İş sağlığı kavramı Ülkemiz İSG göstergeleri İş Kazaları Fiziksel etkenler

İş sağlığı kavramı Ülkemiz İSG göstergeleri İş Kazaları Fiziksel etkenler Prof.Dr.Halim İŞSEVER İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD İ.Ü İSG Koordinatörü

Amaç Üniversitemiz Rektörlük teşkilatı çalışanlarının İş sağlığı ve güvenliği kavramı, Ülkemiz İSG göstergelerini, Meslek hastalıkları, Fiziksel etkenler, Temel ergonomi kavramları konusunda bilgilenmelerini sağlamak

İş Sağlığı kavramı, kapsamı bütün mesleklerde çalışanların bedensel ruhsal sosyal iyilik hallerinin korunması, geliştirilmesi, en üst düzeyde sürdürülmesi işin insana işçinin kendi işine uyumunun sağlanması Tanım 1995 de gözden geçirilmiş, aynı ifade korunarak, bu amaca ulaşmak için iş ortamının sağlığı ve güvenliği geliştirecek şekilde düzenlenmesi gerektiğine işaret etmiştir ILO WHO, 1951

SAĞLIĞIN DOĞAL GİDİŞİ ETKEN ÇEVRE İYİLEŞME ÖZÜRLENME ÖLÜM İNSAN ORGANİZMASI HER ÜÇ FAKTÖR GRUBU KARŞILIKLI OLARAK ETKİLEŞİR HASTALIK UYARANI KONAKÇI REAKSİYONU SEMPTOMLAR KLİNİK ÖNCESİ DEVRE PRİMER KORUMA KLİNİK DEVRE SEKONDER KORUMA TERSİYER KORUMA SAĞLIK KAPASİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ ÖZGÜL KORUMA ERKEN TANI VE UYGUN TEDAVİ İŞGÖRMEZLİĞİN DURDURULMASI KAZANMA GÜCÜNÜN İADESİ 4

SAĞLIĞIN DOĞAL GİDİŞİ ETKEN ÇEVRE İYİLEŞME ÖZÜRLENME ÖLÜM İNSAN ORGANİZMASI HER ÜÇ FAKTÖR GRUBU KARŞILIKLI OLARAK ETKİLEŞİR HASTALIK UYARANI KONAKÇI REAKSİYONU SEMPTOMLAR KLİNİK ÖNCESİ DEVRE PRİMER KORUMA KLİNİK DEVRE SEKONDER KORUMA TERSİYER KORUMA SAĞLIK KAPASİTESİNİN YÜKSELTİLMESİ ÖZGÜL KORUMA ERKEN TANI VE UYGUN TEDAVİ İŞGÖRMEZLİĞİN DURDURULMASI KAZANMA GÜCÜNÜN İADESİ Kaza ve MH öncesi devre Sağlıklı dönem Kaza ve MH sonrası dönem Hastalıklı dönem

SAĞLIĞIN DOĞAL GİDİŞİ ETKEN ÇEVRE İYİLEŞME ÖZÜRLENME ÖLÜM İNSAN ORGANİZMASI HER ÜÇ FAKTÖR GRUBU KARŞILIKLI OLARAK ETKİLEŞİR HASTALIK UYARANI KONAKÇI REAKSİYONU SEMPTOMLAR KLİNİK ÖNCESİ DEVRE Olumsuz işyeri koşullarını düzeltmek İş organizasyonu PRİMER Risk değerlendirmesi, KORUMA İşe giriş muayeneleri Sağlık eğitimi SAĞLIK Ergonomi ÖZGÜL KAPASİTESİNİN İşyeri faktörlerinin optimize KORUMA YÜKSELTİLMESİ Edilmesi Eğitim.. Kişisel koruyucular Primer koruma.. ERKEN TANI VE UYGUN TEDAVİ KLİNİK DEVRE SEKONDER Periyodik muayeneler KORUMA Risk faktörlerine yönelik Tarama muayeneleri,uygun Veri tabanın hazırlanması Erken tanı,. İŞGÖRMEZLİĞİN DURDURULMASI TERSİYER KORUMA KAZANMA GÜCÜNÜN İADESİ 6

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Hizmetleri Amaç: Çalışanın sağlığını korumak Strateji: İSG Uygulama İlkeleri Uygun işe yerleştirme İşyeri risklerinin saptanması İşyeri risklerinin kontrolü Aralıklı kontrol muayenesi İşyeri sağlık ve güvenlik hizmetleri Sağlık eğitimi İnsangücü: Doktor, mühendis diğer sağlık ve teknik elemanlar Yasal dayanak

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ (İSG) KANUNU No. 6331 Kabul: 20.06.2012 RG: 30.06.2012

Amaç İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ (İSG) KANUNU No. 6331 Kabul: 20.06.2012 RG: 30.06.2012 MADDE 1 (1) Bu Kanunun amacı; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir. Kapsam ve istisnalar MADDE 2 (1) Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.

İstisna: TSK, emniyet, afet müdahale ekipleri, ev hizmetleri, kendi nam ve hesabına tek başına çalışanlar

KAMUDA İSG HİZMETLERİ

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Hizmetleri Amaç: Çalışanın sağlığını korumak Strateji: İSG Uygulama İlkeleri Uygun işe yerleştirme İşyeri risklerinin saptanması İşyeri risklerinin kontrolü Aralıklı kontrol muayenesi İşyeri sağlık ve güvenlik hizmetleri Sağlık eğitimi İnsangücü: Doktor ve diğer sağlık elemanları Mühendis ve diğer teknik elemanlar

İSG HİZMET MODELLERİ Kısmi süreli işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı istihdamı Tam süreli işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı istihdamı Ortak Sağlık ve Güvenlik Biriminden hizmet alımı

Ülkemizin göstergeleri..

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi Çalışma Ortamı Çalışma İlişkileri SAĞLIK Çalışma Koşulları Yaşanan Çevre Bireysel Özellikler Toplumsal Özellikler A.Ergör

İş çevresi

Zararlar Durum Risk seviyesi Sonuçlar Fiziksel İş kazaları Biyolojik Kimyasal Ergonomik Psikososyal Yüksek kişisel talep Yüksek profesyonel talep Kısıtlı veya talebin kontrol edilmemesi Meslek hastalıkları, mesleksel kanserler Artan riske maruziyet Stress Şiddet Depresyon Bağımlılık (Alkol, ilaç, sigara ) Yetersiz beslenme Yetersiz hareket Cinsiyet ayrımcılığı Absenteism, İş devamsızlık İş kaybı Ağrı, hastalık, rahatsızlık Yeti kaybı Ölüm

İş ve sağlık arasındaki ilişki Aşırı iş yükü.. Sağlık problemleri Meslek hastalıkları Çalışanın sağlığına Gelen riskler Güvencesiz koşullar Güvencesiz davranışlar İş kazaları

İş kazası* a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır. *5510 sayılı yasa Md:13

İş kazası* İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olayı. 6331 sayılı yasa*

Meslek hastalığı* Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik halleridir. Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı -6331 sayılı yasa *5510 sayılı yasa Md:14

Ülkemizde İş Kazaları Her yıl 70.000-80.000 İş Kazası 1200-1500 Ölüm/300 : Her gün 3-4 ölüm 1800-2200 Malul/300 : Her gün 5-6 malul

İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SAYILARI - SÜREKLİ İŞ GÖRMEZLİK ÖLÜM YILLAR Sigortalı sayısı İŞ KAZASI MESLEK HASTALIĞI İŞ KAZASI MESLEK HASTALIĞI İŞ KAZASI MESLEK HASTALIĞI 2004 6.181.251,00 83830 384 1421 272 841 2 2005 6.918.605,00 73923 519 1374 265 1072 24 2006 7.181.642,00 79027 574 1953 314 1592 9 2007 8.505.390,00 80602 1208 1550 406 1043 1 2008 8.802.989,00 72963 539 1452 242 865 1 2009 9.030.202,00 64316 429 1668 217 1171 0 2010 10.030.810,00 62903 533 1976 109 1444 10 2011 11.030.939,00 69227 697 2093 123 1700 10 2012 11.939.620,00 74871 395 2036 173 744 1 Kaynak: SGK istatistikleri

YILLAR Sigortalı sayısı İŞ KAZA sayısı İŞ KAZASIölüm MESLEK İŞ KAZA HASTALIĞI HIZI İŞ KAZA ÖLÜM HIZ MES.HAS - HIZI-YÜZ ONBİNDE BİNDE 2004 6.181.251,00 83830 841 384 13,56 1,36 6,21 2005 6.918.605,00 73923 1072 519 10,68 1,55 7,50 2006 7.181.642,00 79027 1592 574 11,00 2,22 7,99 2007 8.505.390,00 80602 1043 1208 9,48 1,23 14,20 2008 8.802.989,00 72963 865 539 8,29 0,98 6,12 2009 9.030.202,00 64316 1171 429 7,12 1,30 4,75 2010 10.030.810,00 62903 1444 533 6,27 1,44 5,31 2011 11.030.939,00 69227 1700 697 6,28 1,54 6,32 2012 11.939.620,00 74871 744 395 6,27 0,62 3,31 06.08.2014 24

2001-2003 YILLARI ARASI STANDARDİZE EDİLMİŞ İŞ KAZASI ORANLARI FAALİYET GRUPLARI (*) TOPLAM SİKO FAAL GR TOP. SİKO FAAL GR TOP. SİKO 11 KÖMÜR MADENCİLİĞİ 7104 1119,37 11 6587 1117,9 5 11 5647 1086,88 34 METAL.MÜTEA.ESAS ENDÜS. 4895 514,95 34 4077 494,69 34 4453 501,29 35 METALDEN EŞ.İM.(Makina Hariç) 8409 395,47 35 8563 373,16 35 9682 377,08 25 AĞAÇ VE MANTAR MAMÜLLERİ 1393 271,11 25 1430 288,37 33 4657 276,99 33 TAŞ,TOPRAK,KİL,KUM VS. İMA. 3792 246,50 33 4079 262,28 25 1378 257,37 12 KÖMÜRDEN GAYRİ MADENLER 367 241,60 12 281 230,60 36 4598 221,26 30 KAUÇUK SANAYİİ 615 226,43 36 4146 230,16 12 242 207,25 36 MAKİNA İM. VE TAMİRATI 3918 223,16 30 616 207,36 38 5243 198,83 26 MOBİLYA VE TESİSAT İMALATI 1211 192,81 26 1248 192,28 30 647 193,08 27 KAĞIT VE KAĞIT.EŞYA İMALATI 663 177,75 27 665 186,34 26 1451 186,47 38 NAKİL ARAÇLARI İMALİ 4145 162,89 38 4217 174,47 27 639 175,82 21 İÇKİ SANAYİİ 274 155,97 13 59 169,31 23 7382 148,74 23 DOKUMA SANAYİİ 6235 150,20 23 7097 155,45 39 1640 133,54 19 METAL OLMAYAN DİĞER 178 147,56 14 419 145,82 17 398 127,13 14 TAŞ,KİL VE KUM OCAKLARI 358 130,97 21 223 143,65 37 1208 115,12 H.İşsever-İstanbul Tıp

