GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİMİN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz Uludağ Üniv. Endüstri Müh. Böl. tg@uludag.edu.tr
İNSANLIK YAKIN ZAMANA KADAR VEBA VE KOLERA İLE NASIL YOĞUN MÜCADELE ETTİYSE, GÜNÜN BİRİNDE GÜRÜLTÜYLE DE AYNI ŞEKİLDE SAVAŞMAK ZORUNDA KALACAKTIR. Dr. Robert Koch, 1910 (Tüberküloz basilinin kaşifi)
Sağırlık tedavisi ve geri dönüşü olmayan bir hastalıktır!!! Görmek istemediğimiz zaman gözümüzü kapatabiliriz, ancak böyle bir olanak duyma için yoktur.
Sesin Oluşumu Ses elastik bir ortam olan havada, mekanik titreşimlerden oluşan ve havanın statik basıncına ek olarak gelen basınç değişiklikleridir. Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Sağlıklı bir insan kulağı frekansı 16 ile 16000 (20000) Hz arasında olan değişiklikleri ses olarak algılayabilir. Bu aralığın altındaki titreşimler infrasound; üstündeki titreşimler ise ultrasound olarak tanımlanır.
Kulağın anatomik yapısı Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Ton, kulağa gelen sabit, bir tek frekanstaki sinüs titreşimi; saf ses, Harmonik ses, frekanslarının birbirlerine oranı tam sayı olan çok sayıda sinüs titreşiminin bir arada oluşu, Gürültü ise harmonik olmayan, çoğu vakit geniş bir bant aralığında farklı frekanslara sahip pek çok sinüs titreşiminin bir arada oluşudur. Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Gürültü ve Yarattığı Sorunlar Gürültüyü insanlar kendilerini rahatsız eden ses olarak algılar ve tanımlarlar. Avrupa birliği üyesi ülkelerin çoğunda gürültülü iş ortamından dolayı duyma yeteneğini kaybetme basit deyimiyle iş sağırlığı, tazminat ödemeyi gerektiren meslek hastalıklarının başında gelmektedir. Federal Almanya da iş sağırlığı, tazminat ödenen meslek hastalıklarının 1/3 ünü oluşturmaktadır.
Ses şiddeti L p = 10 log [ p 2 / p o2 ] (db) Ses dalgalarının basıncı, yoğunluğu, göreceli şiddeti ve ses düzeyleri
Çeşitli seslerin db cinsinden şiddet düzeyleri Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Ses yoğunluk faktörü (I), bir sesin duyma eşiğindeki sese göre kaç kat yüksek olduğunu gösterir. Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Sesin etki süresi yarıya indiğinde, şiddeti 3 db artarsa kişinin aldığı gürültü dozajı değişmez Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Kronik Gürültünün Duyma Yeteneğine Etkileri Gürültünün kulağa etkisi şiddetine ve etkidiği süreye bağlıdır. Risk oluşturan ses düzeyi aşıldığında belirli dinlenme zamanından sonra geçen geçici sağırlık, kötü ve zor duyma olayı ile karşılaşılır. Gürültünün etki süresi arttıkça sürekli duyma kaybı gerçekleşir. Risk düzeyinin altında da, örneğin 80 db(a) da karşılıklı konuşma esnasında birbirlerini iyi anlamada zorluklar yaşanır.
65 yaşındaki bir erkekte gürültü ve yaşlılık nedeniyle duyma kaybı Kalın çizgi ölçülen duyma eşiğidir, her frekansta normal duyma eşiğine göre kaç db daha yüksek sese gereksinimi olduğunu ifade etmektedir. Örneğin frekansı 4kHz olan bir sesi duyabilmesi için normal eşikten 80 db daha şiddetli bir ses olursa ancak algılayabilmektedir. Bu örnekte 80 db lik kaybın 40 45 db lik bölümü gürültülü ortamda çalışmış olmanın neden olduğu kayıplar, geri kalanı da yaşlılığın sonucudur.
Sesin, müziği, konuşmanın ve duymanın sınırları Duyulabilen frekans alanı 16 Hz ile 16 khz arasında, insan kulağı 400 4000 Hz frekanslar için özellikle daha hassastır
Normal konuşmayı 1 m mesafede dinlerken ölçülen, çeşitli duyma kayıpları. Üstte hasarsız, ortada hasar başlangıcı, altta ağır hasar görmüş kulak. 1: Temel sesler 2: Sesliler 3:Yüksek frekanslı sessizler 4: Temel sessizler Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Gürültünün Sağırlığa Sebep Olma Riski Yaş, gürültü şiddeti ve süreye bağlı olarak sürekli sağırlık riskinin belirlenmesi
Gürültü Nedeniyle Zarar Görme PATLAMA : Bir patlama nedeniyle ses düzeyinin aniden 140-200 db değerine çıkması. Kulak zarı ve kemiklerde oluşan hasar çok az da olsa, tedavi edilebilme şansı vardır. İç kulak hasarlarını, örneğin bazilmembranlarının yırtılmasını tedavi etmek mümkün değildir. TTS (Temporary Thereshold Shift) : Geçici sağırlık. PTS (Permanent Thereshold Shift) : Sürekli sağırlık. Duyma sinirlerinin dejenerasyonu.
Gürültünün Kulakla Doğrudan İlişkisi Olmayan Etkileri Gürültü işitme organımızla ilgisi olmayan başka rahatsızlıklara da neden olur. Bunların başlıcaları: psikolojik stres, konsantrasyon yeteneğinin olumsuz etkilenmesi, kan damarlarının daralması adrenalin salgısının artması kalp atışının hızlanması mide ülseri uykusuzluk gibi psikosomatik hastalıklardır.
