HR.Ü.Z.F.Drgisi, 2008, 12(4):65-71 J.Agric.Fac.HR.U., 2008, 12(4):65-71 SÜNE MÜCADELESİNDE ÇİFTÇİ DAVRANIŞLARI: ADIYAMAN- DİYARBAKIR-MARDİN-ŞANLIURFA ÖRNEĞİ Mhmt DUMAN Clalttin GÖZÜAÇIK Vdat KARACA Çtin MUTLU Yayın Gliş Tarihi: 15.07.2008 Araştırma Makalsi ÖZET Sün, Eurygastr intgricps Put. (Htroptra-Scutllrida), Türkiy d buğday ürtimini kalit v kantit yönündn olumsuz yönd tkilyn ana zararlı konumundadır. Buğdayın ana zararlısı olan Sün yoğunluğunun yüksk olduğu yrlrd, mücadl yapılmadığı zaman; kmklik, makarnalık v tohumluk yönündn özllikl buğdayda % 100 varan oranlarda zarar oluşturabilmktdir. Adıyaman, Diyarbakır, Mardin v Şanlıurfa illri grk kmklik grks makarnalık buğday ürtimind Türkiy d ilk sıralarda glmktdir. Bu çalışmada dvlt mücadlsi şklind yürütüln v yr altlrin gçilmsi il çiftçi katılımının önm kazandığı Sün mücadlsind ürtici v dvlt arasındaki ilişkilr v ürticilrin sosyo-konomik faktörlri, tutum v davranışlarının mücadldki başarı üzrindki tkilri inclnmiştir. Araştırmada, 2004 yılında Adıyaman, Diyarbakır, Mardin v Şanlıurfa illrind yürütüln 345 ankttn ld diln vrilr kullanılmıştır. Sün d başarıyı tkilyn faktörlrin mücadl yapan buğday ürticisinin bilinçli vya bilinçsiz mücadl yapmasında tkili olma durumlarını blirlmd Binary Logistik Rgrsyon dan v Ki-Kar analizindn yararlanılmıştır. Yapılan analizlrd sün mücadlsind bilinçli mücadl yapmada sün konusunda ğitim alma, ürticilrin sün mücadlsi için ilaçlama alti v kipmanına sahip olma vya tmin tm, sün mücadlsi için vriln dstklrin ytrli olması gibi faktörlrin tkili olduğu blirlnmiştir. Anahtar Klimlr: Sün, Ürtici davranışları, Binary Logistik Rgrsyon, Ki-Kar FARMER BEHAVIORS in SUNNPEST STRUGGLE: A CASE of ADIYAMAN, DİYARBAKIR, MARDİN and ŞANLIURFA ABSTRACT Th Sunnpst (Eurygastr intgricps Put., Htroptra-Scutllrida) is main pst affcting ngativly what production of Turky. If managmnt is not don aganist Sunnpst at th aras in which Sunnpst population is vry high, it could hav causd yild loss as much as 100% of yild spcially on what. Adıyaman, Diyarbakır, Mardin and Şanlıurfa provincs ar main what producing aras of Turky in rspct to not only brad what but also durum what producing. In this study, it was invastigatd ffcts of rlationships btwn producr and govrnmnt and farmr s attituds, bhaviours and social-conomical factors on achivmnt of th sunpst managmnt. At this study, it was usd th datas obtaining from 345 rsarch carrid out at th Adıyaman, th Diyarbakır, th Mardin and th Şanlıurfa provincs. Binary Logistic Rgrssion and Chi squar tsts wr usd in ordr to dtrmin ffct of farmr managmnt doing conciously and unconciously on th factors affcting achivmnt of Sunnpst managmnt. At th nd of th study, it was dtrmind to b ffctiv for conciously Sunnpst managmnt th factors such as taking ducation about Sunnpst managmnt, having nough implmnts for Sunnpst managmnt and sufficincy of supports rlatd to Sunnpst managmnt givn by govrnmnt to farmr. Kywords: Sunn Pst, Farmr Bhaviors, Binary Logistic Rgrssion, Chi-squar Zirai Mücadl Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Diyarbakır Sorumlu Yazar. cgozuacik01@yahoo.com

