FİNANSAL HESAPLAMALAR

FİNANSAL HESAPLAMALAR Finansal değerlendirmelerin tutarlı ve karşılaştırmalı olabilmesinin yanı sıra kullanılan kaynakların maliyet, yapılan yatırımların alternatif getiri analizlerini yapabilmek amacıyla; finansal matematik, paranın zaman değeri ve faiz hesaplamalarının bilinmesi önem kazanmaktadır. Ayrıca mesleki olarak, Finansal işlemlerin yanı sıra Muhasebe/Finansal Raporlama Standartlarının uygulamalarında da sık sık finansal hesaplamalarla karşı karşıya kalacağız. Bu sunumda, genel olarak finansal hesaplamalar ve mesleki uygulamalarımızdan örnekleri Excel Çözümleri eşliğinde verilecektir.

Paranın Zaman Değeri Paranın zaman değeri, gelecekte elde edilecek paranın bugün eldeki aynı miktardaki parayla eşdeğerde olmadığını ifade eder. Bugün sahip olunan 1 TL gelecekte elde edilecek olan 1 TL'den daha fazla değerde olacaktır. Sahip olunan paranın bugünkü kullanım hakkından vazgeçilmesinin bedeli, paranın zaman değerinden kaynaklanmaktadır. Örneğin, cari faiz oranının yıllık %15 olduğu bir ortamda, 100 lirasını çeşitli yatırımlarda değerlendiren bir kişi bir yılın sonunda en az 115 TL'sına sahip olabilecektir. Buradaki, 15 TL paranın zaman değerini göstermektedir. Zaman tercihinden doğan paranın zaman değeri, enflasyon nedeniyle paranın satın alma gücünün düşmesinden farklı bir kavramdır. Çünkü enflasyon olsun veya olmasın paranın zaman değeri vardır. Başka bir ifadeyle, enflasyon sıfır bile olsa zaman tercihini yansıtan bir bedel söz konusudur.

Faiz Faiz; Borç alanın, borç verene (kreditöre) belirli bir dönem için finansal kaynakları kullanma karşılığı ödediği fiyattır (kiradır). Faiz Hesaplamalarına girmeden önce faiz ile ilgili temel kavramları ve sınıflandırmaları gözden geçirmekte fayda vardır; Nominal Faiz Oranı; İşleme konu olan veya finansal varlığın üzerinde yazılı olan faiz oranıdır.

Faiz - Reel Faiz Reel Faiz Oranı; Elde edilen kazancın enflasyon oranı göz önüne alınarak düzeltilmesiyle bulunur. Reel Faiz Oranı Formülü: RFO = ((1+Faiz oranı) / (1+Enflasyon Oranı))-1 Örnek: Tasarruf Sahibi 100 TL sını 1 yıl vadeli %20 nominal faizli devlet tahviline yatırmıştır. Beklenen enflasyon oranı %14 olduğuna göre, reel getiri oranını hesaplayınız. Çözüm: RFO= ((1+0,20)/(1+0,14))-1 = 0,0526 = % 5,26 dır.

Faiz - Reel Faiz Reel Faiz Oranı; nominal faiz oranından enflasyon oranının çıkarılmasıyla bulunamaz. Az önceki örneği tekrar değerlendirelim; RFO= ((1+0,20)/(1+0,14))-1 = 0,0526 = % 5,26 Vade Sonu Dönen Değer = 100*%20 = 120 TL Enflasyonlu Ana Para = 100*%14 = 114 TL Fark = 120-114 = 6 TL Bugünkü değeri 100 TL olan varlığımız vade sonunda enflasyon nedeniyle değer yitirecek ve vade sonunda ana paramız 114 TL olacaktır. Bu durumda; 114 TL * 1,0526 = 120 TL ye ulaşır.

Faiz Efektif Faiz Oranı Efektif Faiz Oranı; vade uzunluklarının bir yıldan kısa olması durumunda bileşik faiz kullanılarak hesaplanan faiz yöntemidir ve gerçekleşen faiz olarak da adlandırılır. Yılda bir kez hesaplanan yıllık nominal faiz, yıllık efektif faize eşittir. Faiz yıldan daha kısa süre hesaplandığında efektif faiz, nominal faizden yüksek olur. Nominal faiz sabitken yıl içinde faiz hesaplama sıklığı arttıkça yani kısa süreli vadeli hesap açtırıldıkça yıllık efektif faiz de artar. Efektif Yıllık Faiz Oranı Formülü: (1+i) = (1+(r/m)) m i: Efektif Faiz Oranı r: Yıllık Nominal Faiz Oranı m: Bir yıl içerisindeki faiz dönemi sayısı

