TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI BİLGİ BELGE MERKEZİ(BBM) Döküman Bilgileri EMO BBM Yayın Kodu : 305 Makalenin Adı : Toroslar da azalan sedir ormanları artık çoğalıyor Makalenin Yayın Tarihi : 25.04.2008 Yayın Dili : Türkçe Makalenin Konusu : Çevre Makalenin Kaynağı : Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayı:1101, 25.04.2008 Anahtar Kelimeler : Çevre,Ormanlarımız,Akdeniz Yazar 1 : Melih Boydak Açıklama Bu doküman Elektrik Mühendisleri Odası tarafından açık arşiv niteliğinde olarak bilginin paylaşımı ve aktarımı amacı ile eklenmiştir. Odamız üyeleri kendilerine ait her türlü çalışmayı EMOP/Üye alanında bulunan veri giriş formu aracılığı ile bilgi belge merkezinde yer almasını sağlayabileceklerdir. Ayrıca diğer kişiler çalışmalarını e-posta (bbm@emo.org.tr) yolu ile göndererek de bu işlemin gerçekleşmesini sağlayabileceklerdir. Herhangi bir dergide yayınlanmış akademik çalışmaların dergideki formatı ile aynen yer almaması koşulu ile telif hakları ihlali söz konusu değildir. Elektrik Mühendisleri Odası Bilgi Belge Merkezi nde yer alan tüm bilgilerden kaynağı gösterilerek yararlanılabilir. Bilgi Belge Merkezi nde bulunan çalışmalardan yararlanıldığında, kullanan kişinin kaynak göstermesi etik açısından gerekli ve zorunludur. Kaynak gösterilmesinde kullanılan çalışmanın adı ve yazarıyla birlikte belgenin URL adresi (http://bbm.emo.org.tr/genel/katalog_detay.php?katalog=2&kayit=305) verilmelidir.
Toroslar da azalan sedir ormanları artık çoğalıyor TÜRK ORMANCILARIN BAŞARISI Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayı:1101, 25.04.2008 Sedir odununun hafif, yumuşak, çürümeye karşı çok dayanıklı olması, özel rengi, kokusu ve kolay işlenmesi gibi ayrıcalıklı nitelikleri nedeniyle geniş kullanım alanları vardır. Sedirin görkemli görünümü ve nitelikleri, tarihsel süreçte bu tür için bir yandan övgü kaynağı, bir yandan da Lübnan ve Suriye deki ormanları tükenme noktasına getiren, Toroslar daki ormanları da büyük çapta azaltan bir talihsizlik oldu. Sedir bu niteliklerinden dolayı koniferler kralı olarak isimlendirilir. İncil deki bazı paragraflara göre sedir, büyüklüğün, kuvvetin ve metanetin, şan ve şerefin, kraliyet ihtişamının, zenginliğin, dünya çapında yayılış kudretinin vb. simgesidir. Prof. Dr. Melih Boydak, İ. Ü. Orman Fakültesi, boydakm@istanbul.edu.tr Dünyada odun dışalımına ait bilinen en eski yazılı bilgi muhtemelen sedir türüne aittir. Kayıtlara geçmiş ilk sedir kerestesi dış alımı, Mısırlılar tarafından, firavun Snefru zamanında (M.Ö. 2750), Finike nin Byblos (daha önceki adı Gubla) limanından Mısır a getirilen tomruklar hakkındadır. Bu olay Palermo taş yazıtında Biz sedir tomruklarıyla yüklü 40 gemi getirdik. Herbiri 45 m boyunda gemiler inşa ettik. Firavun sarayının kapılarını sedirden yaptık, şeklinde ifade edilir. Bu tarih başka bir yayında M.Ö. 2600 olarak belirtilir. Mısırlılar, sedir tomruklarını Finikeliler den altın ve gümüş, madeni eşya, papirüs, buğday ve zeytinyağı karşılığı almışlardır. Bazı taş yazıtlar ve yayınlar, sedirin Lübnan daki tükenişi ile ilgili ilginç ifadeler içermektedir. TOROS DAĞLARI NDAKİ TAHRİP Sedir binlerce yıldan beri Toros Dağları nda da tahrip edilmiştir. Ancak Toroslar ın dik ve sarp oluşumunun ortaya çıkardığı morfolojik yapısından kaynaklanan güç ulaşım koşulları, azımsanmayacak sedir ormanının günümüze kadar ulaşmasını sağladı. Belgelere göre, M.Ö. 1832 yılında Kilikya yı bir süre işgal eden Mısır, yılda en iyilerinden 10.000 sedir ağacı keserek, İskenderiye tersanesine gönderdi. Birinci dünya savaşı yıllarında Hicaz Demiryolu inşaatı için yoğun sedir kesimleri oldu. Elmalı-Çığlıkara ormanları şirket tarafından işletildiği 1927-1947 yılları arasında da büyük çapta tahrip edildi. Ancak, tarihsel süreçte, Toroslar daki sedir ormanlarının azalmasındaki ana nedenler, kesimlerle birlikte, bunu izleyen keçi otlatmasıdır. Bu tahribat sonucu, Toroslar da 600.000 hektarın üzerinde olduğu tahmin edilen sedir ormanları, günümüzde saf sedir ormanları olarak, 110.000 hektara geriledi. Ayrıca, iğne yapraklı ve geniş yapraklı türlerle karışık bazı ormanları da vardır. Bunlara karşılık, sedirin tahribi sonucu, Toroslar da yaklaşık 500.000 hektar (5.000.000 dönüm) çıplak karstik alan veya çok az sayıda Toros Sediri ve diğer türleri bulunduran karstik alan tabloları oluşmuştur.
