Çanakkale Ara tõrmalarõ Türk Yõllõ õ 10-11 nci Sayõsõ (s.71-86) BALKAN SAVA LARI SIRASINDA ÇANAKKALE BÖLGES NDE FAAL YET GÖSTEREN H LÂL- AHMER HASTANELER DURING THE BALKAN WARS IN THE CHANAKKALE REGION ACTIVITY THAT HOSPITALS H LAL- AHMER (RED CRESCENT) Mithat ATABAY Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi ÖZET Karada da çõkan sava, Sõrbistan, Bulgaristan ve Yunanistan õn da katõlmasõyla birdenbire bütün Rumeli ye yayõlmõ, Osmanlõ Ordularõ kodra, Yanya, Edirne savunmalarõ dõ õnda her yerde bozguna u rayarak çekilmeye ba lamõ tõ. Osmanlõ Genelkurmayõ stanbul u tehdit eden Bulgar birli ini durdurmak için Bolayõr Yarõmadasõ nda kuvvet toplamayõ, bu kuvvetle Bulgar hattõnõn gerisine saldõrmayõ, bu saldõrõyõ arköy de yapõlacak bir çõkarma ile desteklemeyi planlamõ tõ. Fakat bu plan ba arõya ula amadõ. Bu sõrada pek çok yaralõ Gelibolu yarõmadasõ ve stanbul a gelmeye ba ladõ. Mevcut hastaneler yetersiz kaldõ. Bunu üzerine Kõzõlay hastaneleri hizmete girdi. Hilal-i Ahmer Cemiyeti nin (Kõzõlay) kurulu undan fazla bir zaman geçmemesine ra men Osmanlõ Devleti nin girdi i Balkan Sava larõ sõrasõnda çok büyük yardõmlarõ oldu. Bu durum Hilal-i Ahmer in kõsa sürede güçlenmesi ve halk tarafõndan benimsenmesini sa ladõ. Bu çalõ mada Hilal-i Ahmer Cemiyeti nin Balkan Sava larõ sõrasõnda Çanakkale ve Gelibolu da hizmet verdi i hastaneler ele alõnmõ tõr. Anahtar Kelimeler: Balkan Sava larõ, Çanakkale, Hilal-i Ahmer (Kõzõlay)
SUMMARY Montenegro in the war, Serbia, Bulgaria and Greece s all at once to join Rumeli spread to the Ottoman Army in kodra, Ioannina, Edirne defense defeated everywhere except for the withdrawal began. Ottoman General Staff Istanbul s threat to the Bulgarian troops to stop the Peninsula Bolayõr in the force to collect, that the Bulgarian forces to attack the back line, this attack arköy make out with a plan to have support. But this plan could not succeed. Meanwhile, many wounded began to come Istanbul and the Gallipoli peninsula. The existing hospitals were inadequate. It went into service on the Red Crescent hospitals. Although short after its establishment the organisation was put to test by the Balkan Wars the Empire entered and proved to be very efficient at helping the country and nation. The organisation grew strong with the support of the nation, the reason of this success could be that the people saw the organisation a way to pay their dept to the country. In this study, during the Balkan Wars Red Crescent hospitals served by the Dardanelles and Gallipoli are discussed. Key Words: Balkan Wars, Chanakkale, Red Crescent Trablusgarp Sava õ nõn sona erdi i gün Osmanlõ Devleti kendisini Balkan Sava larõ içerisinde buldu. Balkan Sava larõ nõn ilk günlerinde stanbul da estirilen hava ordunun kõsa sürede küçük Balkan devletlerini birere birer yenerek kaybetti i topraklarõ geri alaca õ yönündeydi. Ama gerçek öyle olmadõ. Osmanlõ Ordularõ her