Faiz Efektif Faiz Oranı

Basit Faiz Basit Faiz, kısa vadeli enstrümanların faiz hesaplamalarında kullanılmaktadır. Basit faiz ana para üzerinden hesaplanır, faizin tümü vade sonunda ödenir ve faize faiz kazanma söz konusu olmaz. Faiz oranları genellikle yıllık olarak belirlenir. Faiz hesabında, bir yıl 365 gün olarak kabul edilmektedir. Ülkemizdeki uygulamalarda, kredi faizlerinin hesabında 360 gün, mevduat ve diğer faiz hesaplamalarında ise bir yıl 365 gün olarak hesaplamalarda kullanılmaktadır. Basit faiz tutarı aşağıdaki gibi hesaplanır: Basit Faiz = Anapara * Faiz Oranı * Süre Basit faiz genellikle kısa zaman aralıkları için geçerlidir. Bankaya yatırılan kısa vadeli mevduat, açık hesaplar, mevduat sertifikalarının getirileri basit faize göre hesaplanmaktadır. Ayrıca, 13-26 haftalık vadeye sahip hazine bonoları hesaplamaları basit faize göre (iskonto) yapılmaktadır. Eğer vade gün cinsinden ve faiz oranı yıl cinsinden verilmişse, bu durumda günü yıla çevirmek gerekmektedir. Gün sayısının 360 sayısına bölünmesi normal, 365 sayısına bölünmesi tam faiz hesaplaması olarak adlandırılmaktadır.

Basit Faiz

Excel Formül Açıklaması

Basit İskonto Genel olarak iskonto, vadesinden önce ödenen bir para üzerinden yapılan kesintidir.. Basit iskonto, basit faizle ilgili bir kavramdır. Nakit iskonto ticari işletmeler arasında kullanıldığı gibi hazine bonosu benzeri iskonto esasına göre satılan finansal varlıkların değerinin tespit edilmesinde de kullanılmaktadır. İşletmeler nakde ihtiyaçları olduğunda senedin vadesini beklemeyebilir. Bu gibi durumlarda işletme elindeki senetleri bir finans kurumuna iskonto ettirerek vadesinden önce paraya dönüştürmüş olur. Finans kurumu senetleri iskonto ederken, piyasada geçerli faiz oranlarını kullanır. Günlük dilde iskonto yerine kırdırma kavramı da kullanılmaktadır. Senetlerin iskonto işleminde üç tarihle karşılaşıyoruz. Bunlar; i) senedin düzenlendiği tarih, ii) senedin kırdırıldığı tarih (Senedin değerlemeye tabi tutulduğu tarih), iii) senedin vade tarihidir. İskonto tutarı senedin vade değeri üzerinden hesaplanıyorsa bu yönteme dış iskonto yöntemi ya da banka iskonto yöntemi denir. Bu yöntemde gerçek iskonto oranı, uygulanan iskonto oranından daima daha yüksektir. İskonto tutarı senedin peşin değeri üzerinden hesaplanıyorsa bu yönteme de iç iskonto yöntemi denir.

Basit İç İskonto İç iskonto yönteminde iskonto tutarı, daha önce ifade edildiği gibi peşin değer (değerleme günündeki değer) üzerinden hesaplanır. Bir bononun nominal değeri bononun üzerinde yazılı ve sabit olmakla birlikte peşin değeri günden güne değişir. Basit iç iskontoda peşin değer aşağıdaki gibi hesaplanır: Peşin Değer = Nominal Değer/(1+İskonto Oranı*Kalan Süre) Basit iç iskontoda iskonto tutarı aşağıdaki gibi hesaplanır: İT= ND-((ND*360)/((İskonto Oranı*Kalan Gün)+360))

Basit İç İskonto

Basit Dışİskonto İskontonun senedin vade değeri üzerinden yapılmasına dış iskonto denir. İskonto tutarı borcun vade değeri ile senedin paraya dönüştürüleceği gündeki değeri arasındaki fark kadardır. Basit Dış iskontoda peşin değer aşağıdaki gibi hesaplanır: Peşin Değer = Nominal Değer*(1-İskonto Oranı*Kalan Süre)

Basit Dışİskonto

Alacak ve Borç Senetlerinin Reeskontu Reeskont terimi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından; İskonto edilmiş, diğer bir deyişle bir bedel karşılığı (iskonto) el değiştirmiş olan kıymetlerin yeniden bir bedel karşılığı (re-iskonto) el değiştirmesi şeklinde tanımlanmıştır. Reeskont; alacak ve borç senetlerinin değerlemesinde kullanılan bir yöntemdir. Alacak senetlerinin değerlemesi, Vergi Usul Kanunu nun 281. maddesinde açıklanmıştır; "Alacaklar mukayyet değerleriyle değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit alacaklar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır. Vadesi gelmemiş olan senede bağlı alacaklar değerleme gününün kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde, senette faiz nispeti açıklanmış ise bu nispet, açıklanmamışsa Cumhuriyet Merkez Bankası nın resmi iskonto haddi uygulanır. Bankalar ve bankerler ile sigorta şirketleri alacaklarını ya Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddi ile, değerleme günü kıymetine irca ederler.