Sedir Toroslar da birçok anataş üzerinde yayılış yapmakla birlikte, yayılışlının büyük bölümü kalker anataşlar üzerindedir. Bu yayılışta, yaşları 500-1000 olan, göğüs çapı (yerden 1.30 cm yukarıdaki gövde çapı) 2.5 m ye, boyları 46 m ye ulaşan görkemli sedir anıt ormanları veya anıt ağaçları bulunmaktadır (Foto. 1). SEDİR ARAŞTIRMALARI VE BAŞARI Türkiye de Toros Sediri ile ilgili araştırma ve yayınlar 1950 li yıllarda ortaya çıktı, 1980 li yıllarda daha da arttı, bu bilgi birikimi sonucu 1990 yılında Antalya da bir Uluslararası Sedir Sempozyumu gerçekleştirildi. Bu türle ilgili araştırma ve yayınlar halen sürdürülmekte. Sedir üzerine ilk araştırmaların bir kısmı, tüm sedir yayılış alanlarını kapsarken, bazıları Elmalı-Çığlıkara sedir ormanları ile Elmalı-Çamkuyu su Sedir Araştırma Orma nında yoğunlaştı. Bu yöre sedir türündeki bilgi birikiminin; özellikle karstik alan ekolojisi, doğal gençleştirme sorunlarının çözümlenmesi ve denetimli yakmaların doğal gençleştirmedeki başarıya katkısı gibi bilimsel çalışmaların odak noktası oldu, araştırma ve uygulamalar bakımından bir okul görevi yaptı. 1980 li yılların ilk yarısında, önemli bir aşama, Toros Sediri nin tahribi sonucu oluşan çıplak karstik alanların, doğaya yakın ve etkin bir ekim yöntemiyle, yeniden sedir ormanlarına dönüştürülmesinde elde edilen başarı oldu. Bu çalışma Türkiye ormancılığında bir ilki oluşturmaktadır. Sonuçlar ulusal ve uluslararası bilimsel dergilerde yayınlandı. Çalışmanın önerilmesi ve uygulanması ile ilgili süreç ve bugün ulaşılan başarılı şöyle gelişti: BOYDAK IN KATKISI Toros Dağları nda sedirin tahribi sonucu oluşan çıplak karstik alanlarda, ilk kapsamlı ekim (Tamalan Serpme Ekimi) Mersin-Anamur-Abanoz-Armutkırı (Ballık) yöresinde 300 hektarlık bir alanda ve 1984 yılı Aralık ayında uygulandı. Çalışmanın başlatılması önerisi 1983 yılı Ağustos ayında Melih Boydak tarafından yapıldı. Boydak bu kararı, sedirin yayılış alanlarında, bu türü tanımak için üç yıla yayılan inceleme ve araştırma gezileri sırasında, Toroslar ın farklı yörelerindeki araştırmalarının henüz planlama aşamasındayken, doğadaki gözlemlerine dayalı olarak verdi. Bu bilimsel gezilerde Toros Sediri nin doğadaki gençlikleri analiz edilmiş, meslekdaşlar tarafından Toroslar ın farklı yörelerinde, bu türle uygulanan doğal gençleştirme ve dikime dayalı ağaçlandırma örnekleri incelendi. Ayrıca, toprakla dolu dikey çatlak sistemlerine sahip kalker anakayalar üzerinde, genelde yüzeyi taşlarla kaplı, sığ veya orta derin topraklar içeren, çıplak karstik alanların ekolojik yapısı gözlemlendi. Bu gözlemler, bu alanların toprak yapısı ve ekolojik özellikleriyle ve biyolojisiyle ilgili kaynaklardaki bilgiler ışığında değerlendirildi. Çıplak karstik alanlar için tam alan serpme ekimi önerisi, Anamur Orman İşletmesi ve Mersin Orman Bölge Müdürlüğü teknik elemanları tarafından benimsendi ve Orman Genel Müdürlüğü tarafından desteklendi. Gelişmeler üzerine, ekim uygulamalarını içeren bir rapor, Boydak tarafından hazırlanarak Mersin Orman Bölge Müdürlüğü ndeki ilgili