2004-2006 YILLARI ARASI STANDARDİZE EDİLMİŞ İŞ KAZASI ORANLARI FAALİYET GRUPLARI TOP. SİKO FAALİ GR TOP. SİKO FAALİ GR TOP. SİKO 11 KÖMÜR MADENCİLİĞİ 5481 1049,94 11 6011 1392,87 11 6722 1525,87 34 METAL.MÜTEA.ESAS ENDÜS. 5636 577,51 34 4964 613,07 34 5506 653,17 35 METALDEN EŞ.İM.(Makina Hariç) 11584 395,35 35 10283 398,64 35 11039 396,92 33 TAŞ,TOPRAK, KİL, KUM VS. İMA. 5626 299,92 30 902 304,44 33 5311 303,67 30 KAUÇUK SANAYİİ 938 265,97 33 4891 297,20 30 757 250,69 12 KÖMÜRDEN GAYRİ MADENLER 307 265,94 36 4875 237,47 36 5331 249,44 25 AĞAÇ VE MANTAR MAMÜLLERİ 1544 259,33 25 1219 236,19 25 1304 239,41 36 MAKİNA İM. VE TAMİRATI 5412 221,94 38 5388 207,44 38 5807 211,36 27 KAĞIT VE KAĞIT.EŞYA İMALATI 736 194,74 12 231 206,20 27 639 200,74 26 MOBİLYA VE TESİSAT İMALATI 1846 191,46 27 569 183,04 12 239 192,96 38 NAKİL ARAÇLARI İMALİ 5871 187,59 13 51 173,19 26 1752 179,65 39 DİĞER MUH.EŞYA İMALATI 1939 140,42 26 1508 171,92 31 1129 141,56 23 DOKUMA SANAYİİ 6839 134,09 14 534 154,63 39 1710 139,35 13 HAM PETROL VE TABİİ GAZ 49 131,77 23 5869 146,85 23 5155 137,09 14 TAŞ, KİL VE KUM OCAKLARI 449 126,54 39 1677 143,04 37 1449 134,37 31 ECZA VE KİMYEVİ MAD.SANAYİİ 1215 120,78 31 1149 142,18 18 151 131,32 21 İÇKİ SANAYİİ 151 119,57 37 1325 129,49 14 479 125,61 37 ELEKT.MAK.CİHAZ MALZ.İMA. 1408 116,98 21 105 99,51 13 34 117,49

KOD FAALİYET GRUPLARI SIKO 2008 SIKO2009 SIKO 2010 SIKO 2011 SIKO2012 01 BİTKİSEL İSTANBUL VE HAYVANSAL ÜRETİM ÜNİVERSİTESİ 49,890 İŞ SAĞLIĞI 88,09 79,32 VE GÜVENLİĞİ 74,09 KOORDİNATÖRLÜĞÜ 88,78 02 ORMANCILIK VE TOMRUKÇULUK 25,911 49,06 45,25 45,62 37,13 03 BALIKÇILIK VE SU ÜRÜNLERİ YETİŞ. 41,256 93,53 62,91 128,94 111,77 05 KÖMÜR VE LİNYİT ÇIKARTILMASI 1396,495 2213,23 2591,86 2842,86 2763,14 06 HAM PETROL VE DOĞALGAZ ÇIKARIMI 96,447 182,55 243,95 219,40 186,76 07 METAL CEVHERİ MADENCİLİĞİ 241,576 282,79 283,15 322,32 298,15 08 DİĞER MADENCİLİK VE TAŞ OCAK. 122,795 156,67 154,87 195,59 153,89 09 MADENCİLİĞİ DESTEKLEYİCİ HİZMET 10,840 196,76 117,32 503,84 309,62 10 GIDA ÜRÜNLERİ İMALATI 70,513 103,00 107,98 108,67 116,00 11 İÇECEK İMALATI 83,594 101,70 110,48 92,34 79,38 12 TÜTÜN ÜRÜNLERİ İMALATI 74,045 100,58 227,59 126,89 76,14 13 TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI 130,603 159,75 155,40 131,48 190,05 14 GİYİM EŞYALARI İMALATI 23,257 34,42 35,85 30,27 29,56 15 DERİ VE İLGİLİ ÜRÜNLER İMALATI 52,656 50,90 42,83 51,98 45,27 16 AĞAÇ,AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MANTAR ÜR. 232,930 232,51 234,23 245,20 232,73 17 KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ İMALATI 192,470 247,18 249,04 251,98 245,48 18 KAYITLI MEDYANIN BASILMASI VE ÇOĞ. 39,005 55,78 68,62 71,24 61,67 19 KOK KÖMÜRÜ VE PETROL ÜRÜN. İM. 85,125 134,27 76,53 86,83 76,38 20 KİMYASAL ÜRÜNLERİ İMALATI 111,516 154,15 174,52 156,77 157,13 21 ECZACILIK VE ECZ.İLİŞKİN MAL.İM.. 130,376 40,83 21,16 40,84 36,20 22 KAUÇUK VE PLASTİK ÜRÜNLER İM. 161,583 200,27 211,75 211,73 216,51 23 METALİK OLMAYAN ÜRÜNLER İMA. 250,528 306,70 345,82 348,44 294,26 24 ANA METAL SANAYİ 410,349 572,87 508,15 531,10 477,84 25 FABRİK.METAL ÜRÜN.(MAK.TEC.HAR) 237,409 316,21 340,85 323,72 313,96 26 BİLGİSAYAR, ELEKRONİK VE OPTİK ÜR. 102,573 153,44 174,40 121,71 168,03 27 ELEKTRİKLİ TECHİZAT İMALATI 321,207 273,66 300,65 225,34 302,69 28 MAKİNE VE EKİPMAN İMALATI 330,232 186,20 205,22 208,31 226,59 29 MOTORLU KARA TAŞITI VE RÖMORK İM. 280,856 406,41 276,77 233,76 229,63 30 DİĞER ULAŞIM ARAÇLARI İMALATI 73,901 237,86 210,88 212,31 173,21 31 MOBİLYA İMALATI 736,669 433,28 143,20 180,53 181,10 33 MAKİNE VE EKİPMAN.KURULUMU VE ON. 163,295 125,44 107,16 105,70 107,34 35 ELK.GAZ,BUHAR VE HAVA.SİS.ÜRET.DA. 37,762 51,91 43,90 44,59 51,34 2008 2012 Yılları arasında Standardi ze edilmiş İş kazası oranları 36 SUYUN TOPLANMASI ARITILMASI VE DAĞT. 107,748 100,44 73,10 72,80 67,39 41 BİNA İNŞAATI 0,000 69,90 59,51 65,35 70,08 42 BİNA DIŞI YAPILARIN İNŞAATI 214,839 89,64 88,55 94,14 98,65 49 KARA TAŞIMA.VE BORU HATTI TAŞIMA. 62,380 80,74 70,82 70,82 66,52 50 SU YOLU TAŞIMACILIĞI 136,375 163,06 128,57 128,57 151,88 51 HAVAYOLU TAŞIMACILIĞI 138,011 56,44 216,32 132,28 130,37 52 TAŞIMA.İÇİN DEPOLAMA VE DESTEK.FA. 92,909 122,81 141,67 120,15 127,93 55 KONAKLAMA 140,532 143,90 85,75 79,61 79,03 56 YİYECEK VE İÇECEK HİZMETİ FAAL. 91,675 73,97 41,79 43,03 47,52 58 YAYIMCILIK FAALİYETLERİ 1996,689 21,22 3,16 6,27 8,60 68 GAYRİMENKUL FAALİYETLERİ 94,504 12,57 10,33 6,69 7,65 91 KÜTÜPHANE,ARŞİV VE MÜZELER 1361,526 29,46 10,46 7,97 36,34 93 SPOR, EĞLENCE VE DİNLENCE FAAL. 92,275 38,64 20,85 17,75 26,62 97 EV İÇİ ÇALIŞANLARIN FAALİYETLERİ 2579,415 94,07 9,95 7,69 2,94

2007-2012 yılları arasında kaza nedenlerine göre yüzde dağılımlar Kod no yıl2012 yıl2011 yıl2010 yıl2009 yıl2008 yıl2007 100- Taşıt Kazaları - 4,76 4,17 4,03 4,14 3,45 3,64 300- Kişilerin Düşmesi 11,41 14,26 14,30 13,00 11,67 11,75 400- Makinelerin Sebep Olduğu Kazalar 17,90 13,38 12,08 15,06 14,22 14,50 600- Normal Sınırlar Dışındaki Isılara Maruz Kalmak Veya Temas Etmek 1,35 1,69 2,34 1,80 1,92 1,98 700- Düşen Cisimlerin Çarpıp Devirmesi 14,81 18,68 19,01 17,71 18,18 16,26 800- Bir Veya Birden Fazla Cismin Sıkıştırması, Ezmesi,Batması, Kesmesi 26,15 34,67 37,11 30,01 33,34 34,82 1900- Diğer Nedenler 17,72 8,46 5,48 13,30 12,24 10,09

2007-2012 yılları arasında kaza nedenlerine göre yüzde dağılım grafiği yıl12 yıl11 yıl10 yıl09 yıl08 yıl07 37,114 34,667 34,820 33,344 30,010 26,150 17,899 18,682 19,007 17,713 18,178 16,259 14,259 14,295 15,058 14,809 13,378 14,222 14,498 13,005 11,408 11,674 11,748 12,084 4,759 4,175 4,027 4,137 3,447 3,635 1,352 1,686 2,340 1,796 1,916 1,981 17,722 13,303 12,239 10,094 8,458 5,477 100- Taşıt Kazaları - 300- Kişilerin Düşmesi 400- Makinelerin Sebep Olduğu Kazalar 600- Normal Sınırlar Dışındaki Isılara Maruz Kalmak Veya Temas Etmek 700- Düşen Cisimlerin Çarpıp Devirmesi 800- Bir Veya Birden Fazla Cismin Sıkıştırması, Ezmesi,Batması, Kesmesi 1900- Diğer Nedenler

Heinrich s Classic Accident Pyramid For every major injury, there are about 30 minor injuries and 300 non-injury incidents (H.W. Heinrich Industrial Accident Prevention: A Scientific Approach, 1931)