GİRİŞ Sün, Eurygastr intgricps Put. (Ht.: Scutllrida), Türkiy d buğday ürtimini kalit v kantit yönündn olumsuz yönd tkilyn n önmli zararlıdır. Bu zararlı, buğdayın kmklik, makarnalık v tohumluk kalitsini bozmakta v danlrd % 100 zararlar oluşturabilmktdir. Türkiy d ilk dfa 1927-1929 yıllarında Güny Anadolu v 1939-1941 yıllarında da Günydoğu Anadolu da salgın yapmıştır. Zararlıya karşı ilk kimyasal savaş 1955 yılında Günydoğu Anadolu bölgsind, 1987 d Trakya, 1988 dn itibarn d Orta Anadolu v Eg bölglrind başlamış olup günümüzd d dvam tmktdir. Günydoğu Anadolu bölgsi hububat kili alanların nrdys tamamı Sün thdidi altındadır. Ülkmizd 2003, 2004, 2005 v 2006 yıllarında Sün il kimyasal savaş yapılan alanların gnişliği sırasıyla 18.828.931, 14.040.913, 8.650.521 v 9.537.063 dkar olup, bunun 8.587.652 (%45,6), 8.534.792 (%60,8), 7.726.964 (%89,3) v 6.978.497 (%73,2) dkarı Günydoğu Anadolu bölgsind grçklşmiştir (Anonim, 2006). Söz konusu böck il kimyasal savaş dvlt mücadlsi şklind 2000 yılına kadar Eg bölgsind v daha sonrada sırasıyla Trakya, Orta Anadolu bölglrind yr altlri il mücadly gçilmiştir. Günydoğu Anadolu bölgsind is, 2004 yılında Adıyaman ilind tamamn, Şanlıurfa, Mardin v Diyarbakır ilrind d kısmn yr altlrin gçilmiş olup 2005 yılında is tamamn yr altlri uygulamasına gçilmiştir. Bu ankt çalışmasında dvlt mücadlsi şklind yürütüln v yr altlrin gçilmsi il çiftçi katılımının önm kazandığı sün mücadlsind ürtici v dvlt arasındaki ilişkilr v ürticilrin sosyo-konomik faktörlri, tutum v davranışlarının mücadldki başarı üzrindki tkilri araştırılmıştır. MATERYAL v METOT Çalışma, 2005 yılında Tmmuz-Eylül ayları arasında Sün mücadlsinin yoğun olarak yapıldığı Adıyaman, Diyarbakır, Mardin v Şanlıurfa illrin bağlı 14 ilç v bunlara bağlı 133 adt köyd yürütülmüş v yapılan 376 ankttn 345 addi dğrlndirm kapsamına alınmıştır (Çizlg 1). Ankt çıkılacak alanların blirlnmsind, ürticilrin arazi gnişliklri baz alınarak tabakalara ayrılmış v köy v ürtici sayısının blirlnmsind is Nyman yöntmindn yararlanılmıştır. Çalışmalar % 95 güvn aralığında yürütülmüştür. Örnğ alınan köylr Tarım İl Müdürlüğü Proj v İstatistik şublri DGD (Doğrudan Glir Dstği) kayıtlarından v Bitki Koruma Şublrinin Sün sürvy alanları dikkat alınarak blirlnmiştir. Ankt yapılacak köylr blirlndiktn sonra bu köylr ait tarım işltmlri, büyüklüklrin gör tabakalara ayrılmış v Nyman yöntmin gör ankt sayısı blirlnmiştir. Nyman