yerde küçük denilen Balkan devletlerine yenildiler ve ba langõçtaki iyimser hava tamamen karamsarlõ a dönü tü. Her yerde bozgun havasõ esmeye ba ladõ. Bir taraftan yenilgi, di er taraftan bastõran Kõ ko ullarõ, öte yandan hastalõk ve açlõk sava bölgesi ile ona kom u yerlerde çok sayõda sa lõk ekibine ihtiyaç gösterdi. Osmanlõ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kõzõlay) birbiri ardõna toplantõlar yaparak ihtiyaçlarõ kar õlamaya çalõ tõ. Salgõn hastalõk ve göçlerin ba lamasõ ile yabancõ ülkelerin Hilâl-i Ahmer Cemiyetleri ve Salib-i Ahmer Cemiyetleri (Kõzõlhaç) de yardõm heyetleri gönderdiler. Çanakkale ve Gelibolu bölgesinde de ihtiyaç duyulan sa lõk hizmetleri için hastaneler hõzla hizmete geçirildi. Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi Balkan Sava õ nõn mütareke sonrasõ yeniden ba lamasõ ve Bolayõr bölgesinde çarpõ malarõn olaca õnõn anla õlmasõ üzerine Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yeni hastanelerin kurulmasõ için hareket geçti. Bu hastanelerden birisi de Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi dir. Faaliyete geçecek olan Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi nin tüm sa lõk ekibi ve ihtiyaçlarõ 72
stanbul da hazõrlandõ ve 13 Ocak 1913 (31 Kanun-õ Evvel 1328) tarihinde stanbul dan Gelibolu ya sevk edildi. Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi, Gelibolu Kõz Okulu ( nas Mektebi) binasõnda elli yataklõk bir hastane olarak kuruldu. Eczane ve ameliyathane tesis edildi. Hastane kar õsõndaki bulunan bir han da doktor ve memurlarõn ikâmet etmesine tahsis edildi. Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi 19 Ocak 1913 (6 Kanun-õ Sani 1328) tarihinde faaliyete geçerek hasta kabulüne ba ladõ. Hastaneye çok sayõda yaralõ gelmeye ba layõnca hastanenin kapasitesi gelen yaralõ sayõsõnõ kar õlayamadõ. Bunun üzerine Fransõz Kõz Okulu (Fransõz nas Mektebi) ile Fransõz Erkek Okulu (Fransõz Zükür Mektebi) hastaneye dâhil edilerek hastane kapasitesi yetmi yatak arttõrõlmõ tõr. Hastanenin tüm malzemeleri 18 ubat 1913 tarihinde (5 ubat 1328) tamamlanarak yetmi yatak ilavesiyle toplam yüzyirmi yataklõ hale gelerek çalõ malarõ sürdürdü. Bu arada Fransõz okullarõnda görev yapan dört rahip ile üç rahibe bu hastanede gönüllü olarak hastabakõcõlõk yapmaya ba ladõlar. Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi ne ubat ayõnõn 13 üne kadar (Kanun-õ Saninin sonu) yüzdört yaralõ ve sekiz hasta toplam yüzoniki ki i kabul edildi. Bunlardan bir subay ile be er vefat etti. Yirmiyedisi iyile ti ve taburcu edildi. Altmõ dördü stanbul a sevk edildi. Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi nin kadrosu öyleydi 1 : Ba tabip ve Operatör :Doktor Rasim Ferit Bey Uzman Doktor :Doktor Sedat hsan Bey Operatör Muavini :Behçet Sabit Bey Tabib Muavini : hsan Arif Bey Eczacõ :Eflâtun Efendi dare Memuru :Tahsin Bey Depo Memuru ve Vekilharç :Hamit Efendi Altõ tane de hastabakõcõ vardõ. Gelibolu Fransõz Katolik Mektebi rahiplerinden Ruhban Heyeti Ba kanõ Per Kaleman ve Rahip Petborsi ve Rahip Berten ile Rahibe Kõzlar Mektebi Müdiresi Felixis ve Rahibe Stefan, Rahibe Beatris ve Serpa azade Elektrik Mühendisi Kamran Bey gönüllü olarak hastabakõcõlõk yapmõ lardõ 2. Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi ni ziyaret eden bazõ seçkin ki iler hastane özel defterine hastanenin çalõ malarõ konusunda 1 KA., 128/1, 5 Kanun-õ Sani 1328. 2 OHAC Salnamesi 1329; s. 154. 73
takdirlerini belirten yazõlar yazmõ lardõ. Bunlardan birisi Bahr-õ Sefid Bo azõ Kuva-yõ Umumiye Komutanõ Tümgeneral Hur it Pa a ydõ. Hur it Pa a aynõ zamanda 10 ncu Kolordu Komutanõ ydõ. Balkan Sava larõ sõrasõnda Hur it Pa a nõn Kurmay Ba kanõ Binba õ Enver Beydi. Burada bulunan di er bir kolordu da Mürettep Kolordu ydu. Mürettep Kolordu nun Komutanõ ise Tümgeneral Fahri Pa a, Kurmay Ba kanõ Binba õ Ali Fethi (Okyar) Bey ve Harekât ube Müdürü de Binba õ Mustafa Kemal (Atatürk) di. Tümgeneral Hur it Pa a Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi özel defterine unlarõ yazmõ tõ: Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastahanesi ni gezdi imde, gördü üm düzen ve tertip ile görevli memurlarõn disiplinli biçimde çalõ malarõ her türlü takdir ve te ekküre ayandõr. 22 ubat 1913 (9 ubat 1328) Bahr-õ Sefid Bo azõ Kuva-yõ Umumiye Kumandanõ Ferik Hur it Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi ni gezen Sõhhiye Müfetti i Fuat Bey de özel deftere unlarõ yazmõ tõ: Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan Gelibolu da Doktor Operatör Rasim Ferit Bey in idaresinde tesis olunan hastaneyi ziyaret ve tefti ettim. Gerek çalõ malardaki düzen, gerek idaredeki disiplin ve gerekse tõbbî konulardaki özen dikkate ayandõr. Rasim Ferit Bey e ve onunla birlikte çalõ an tüm ekibine te ekkür ederim. 23 ubat 1913 (10 ubat 1328) Gelibolu Kuva-yõ Umumiye-yi Sõhhiye Müfetti i Miralay Fuat 3 Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi, Gelibolu bölgesinde sava õn yeniden ba lamasõ üzerine kurulmu tu. stanbul dan Çanakkale ye atanan sa lõk ekibi tüm sa lõk malzemeleriyle birlikte 21 Ocak 1913 (8 Kanun-õ Sani 1328) tarihinde hastaneyi faaliyete geçirmi lerdi 4. Çanakkale dadî Mektebi (Çanakkale Orta Okulu) ile Çanakkale ttihat ve Terakki Kulübü binasõnõn hastaneye dönü türülmesi sonucunda olu turulan Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi nin yatak kapasitesi iki yüz otuzdu. 3 Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi n i ziyaretle ilgili olarak bkz., KA., 118/170, 8.4.1913 ve Genel Karargâhõn Osmanlõ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti ne yazdõ õ yazõ için bkz., KA., 118/167, 1.4.1913. 4 OHAC Salnamesi 1329; s. 157. 74
Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi nin kurulu undan 1328 yõlõ ubat ayõ sonuna kadar (13 Mart 1913) hastanede 521 yaralõ ve hasta tedavi edilmi ti. Bu hastalardan 223 ü yaralõ, 298 i hasta idi. Yaralõlardan dördü ve hastalardan ikisi vefat etmi, di er hastalar tedavi edilerek taburcu edilmi lerdi 5. Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi nin ba hekimi Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey di. Mustafa Kemal, Gelibolu ya gelmeden evvel arkada õ ve ttihatçõlarõn ileri gelenlerinden biri olan Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey le stanbul da görü mü ve Tevfik Rü tü Bey e Çanakkale de görev almasõnõ önermi ti. Bu sõrada Meclis-i Umur-u Tõbbiye-i Mülkiye ve Sõhhiye-yi Umumiye üyesi olan Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey, Mustafa Kemal i kõrmamõ ve Çanakkale de kurulan Hilâl-i Ahmer Hastanesi Ba tabipli i görevini kabul etmi ti 6. Ülkenin gelece i konusunda dü ünce birli ine sahip üç arkada Ali Fethi (Okyar) Bey, Mustafa Kemal ve Dr. Tevfik Rü tü Bey- böylece Çanakkale de bir arada bulunabilecekler ve geli ecek olaylara birlikte çözüm arayabileceklerdi. Cumhuriyet döneminde de bu üçlü hiç ayrõlmadõlar. Dr. Tevfik Rü tü Bey in Ba tabipli ini 7 yürüttü ü Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi nde di er görevli personeli ise öyleydi 8 : Operatör :Adveridis(Aduridis) Efendi Uzman Doktor :Yusuf Ziya Efendi Uzman Doktor :Ahmet Efendi 5 OHAC Salnamesi 1329; s. 158. 6 Tevfik Rü tü Aras, 1920-1938 yõllarõ arasõnda 5 dönem milletvekilli i, 1925-1939 yõllarõ arasõnda Dõ i leri Bakanlõ õ yapmõ, ttihat ve Terakki nin önemli isimlerinden biri olmu, sonrasõnda da gazete yazõlarõ yazarak hayatõnõ sürdürmü, 1883 yõlõnda Çanakkale'de do an bir siyaset adamõdõr. Tevfik Rü tü Bey, Beyrut Tõbbiyesi ni bitirdi ve doktor olarak zmir, Selanik ve stanbul'da çe itli görevlerde bulundu. ttihat ve Terakki ye girdi. Selanik te Mustafa Kemal ile yakõn arkada oldu. Meclis-i Umur-u Tõbbiye-i Mülkiye ve Sõhhiye-yi Umumiye (Yüksek Sa lõk Kurulu) üyesi oldu. Bu arada zmir'in önde gelen ailelerinden Evliyazade ailesinin reisi Evliyazade Hacõ Mehmet Efendi'nin kõzõ ve dönemin kadõn gazete yazarlarõndan Evliyazade Makbule Hanõm ile evlendi. 4 Mart 1925 te Takriri Sükûn Kanunu ndan sonra kurulan 4 ncü Hükümetinde (3 ncü smet nönü Hükümeti) Hariciye Vekili (Dõ i leri Bakanõ) oldu. Atatürk'ün ölümüne kadar kurulan bütün hükümetlerde bu görevini sürdürdü. Atatürk'ün kom u ülkelerle iyi ili kiler kurulmasõna dayalõ dõ politikasõnõn savunucusu oldu. Sovyet Dõ i leri Komiseri Litvinov'un davetlisi olarak üç kere Rusya'ya gitti. 1926'da Odessa da, 1930 da ve 1937'de Moskova'da Sovyet ileri gelenleriyle görü meler yaptõ. 1939'da Londra Büyükelçili ine atandõ ve üç buçuk yõl ngiltere'de kaldõ. 1943 te emekli oldu. Sava õn sonlarõnda stanbul basõnõnda (özellikle de Tan gazetesinde) yazõlar yazdõ. Demokrat Parti nin kurulu unu destekledi. Kõzõ Fatin Rü tü Zorlu ile evlendi. 