Bird s Accident Pyramid Ölümlü kaza 1 Diğer yaralanma -10 Maddi hazar 30 Ne yaralanma ne hasar 600 Bird of the Insurance Company of North America further accidents involving 297 companies and 3 billion (milyar) work hours. Frank E. Bird and Germain, Practical Loss Control Leadership, 1969)

R A T I O S

KAMU İŞYERLERİNDE İSG HİZMETLERİ YÜKÜMLÜLÜKLER İşveren yükümlülüğü İSG hizmetlerini temin sağlamak Çalışanlara İSG eğitimi vermek Risk değerlendirmesi yapmak İşe alırken uygunluk konusuna dikkat etmek Çalışanların yükümlülüğü Kendi can güvenliğini korumak Kurallara uymak, KKD kullanımı... Başkalarının can güvenliğine dikkat etmek Alet-araç-gereci doğru kullanmak Tehlikeli durum farkederse derhal haber vermek

KAMU İŞYERLERİNDE İSG HİZMETLERİ ÖRGÜTLENME İSGB: İş Sağlığı ve Güvenliği Birimi İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere işyerinde kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birim OSGB: Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birim TSM Hizmeti: İşyeri hekimliği hizmeti vermek üzere yetkilendirilen Sağlık Bakanlığına bağlı toplum sağlığı merkezi

FİZİKSEL ETKENLER

İNSAN SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FİZİKSEL ETKENLER ELEKTRO MANYETİK RAD. İYONİZDE EDEN (x GAMMA) İYONİZE ETMEYEN UV RADYASYON GÖRÜNÜR IŞINLAR INFRARED RADYASYON RADYO FREKANSLARI MİKRO DALGA BOYLULAR UZUN DALGA BOYLULAR PARTİKÜLER RADYASYON NÖTRONLAR İYONİZE EDEN ALFA IŞINLARI BETA IŞINLARI

İNSAN SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FİZİKSEL ETKENLER SES VİBRASYON BASINÇ ISI ULTRASES İŞİTİLİR SES İNFRASES LOKALİZE TÜM VÜCÜT VİBRASYONU ALÇAK YÜKSEK SICAK SOĞUK

Dr.Halim İşsever -İstanbul Tıp Fakültesi İş Sağlığı Bilim Dalı İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ Elektromanyetik radyasyonlar ve sağlık üzerine etkileri

Dr.Halim İşsever -İstanbul Tıp Fakültesi İş Sağlığı Bilim Dalı İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ Fiziksel özellikler Dalga özellikli radyasyonlar. Boşlukta aynı hızla yayılırlar. Bu hız ışık hızına eşittir. Saniyede 300.000 km. (3x10 10 cm/sn) Kuantum denen partiküller tarafından taşınırlar.

Dr.Halim İşsever -İstanbul Tıp Fakültesi İş Sağlığı Bilim Dalı İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ Sinüzoidal dalga ve özellikleri

Dr.Halim İşsever -İstanbul Tıp Fakültesi İş Sağlığı Bilim Dalı İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ Dalga boyu frekans arasındaki ilişki c = f x f= c / C= Işık hızı f: frekans : Dalga boyu

Dalga boyu frekans arasındaki ilişki Kısa dalga boyu Yüksek frekans Uzun dalga boyu Düşük frekans

Dr.Halim İşsever -İstanbul Tıp Fakültesi İş Sağlığı Bilim Dalı

Dr.Halim İşsever -İstanbul Tıp Fakültesi İş Sağlığı Bilim Dalı İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ Dalga boyu frekans ilişkisi

Elektromanyetik dalganın bileşenleri

İyonlaştırmayan radyasyon olarak da tanımlanan elektromanyetik radyasyon, enerjinin boşlukta elektrik ve manyetik alanlar şeklinde yayılmasıdır.

Bir elektromanyetik dalga ; maksimum değeri ile 0 değeri arasında salınan manyetik ve elektrik alanlar içerir. Bu alanların büyüklüğü bir ortalama değer veya tepe değerinin büyüklüğü ile belirlenir.

Elektromanyetik spektrum İyonize eden İyonize etmeyen

Raydo dalgaları 530-1605 KHz 88-108 MHz

Mikro dalga boyları

Elektromanyetik Spektrum

Elektromanyetik radyasyonun tanecik özelliği X ve Gama ışınları gibi kısa dalga boylu elektromanyetik dalgalar, madde ile karşılaştıklarında, dalga olmaktan çok partikülmüş gibi tepki görür ve gösterirler. Gerçekte bu dalgalar enerji demetleri olup kuantum veya foton adını alır.

Tanımlar Elektrik alan şiddeti (E) : Elektrik alanındaki bir elektrik yüküne etki eden vektörel kuvvet miktarı (Volt/metre) Manyetik alan şiddeti (H) : Manyetik akı yoğunluğunun ortamın geçirgenliğine oranı (Amper/metre) Elektromanyetik alan : Elektrik ve manyetik alan bileşenleri olan dalganın oluşturduğu alan Güç yoğunluğu (S): EM dalganın hareket doğrultusuna dik, birim alana düşen güç miktarı (Watt/m 2 )

Güç yoğunluğu 1 m 2 lik bir alandan geçen 1 W lık elektromanyetik dalganın güç yoğunluğu 1W /m 2 dir. Dr.Halim İşsever -İstanbul Tıp Fakültesi İş Sağlığı Bilim Dalı

Elektrik alanlar Voltajlardan meydana gelir Gücü (Volt/metre) olarak ölçülür Elektrikli cihazın anahtarı kapalı iken de meydana gelir. Alanın gücü kaynaktan uzaklaştıkça azalır Bina materyallerinin çoğu elektrik alanlarına karşı küçük çapta kalkandır Manyetik alanlar Mevcut akımlardan meydana gelir Gücü (amper/metre) olarak ölçülür Yaygın olarak EMA göstergesi mikrotesla ( T)veya militesladır (mt). Manyetik alanlar cihaz çalışır duruma geldiği zaman oluşur. Alanın gücü kaynaktan uzaklaştıkça azalır Manyetik alanlar materyaller tarafından zayıflatılmazlar

Çok düşük, orta ve yüksek frekanslı elektrik ve manyetik alanlar Çok düşük frekanslı alanlar : 300 Hz e kadar olan frekansa sahiptirler, elektrikli güç kaynakları ve elektrik kullanan cihazlar, gerilim hatları ana kaynaklarıdır. Orta frekans alanlar : (300 Hz-10 Mhz) Bilgisayar ekranı, alarm ve güvenlik cihazları ana kaynaklardır. Yüksek frekans alanlar : (10 Mhz-300 Ghz) Radyo,TV, Radar ve cep telefonu antenleri ve mikro dalga fırınlar ana kaynaklardır.

Düşük frekanslı manyetik alanlar, vücut içinde akımlar meydana getirmektedir. Bu akımların gücü dışarıdaki manyetik alanın yoğunluğuna bağlıdır. Eğer manyetik alan yeterli kadar büyük ise, bu akımlar sinir ve kasların uyarılmasına neden olur veya diğer biyolojik prosesleri etkileyebilirler.

IARC- Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı Manyetik alanlar (Extremely low frequency )- Grup -2B Elektrik alanlar (Extremely low frequency )- Grup -3 Statik elektrik ve manyetik alanlar- Grup -3 Group -2B- Şüpheli kanserojen- Grup 3- insanlara karşı kanserojen olduğu sınıflanılmayan ajanlar

Radyo frekanslarındaki zararlar Cep telefonlarının kullanım frekanslarındaki yükselme ve dalga uzunluklarının mikro dalga özelliği göstermesi bu günlerdeki tartışmayı daha da attırmıştır. Radyo frekanslarında elektromanyetik alanların ana biyolojik etkisi ısıtmadır.

Cep telefonlarında, dolayısı ile baz istasyonlarına kullanılan iletişim frekansları 900 Mhz: 0,9 Ghz, = 33,3 cm 1800 Mhz :1,8 Ghz, = 16,7 cm Mikrodalga fırınlar : 2,4 Ghz : =12,5cm

Bu frekanslarda bir elektromanyetik dalgaya maruz kalındığında ne kadar elektromanyetik enerji soğuruluyor?

SAR (Spesific Absorbsion Rate- Spesifik enerji soğurma hızı) Mikro dalga boylarında bir dalgaya maruz kalındığında, m gibi bir vücut kütlesinde soğurulan enerji hızı = m E 2 /p dir = dokunun iletkenliği p = dokunun yoğunluğu E = elektrik alan değeri E 2 /p ise dokunun SAR değeri Bu değer vücudun farklı yerlerinde farklı farklıdır.

SAR Birimi Watt/kg Vücudun 1 kg ının sıcaklığını 1 o C yükselten elektromanyetik enerji miktarıdır. ICNIRP ( International Comission for Non - Ionising Radiation Protection) SAR = 4 Watt/kg kabul etmiş. Mesleksek maruziyet = 0,4 watt /kg Genel halk (mesleksel maruziyetin 1/5 i) = 0,08 Watt/kg

Baz istasyonlarının çalışma prensipleri 60 W Güç yoğunluğu 100mW/m 2 5V/m: Elektrik alan 0,02 T : many. alana sahip Kule üzerine monte edilmiş biz baz istasyonundan yayınlanan ana ışın

Hücresel bilgi sistemleri Baz istasyonlarının kent içine hücresel bilgi sistemi ile yerleştirilmesi

Tablo 4. Türkiye de geçerli elektromanyetik radyasyon sınır değerleri GSM Operatörü Frekans Bandı Elektrik Alan Şiddeti (V/m) Tek bir cihaz için Ortamın toplamı için Manyetik Alan Şiddeti (A/m) Tek bir cihaz için Ortamın toplamı için A 900 MHz 10,23 41,25 0,027 0,111 B 900 MHz 10,23 41,25 0,027 0,111 C 1800 MHz 14,47 58,34 0,038 0,157 3G (Her Üç Operatör) 2100 MHz 15 61 0,04 0,16 Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu yönetmeliğinde ortamın toplamı için olan sınır değerler ile tek bir cihaz için olan sınır değerler birbirinden ayrılmıştır ve ortamın toplamı için olan sınır değerin %25 i alınarak tek bir cihaz için olan sınır değer belirlenmiştir. Buna göre baz istasyonlarının çalıştığı frekanslar için ülkemizde geçerli sınır değerler Tablo 4 deki gibidir

İki önemli nokta! 1) Manyetik alanın gücü tüm cihazlarda, cihazdan uzaklaştıkça hızlı bir şeklide düşmektedir. 2) Elektrikli cihazların çoğu vücuda çok yakın tutulmamalı 3) 30 cm uzaklıkta manyetik alanı değeri genel halk için verilen 100 T limit değerin den 100 kez daha düşük hale gelmekte.