yöntmind hr tabakanın ortalaması v varyansının ağırlıkları dikkat alınarak tabakaların tamamı için tk bir örnk hacmi blirlnmiştir. Nyman yöntmin gör ankt sayısı aşağıdaki formül il bulunmuştur (Çiçk, 1996): [ ] h Sh N. 2 n= N 2.D 2 + ( ) h Sh N. 2 n = örnk işltm sayısı N h = h ıncı tabakadaki işltm sayısı S h = h ıncı tabakanın standart sapması N= Toplam işltm sayısı D 2 = (d/t) 2 dğri olup, d= Populasyon ortalamasından izin vriln hata miktarını (Ortalama arazi gnişliğinin %10 u), t= Araştırmada öngörüln %95 güvn sınırına karşılık gln t tablo dğrini (1,96) ifad tmktdir. Sün mücadlsind başarıyı tkilyn faktörlrin blirlnmsind buğday ürticisinin bilinçli (mücadld kullanılacak insktisitin dozu, ilaçlama zamanı, uygun alt v kipmanın sçimi v bunların doğru bir biçimd uygulanması) vya bilinçsiz mücadl yapmasında tkili olma durumlarını blirlmd Binary Logitic Rgrsyon dan yararlanılmıştır. Lojistik rgrsyon analizi, bağımlı dğişknin katgorik bir yapıya sahip olduğu bağımsız dğişknlrin is sürkli vya katgorik bir yapıda olabildiği durumlarda kullanılan bir tkniktir. Sonuç dğişkninin katgorik bir yapı srgildiği lojistik rgrsyon analizi üç şkild uygulanmaktadır. Bunlar; bağımlı dğişknin iki şıklı olması durumunda ikili (binary) lojistik rgrsyon analizi, bağımlı dğişknin sınıflayıcı ölçm düzyin sahip n az üç şıklı olduğu durumda sınıflayıcı (nominal) lojistik rg - rsyon analizi v bağımlı dğişknin sıralayıcı ölçm düzyin sahip v yin n az üç şıklı olması halind sıralayıcı (ordinal) lojistik rgrsyon analizi olarak adlandırılır (Özdamar 2004). Bu çalışmada İkili Lojistik Rgrsyon (Binary Logistic Rgrssion, BLR) Analizi kullanılmıştır. 66

Çizlg 1. Adıyaman, Diyarbakır, Mardin v Şanlıurfa illrind ankt çalışmasının yürütüldüğü ilç v bunlara bağlı köylr İl Adı İlç Adı Köy/Kasaba Adı ADIYAMAN DİYARBAKIR MARDİN ŞANLIURFA Mrkz Mrkz Bismil Çınar Ergani Kocaköy Mrkz Kızıltp Mrkz Bozova Hilvan Sivrk Suruç Viranşhir Akhisar, Akpınar, Ataknt, Aydınlar, Aydınlık, Balaban, Bbk, Boyran, Börgnk, Dışbudak, Doyran, Elmacık, Gözbaşı, İncbağ, Kızılcapınar, Külafhöyük, Kuştp, Sarıharman, Sarıhisar, Uludam, Uzunpınar, Ürgüç, Yayladan Arpadrsi, Bayındır, Brktli, Büyükkadı, Çaytp, Gömmtaş, Gözcü, Halkapınar, İncdal, Kadı, Karabaş, Kırmasırt, Köprübaşı, Kuşburnu, Pınardüzü, Tpköy, Yolboyu Akköy, Ambar, Dvran, Düzvlr, Karaçimn, Karatp, Korkmaz, Kurudr, Mrdm, Sarıkamış, Tp, Tpcik, Yukarıoba Bayırkonak, Bşpınar, Boşçalı, Bölümlü, Şükürlü Brktli, Gülrc, Halıörn, Yüksl Ambar, Bozbağlar, Bozyr, Çaytp Adaknt, Ahmtli, Akıncı, Alagöz, Aşağılıca, Bahçbaşı, Bakacık, Balaban, Ballı, Bşdğirmn, Boyaklı, Çağıl, Çalışlı, Çıplaktp, Çölova, Dara, Düzlük, Esntp, Fsliğn, Girmli, Günyli, Günlüc, Hasantp, Hocaköy, İncsu, Koçyiğit, Kovalı, Kuşçu, Kuyulu, Söğütlü, Söğütözü, Sulak, Y.aydınlı, Yumurcak