TİTREŞİM Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Mekanik titreşim, bir katı cismin parçacıklarının statik denge konumu etrafında düzenli (periyodik) veya düzensiz (stohastik) yaptığı harekettir. Periyodik (içten yanmalı motor) ve stohastik (arazi aracı) titreşimler
Mekanik titreşimlerde temel büyüklükler Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Titreşimin etkisini belirleyen faktörler genliği, frekansı, etki süresi, zamana göre değişimi, titreşim yönü titreşimin etki noktası (tüm beden titreşimi veya el-kol titreşimi oluşu) dır. Titreşimin insana etkisi araştırılırken ayrıca bedenin konumu, el ve kolun eklemlerdeki açıları, işi yapabilmek için uygulanan kuvvet, işin statik veya dinamik karakterli oluşu gibi faktörler de dikkate alınmalıdır.
İnsana etkiyen titreşimlerin incelenmesinde x,y ve z eksenleri Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Titreşimin Etkisi Mekanik titreşimin etkisini anlayabilmek için beş fiziksel büyüklüğün doğru anlaşılması gerekir: Titreşimin bedene etki noktası Frekansı İvmesi Etki süresi Etkilenen sistemin özgül frekansı ve rezonans.
İnsan organlarının özgül frekansları Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Görme yeteneğinin sınırlanması, titreşimin çok önemli olan fizyolojik etkisidir. Özellikle traktör, inşaat makineleri, kamyon ve diğer benzer makineleri kullananların performansını etkileyen bu durum kaza riskini de artırmaktadır. Titreşim görüş keskinliğini azaltırken, görüntünün bulanıklığına da sebep olmaktadır. 50 Hz civarında ve 2 m/s 2 ivmede görüş keskinliğinin yarı yarıya azaldığı deneylerle saptanmıştır.
Şiddetli titreşimler psikomotorik performansı olumsuz etkilemektedir. Örneğin motorlu testere ile bir süre çalışan işçi el becerisi gerektiren testlerde daha önceki başarı düzeyinin çok altında kalmıştır. Taşıt sürüş simülasyonlarında da titreşimin psikomotorik performansı düşürdüğü gözlenmiştir.
Titreşim ivmelerine tahammül sınırları Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Titreşimin neden olduğu şikayetler nefes alma zorluğu karın ağrısı, göğüs boşluğunda ağrı, kas reaksiyonları, çene rezonansı, genel huzursuzluk sırt ağrıları kas gerilmeleri, baş ağrısı, görme bozukluğu, boğaz ağrısı, konuşma zorluğu, tuvalet ihtiyacı hissi deniz tutması, kusma 1 4 Hz 4 10 HZ 8 12 Hz 10-20 Hz 0,2 0,7 Hz
Farklı frekanstaki titreşimlerin neden oldukları rahatsızlıklar Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
7 Hz frekansa sahip titreşimlere karşı beyin çok duyarlıdır, böyle ortamlarda konsantrasyonu, yoğun düşünmeyi gerektiren işleri yapabilmek mümkün değildir. Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Çeşitli ülkelerde traktör sürücüleri üzerinde yapılan incelemelerde bu kişilerde normalin üstünde; omurga disklerinde rahatsızlık, kronik artroz (eklemlerdeki kıkırdağın aşınması) ve mide bağırsak ülserine rastlanmıştır. Dupuis prostat Hemoroid oranının da bu kişilerde yüksek oluşuna dikkat çekmiştir.
Yıllık traktör sürme süresine göre omurga ve mide şikayetleri (şikayetler birden fazla alanı kapsadığından şikayet toplamları %100 ü geçmektedir) Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz
Beyaz parmak hastalığı İşçiye ulaşan titreşimin frekansı 40 300 Hz arasındaysa, bu titreşimlerin genliği genelde 0,2 5 mm arasında olup, doku tarafından çabuk sönümlenirler. Bu titreşimler kan damarlarına ve sinirlere olumsuz etkide bulunurlar, parmakların, özellikle de orta parmağın beyazdan maviye kadar renk değiştirmesine, soğuk hissetmesine, ardından tamamen hissizleşmesine yol açarlar.
Beyaz parmak hastalığı Belirli bir zaman sonra da tekrar kırmızı bir renk alır ve şiddetli ağrırlar. Bu olaya kan damarlarının kramp şeklinde kasılması sebep olmaktadır. Beyaz parmak; Ölü parmak ta denilen bu olaya yüksek frekanslı hafif pnömatik çekiç kullanan maden işçilerinde ve 50 200 Hz bölgesinde çalışan motorlu testereleri kullanan orman işçilerinde sık rastlanmaktadır.
Titreşimin var olduğu işyerinde çalıştırılacak isçiler seçilirken kesinlikle bir ön sağlık muayenesinden geçirilmeli omurga, mide, on iki parmak bağırsağı eklem rahatsızlıkları olup olmadığı tespit edilmeli, böyle rahatsızlıkları olanlar titreşim etkisinden uzak tutulmalıdır. Ayrıca vibrasyon etkisindeki işçiler periyodik olarak sağlık kontrolüne tabi tutulmalıdır. Bu gibi işyerlerinde çalışanların daha erken emekli edilmesi de çeşitli ülkelerde tartışılmakta olan bir konudur.
Teşekkürler... Doç.Dr. Tülin Gündüz Cengiz Uludağ Üniv. Endüstri Müh. Böl. tg@uludag.edu.tr