bir bütünlük içerisinde gerçekleştiren bir bilgi sistemidir.
CBS tanımı üç yaklaşımla irdelenir: araç (toolbox), yönetim (management) ve sistem (system). Buna göre; CBS bilgi teknolojisine dayalı bir veri toplama, işleme ve sunma aracı olarak; veya yoğun ve karmaşık konum bilgilerinin etkin bir şekilde denetlenebildiği bir yönetim tarzı; ve coğrafi verilerin daha verimli kullanılmasına olanak sağlayan bir sistem ya da bunların bir bütünü olarak algılanmaktadır.
CAD (Computer Aided Design), mimari ve mühendislik sistemleri için çizim ve planların bilgisayarda üretilmesidir. CAD kullanıcısı herhangi bir kodlama ve veri tabanı tasarımı yapmaksızın grafik tabanlı bir işleme başlayabilir. Oysa CBS gibi bir sistemde bir kodlama ve veri tabanı tasarımı yapmak şarttır. CAD sistemleri sadece çizim işlemlerinin bir nevi otomasyonu gibi gözüküp, haritalar üzerinde yolların, arazi sınırlarının çizimlerine kolaylık sağlarken, objeler hakkında çizgisel gösterimleri dışında daha detaylı bilgiyi taşıyamadıklarından karar vericilere yeterince yardımcı olamamaktadır. Çünkü karar vericilerin sadece grafik değil aynı zamanda obje özelliklerini açıklayıcı ilave metinsel bilgilere de ihtiyacı vardır. Bu nedenle CBS gibi grafik ve metinsel bilgileri bir arada bulundurabilen daha etkili sistemlerin kullanılması kaçınılmazdır. Daha fazla bilgi
CBS deki hızlı gelişme ile bazı veri toplama ve işleme tekniklerinin gelişimi arasında bir bağlantı vardır. Bu teknikler; Bilgisayar destekli tasarım (Computer aided design CAD) Bilgisayar destekli kartografya (Computer aided cartography CAC) Veri tabanı yönetim sistemleri (Database management systems DMS) Uzaktan algılama (Remote sensing RS) Bu sistemlerin hiç birisinde olmayıp sadece CBS nde olan bir özellik vardır ki; o da coğrafi analiz, diğer bir ifade ile mekansal analitik işlemleri gerçekleştirebilme yeteneğidir.
Sayısal verilerin entegrasyonu Konumsal sorgulama Otomasyon (Akıllı harita) Görüntüleme Manipulasyon (veri güncelleme ve transferi) Konumsal analizler Karar verme analizleri Model analizleri
CBS yeryüzüne ait bilgileri, coğrafi anlamda birbiriyle ilişkilendirilmiş tematik harita katmanları gibi kabul ederek saklar.
CBS nin kavramsal anlamda ilk ortaya çıkışı, 1963 yılında Kanada nın ulusal arazilerinin özelliklerine göre tespitine yönelik geliştirilen Kanada CBS projesi ile olmuştur. 1966 yılında Harward Üniversitesi nde gerçekleştirilen bir proje, ilk teorik CBS çalışması olarak bilinir. Bu projede, çizgi tabanlı eğim haritalarının bilgisayar aracılığıyla üretilebileceği SYMAP isimli bir yazılım geliştirilmiştir. 1970 li yıllarda aynı üniversitede poligon bindirme işlemleri ile veri katmanı oluşturmayı sağlayan ODYSSEY adlı yazılım geliştirilmiştir. 1980 li yıllardan itibaren günümüzde CBS pazarını elinde tutan çeşitli ticari kurumlar kurulmaya ve kendi yazılımlarını geliştirmeye başladı. Yine farklı veritabanı türleri ve CBS ye özel veri formatları geliştirilmeye başlanmıştır.
Bilimsel araştırmalar Kaynak yönetimi Alt yapılar (doğalgaz, elektrik, su) Arkeoloji Çevresel etki değerlendirmesi Kentsel planlama Kartografya Coğrafi tarih Pazarlama Maden haritalama Haritacılık Tarım Askeri uygulamalar Hava, deniz ve kara trafiği izleme araç takip sistemleri Meteoroloji Arama kurtarma ve diğer amaçlar için kullanılabilir.
Çevresel Planlama ve Çevre Yönetimi Genel plan geliştirme Arazi kullanımı planlaması Peyzaj mimarisi Sulak alan tespiti Park yönetimi Nesli tükenen türlerin haritalanması Çevresel Politika Üretme, Değerlendirme ve Geliştirme Arazi Nitelendirme Arazi değer tespiti Ulaşım modellemesi Yeraltısuyu yönetimi Atık depolama yeri tespiti Atık Yönetimi Planlama ve gelişme Zaralı kimyasallar yönetimi Veri envanteri ve veri girişi Tehlikeli atık ulaşımı Bilgi/Kaynak yönetimi Atık depolama yeri seçimi Halk sağlığı ile ilgili kararlar Depolama yeri yönetimi Su Kaynakları Yönetimi Çevresel Kalite İzleme Su kaynaklarını araştırma Su kalitesi izleme Su kalitesi analizi Yeraltısuyu kirliliği izleme Yeraltısuyu yönetimi Radrasyon tespiti Su kaynakları koruma Çevresel Modelleme Çevresel İdari İzinler Hava kalitesi modellemesi Tehlikeli atık yönetimi ile ilgili izinler Ulaşım modellemesi Su kalitesi yönetimi Yeraltısuyu kirliliği modellemesi Hava kalitesi yönetimi Hidrolik akım analizi Maden arama Tuzlusu girişimi modellemesi Olağanüstü Hal Yönetimi Deprem bölgelerinin haritalaması Sel baskını zararlarının haritalanması Kasırga ve meteoroloji modellemesi Petrol sızıntı modellemesi