Çağıl, Doyuran Abdurrahmandd, Akziyart, Çakmak, Çiftlik, Ediz, Estağfurullah, Goraz, Mağaracık, Nahirkıracı, Pınarbaşı, Söğütlü, Sökün, Şkrli, Yücln Arıkök, Çakmaklı Üçüzlr Çpni, Ediz, Karakoyunlu, Kurbağlı, Öndr Aybastı, Ayhan, Bostancılar Aslanbaba, Büyükçavuş, Elgün, Gözlk, Tpdüzü Toplam Dğrlndiriln Ankt Sayısı TOPLAM 345 72 112 63 98 Lojistik Rgrsyon Modli v Özlliklri Bir klasik rgrsyon modlind bağımsız dğişkn vri ikn, bağımlı dğişknin koşullu bklnn dğri vya ortalaması, E( Y x) = β + β1 0 x (1) şklind göstrilir. Bu modld açıklayıcı dğişknlr üzrind bir kısıtlama olmamasına rağmn, Y sonuç dğişkninin sürkli olması şartı aranır. Böylc bağımlı dğişkn - il + arasındaki tüm dğrlri alabilir. Fakat bağımlı dğişknin ikili sonucu olduğunda hata triminin sıfır ortalama v sabit varyansla normal dağılıma uyduğu varsayımı grçklşmmktdir (Stvn, 2002). Bu durumda hipotz tstlri yapılamayacak v güvn sınırları oluşturulamayacaktır. Böyl bir durumda, (1) bu şkild çok dğişknli normal dağılım varsayımına ihtiyaç duymayan lojistik rgrsyon analizi rahatlıkla kullanılabilmktdir. Eşitlik-1 d, şitliğin sol tarafı 0 il 1 arasında sınırlı olasılık dğrlri alırkn, bağımsız 67

dğişknlr sınırsız dğrlr alabilmktdir. Açıklayıcı dğişknlr sonsuz dğrlr alabildiğindn sözü diln şitlik hr zaman sağlanamayabilir. Bu tür bir durumla karşı karşıya glmmk için sonuç dğri olarak nitlndiriln olasılık dğrinin çşitli dönüşümlrl (-, + ) aralığında tanımlı hal gtirilmsi grkir. Bu dönüşümlrdn n çok kullanılanı lojit dönüşümüdür. Bu dönüşümd ilk olarak dnklm (1) dki olasılık dğrlri üzrind yapılan 1/(1+ -(b0 +b1x) ) dönüşümüyl bağımlı dğişknin sınırları (0, + ) yapıldıktan sonra, ld diln bu oranın doğal logaritması alınarak sonuç dğişkninin sınırları (-, + ) halin gtirilir. Bu dönüşüm sonucu ulaşılan yni fonksiyon; g( x) = β 0 + β1x (2) olmak üzr, E( Y x) = g ( ( x) = 1+ x) β0 = 1+ + β x π g ( x) β + β x şklinddir. Buradaki g(x) ifadsi lojistik rgrsyon modlinin lojiti olarak adlandırılır v g(x) il π (x) arasında; π ( x) g x) = ln = β + β 1 π ( x) ( 0 1x biçimind ifad diln bir lojit dönüşümü yapılabilir (Hosmr and Lmshow, 2000). İki şıklı katgorik bağımlı dğişkn sahip olan lojistik rgrsyon modlinin varsayımları kısaca şu şkild öztlnbilir : 0<E(Y X)<1 dir. Yani lojistik rgrsyon modlinin koşullu ortalaması 0 il 1 arasında olmalıdır. P(Y x ) p(x) dir. Bu varsayım x dğri vri ikn Y=1 olma olasılığının p (x) olduğunu ima dr. Lojistik rgrsyon modlin ait hata trimlrinin dağılımı binom dağılıma uymaktadır. Bağımlı dğişkn ait gözlm dğrlri n Y, Y, Y,...Y 1, 2, 3 istatistiksl olarak bağımsızdır. 