Elektromanyetik alanlardan korunmak için öneriler Elektrikli aletlerin kendimizden mümkün olduğunca uzakta çalıştırılmalı. Etki mesafe ile ters orantılı, Kullanmadığımız aletler kapalı tutulmalı yada fişten çıkarılmalı, Araç telefonlarının antenleri araçların tepesinde olmalı,

Elektrikli saat, radyo baş ucumuzda olmamalı, kullanmak zorunda isek mümkün olduğunca uzakta olmalı, Yatağımız mümkün olduğunca EM alanlarda uzak olmalı, Yatak odasında TV ve radyo bulunmamalı,

Saç kurutma makinesinin elektrik alanı oldukça yüksek, sürekli kullanılmamalı aralıklar ile kısa süreli kullanılmalı, Mikrodalga fırın çalışırken en az 1 m, fotokopi makinesinden en az 50 cm uzakta durulmalı, Elektrikli tıraş makinesi tercih edilmemeli, jilet veya şarjlı olanlar tercih edilmeli,

TV ekranlarının ön ve arkasından 2 m uzakta durulmalı Çamaşır ve bulaşık makinesi çalışır iken yakınında durmamalı,

Mobil telefon kullanımı ve beyin tümörü riskini araştıran çalışmaların özeti Kaynak ICNIRP Envi.Healt Pers. 2004 Referans Çalışm a Tüm or tipi Maruziyet Mobil tel tipi/ OR-RR(%95 CI) popülasyonu (vaka/kontrol) değerlendirmesi süresi Hardell ve ark (1989) İsveç tüm tüm ör(209/425) sorgulam a form u Analog 1,0(0,7-14) (Vaka-kontrol) Acustic neurom a ve görüşm e 450-900Mhz 0,8(0,1-4,2) %16 >5 yıl Muscatt ve ark 2000 ABD- Mal. Beyin tüm sorgulam a form u Analog 0,9(0,6-1,2) (Vaka-kontrol) ayaktan hast (469/422) ve görüşm e 450-900Mhz Boston %5 >4 yıl Inskip ve ark-2000 ABD- Tüm tüm ör (782/799) sorgulam a form u Analog 0,9(0,7-1,1) (Vaka-kontrol) ayaktan hast Gliom a (489/799) ve görüşm e 450-900Mhz 1,0(0,7-1,4) Boston Meningloma (197/799) %8 >4 yıl 0,8(0,5-1,2) Pitsburg Acustic neuroma(98/799) 0,8(0,5-1,4) Muscatt ve ark 2000 ABD- Acustic neurom a(90/86) sorgulam a form u Analog 0,9 (Vaka-kontrol) ayaktan hast ve görüşm e 450-900Mhz New york %7 >3-6 yıl, Auvien ve ark-2002 Finlandiya Tüm tüm ör(389/1986) Üyelik bilgileri analog ort 1,3(0,9-1,8) (Vaka-kontrol) Gliom a(198/989) 2-3 yıl üyelik 1,5(1,0-2,4) Benin (129/643) Dijial <1 yıl üyelik 1,1(0,5-2,4) Salivar gland(34/170) 1,3(0,4-4,7) Hardell ve ark 2002 İsveç Tüm tüm ör( 1303/1303) sorgulam a form u analog 450-900 Mh1,3(1,0-1,6) (Vaka-kontrol) ve görüşm e m edyan 8 yıl dij. 1900 MHz medyan 3 yıl Hardell ve ark 2002 İsveç Acustic neurom a(159/422) sorgulam a form u Analog 3,5(1,8-6,8) (Vaka-kontrol) ve görüşm e Dijital 1,2(0,7-2,2) Johansen ve ark 20021982-1995 Tüm tüm ör(154) Abonelik süresi Analog 450-900MHzSIR 1,0(0,8-1,1) Kohort cep tel.abonelerigliom a(66) dijiral 15 yıllık takip0,9(0,7-1,2) Menigiom a(16) 0,9(0,5-1,4) Christansen ve ark 2004 Daim arka Acustik neurom a(106) populasyak kontrol(212) 0,9(0,51-1,6)

9 SORU CEVAPLANMALI! C E L L U L A R E X P O S U R E D O S E R E S P O N S E S T A T I S T I C S H U M A N R E P R O D U C I B L E A N I M A L P A T H O L O G Y E P I D E M I O L O G Y Kaynak : www.who.int/peh-emf/about/whatisemf

Kısa vadeli zararlar Kalp pilinin bozulma riski Yoğun stres ve yorgunluk Konsantrasyon bozukluğu, dikkati toplayamama Kulak çınlaması, kulaklarda ısınma Geçici işitme kayıplar Baş ağrısı, sersemlik hissi

Olası uzun vadeli zararlar Genetik yapıda bozulmalar Lenfoma Kan beyin bariyerinde zedelenme Kalp rahatsızlıkları Hafıza zayıflaması beyin tümörü riski Embriyo gelişiminin zarar görmesi Kadınlarda düşük riskinin artışı Kan hücrelerinde bozulmalar Bağışıklık sisteminde bozulma Hipertansiyon, Sperm sayısında azalmalar

Cep telefonu ile ilgili önemli noktalar Kaynak : Şeker S., Çerezci O: Radyasyon kuşatması.b.ü yayınları,2000

Cep telefonu görüşmeleri mümkün olduğunca kısa tutulmalı, Eğer kullanabileceğiniz sabit telefon hattı var ise o tercih edilmeli, Çocuklara zorunlu durumlar haricince cep telefonu kullandırılmamalı,

Cep telefon görüşmelerini kulaklık aracılığı ile yapılmalı. Kulaklık kullanmanın % 100 güvenli hale getirmediği bilinmeli, Cep telefonunu görüşme dışında ekstra özelliklerini kullanmaktan kaçınmalı,

Yaşamımızı kolaylaştıran bir cihazın sağlığımıza bazı yönlerden zararlı olabileceği unutulmamalı, Kendimize sınırsız konuşma olanakları tanımamalıyız,

İYONİZE EDEN RADYASYON

Yüksek dalga boyu Düşük frekans Düşük enerji Elektromanyetik Spektrum Alçak dalga boyu Yüksek frekans Yüksek enerji

Elektromanyetik Radyasyon Türlerinin Ortak Özellikleri 1) Hızları ışık hızına eşittir. 2) Geçtikleri ortama enerji transfer ederler(lineer enerji Transferi) 3) Maddeyi geçerken emilim ve saçılma nedeniyle yoğunlukları azalır. 4) Boşlukta yoğunlukları uzaklığın karesi ile ters orantılıdır.

Elektromanyetik Radyasyon Çeşitleri:

İyonlaştırıcı Radyasyon İnsanlar için potansiyel yarar yada zarar

İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları 1- Doğal Radyasyon Uzayda (Kozmik ışınlar) Doğal Radyoaktif Elementlerde (U 238, Radon) 2- Yapay Radyasyon X-ışınları, yüksek enerjili elektronlar Yapay Radyoaktif Elementler

USA ; Yıllık Background Radiation Maruziyeti - 360 mrem rem == röntgen equivalent in man, a unit of dose. 8% 8% 18% 55% 11% Radon (198 mrem) Internal Emitters (40 mrem) Cosmic (29 mrem) Terrestrial ((29 mrem) Man-Made (65 mrem)

İyonlaştırıcı Radyasyon Türleri X-ışınları -ışınları Alfa parçacıkları (He atomu tanecikleri) Beta ışınları( Elektronlar) Nötronlar(Çekirdek tanecikleri) partiküler

Dalgalar X-ray Partiküller Gamma-ray Enerjiyi kinetik enerji veya hareket halindeki kütle biçiminde taşıyan atomik partiküller Alfa-partikül: 2 proton + 2 nötron Beta-partikül: yüksek hızlı elektron

Tıpta Kullanılan Radyasyon Türleri X-ışınları -ışınları Beta parçacıkları Alfa parçacıkları

Tıpta Radyasyon Kullanımı Radyoloji Nükleer Tıp Radyasyon Onkolojisi Diğerleri Anjiografi Ünitesi Ameliyathane Acil Servis

Atom çekirdeği A KÜTLE NUMARASI(N+P) X Z ATOM NUMARASI

Atomun yapısı Protons Neutrons Electrons..atomların hepsi kararlı değil.. Kararlı olmayan atomlar : Radyoaktif atomlar..

Kararsız atomlar

2 proton ve 2 nötron. Helyum atomu Alfa 4 2 He

Alfa Your skin will stop it can t penetrate skin internal hazard stopped by paper found in soil, radon and other radioactive materials

Beta Yüksek enerjili elektron negatif yüklü.. -

Beta skin, eye and internal hazard stopped by plastic found in natural food, air and water

Gamma Radyasyonu Gamma ışın, X ışını gibi kısa dalga boyu Enerjisi yüksek, kütlesi yok.

Bazı atom çekirdeklerin yarılanma süresi Element İzotop Zaman Uranyum 238 U 4,5. 109. yıl Plütonyum 239 Pu 24.000 yıl Karbon 14 C 5730 yıl Tritium 3 H 12,36 yıl Sezyum 137 Cs 30 yıl Radyum 236 Ra 1622 yıl Radon 222 Rn 3,8 gün Fransiyum 223 Fr 22 dakika Toryum 223 Th 0,9 saniye Polonyum 84 Po 0,3 10-6 saniye

Alfa, beta, gama ışınlarının özellikleri

İYONLAŞTIRICI RADYASYONUN HÜCRE ÜZERİNE ETKİLERİ

Absorblanma Doz Birimi (Rad) : ışınlanan maddenin 1 kg ına 10-2 joule'iuk enerji veren radyasyon miktarıdır. Gray (Gy) : ışınlanan maddenin 1 kg ına1 joule'luk enerji veren radyasyon miktarıdır Doz Eşdeğeri (rem) : SI birimler sisteminde Doz Eşdegeri Birimi joule/kg olup bunun özel adı Sievert (Sv) dr ve 1 Sv. 1 Gy'lik X ve gamma ışını ile aynı biyolojik etkiyi meydana getiren herhangi bir radyasyon miktarı olarak tanımlanmıştır.