1952-1959 yõllarõnda Bankasõ Yönetim Kurulu Ba kanlõ õ görevinde bulundu. Dr. Tevfik Rü tü Aras õn Dõ i leri Bakanlõ õ sõrasõnda verdi i söylevleri Numan Menemencio lu tarafõndan toplanarak Lozan'õn zlerinde On Yõl (1937) adõ altõnda kitap haline getirildi. Günlük basõnda çõkan yazõlarõnõn güncel olmayanlarõnõ Görü lerim (1945 ve 1963) adlõ iki cilt kitapta toplayan Dr. Tevfik Rü tü Aras, 1972 yõlõnda stanbul da hayatõnõ kaybetti. Naa õ Rumelihisarõ nda topra a verildi. 7 Hilal-i Ahmer Çanakkale Hastanesi nin ilk ba tabibi Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey di. Daha sonra Dr. Re idi Bey ba tabip olarak görev yaptõ. Son olarak da Dr. Hüseyin Fehmi Bey ba tabipli e atandõ. 8 OHAC Salnamesi 1329; s. 159. 75
dare Memuru :Kenan Bey Vekilharç :Kadri Efendi Kâtip :Hentu Kaçi Efendi Ayrõca hastanede iki asistan ve sekiz hastabakõcõ ile yirmi hademe görev almõ tõ. Dr. Tevfik Rü tü Bey, Mustafa Kemal ve Ali Fethi Bey in ülke yönetimi konusundaki dü üncelerine tamamen katõlõyordu. O nedenle ttihat ve Terakki Cemiyeti ni ele tiriyordu. Çanakkale de zaman zaman bir araya gelen bu üçlü i lerin iyi gitmedi ini görüyordu 9. Bu nedenle Tevfik Rü tü Bey stanbul a bulunmak için Ba hekimlik görevinden ayrõldõ ve yerine Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi Ba hekimli ine Dr. Re idi Bey tayin edildi 10. Dr. Tevfik Rü tü Bey de 13 Mart 1913 tarihinde Sõhhiye Müdürlü ü 1 nci Müfetti li ine atandõ ve stanbul a gitti. Bir süre sonra Ali Fethi Bey ve Mustafa Kemal de Bulgaristan a gitmek zorunda kalacaklardõ. Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi Askeri Sa lõk te kilâtõndan talep edilmesi üzerine, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti dare Heyeti 10 ncu Kolorduyu takip etmek üzere 11 Ocak 1913 (29 Kanun-õ Evvel 1328) tarihinde Gelibolu da bir seyyar hastanenin kurulmasõna karar verdi 11. ngiltere den alõnan her türlü sa lõk malzemeleri 12 ve mükemmel çadõrlarla 13 birlikte Gelibolu da yüz yataklõ bir seyyar hastane olu turuldu 14. Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi nin sa lõk ekibi tecrübeli doktor ve personelden seçildi. Masraflarõ Hilâl-i Ahmer tarafõndan kar õlanmak üzere Osmanlõ Seyr-i Sefâin daresi tarafõndan hasta sevkiyatõnda kullanõlmak üzere Cambridge Vapuru tahsis edildi. 9 Bu konuda geni bilgi için bkz., Mithat Atabay, Mustafa Kemal in Balkan Muharebeleri Esnasõnda Çanakkale Bölgesindeki Faaliyetleri, Uluslararasõ Atatürk ü Ça da Yorumlama ve Anlama Programõ-2 Çanakkale 1915, Mustafa Kemal Atatürk ve Modern Türkiye, Yay. Haz. Turan Tanyer, Türkiye Barolar Birli i Yayõnlarõ, Ankara 2010, s.27-47. 10 Dr. Hasan Fehmi Bey, Çanakkale Hilal-i Ahmer Hastanesi Ba hekimli ine atanmadan önce Hilal-i Ahmer Gelibolu Seyyar Hastanesi Ba hekimiydi. Bkz., KA., 12/4, 12 ubat 1328 ve KA., 128/5, 15 ubat 1328. 