0 1 1 (3) (4) (2) (3) Açıklayıcı dğişknlr birbirlrindn bağımsızdır. Lojistik rgrsyon analizinin önmli kavramlarından biri d Odds oranıdır. Çşitli kaynaklarda bahis oranı, üstünlük oranı, olasılık oranı vya tklik oranı olarak da adlandırılan odds oranı, bir olayın mydana glm olasılığının mydana glmm olasılığına oranı olarak tanımlanabilir. Lojistik rgrsyon modlinin lojiti olarak atıfta bulunulan g(x) ifadsinin anti logaritması alındığında odds oranına ulaşıldığı görülür (Agrsti, 1996) : π ( x) 1 OddsOranı = OR = xp 0 1 1 ( ) π x β0 β x [ g( x) ] = xp[ β + β x] = ( ) = (2) (5) Bu ifadd hr bir paramtrnin Odds dğri b = xp(b) ya şittir v b dğri bağımlı dğişknin açıklayıcı dğişknin tkisiyl kaç kat daha fazla vya yüzd kaç oranında daha fazla gözlnm olasılığına sahip olduğunu göstrir. Dolayısı il b katsayısının anlamlılığının tst dilmsi, OR=xp(b) nın sınanması il aynı anlama glir (Özdamar, 2004). Odds oranları v olasılıklar aynı sonucu farklı açılardan görmyi sağlar. Diğr bir dyişl, olasılıkların odds oranlarına vya odds oranlarının olasılıklara dönüştürülmsi mümkündür (Kalaycı v ark., 2005). ARAŞTIRMA BULGULARI v TARTIŞMA Çalışmanın yürütüldüğü Adıyaman, Diyarbakır, Mardin v Şanlıurfa illrind dvlt mücadlsi olarak yürütüln Sün mücadlsind başarıyı tkilyn sosyo-konomik faktörlr analiz dilirkn ikili çapraz tablolar oluşturulmuştur. Buna gör ilk olarak çiftçinin (4) mücadld kullanılacak insktisitin dozunu, ilaçlama zamanını, uygun alt v kipmanın sçimini v bunların doğru bir biçimd uygulamasını yapıp yapmama durumuna bakılarak mücadldki başarıya tkili olabilck böcği v böcğin biyolojik dönmlrini tanıması v bunlara yönlik vriln ğitimlr, ürünün pazar durumu, mücadly vriln dvlt dstği (ğitim, ilaçlama alti, insktisit tmini vb.), mücadl yapılan alanın gnişliği gibi faktörlrin tkisi araştırılmıştır. Sün Mücadlsind Çiftçilrin Bilinçli Mücadl Uygulamalarına Etki Edn Faktörlrin Ekonomtrik Analizi Sün mücadlsind çiftçi davranışlarını incldiğimiz bu araştırmada tkili faktörlrin çiftçinin bilinçli mücadl yapma durumuna tkilri Binary Logistic Rgrssion yöntmi il tahmin dilmy çalışılmıştır. Buna gör l alınan faktörlr Çizlg 2 d vrilmiştir. Çizlg inclndiğind çiftçilrin bilinçli mücadl yapmasına tkilybilck 14 faktörün tkisi inclnmiş v bunlardan 7 faktörün tkisi %99, %95 vya %90 güvn sınırlarında istatistiki olarak önmli bulunmuştur (Çizlg 3). İstatistiki olarak önmli faktörlr inclndiğind sün rgininin çiftçilr tarafından ta- 68

Çizlg 2. Çiftçilrin sün mücadlsind davranışlarını tkilyn faktörlr Faktörlr YBILINC SERGIN SNIMF SYUMU SZARAR SEGITIM SGYIL SEKARAR1 SSATIS1 SDESTEK STKONTROL BUALAN SBILGI SILISKI SEKIPMAN Açıklama Bilinçli Mücadl Yapıyor = 1 (Mücadl Yapması Grktiği İçin Mücadl Yapanlar vya Mücadl Yapması Grkmdiği İçin Mücadl Yapmayanlar) Bilinçli Mücadl Yapmıyor = 0 (Diğr Durumlar) Sün Erginini Tanıyor = 1 Sün Erginini Tanımıyor = 0 Sün Nimfini Tanıyor = 1 Sün Nimfini Tanımıyor = 0 