Fiziksel adım İyonize radyasyon enerjisinin canlı dokuya transferi sonucunda, dokuyu oluşturan atom ve moleküllerde meydana gelen iyonlaşma ve uyarılma, Kimyasal adım Hasar görmüş atom ve moleküller diğer hücresel yapılar ile reaksiyona girerek serbest radikallerin ortaya çıkması.. Biyolojik adım Organizmada radyasyonun etkisi ile oluşan bu tür moleküler değişiklikler, son kademe olan Biyolojik kademeyi başlatır

RADYASYONDAN KORUNMA PRENSİPLERİ

AMAÇ Yüksek dozlara bağlı kısa dönemde ortaya çıkan deterministik etkilerin ortadan kaldırılması, Düşük dozlara bağlı uzun dönemde ortaya çıkan, tahmin edilemeyen, stokastik etkilerin oluşma olasılığının kabul edilebilir seviyelere çekilmesi,

ALARA ALARA (ICRP, 1927, 26 no.lu yayın) (As Low As Reasonably Achievable) Mantıklı olarak alınabilecek en düşük doz Çünkü hiçbir radyasyon dozu tamamen güvenilir değildir.

KORUNMADA TEMEL PRENSİPLER UZAKLIK ZAMAN ZIRHLANMA AKTİVİTE

RADYASYON BİRİMLERİ AKTİVİTE IŞINLAMA ABSORBLANAN EŞDEĞER DOZ DOZ Curie Bq (Becquerel) Röntgen Coulomb/kg (c/kg) Rad Gray (Gy) Rem Sievert (Sv)

Aktivite Radyoaktif maddenin saniye başına gerçekleştirdiği bozunma sayısı CURIE (Ci): 1 sn de 3,7x10 10 bozunma BECKEREL (Bq): 1sn de 1 bozunma 1Ci = 3,7x10 10 Bq

Işınlama RONTGEN ( R ): 1 cm 3 havada bir elektrostatik yük birimi (2,5x10-4 coulomb )oluşturan X veya gama ışını miktarı

Absorbe Edilen Dozlar RAD (Radyasyon Absorbsiyon Dozu): Işınlanan maddenin 1 gramının absorbe ettiği enerji 100 Erg ise aldığı doz 1 RAD dır. GRAY ( Gy ): 100 RAD (1 Joule/kg)

Eşdeğer Dozlar REM: RAD ın biyolojik yapılardaki (memelilerdeki) karşılığı SIEVERT (Sv): Etkin eşdeğer doz birimi (Gray karşılığı). Bir doku veya organın 1 kg ında 1 joule luk enerji soğurulmasına karşılık gelen radyasyon dozu. 1 Sv = 100 Rem

RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ

Biyolojik hasara etki eden faktörler Radyasyonun Cinsi Miktarı Hızı Vücudun maruz kalan bölgesi Maruz kalan bölgenin büyüklüğü

RBE (Relatif Biyolojik Etkinlik) Farklı tiplerdeki iyonlaştırıcı radyasyonların eşit dozlarının aynı etkiyi göstermemesi Beta, X, Gama 1 RBE Alfa 10 RBE Nötron 20 RBE

Radyasyon enerjisinin hücre tarafından soğurulması Hücre Çekirdek İyonlaşma ve uyarılma Radyasyon XX XX DNA zincirinde kırılmalar Kromozomlar

Radyasyonun Biyolojik Etkileri DOLAYLI ETKİ DİREK ETKİ

Direk Etki Isı artışı, uyarılma, iyonizasyon Mutasyon, hücre ölümü

İndirek Etki Radyasyonun indirek etkisi atoma enerji transferi sonucu, serbest radikaller oluşturarak molekülün parçalanmasını kapsar.

İndirek Etki H 2 0 iyonize radyasyon H 2 0+ + e- H + OH H H 2 0H H 2 O 2 SERBEST RADİKALLER

SERBEST RADİKALLER Diş orbitallerinde paylaşılmamış elektron içeren son derece aktif kısa ömürlü moleküllerdir. Organizmada diğer molekülleri ile hızlı rekasiyona girerek onların yapısını değiştirirler.

Serbest radikallere karşı savunma mekanizmaları 1. Enzim savunması Sitokrom oksidaz Superoksiditdismutaz (SOD) Katalaz Glutatyon peroksidaz Glutatyon redüktaz 2. Serbest radikal tutucu antioksidanlar A,C, E vitamini Glutatyon Biyoflavanoidler

Serbest Radikaller Kritik hedefler lipid, enzim ve nükleik asit, protein,dna/rna Hücre fonksiyonlarının yitirilmesi, HÜCRESEL ÖLÜM

Deterministik Etkiler (Rastlantısal Olmayan) Hücre ölümü Etki eşik dozu yüksektir Sessiz evre genellikle kısa Doz yüksek olduğunda etki kesin Etkinin şiddeti doz ile artar Doz hızının etkiler üzerinde büyük bir tesiri var

Stokastik Etkiler (Rastlantısal) Kanser ve kalıtımsal etki Uzun sessiz evre Belli bir eşik dozu yok Meydana gelme olasılığı doz ile artar Şiddet derecesi doz ile artmaz Doz hızının risk üzerine küçük bir etkisi olabilir Kanser için birkaç yıllık, kalıtımsal etkiler için ise daha uzun sessiz evre mevcut

Yüksek Doz Radyasyonun Etkileri 1. Akut Etkiler (Akut Radyasyon Sendromu) 2. Kronik Etkiler

Yüksek Doz Radyasyonun Etkileri Akut Radyasyon Sendromu Birkaç dk. veya saat içinde çok yüksek doz radyasyona (100 RAD ve daha fazla) tüm vücudun maruz kalması

Yüksek Doz Radyasyonun Etkileri Uzun dönemde Kronik Etkiler Ciltte değişiklikler, yanıklar, dermatitler, kansere dönüşüm, Yaşamın kısalması, Fizyolojik yaşlanma sürecinin hızlanması, Lösemi ve diğer tümör sıklığında artış (8-10 yıl) Katarakt (5-10 yılda) Tirod kanseri (15-30 yılda)

Radiation - 1 msv/yr for 70 years Radiation 3.4 msv/yr for 30 years Manufacturing Government Agriculture Construction Mining and Quarrying Overweight by 20% Smoking 20 cigarettes a day Estimated Years Lost İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ Estimated Years of Life Expectancy Lost 7 6.5 6 5 4 3 2.7 2 1 0.76 0.83 0.9 0 0.09 0.13 0.12 0.15 Janice Brock University RPO Industry Type Or Activity

Risk in perspective Scenarios with one in million chance of death: A 5 hour flight by jet aircraft Cancer (Cosmic Rays) Living for 2 weeks in a granite building Cancer (radioactivity) Travelling 100 km by car Road Accident Travelling 1,000 km by air Accident Smoking 1-3 cigarettes Cancer & Lung Disease Drinking a half bottle of wine Liver & Other Disease Working as a Radiographer for 1 month Cancer (X-Rays) Working as a Radiologist for 2 weeks Cancer (X-Rays) Janice Brock University RPO

RADYASYON GÜVENLİĞİ MEVZUATI

YASA TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU (TAEK) KANUNU Resmi Gazete Tarih/ No: 13 Temmuz 1982/ 17753 Kanun No: 2690

TÜZÜK RADYASYON GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Resmi Gazete Tarih/ Sayı: 07.09.1985/ 18861

YÖNETMELİKLER RADYASYON GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarih/Sayı: 24.03.2000/23999 TIPTA TEDAVİ AMACIYLA KULLANILAN İYONLAŞTIRICI RADYASYON KAYNAKLARINI İÇEREN TESİSLERE LİSANS VERME YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarih/Sayı: 21.07.1994/21997

YÖNETMELİKLER GAMMA VE ELEKTRON DEMETİ IŞINLAMA TESİSLERİNİN GÜVENLİĞİ VE LİSANSLANMASI YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi/Sayı: 18.06.1994/21964 DİŞ HEKİMLİĞİNDE KULLANILAN RÖNTGEN CİHAZLARI LİSANSLAMA YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarih/Sayı : 12.09.1993/21666

YÖNETMELİKLER RADYOAKTİF MADDENİN GÜVENLİ TAŞINMASI YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi/Sayı : 10.09.1997/23106 NÜKLEER ve RADYOLOJİK TEHLİKE DURUMU ULUSAL UYGULAMA YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi/Sayı: 15.01.2000/23934

YÖNETMELİKLER ÖZEL İŞLEM GEREKTİRMEYEN RADYOAKTİF ATIKLARA İLİŞKİN YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarih/Sayı: 15.01.2000/23934

TAEK YASASI İLE Barışçıl amaçlarla Türkiye de atom enerjisinin kalkınma planlarına uygun olarak ülke yararına kullanılmasını sağlamak,,..,koordine etmek ve denetlemek yetkisi Türkiye Atom Enerjisi Kurumuna verilmiştir.

Lisans Yükümlülüğü Radyasyon Güvenliği Tüzüğü ve Yönetmeliği kapsamına giren radyasyon kaynaklarının imal, ithal ve ihraç edilmesi, alınması, satılması, taşınması, depolanması, bakımı, onarımı, kurulması, sökülmesi, değiştirilmesi, radyasyon kaynaklarıyla çalışılabilmesi ve her türlü amaçla bulundurulması ve kullanılması için Kurum dan lisans alınması zorunludur.

Çalışma Alanları Denetimli Alanlar: Radyasyon görevlilerinin giriş ve çıkışlarının özel denetime, çalışmalarının radyasyon korunması bakımından özel kurallara bağlı olduğu ve görevi gereği radyasyon ile çalışan kişilerin ardışık beş yılın ortalama yıllık doz sınırlarının 3/10 undan fazla radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri alanlardır. Denetimli alanlarda kişiler film veya cep dozimetresi kullanır.

Çalışma Alanları Gözetimli Alanlar: Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırlarının 1/20 sinin aşılma olasılığı olup, 3/10 unun aşılması beklenmeyen, kişisel doz ölçümünü gerektirmeyen fakat çevresel radyasyonun izlenmesini gerektiren alanlardır.

Radyasyon Uyarıcı İşaretler Radyasyona maruz kalınabilecek bölgelere görünebilecek şekilde konmalıdır.

Basic Safety Factors Keep exposures As Low As Reasonably Achievable (ALARA) Time - Keep exposure times to a minimum Distance - Inverse square law: by doubling distance from a source, exposure is dec by a factor of 4 Shielding wear lead, use lead wall 151

Shielding Basic Safety Factors 152

Çalışma Koşulları Çalışma Koşulu A: Yılda 6 msv den daha fazla etkin doza veya göz merceği, cilt, el ve ayaklar için yıllık eşdeğer doz sınırlarının 3/10 undan daha fazla doza maruz kalma olasılığı bulunan çalışma koşuludur. Çalışma Koşulu B: Çalışma Koşulu A da verilen değerleri aşmayacak şekilde radyasyon dozuna maruz kalma olasılığı bulunan çalışma koşuludur.