Alacak ve Borç Senetlerinin Reeskontu Borç senetlerinin değerlemesi ise Vergi Usul Kanunu nun 285. maddesinde açıklanmıştır; Borçlar mukayyet değerleriyle değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır. Vadesi gelmemiş olan senede bağlı borçlar değerleme günü kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde senette faiz nispeti açıklanmışsa bu nispet, açıklanmamışsa Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddinde bir faiz uygulanır. Banka ve bankerler ile sigorta şirketleri borçlarını, Cumhuriyet Merkez Bankasına resmi iskonto haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddiyle, değerleme günü kıymetine irca ederler.

Alacak ve Borç Senetlerinin Reeskontu Vergi Usul Kanunu nun 285. maddesi, ayrıca, alacak senetlerini değerleme gününün kıymetine irca eden mükelleflerin, borç senetlerini de aynı şekilde işleme tabi tutmak zorunda olduklarını belirtmiştir. Vergi Usul Kanunu nun 280. Maddesinde yabancı para cinsinden alacak ve borçların değerlemesine değinilmiştir; Yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır. Bu madde hükmü yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir. Bunlardan vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar, bu Kanunun 281 ve 285 inci maddeleri uyarınca değerleme günü kıymetine irca edilebilir. Ancak senette faiz oranının yazılı olmadığı durumlarda değerleme gününde geçerli olan Londra Bankalar Arası Faiz Oranı (LİBOR) esas alınır.

Alacak ve Borç Senetlerinin Reeskontu Bir alacak veya borcun reeskonta tabi tutulabilmesi için aşağıdaki koşulları sağlaması gerekir; 1. Alacak veya borcun senede bağlı olması gerekir. 2. Senedin vadeli olması gerekir. 3. Değerleme gününde senedin vadesinin gelmemiş olması gerekir. 4. Alacak senetlerinin gelir yaratıcı veya hasılat unsuru olması gerekir. 5. Alacak veya borç senedinin aktife kayıtlı olması gerekir. Sermaye Piyasası Kanunu nun Seri XI, No:1 tebliğinin 26. Maddesi ise alacak ve borçların değerlemesi konusuna şu şekilde değinilmiştir; Alacaklar ve borçlar bilançoda mukayyet (kayıtlı) değerleri ile gösterilir. Ancak, avans, depozito ve teminat niteliğinde olanlar hariç olmak üzere, senetli alacak ve borçlar (vadeli çekler ve poliçeler dahil) ile 3 aydan daha uzun vadeli senetsiz alacak ve borçların reeskont işlemine tabi tutulması şarttır. Reeskont işleminde, söz konusu alacak ve borçlar için öngörülen faiz oranı, bu yoksa Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının iskonto oranı uygulanır.

Alacak ve Borç Senetlerinin Reeskontu Reeskont iç iskonto yöntemi ile hesaplanır. Bu yöntemde kullanılacak olan formül aşağıdaki gibidir. F = A [ A x 360 / (360 + m x t) ] Formülde yer alan harflerin ifade ettikleri anlamlar şöyledir. F= Reeskont tutarı A= Senedin nominal değeri m= Faiz oranı t = Vadeye kadar gün sayısı SONUÇ OLARAK Reeskont uygulaması zorunlu değildir. Ancak seçimin bütün alacak ve borç senetleri için yapılması şarttır. Bankalar, bankerler ve sigorta şirketleri alacak ve borçlarını reeskonta tabi tutmak zorundadırlar. Reeskonta tabi tutulacak alacak veya borcun senede bağlı olması gerekir. Banka, banker ve sigorta şirketleri senede bağlı olsun veya olmasın, bütün alacak ve borçlarını reeskonta tabi tutarlar. Reeskonta tabi tutulacak alacak veya borç senedinin, ticari kazancın elde edilmesi ve idamesiyle ilgili ve gerçek bir alacak veya borç ilişkisine dayanması gerekir. Yabancı para ile olan borç ve alacakların reeskontunda, senette faiz oranının yazılı olmadığı durumda, değerleme günüde geçerli LİBOR esas alınır.

Alacak ve Borç Senetlerinin Reeskontu

Ortalama Vade / Adat Adat, parasal bir değerin zaman boyutu eklenmiş ifadesidir. Adat = (TOPLAM(MEBLAĞ*VADE)/ TOPLAM TUTAR) formülüyle ifade edilir. Adat, her türlü faiz hesaplaması (mevduata verilecek faizler, kredilerden alınacak faizler, bir hesabın ortalamasının bulunması gibi işlemlere esas alınan değerdir.

Ortalama Vade / Adat