Sün Yumurtasını Tanıyor = 1 Sün Yumurtasını Tanımıyor = 0 Sün Zararını Biliyor = 1 Sün Zararını Bilmiyor = 0 Eğitim Vrildiys = 1 Eğitim Vrilmdiys = 0 Gçn Yıl Sündn Zarar Gördüys = 1 Gçn Yıl Sündn Zarar Görmdiys = 0 Çiftçi Sün Ekiplrinin Kararlarına Güvnmiyorsa = 1 Diğrlri = 0 Satışta Sündn Dolayı Sorun Yaşıyor = 1 Diğrlri = 0 Sün Mücadlsi İçin Vriln Dstklri Ytrli Buluyorsa = 1 Sün Mücadlsi İçin Vriln Dstklri Ytrli Bulmuyorsa = 0 Sün İçin Tarlasını Kontrol Ediyorsa = 1 Sün İçin Tarlasını Kontrol Etmiyorsa = 0 Toplam Ekiln Buğday Alanı (da) Sün Mücadlsi İçin Başka Yrlrdn Tknik Bilgi Alıyorsa = 1 Sün Mücadlsi İçin Başka Yrlrdn Tknik Bilgi Almıyorsa = 0 Sün Zararı İl Buğday Çşidi Arasında İlişki Buluyorsa = 1 Sün Zararı İl Buğday Çşidi Arasında İlişki Bulmuyorsa = 0 Sün Mücadlsi İçin Ytrli Alt Ekipmanı Var vya Banklık Tmin Ediyorsa = 1 Sün Mücadlsi İçin Ytrli Ekipmanı Yoksa = 0 Çizlg 3. Çiftçilrin sün mücadlsind davranışlarını tkilyn faktörlrin Binary Logistic Rgrsyon snalizi sonuçları Faktörlr Katsayılar Standart Hatalar P Olasılık Dğrlri Odds Ratio Constant -2,169 0,949 0,022** -------- SERGIN 1,826 0,511 0,000*** 6,212 SNIMF 1,315 0,616 0,033** 3,723 SYUMU -1,728 0,656 0,008*** 0,178 SZARAR 0,131 0,489 0,789 1,139 SEGITIM 1,973 0,410 0,000*** 7,194 SGYIL -0,285 0,374 0,446 0,752 SEKARAR1-2,585 1,091 0,018 0,076 SSATIS1 0,079 0,793 0,921 1,082 SDESTEK -1,013 0,370 0,006*** 0,363 STKONTROL -0,566 0,342 0,098* 0,568 BUALAN -0,003 0,001 0,041** 0,997 SBILGI -0,128 0,393 0,745 0,880 SILISKI -0,047 0,423 0,912 0,954 SEKIPMAN 0,579 0,463 0,211 1,785 *%90 Güvn Sınırında İstatistiki Olarak Önmli ** %95 Güvn Sınırında İstatistiki Olarak Önmli *** %99 Güvn Sınırında İstatistiki Olarak Önmli nınması çiftçilrin bilinçli sün mücadlsi yapmasına %99 güvn sınırında istatistiki olarak önmli bir faktör olarak hsaplanmıştır. Buna gör Sün rginini tanıyan çiftçilrin tanımayan çiftçilr gör bilinçli mücadl yapma olasılığı 6,212 kat daha fazla olduğu 69

söylnbilir. Bunun yanında Sün nin nimfini tanımanın 3,723 kat daha fazla vya yumurtasını tanımanın 0,178 kat daha bilinçli bir mücadl üzrindki tkisi istatistiki olarak önmli bulunmuştur (Çizlg 4). Araştırma bölgsind yapılan ğitimlrin Sün mücadlsind çiftçilrin bilinçli Sün mücadlsi yapmasına tkisi inclndiğind is ğitimlrin çiftçilrin bilinçli Sün mücadlsi yapmasına tkilyn bir unsur olduğu v bunun da %99 güvn sınırında istatistiki olarak anlamlı olduğu hsaplanmıştır. Buna gör ğitim vriln yrdki çiftçilrin bilinçli mücadl yapma olasılığı ğitim vrilmyn yrdki çiftçilrin bilinçli mücadl tm olasılığından 7,830 kat daha yüksktir (Çizlg 3). Araştırma bölgsind çiftçilrin Sün mücadlsi için vriln dstklri ytrli bulma durumlarının bilinçli Sün mücadlsi yapmasına tkisi inclndiğind is bu faktörün