birimlere gönderildi. Bu raporda, ekim başarısını belirlemek için, uygulanacak bir araştırma deseni de yer aldı. 1984 yılı Aralık ayında (sedirin doğal tohum döküm zamanı içinde), yaklaşık 300 hektarlık bir alandaki ilk ekim uygulaması bu rapor çerçevesinde yapıldı ve çok başarılı sonuçlar elde edildi (Foto. 2, 3, 4, 5). Aynı alanda 1985-1990 yıllarında yapılan ve yaklaşık 800 hektara ulaşan başarılı ekimler ise, bu rapor esas alınarak, Mersin Orman Bölge Müdürlüğü ndeki ormancı meslektaşlar tarafından hazırlanan, ekime dayalı bir ormaniçi ağaçlandırma uygulama projesi kapsamında yürütüldü. ÖRNEK OLDU Anamur-Abanoz-Armutkırı (Ballık) yöresinde, 1984 yılı karpelli tohum ekimlerinden (tohumların zarar görmemeleri için, dağılan kozalak pulları ile birlikte ekimi) elde edilen başarı, Toroslar da sedirin tahribi sonucu oluşmuş çıplak karstik alanların yeniden sedire dönüştürülmesinde bir dönüm noktası oluşturdu ve bir çığır açtı. Sadece Mersin Orman Bölge Müdürlüğü nde 1984-2006 yılları arasında 32.000 hektar (320.000 dönüm) çıplak karstik alan, yeniden sedir ormanına dönüştürüldü (Foto 6). Toroslar ın tamamı dikkate alındığında; çıplak karstik alanlarda tam alan serpme ekimi yöntemi ile yapılan başarılı karpelli sedir tohumu ekimleri 1984-2006 yılları arasında 86.000 hektara (860.000 dönüm) ulaştı. Bu çalışma bir ilki, ayrıca Türkiye ormancılığının uluslararası düzeyde bir başarısını oluşturmaktadır. Nitekim, Anamur-Abanoz-Armutkırı 1980 ve 1990 lı yıllarda birçok yerli ve yabancı akademisyen ve uygulamacının uğrak yeri; bir ekskürsiyon noktası olmuştur. Anamur-Abanoz-Armutkırı (Ballık) yöresindeki çıplak karstik alanlarda, 1984 yılında uygulanan karpelli sedir tohumu ekimleri, Mersin Orman Bölge Müdürlüğü ve Anamur orman işletmesinde görevli birçok meslektaşımın katılımı ile yapıldı. İlk uygulamalara katılan Şevket Ayhan, Mustafa Esoy, Ali Güneş, Sırrı Koçak, Ali Rüştü Karaman, Yüksel Şanlıer, Mete Tekinşan, Özer Bayrak, Yusuf İzzettin Tapçı, Aziz Bozatlı ile daha sonraki uygulamaları yapan, burada adlarını sayamadığım diğer meslektaşlarımı şükranla anıyorum. Anamur-Abanoz-Armutkırı (Ballık) yöresi, Elmalı Sedir Araştırma Ormanı ve Elmalı- Çığlıkara dan sonra, Türkiye ormancılığı için, sedir açısından ikinci bir okul oldu. Bu yöredeki çıplak karstik alanlarda, bir dönüm noktası oluşturan 1984 yılı karpelli sedir tohumu ekimleri, Toroslar da sedir ormanlarını tükenmeye götüren olumsuz gidişi olumluya çevirdi. Bu başarı, doğa bilimlerinde dikkatli gözlemlerin önemi bakımından da bir örnek oluşturmaktadır. Ayrıca, bilim kuruluşları ile uygulama birimlerinin, sorunlara birlikte ürettikleri çözümü yansıtan bir örnektir. NOT: Yararlanılan Kaynaklar, yer darlığından burada verilemedi, Yazar dan orijinal makalenin istenilmesi dileğiyle..
İlk ekimlerden sonra Torosların başka yörelerinde ekimle kurulan genç sedir ormanları (Mersin-Erdemli-Avtepesi)