Resmi Gazete Tarihi: 05.07.2012 Resmi Gazete Sayısı: 28344 Sağlık Personeli b) Denetimli alanlar: Radyasyon görevlilerinin giriş ve çıkışlarının özel denetime, çalışmalarının radyasyondan korunma bakımından özel kurallara bağlı olduğu ve görevi gereği radyasyon ile çalışan kişilerin ardışık beş yılın ortalama yıllık doz sınırlarını 3/10 undan fazla radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri alanları,

d) Gözetimli alanlar: Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırlarının 1/20'sinin aşılma ihtimali olup, 3/10'unun aşılması beklenmeyen, kişisel doz ölçümünü gerektirmeyen fakat çevresel radyasyonun izlenmesini gerektiren alanları,

SAĞLIK HİZMETLERİNDE İYONLAŞTIRICI RADYASYON KAYNAKLARI İLE ÇALIŞAN PERSONELİN RADYASYON DOZ LİMİTLERİ VE ÇALIŞMA ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarihi: 05.07.2012 Resmi Gazete Sayısı: 28344 Radyasyon doz limitleri 2) Radyasyon kaynağı ile çalışan personelin maruz kalacağı etkin doz, göz merceği ve tüm vücut için ardışık beş yıl toplamında 100 msv i, herhangi bir tek yılda 50 msv i geçemez. Bu kurala aykırı olmayacak şekilde ayrıca; a) Etkin dozun ayda 2 msv i, b) El ve ayaklar için eş değer dozun aylık 50 msv i, c) En yoğun radyasyona maruz kalan 1 cm 2 lik alan referans olmak üzere cilt için eş değer dozun aylık 50 msv i,

Yıllık doz sınırları Radyasyon görevlileri için (2) Radyasyon kaynağı ile çalışan personelin maruz kalacağı etkin doz, göz merceği ve tüm vücut için ardışık beş yıl toplamında 100 msv i, herhangi bir tek yılda 50 msv i geçemez. Bu kurala aykırı olmayacak şekilde ayrıca; a) Etkin dozun ayda 2 msv i, b) El ve ayaklar için eş değer dozun aylık 50 msv i, c) En yoğun radyasyona maruz kalan 1 cm 2 lik alan referans olmak üzere cilt için eş değer dozun aylık 50 msv i, geçmesi halinde bu seviyeler, inceleme düzeyi doz seviyeleri olarak değerlendirilir..

Yıllık doz sınırları Toplum üyesi kişiler için etkin doz herhangi bir yılda 5 msv i, ardışık beş yılın ortalaması ise 1 msv i geçemez. El, ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 50 msv, göz merceği için 15 msv dir.

Kişisel dozimetre zorunluluğu Yıllık dozun, izin verilen düzeyin 3/10 unu aşma olasılığı bulunan Çalışma Koşulu A durumunda görev yapan kişilerin, kişisel dozimetre kullanması zorunludur.

Gebelik-Radyasyon Çocuk doğurma çağındaki radyasyon görevlilerinin maruz kaldıkları radyasyon dozunun mümkün olduğu kadar düşük düzeyde tutulması için gerekli önlemlerin alınması zorunludur.

Gebelik-Radyasyon Hamileliği belirlenmiş olan radyasyon görevlileri ancak gözetimli alanlarda çalıştırılır.

Sağlık Kontrolü Radyasyon görevlileri işe başlamadan önce sağlık raporu istenir, ayrıca hematolojik, dermatolojik ve hekim tarafından gerekli görülmesi halinde radyolojik tetkikleri yapılır.

Sağlık Kontrolü Denetimli alanlarda görev yapanların hematolojik tetkikleri yılda en az bir kez yapılır. Kurum tarafından gerekli görüldüğü hallerde ise bu süre kısaltılır ve raporları saklanır.

Radyoaktif atıklar Kapalı radyasyon kaynakları hiç bir şekilde radyoaktif atık olarak çevreye verilemez ve lisans sahibi tarafından Kuruma önceden yazılı olarak bilgi verilmeden bir başka resmi veya özel kişi yada kuruluşa devredemez.

Güvenlik şeridi dışında doz şiddeti 1mSv/saat (0,1mR/saat) olacaktır

Bakım-onarım Lisans sahibi radyoaktif madde içeren radyasyon kaynaklarının bakımı, onarımı, kurulması, sökülmesi ve değiştirilmesi için TAEK e yazılı olarak başvurur ve Kurumun onayı alınır.

Kayıt tutma ve saklama yükümlülüğü a) Personele İlişkin Kayıtlar b) Radyasyon Kaynaklarına İlişkin Kayıtlar c) Radyoaktif Atıklara İlişkin Kayıtlar d) Kazaya İlişkin Kayıtlar

SONUÇ Tıbben gerekli olmayan radyasyona izin verilmemeli ALARA Dikkatli, öngörülen kurallara uygun çalışılırsa toplum ve radyasyon görevlilerinin sağlığı riske atılmadan radyasyondan yararlanılabilir

GÜRÜLTÜ ve SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ 169

Ses ve fiziksel özellikleri 170

171

Ses günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçası, Müzik veya kuş ötüşü gibi hoş zevkleri tattırır, konuşarak anlaşabilmemizi sağlarken, kimi zamanda bizi tehlikelere karşı uyarır, Günlük yaşamda kullandığımız cihazlar hakkında kalite değerlendirmesi yapabilmemizi sağlar. 172

Sesin fiziksel özelikleri Sesin dalga boyu, hızı Sesin frekansı Sesin gücü, yoğunluğu Ses basıncı Ses yoğunluk düzeyi Ses basıncı düzeyi 173

SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Ses havada bir sinüzoidal dalga şeklinde yayılır 174

Frekans ve dalga boyu Frekans birim zamandaki dalga sayısıdır. Frekans, dalga boyuna bağımlı, dalga boyu ile ters orantılı bir özelliktir. Frekans = hız/ dalga boyu (f=c/ ) olarak ifade edilir. Dalga boyu ne kadar kısa ise birim zamana o kadar çok dalga sığar. Dalga boyu uzun ise frekans düşük Dalga boyu kısa ise frekans yüksektir. 175

SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ FREKANS Frekans birim zamandaki dalga sayısıdır. Frekans birimi Hertz (Hz) dir. Dalga boyu ne kadar kısa ise birim zamana o kadar çok dalga sığar. Dalga boyu uzun ise frekans düşük Dalga boyu kısa ise frekans yüksektir. 176

Sesin frekansı Frekans birimi Hertz (Hz). İnsan kulağı 20 ile 20.000 Hz. Arasında olan sesleri işitebilmektedir. Kulağımızın algılamadığı 20 Hz den az olan seslere infrasound 20.000 Hz üzerindeki seslere ultrasound denilmektedir. 177

Ses Basınç Düzeyi [db] İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ 140 120 100 İşitme Sınırları Acı Verme Eşiği Zarar Görme Riski 80 Müzik 60 Konuşma 40 20 0 İşitme Eşiği 20 50 100 200 500 1k 2k 5k 10k 20 k Frekans [Hz]

Ses Frekans Aralığı Infra Duyulabilir Ultra 0.02 0.2 2 20 200 2000 20.000 200K Hz Frekans

İnsan sesleri İnsan sesleri yaklaşık olarak 250-500 - 1000-2000 Hz'lik frekanslarda yer almaktadır. Erkek sesleri daha düşük frekanslarda (250-500 Hz), kadın sesleri ise daha yüksek frekanslarda (1000-2000 Hz) yer almaktadır. 180

Sesin hızı Sesin hava ve su gibi ortamlarda birim zamanda aldığı yoldur. Sesin yayıldığı veya içinden geçtiği ortamların elatisitesine, yoğunluğuna bağlı olarak değişir. Hız havada, suda veya diğer katı ortamlarda farklı farklıdır. 181

SES HIZI Sesin hava ve su gibi ortamlarda birim zamanda aldığı yol olarak tanımlanır. Sesin yayılma hızı içinde bulunduğu ortama (elatisite, yoğunluk) ve ortamın sıcaklığına bağlıdır. Hız havada, suda veya diğer katı ortamlarda farklı farklıdır. Hava : 0 C 332 m/s Hava : 20 C 344m/s Hava : 100 C 386 m/s Karbondioksit m/s 277 Hava : 344 m/s Alkol : 1213 m/s Su : 1463 m/s Altın : 1743 m/s Bakır : 3560 m/s Demir : 5130 8/6/2014 182

Sesin gücü Sesin kaynağından çevreye yayılan enerji anlamına gelir. Watt birimi ile ifade edilir. 183

Sesin yoğunluğu Ses gücünün birim zamanda birim alana düşen miktarını gösterir. (W/m2) Ses yoğunluğu bakımından kaynakla etkilene yer arasındaki uzaklık önemlidir. Gürültünün işitme eşikleri üzerindeki etkilerini değerlendirmede önemli bir özelliktir. 184

Ses basıncı Ses iletimi havadaki veya bulunduğu ortamdaki titreşimler ile olmaktadır. Sesin havayı titreştirmesi, havada basınç oluşturması demektir. Ses basıncı paskal ölçü (Pa) birimi ile değerlendirilmektedir. İşitme eşiği olan 10-12 W/m2 ses yoğunluğu 2x10-5 Pa kadar basınç oluşturur. 185

SİNUS DALGALARI Kaynak :Druzman

SİNUS DALGALARI Dalga Boyu λ (cm) Tepe Noktası Genlik-Şiddet - (dba) Temel Çizgi Çukur Noktası

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Sesin Hızı-V (cm/sn) (Sesin 1 saniyede aldığı yol) BASINÇ Şiddet (Genlik) Frekans-F (Hertz&1/sn) (Sesin 1 saniyedeki dalga sayısı) Dalga Boyu-λ (cm) B Periyot-T (t) S: Sıkışma-Max Basınç (Sinüs Tepe Noktası) S ZAMAN KONUM G G: Genleşme-Min Basınç (Çukur Noktası) G

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ SESİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ SESİN DALGA BOYU (λ) (cm) SESİN PERİYODU (T) (sn) SESİN FREKANSI (F) (1/sn & Hertz-Hz) Arka arkaya gelen iki sinüs tepe noktası arasındaki uzaklık. Bir dalga boyu için geçen zaman. Birim zamandaki (bir saniyedeki) dalga sayısı. Ses dalgaları boyuna dalgalardır. Titreşimle ortaya çıkan sıkıştırma dalgalarıdır. Ses dalgaları maddesel ortamlarda (katı, sıvı, gaz) hareket edebilir, ancak boşlukta hareket edemezler. Birim saniyedeki devir sayısı. Bir dalganın boyu arttığında frekansı azalır. İşitilebilir Frekanslar 20 20.000 Hz 20 Hz 20 khz Pratikte 4000 Hz üzeri frekanslara rastlanmaz.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ SESİN ŞİDDETİ Ses Şiddeti Ses Yoğunluğu Semptomatik Ses Gücü Ses Kaynağı Ses Basıncı Kuvvet Ses kaynağının maddesel bir ortamda oluşturduğu titreşimler «sıkışma ve genleşme dalgaları» Ses dalgalarının sıkışma ve gevşeme sırasında maddesel ortamda birim yüzeye uyguladığı kuvvetin nesnel olarak ölçülmesiyle elde edilen değer «Birim alana uygulanan ses kuvvet düzeyi» Newton/cm² (Bar) Newton «Kulağın 1 metre uzağındaki ses basınç düzeyi» Ses gücünün, belirlenmiş «birim zamanda, birim alana düşen miktarı» «Birim alandaki sesin yoğunluk düzeyi» «İnsan kulağının seslere verdiği logaritmik tepki» «Ses basıncı; kulağın ses kaynağına olan mesafesine de bağlıdır» db W/m² Newton*m/sn (Watt=W) Ses Basıncı «Ses Gücü» 1 Metre Uzaklık

Ses yoğunluk düzeyi Herhangi bir zamanda kulağımıza çok değişik frekans ve yoğunlukta sesler gelmektedir. Kulağımızdaki özellik dolayısı ile, kulağımız bu değişikliklere doğrusal değil, logaritmik olarak tepki vermektedir. Ses yoğunluğu ve basıncındaki değişim işitme eşiği değerine orantılı olarak logaritmik bir artış şeklinde ölçülür.