çiftçilrin bilinçli Sün mücadlsi yapmasına tkilyn bir unsur olduğu v bununda %90 güvn sınırında istatistiki olarak anlamlı olduğu hsaplanmıştır. Buna gör Sün mücadlsi için vriln dstklri (ğitim, ilaçlama alti, insktisit tmini vb.) ytrli bulan çiftçilrin bilinçli mücadl yapma olasılığı, dstklri ytrli bulmayan çiftçilrin bilinçli mücadl tm olasılığından 0,363 kat daha yüksktir (Çizlg 3). Araştırma bölgsind çiftçilrin tarlalarını kontrol tm durumlarının bilinçli Sün mücadlsi yapmasına tkisi inclndiğind is bu faktörün çiftçilrin bilinçli Sün mücadlsi yapmasına tkilyn bir unsur olduğu v bunun da %90 güvn sınırında istatistiki olarak anlamlı olduğu hsaplanmıştır. Buna gör tarlalarını sün için kontrol dn çiftçilrin bilinçli mücadl yapma olasılığı tarlalarını Sün için kontrol tmyn çiftçilrin bilinçli mücadl tm olasılığından 0,568 kat daha yüksktir (Çizlg 3). Araştırma bölgsind çiftçilrin buğday arazi gnişliğinin bilinçli Sün mücadlsi yapmasına tkisi inclndiğind is bu faktörün çiftçilrin bilinçli Sün mücadlsi yapmasına tkilyn bir unsur olduğu v bununda %95 güvn sınırında istatistiki olarak anlamlı olduğu hsaplanmıştır. Buna gör buğday ürtim alanı gniş olan çiftçilrin bilinçli mücadl yapma olasılığı il ürtim alanı daha az olan çiftçilrin bilinçli mücadl tm olasılığından 0,997 kat daha düşüktür. Bu da çiftçilrin buğday ürtim alanı arttıkça kndilrini risk tmk istmmlrindn kaynaklanmaktadır (Çizlg 3). Araştırma sonuçlarından da görülcği üzr, araştırma bölgsindki ürticilrin bilinçli Sün mücadlsi yapmasında özllikl ğitim, Sün rgin, nimf v yumurtasını tanıma, Sün için vriln dstklrin ytrliliği v Sün mücadlsind alanların kontrol dilmsi v buğday kiln arazi gnişliği mücadlnin başarısında tkili ana faktörlrdir. Özllikl Sün mücadlsind Günydoğu Anadolu Bölgsi nd yr altlrin gçiş il birlikt, ürticilrin holdrlr (Traktör kuyruk milindn harktli çkilir tip tarla pülvrizatörü) il tarlalarına girip mücadl zorunluluğu içrisind olmaları ürticilrin Sün nimf, yumurta v rginini tanıma v mücadlyi daha bilinçli yapmaya yönlndirmiştir. Bu ndnl araştırma bölgsind Sün mücadlsind başarılı mücadld tkili v önmli faktörlrin başında ürticinin sünnin rgin, nimf v yumurtasını tanıması v bu konuda vriln ğitim noktasında mydana glmiştir. Araştırma bölgsi içrisind Tarım il müdürlüklrinin ürticilr Sün konusunda yapmış oldukları bilgilndirm çalışmalarının bilinçli mücadl üzrind olumlu bir tkisinin olduğu yadsınamaz. Yapılan bu çalışma il bu bölgd ğitim çalışmalarında özllikl Sün yi tanıtmaya yönlik çalışmalar il birlikt daha çok mücadly yönlik ğitim çalışmalarının ağırlıklı olması grktiği sonucuna varılabilir. Çünkü Çizlg 3 tn d görülcği üzr ürticinin Sün nin biyolojik dönmlrini tanıması bilinçli bir mücadld tkili bir göstrg olduğu görülmktdir. Bu da ürticinin Sün