11 Hilal-i Ahmer Cemiyeti Ba kan yardõmcõsõ Besim Ömer Bey, Gelibolu ya gönderilen Hilal-i Ahmer Hastanesine bir yer gösterilmedi ini belirterek Osmanlõ Harbiye Nezaretine ba vuruda bulunmu ve bir an evvel yer teminini talep etmi tir. Bkz., KA., 128/44, 29 ubat 1328; ayrõca Hilal-i Ahmer Cemiyeti Sõhhiye Nezaretinden de Gelibolu ya gönderilen sa lõk ekibinin içinde bulundu u durumun bir an evvel çözüme kavu turulmasõnõ istemi ti. KA., 128/8, 19 ubat 1328. 12 KA., 10/03, 1 ubat 1328. 13 Hilal-i Ahmer Gelibolu Seyyar Hastanesine ayrõca 300 karyola ve Sahra Sõhhiye Müfetti li i nce gerekli yastõk ve ot minder gönderilmesi talep edilmi tir. Bu konuda bkz., KA., 10/05, 2 ubat 1328; KA., 23/88, 2 ubat 1328, 14 KA., 128/7, 17 ubat 1328. 76
Cambridge Vapuru, 20 ubat 1913 (7 ubat 1328) tarihinde Gelibolu ya sevk edildi 15. Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi geçici olarak Gelibolu Ermeni Mektebi ne yerle ti 16. Sa lõk ekibi 10 ncu Kolordu bölgesine intikal etmeyi beklerken Ermeni Cemaatine mensup fakir hastalarõn tedavisini yaparak halkõn büyük takdirini kazandõ. Seyyar Hastanenin Münderis bölgesine nakil ve sevk olunmasõ Kolordu Komutanlõ õ tarafõndan emredilince, hastane 5 Nisan 1913 (23 Mart 1329) tarihinde istenilen bölgeye gitti 17. Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi nin kadrosu öyleydi 18 : Ba tabip ve Operatör :Dr. Hüseyin Fehmi Bey Operatör Yardõmcõsõ :Dr. Ertu rul Bey Uzman Doktor :Dr. Recep Hayri Efendi Uzman Doktor :Dr. Mustafa Kâzõm Efendi Eczacõ :Mehmet Efendi dare Memuru : evket Bey Kâtip : brahim Hakkõ Efendi Ayrõca bir asistan, yedi hasta bakõcõ ve on hademe bulunuyordu. Çanakkale ve Gelibolu da Görevli Cambridge Hilâl-i Ahmer Vapuru Osmanlõ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, 6 ubat 1913 (24 Kanun-u Sani 1328) tarihinde Seyr-i Sefâin daresi yle imzaladõ õ sözle me gere i hasta nakli için Cambridge Vapuru nu kiralamõ tõ. Cambridge Vapuru nda gerekli de i iklikler yapõlarak 350 hastaya hizmet edebilecek kapasitede donatõldõ. Vapur, 8 ubat 1913 (25 Kanun-u Sani 1328) Cuma günü stanbul dan Gelibolu nun kazasõ olan arköy e hareket etti. Vapur ilk seferinde 198 yaralõyõ rahat bir biçimde stanbul a getirdi 19. kinci seferinde Çanakkale ye gelen vapur 20, buradan 540 yaralõyõ alõnca bundan hastalar rahatsõz oldular. Bunun üzerine gemiye 350 den fazla hasta bindirilmemesi kararla tõrõldõ. Yaralõ ve hastalarõn Cambridge Vapuru nda 24 saatten fazla kalmalarõ, yolculuklarõ sõrasõnda tedavi ve pansumanlarõnõn yapõlmasõ için bir sa lõk ekibi ile a çõ ve mutfak malzemeleri de vapurda yer aldõ. 15 Cambridge Vapuru Sahra Sõhhiye Hastanesi için bkz., KA., 129/146, 22.5.1913. 16 KA., 128/3, 10 ubat 1328. 17 Hastanenin yeni yeri ve planõ için bkz., KA., 523/45.1. 18 OHAC Salnamesi 1329; s. 156-157. 19 Bu konuda bkz., KA., 12/91, 1 Mart 1329 20 Bkz., KA., 129/44, 2 Mart 1329. 77