Ses yoğunluk düzeyi Ses yoğunluk değerinden logaritmik olarak türetilen değere Bell, günlük yaşamda Bell in onda biri anlamına gelen db değeri kullanılmaktadır. Yoğunluk düzeyi (db) = 10 log I/Io Io= referans ses yoğunluğu (işitme eşiği : 10-12 W/m2 I= değerlendirilen ses yoğunluğu 192

Ses basıncı düzeyi Ses yoğunluğu kullanılarak yapılan hesaplamaya benzer şekilde basınç değerleri kullanılarak ses basıncı düzeyi hesaplanır. Basınç düzeyi(db)= 10 log 10 (p/po) 2 = 20 log 10 (p/po) Po =referans ses basıncı ( 2x10-5 Pa) P = değerlendirilen ses basıncı 193

ENDÜSTRİDE GÜRÜLTÜ Dr.Halim İşsever 194

Ses basıncı oranı ile işitme şiddeti arasındaki ilişki P/Po db 10 20 100 40 1000 60 10000 80 Ses basıncı şiddeti oranı üstel arttığı halde, işitme şiddeti aritmetik olarak artmaktadır. 195

İşitme Basınç etkisi ile havada oluşan titreşim kulağa ulaştığında kulak zarını titreştirir. Zar titreşimleri orta kulaktaki kemikçiklere (incus, malleus ve stapez ) (çekiç örs-üzengi) ulaştırır. Kemikçikler aracılığı ile ses dalgaları iç kulağa iletilir. Bu şekilde iç kulaktaki (koklea) sıvı (endolenfa) titreşir ve sonunda kokleadeki tektorial membran üzerinde bulunan titrek tüylü hücreler titreşim hisseder. Tektorial membran üzerindeki titrek tüylü hücreler (hairy cells) titreşimi hisseder. Bu hücreler tarafından hissedilen ses işitme siniri (akustik sinir) aracılığı ile beyindeki temporal loba iletilir ve ses algısı oluşur. 196

Kulak İstanbul Tıp Dr.Halim İşsever 198

199

201

202

204

205

206

İstanbul Tıp Dr.Halim İşsever 207

ENDÜSTRİDE GÜRÜLTÜ İstanbul Tıp Fakültesi Dr.Halim İşsever 208

Frekans Ağırlık Eğrileri L p [db] Lin. D 0-20 -40 D B C A B + C A -60 10 20 50 100 200 500 1 k 2 k 5 k 10 k 20 k Frekans [Hz]

Eşdeğer Sürekli Ses Düzeyi, L eq L eq 10 log 10 1 T T 0 p t p 0 2 dt L p L eq Zaman T

L eq Ölçümü L p L eq Zaman

İnsan sağlığı açısından gürültünün tanımı Gürültü yapay olarak ortaya çıkan niteliği (frekansları farklı ses dalgasınınüst üste gelmesi ) ve niceliği bozulmuş arzu edilmeyen seslerdir(şiddetinin zararlı seviyelere ulaşması ). 212

db(a) İnsan kulağının en çok hassas olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle vurgulandığı bir ses değerlendirmesi birimidir. 213

GÜRÜLTÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ İşitme kayıpları göz önüne alınarak, gürültü ölçmeleri yapılacaksa, gürültü ölçme cihazları db(a)'ya göre kalibre edilmelidir. Gürültü ölçme cihazında db(a) değeri, insan kulağının duyma eğrisine en yakın değerleri ifade eder. Bir işyerinde, sekiz saatlik çalışma süresince toplam gürültü düzeyi ölçülmeli ve iyi bir frekans analizi yapılmalıdır. 8/6/2014 214

GÜRÜLTÜ [A skalası ölçümü] [A skalasındaki ölçme, insan kulağının duyduğu değerdir.

Eşdeğer Gürültü Seviyesi (Leq): Verilmiş bir süre içinde süreklilik gösteren ses basınçlarının ortalama değerini veren db(a) biriminde bir gürültü ölçeğidir. Simgesi Leq olup aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır İstanbul Tıp Dr.Halim İşsever 216

Gürültü türleri Kararlı gürültü : Sürekli olarak aynı düzeyde gürültüyü tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Kararsız gürültü : Ses basıncı düzeyi zaman zaman iniş ve çıkışlar göstermektedir Aralıklı gürültü : Belirli aralıklar ile çalışan motorun çıkardığı Darbe gürültüsü : Çekiç veya pres makinelerinin çıkardığı gürültü 217

GÜRÜLTÜ AYNI ORTAMDA VE EŞİT İKİ GÜRÜLTÜ KAYNAĞININ TOPLAM GÜRÜLTÜ DÜZEYİ BİRİNCİ SES KAYNAĞI (db) İKİNCİ SES KAYNAĞI (db) TOPLAM SES DÜZEYİ (db) 2 2 5 3 3 6 4 4 7 5 5 8 10 10 13 20 20 23 50 50 53 70 70 73 80 80 83 90 90 93 100 100 103 110 110 113 Toplam Gürültü Düzeyi = Birinci Ses Kaynağı + 3

GÜRÜLTÜ AYNI ORTAMDAKİ FARKLI İKİ GÜRÜLTÜ KAYNAĞININ TOPLAM GÜRÜLTÜ DÜZEYİ 1. Ses Kaynağı 2. Ses Kaynağı İki Kaynak Farkı Eklenecek db 10 10 0 3.0 15 13 2 2.6 20 17 3 1.8 25 21 4 1.5 30 25 5 1.2 50 44 6 1.0 60 53 7 0.9 70 62 8 0.8 90 80 10 0.4 100 88 12 0.3 120 106 14 0.2 130 114 16 0.1 (Yüksek Ses Kaynağı Düşük Ses Kaynağı) / (Farka Karşılık Gelen + Yüksek Ses)

Gürültüye bağlı sağlık sorunları Endüstriyel işitme kayıpları Yorgunluk baş ağrısı ve kafada sersemlik Gürültüye bağlı hipertansiyon Erkeklerde libido azalması Kadın çalışanlarda çeşitli şikayetler Konsantrasyon zayıflığı Gürültülü ortamda kaza riskinin artması 220

Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Psikolojik Etkiler: Davranış bozuklukları, öfkelenme, genel rahatsızlık duygusu, sıkılma Fiziksel Etkiler: Geçici veya kalıcı işitme hasarları Fizyolojik Etkiler: Vücut aktivitesinde değişiklikler, kan basıncında artış, dolaşım bozuklukları, solunumda ve kalp atışlarında hızlanma, ani refleksler. Performans Etkileri: İş veriminde azalma, konsantrasyon bozukluğu, 221

Gürültüye bağlı işitme kayıpları Uzun süreli şiddetli gürültüye (85 db üstü) maruz kişilerde iki tür de işitme kaybı oluşmaktadır. Geçici İşitme kayıpları Sürekli işitme kayıpları 222

ENDÜSTRİDE GÜRÜLTÜ İstanbul Tıp Fakültesi Dr.Halim İşsever 223

Gürültünün göreceli değerlendirilmesi Gürültü seviyesi(db) Çevresel kaynak İnsan konuşması 140 Siren _ 120 Jet kalkışı _ 110 Perçin makinesi _ 110 Havalı çekiç Kulağa bağırmak 90 Metro 60 cm den bağırarak 80 Vakum temizleyici _ 70 Geniş çevre yolu Yüksek sesle konuşma 50 Yol trafiği Normal konuşma 30 Kütüphane Yumuşak tonda fısıltı 20 Radyo stüdyosu _ 0 İşitme eşiği _ 224

Geçici işitme kayıpları Uzun süre gürültüye maruz kaldıktan sonra ortaya çıkan ve belirli bir süre dinlendikten sonra ortaya çıkan işitme kayıplarıdır. Geçici işitme kaybının ortadan kalkabilmesi için maruz kalınan sürenin karesi veya 10 katı bir sürenin gerekli olduğu çeşitli literatürlerde belirtilmektedir. 225

Sürekli işitme kayıpları Gürültülü ortamlarda çalışan kişilerin anılan bu sürelere sahip olması çalışma yaşamında mümkün olmamaktadır. 8 saatlik çalışma sonunda 16 saatlik dinlenme sürelerine sahip çalışanlarda bu işitme kayıpları yığılmalı şekilde oluşarak sürekli işitme kayıplarını oluştururlar. 226

Sürekli işitme kayıpları Tekrarlı bir şekilde ve çok uzun süre işitme reseptörleri üzerine gelen bu fiziksel enerji, reseptörlerin bozulmasına, sinirsel iyileşemez tipteki kayıpların oluşmasına neden olur. Kulağımızın en hassas olduğu frekans bölgesi 4000 Hz lik frekans bölgesidir. 227

228

SAF SES ODİOMETRİSİ İŞİTİLEBİLİR FREKANS ARALIĞI «Kullanılan odiometri aygıtlarında hava-kemik yolu eşitleri birbirine çakışacak tarzda kalibre edilmiştir.» 20 250 500 1000 2000 3000 4000 6000 8000 10000 20000 KULAĞIN EN DUYARLI OLDUĞU FREKANSLAR Konuşma Frekansları E:500-1000/K:1000-2000 İlk Kayıp En Hassas 4000 Yaşlılığa bağı işitme kayıpları yüksek frekanslardan düşük frekanslara doğru olur. Odiometrik Testlerde Kullanılan Frekanslar Odiometrik Testlerde kulağa gönderilen sesin şiddeti 0-110 db(a) aralığındadır.