yi tanıma konusunda blirli bir noktaya gldiğini ağırlığın mücadl stratjilrin özllikl doğru ilaçlama zamanına yönlik ğitimlr önm vrilmsinin grktiğin göstrmktdir. Diğr bazı araştırma sonuçlarında da görüldüğü gibi, sosyo-konomik faktörlrin yniliğin bnimsnmsind tkili olabilcğini göstrirkn bunun yanında başka faktörlrin d dikkat alınması grktiğini göstrmktdir. Bu çalışma çalışılan bölg açısından yayım lmanlarına yol göstrici nitliktdir (Copp,1964; Yacoub v Haddad,1970). Sonuç olarak buğday ürtimind ana zararlı durumunda olan sün il mücadld başarının sağlanmasında ürtici davranışlarını analiz tmk stratji oluşturma açısından büyük önm taşımaktadır. Ayrıca bu şkild ortaya konulmuş sosyo-konomik faktörlrin analizi çiftçilrin mvcut durumlarını ortaya koyma v ilrdki çalışmalara rhbrlik tm açısından önmlidir (Kızılaslan v Almus, 2002). Çalışmanın yürütüldüğü Adıyaman, Diyarbakır, Mardin v Şanlıurfa illrind ürtici davranışlarının analizi il bu mücadldki başarıda mücadl yapılan buğday alanın gnişliği, Sün rgin, nimf v yumurtasını tanıma, çiftçilrin tarlalarını kontrol tm, ğitim 70

v Sün mücadlsind dstklr konusunda ürtici mmnuniyti ön sıralarda glmktdir. Araştırma bölgsind ürticilrin Sün yi tanıma v zararlarını bilm konusunda çok büyük problmlri olmayıp daha çok mücadl stratjisi v tkniği konusunda yapılacak çalışmalar Sün il mücadld daha tkin sonuçlar ortaya çıkaracaktır. Kaynaklar Agrsti, A., 1996. An Introduction to Catgorical Data Analysis, John Wily, Nw York. Anonim. 2006. T.C. TKB. KKGM Sün Mücadlsi Vrilri, Ankara (Yazışma). Copp, H.J. 1964. Prcptual influncs of loyalty in a farmr cooprativ. Rural Sociology, 29, 103-111. Çiçk, A.. 1996. Arazi toplulaştırmasının sosyo-konomik yararları v bitkisl ürtim dğri üzrin tkisinin fonksiyonl analizi. Türkiy II. Tarım Ekonomisi Kongrsi, 4-6 Eylül Adana. Kalaycı Ş., Eroğlu, A., Albayrak, A.S., Kayış, A. v Öztürk, E. 2005. SPSS Uygulamalı Çok Dğişknli İstatistik Tkniklri, Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti., Ankara, 426 sayfa. Kızılaslan, N. v Almus, S. 2002. Tokat-Zil- Güzlbyli kasabasında uygulanan arazi toplulaştırmasını çiftçilrin bnimsmsini tkilyn sosyo-konomik faktörlrin blirlnmsi üzrin bir araştırma. Turkish Journal of Agricultur v Forstry, 26, 101-108. Özdamar K. 2004. Pakt Programlarla İstatistiksl Vri Analizi, Kaan Kitabvi, Eskişhir, 528 sayfa. Stvn, J. 2002. Applid Multivariat Statistics For Th Social Scincs, 4 th Edition, Lawrnc Erlbaum Ltd., Nw Jrsy, 736 sayfa. Hosmr, D. W. v Lmshow, S. 2000. Applid Logistic Rgrssion, John Wily & Sons, Nw York, 556 sayfa. Yacoub, S.M. v Haddad, A. 1970. Factors influncing farmrs participation in a Lbans villag co-oprativ. Faculty of Agricultural Scinc, Amrican Univrsity of Birut, Yayın No.48., Birut, Lbanon. 71