Cambridge Vapuru nun Sa lõk Ekibi öyleydi 21 : Ba tabip :Dr. evket Bey Operatör :Dr. Akif Tevfik Bey Eczacõ :Yavr Efendi dare Memuru :Cevdet Efendi Kâtip :Ali Efendi Ayrõca onbe hasta bakõcõ bulunuyordu. Çanakkale deki Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi Balkan Sava larõ sõrasõnda birçok ülkenin Hilâl-i Ahmer Cemiyeti ve Salib-i Ahmer Cemiyeti Osmanlõ yaralõlarõna yardõm etmek için sa lõk ekipleri gönderdiler 22. Bunlara Heyet-i Sõhhõye-i mdadiye deniliyordu. Bunlarõn hepsi Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan kar õlandõ ve ihtiyaç duyulan yerlerde görevlendirildi. Çadõr ve malzemeleri olan yabancõ sa lõk ekipleri sava bölgesine yakõn yerlerde seyyar hastaneler kurdular 23, di erleri ise stanbul da görev yaptõ. Hindistan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti de üç sa lõk ekibi gönderdi. Bu ekiplerden birincisi Haydarpa a Askeri Hastanesi nde ikinci sa lõk ekibi Darü l-fünun Hastanesi nde görev yaptõlar 24. Üçüncü Hint Sa lõk Ekibi ise Çanakkale de görev yaptõ. Üçüncü Hint Sa lõk ekibi, Hindistan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan El Vefdü l-tõbbi Minbilâdi l-hind ismiyle Delhi de olu turulup stanbul a gönderildi 25. Hint Sa lõk Ekibi, 7 Ocak 1913 (27 Kanun-u Evvel 1328) tarihinde stanbul a geldi 26. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan kar õlanarak Bir süre Kadõrga Hastanesi nde bir süre çalõ tõ. Mütarekeden sonra sava õn tekrar ba lamasõ üzerine Ömerli de bir seyyar hastane tesis edildi ve burada görev yapmaya ba ladõlar 27. Hint Sa lõk Ekibinin bir kõsmõ ise Çanakkale ve Gelibolu ya nakledildiler 28. Çanakkale Rum Erkek Okulu (bugünkü Cumhuriyet lkö retim Okulu), Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi ne dönü türüldü ve orada görev yaptõlar 29. 21 OHAC Salnamesi 1329; s. 162. 22 OHAC Salnamesi 1329; s. 176. 23 OHAC Salnamesi 1329; s. 177. 24 OHAC Salnamesi 1329; s. 185-186. 25 OHAC Salnamesi 1329; s. 187. 26 OHAC Salnamesi 1329; s. 187. 27 Hint heyetinin Ömerli deki hizmetleri için bkz., KA., 18/65, 18 Haziran 1329. 28 Çanakkale ye gelen All Indian Medical Mision Hilal-i Ahmer Hint heyeti 26 ubat 1913 tarihinde hizmet vermeye ba ladõ. Bkz., KA., 18/18, 8 Mart 1329. 29 Bkz., KA., 18/18, 8.3.1913. 78
Çanakkale Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi nin görevlileri unlardõ 30 : Ba tabip :Dr. Muhtar Ahmet Ensari Bey Ba tabip Muavini :Dr. Ali Ezher Feyzi Bey Tabip :Mehmet Naim Ensari Tabip :Seyyid Abdurrahman Tabip :Seyyid emsilbari Tabip :Mahmudallah Tabip :Mirza Rõza Han Eczacõ :Galam Ahmet Han, Eczacõ :Nurru - ems Eczacõ :Abdulvahid Han, Eczacõ :Hamit Resul, Eczacõ :Seyyid Tonger Hüseyin Ayrõca oniki hastabakõcõ ve iki tercüman vardõ. Ba hekim Ahmet Ensari Bey, gerçek bir Türk dostuydu. Balkan Sava õ sõrasõnda hem hasta ve yararlõlara hem de muhacirlere büyük yardõmlarõ dokunmu tu. Türk Kurtulu Sava õ sõrasõnda da Hindistan da yardõm toplamak için komiteler olu turmu tu. Hatta bu yardõm komitesine Hindistan õn ulusal lideri Mahatma Gandi yi de dahil etmi ti. Kendisi aynõ zamanda Hint Müslümanlarõnõn önde gelen liderlerinden birisiydi. Balkan Sava larõ sõrasõnda Çanakkale Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi nin Ba hekimi Ahmet Ensari Bey, 30 Mayõs 1936 yõlõnda vefat etti inde Hintlilerin ulusal lideri Mahatma Gandi onun için O bizim sa kolumuzdur demi ti 31. Sonuç Osmanlõ Devleti nin 20 nci yüzyõlõn ba õnda pe pe e sava larla u ra masõ ve sonunda da tarihteki yerini almasõ sebebiyle aslõnda bu son dönemindeki olaylarõn pek de üzerinde nedense durulmamõ tõr. Hele Balkan Sava larõ sõrasõnda ya anan acõlar ve sõkõntõlar neredeyse büyük ölçüde ihmal edilmi tir. O nedenle bu konulara daha fazla önem verilmelidir. Balkan Sava larõnõn tüm iddetini hissetmi olan Çanakkale ve Gelibolu da insanlarõmõzõn zor zamanlarõnda yardõmõna ko an Kõzõlay õn sa lõk hizmetleri için kurdu u hastaneler ve yaptõ õ hizmetler 30 OHAC Salnamesi 1329; s. 187. Çanakkale de Hint Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi ne dönü türülen binanõn bir de foto rafõ bulunmaktadõr. Foto raf için bkz., OHAC Salnamesi 1329; s. 207. 31 Besim Ömer Akalõn, Büyük Bir Dostumuzu Kaybettik, Servet-i Fünun, yõl:46, c.80/16, no:2082/397 (16 Temmuz 1936), s.114. 79
ele alõnmõ tõr. Bu çalõ ma sõrasõnda dikkat çeken bir husus ise Mustafa Kemal in sava ortamõ olmasõna ra men, her konudaki çalõ malarõnõ bir ekip çalõ masõ biçiminde yürütmeye gayret etmesi olmu tur. Balkan Sava larõ sõrasõnda birlikte çalõ tõ õ pek çok ki i Türkiye Cumhuriyeti nin kurulu unda ve daha sonra devlette önemli görevler üstlenmi lerdi. Bunlardan birisi de Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey di. O, tam ondört yõl Atatürk ün Dõ i leri Bakanlõ õ nõ yapmõ ve bugüne kadar ülkemizde bu kadar uzun süre Dõ i leri Bakanlõ õ yapan hiç kimse olmamõ tõr. Dõ i leri Bakanõ ula amadõ. Yine burada Atatürk ün birlikte çalõ tõ õ Ali Fethi (Okyar) Bey de Cumhuriyet döneminde Atatürk yakõn çalõ ma arkada larõ olmu lardõ. Belgeler Belge-1 Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi Personel Maa Bordrosu (128/1) 80
Belge-2 Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi Planõ (523/45.1) 81
Belge-3 Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi Hakkõnda Hilal-i Ahmer Cemiyeti Müfetti i Dr. Nafiz Bey in Raporu (128/3) 82
Resimler Resim-1 Gelibolu Hastanesi Önünde Heyet-i Sõhhiyesi (Ortada oturan Sertabip Operatör Rasim Ferit Bey, sa õnda Doktor Sedat ve hsan Arif Beyler, solunda Doktor Behçet Sabit ve dare Memuru Tahsin Beyler Resim-2 Gelibolu Hastanesinden Bir Ko u 83
Resim-3 Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastanesi ( imdiki Ö retmenevi) Resim-4 Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastanesi Heyet-i Sõhhiyesi (Ortada Sertabip Tevfik Rü tü Bey 84
Resim-5 Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastanesinde Bir Ko u Resim-6 Çanakkale Hint Hilâl-i Ahmer Hastanesi ttihaz Olunan Bina ( imdiki Cumhuriyet lkö retim Okulu) 85
Resim-7 Umum Hint Hilâl-i Ahmer Heyeti Reisi Doktor Ensari Bey Resim-8 Cambridge Vapuru Heyet-i Sõhhiyesi ve daresi 86