Cüneyt xxxx 4 Yıl Çubukhadde Hz db -5 05 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 250 500 1000 2000 4000 8000 sağ db 10 10 15 20 45 5 sol db 15 15 20 25 55 30 İstanbul Tıp Fakültesi Dr.Halim İşsever 230

Hasan xxxx 4 Yıl Çubukhadde Hz db -5 05 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 250 500 1000 2000 4000 8000 sağ db 10 15 15 20 75 65 sol db 20 15 20 30 70 70 İstanbul Tıp Fakültesi Dr.Halim İşsever 231

2010 Yılı SSK İstatistikleri (Fiziksel Etkenlerle oluşan meslek hastalıkları) E Grubu- Group E Erkek Kadın Topla m E-1 63 İyonlayıcı Işınlarla Olan Hastalıklar Diseases caused by ionizing radiations E-2 64 Enfraruj Işınları İle Katarakt E-3 E-4 E-5 E-6 A E-6 B E-6 C E-6 D E-6 E E-6 F Cataracts caused by heat radiation 65 Gürültü Sonucu İşitme Kaybı (Akustik Çentik) Hearing impairment caused by noise (Acustic slot) 66 Hava Basıncındaki Ani Değişmelerle Olan Hastalıklar(Polinöropati) Diseases caused by atmospheric compression or decompression (polyneuropathy) 67 Titreşim Sonucu Kemik-Eklem Zararları Ve Anjönöratik Bozuklukları Osteoarticular diseases of the hands and wrists caused by mechanical vibration 68 Sürekli Lokal Baskı Sonucu Artiküler Bursaların Hastalıkları Diseases of articulare bursitis resulting from continious local pressure 69 Aşırı Yükleme Sonucu Veter, Veter Kılıfı Ve Periost Hastalıkları Veter, veter case and periost diseases due to over looding 70 Maden Ocağı Ve Benzeri İşyerlerindeki Meniskus Zararları Meniskus diseases in mining sites and so 71 Fazla Zorlama Sonucu Vertebra Prosesuslarının Yırtılması Tearing of vertebal processis due to over forcing 72 Sürekli Lokal Baskı Sonucu Sinir Felçleri Neural paralyses due to continous local pressure 73 Kas Krampları Muscular cramps E-7 74 Maden İşçileri Nistagmusu Toplam Tota l Miners nystagmus 0 0 0 0 0 0 13 0 13 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 2 0 0 0 7 0 7 14 0 14 2 0 2 0 0 0 232 514 19 533

233

İŞİTME KAYBI DERECESİ SINIFLANDIRMASI 10-26dB 27-40 41-55 56-70 71-90 91 ve üstü Normal işitme Çok hafif derecede İK Hafif Orta İleri Çok ileri Saf ses ortalaması (500-2 khz.)

Gürültünün sağlık etkilerinden korunma önlemleri Gürültüye bağlı işitme kayıpları bir meslek hastalığı olduğuna göre meslek hastalıklarına korunma önlemleri burada da geçerli olmaktadır. Teknik koruyucu önlemler Tıbbi koruyucu önlemler Organizasyona ait önlemler. 235

Teknik koruyucu önlemler. Kaynakta ve çevrede alınabilecek teknik koruyucu önlemler Kişisel koruyucu önlemler olmak üzere iki grupta incelenmektedir. 236

Kaynakta ve çevrede alınabilecek önlemler. Makine bakımlarının yapılması Makine çalışma hızının düşürülmesi Makineleri susturucu cihazlar Çarpan yüzeylerin mümkün ise sert plastikten yapılmış malzeme ile kaplanması Duvarların sesi absorbe eden malzeme ile kaplanması Gürültü kaynağı olan makinenin kapatılması ve çevreden ayrılması. 237

Kişisel koruyucu önlemler Bu tip önlemler, gürültüde çalışan insanların gürültüden korunabilmelerini için kulak tıkaçları (earplug) ve kulak kepçesinin üzerine takılan (earmuff) kulaklıkları (Kulak manşonu) içermektedir. Kulak tıkaçları 10-20 db lik bir azalma sağlar iken, kulak manşonlarının koruyuculuğu daha fazladır. Algılanan ses düzeyinde 30-40 db lik bir azalma sağlamaktadır. 238

239

Tarama odyometresi 240

KULAK KORUYUCULARI-KULAKLIKLAR 241

KULAK TIKAÇLARI 242

İstanbul Tıp Dr.Halim İşsever 243

Şekil'de her iki koruyucu cihazın kullanım şekli ile gürültünün azaltılması konusunda sağladıkları avantajı gösterir eğri görülmektedir. İstanbul Tıp Fakültesi Dr.Halim İşsever 244

Tıbbi koruyucu önlemler İşe giriş muayeneleri : Gürültü riskini taşıyan işlerde çalışan kişilerin işitmeleri tam bir odyometrik muayeneden geçirilmeli. Hipertansif olanlar ve risk grubu oluşturanlar belirlenmelidir. Periyodik muayeneler : Belirli aralıklar ile yapılan odyometrik muayeneler. 4000-8000 Hz lik işitme frekanslarında yapılan odyometrik muayeneler ile işitme kayıpları erken dönemde saptanır. İşçi ve İşverene yönelik sağlık eğitimi : Mevzuat ve kulak koruyucuların sürekli kullanımı 245

Organizasyona ait önlemler Gürültüden oluşan işitme kayıpları belirli dinlenme süreleri sağlanır ise önlenebilir. İşitme kayıplarının oluşmaması için literatürde kabul edilen limit değer 90dB(A) için 8 saattir. Bu süre bir grup standarda göre 3 db, bir grup standarda göre ise 5 db dir. Yani gürültü seviyesi 95 db olduğu zaman maruz kalma süresi 4 saat, 100 db olduğu zaman ise 2 saate inmektedir. Uygulama tamamen kuramsal olup, pratikte pek tercih edilen bir yol değildir. 246

Organizasyona yönelik önlemler 247

Konu ile ilgili mevzuat Gürültü kontrol yönetmeliği-çevre bakanlığı Meslekte kazanma gücü ve maluliyetin hesaplanması Yönetmeliği 2008 Gürültü yönetmeliği (6331 İş SG kanunu) 248

ÇALIŞANLARIN GÜRÜLTÜ İLE İLGİLİ RİSKLERDEN KORUNMALARINA DAİR YÖNETMELİK Resmi Gazete Tarihi:28.07.2013 Resmi Gazete Sayısı:28721 249

a) En yüksek ses basıncı (Ptepe): C-frekans ağırlıklı anlık gürültü basıncının tepe değerini, b) Günlük gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8saat) [db(a) re. 20 μpa]: TS 2607 ISO 1999 standardında tanımlandığı gibi en yüksek ses basıncının ve anlık darbeli gürültünün de dahil olduğu A-ağırlıklı bütün gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik bir iş günü için zaman ağırlıklı ortalamasını, c) Haftalık gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8saat): TS 2607 ISO 1999 standardında tanımlandığı gibi A-ağırlıklı günlük gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik beş iş gününden oluşan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalamasını, 250

Maruziyet Değerleri ve İşverenlerin Yükümlülükleri Maruziyet eylem değerleri ve maruziyet sınır değerleri MADDE 5 (1) Bu Yönetmeliğin uygulanması bakımından, maruziyet eylem değerleri ve maruziyet sınır değerleri aşağıda verilmiştir: a) En düşük maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 80 db(a) veya (Ptepe) = 112 Pa [135 db(c) re. 20 μpa](20 μpa referans alındığında 135 db (C) olarak hesaplanan değer). b) En yüksek maruziyet eylem değerleri: (LEX, 8saat) = 85 db(a) veya (Ptepe) = 140 Pa [137 db(c) re. 20 μpa]. c) Maruziyet sınır değerleri: (LEX, 8saat) = 87 db(a) veya (Ptepe) = 200 Pa [140 db(c) re. 20 μpa]. 251

2) Maruziyet sınır değerleri uygulanırken, çalışanların maruziyetinin tespitinde, çalışanın kullandığı kişisel kulak koruyucu donanımların koruyucu etkisi de dikkate alınır. (3) Maruziyet eylem değerlerinde kulak koruyucularının etkisi dikkate alınmaz. (4) Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde, maruziyet sınır değerleri ile maruziyet eylem değerlerinin uygulanmasında günlük gürültü maruziyet düzeyi yerine, haftalık gürültü maruziyet düzeyi kullanılabilir. Bu işlerde; a) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi, 87 db(a) maruziyet sınır değerini aşamaz. b) Bu işlerle ilgili risklerin en aza indirilmesi için uygun tedbirler alınır. 252

3) İşyerinde en yüksek maruziyet eylem değerlerinin aşıldığının tespiti halinde, işveren; a) Bu maddede belirtilen önlemleri de dikkate alarak, gürültüye maruziyeti azaltmak için teknik veya iş organizasyonuna yönelik önlemleri içeren bir eylem planı oluşturur ve uygulamaya koyar. b) Gürültüye maruz kalınan çalışma yerlerini uygun şekilde işaretler. İşaretlenen alanların sınırlarını belirleyerek teknik olarak mümkün ise bu alanlara girişlerin kontrollü yapılmasını sağlar. (4) İşveren, çalışanların dinlenmesi için ayrılan yerlerdeki gürültü düzeyinin, bu yerlerin kullanım şartları ve amacına uygun olmasını sağlar. (5) İşveren, bu Yönetmeliğe göre alınacak tedbirlerin, Kanunun 10 uncu maddesi uyarınca özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumlarına uygun olmasını sağlar. 253

MARUZİYET SINIR VE ETKİN DEĞERLERİ En Yüksek Maruziyet Sınır Değeri Aşılmaması gereken gürültü değeridir. Günlük/Haftalık >=87 85 Maximum Ortam Gürültüsünü Düşürme KKD koruyuculuğu dikkate alınır. En Yüksek Maruziyet Eylem Değeri Günlük/Haftalık >=85 Zarar Kulak Koruyucu Kullandırma 80-85 KKD koruyuculuğu dikkate alınmaz. En Düşük Maruziyet Eylem Değeri Günlük/Haftalık >=80 Kulak Koruyucu Bulundurma Yasal Kavramlar Sınır-Etkin Değerler Yapılacak İşlemler Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edilmesi durumunda, maruziyet sınır ve etkin değerlerinde günlük maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir.