KIYMETLİ EVRAK HUKUKU

Prof. Dr. Mehmet BAHTİYAR Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Öğretim Üyesi KIYMETLİ EVRAK HUKUKU Ders Notları Soru Örnekleri Güncellenmiş 14. Bası Beta

Yayın No : 3416 Hukuk Dizisi : 1702 1. Bası - Nisan 2003 - İSTANBUL 12. Bası - Ekim 2014 - İSTANBUL 13. Bası - Ocak 2016 - İSTANBUL 14. Bası - Ekim 2016 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-735 - 5 Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı-Cilt : İnkilâp Kitabevi Yayın San. Tic. A.Ş. Çobançeşme Mah. Sanayi Cad. Altay Sok. No: 8 Yenibosna - İSTANBUL (Sertifika No: 10614) Tel: (0212) 496 11 81 Kapak Tasarım : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com

Değerli Hocam; Prof. Dr. Erdoğan MOROĞLU na Saygıyla

ONDÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Öğrencilerin büyük ilgi gösterdiği bu ders notlarının 13. Basısı Ocak 2016 da yayımlanmış idi. Yıl bitmeden ihtiyaç duyulan bu yeni bası, önceki basıdaki bazı düzeltmeler ve gerekli güncellemeler yapılmak suretiyle hazırlanmıştır. Bu basının hazırlanmasında, yardım ve önerilerinden dolayı değerli meslekdaşlarım Yrd. Doç. Dr. Levent BİÇER e ve Yrd. Doç. Dr. Mehmet ŞUA ya, basımdaki çabaları nedeniyle Beta Basım Yayım A.Ş. nin değerli yetkililerine ve başta Gülgonca ÇARPIK olmak üzere tüm çalışanlarına teşekkür ediyorum. Kıymetli evrak hukuku gibi çok teknik bir alanda temel bilgi edinmek isteyen tüm ilgililere ve en başta da ders notu kaygılarını aşmaları temennisiyle sevgili öğrencilerime yararlı olacağını umuyorum. İstanbul, 27.09.2016

ÖNSÖZ Kıymetli Evrak Hukuku, hukukun belki en teknik ve uygulaması da çok fazla olan konularını içermektedir. Bir süre önce yayımlanan Ticari İşletme Hukuku nda olduğu gibi, bu ders notlarını da, elimde mevcut kısa özetler ile dersleri düzenli izleyen öğrencilerimin yazdıklarını gözden geçirmek, güncelleştirmek ve gereken konularda eklemeler yapmak suretiyle hazırladım. Kitapçık, öncelikle Kamu Yönetimi, İktisat, İşletme, Çalışma Ekonomisi, Uluslararası İlişkiler ve benzeri bölüm öğrencilerine yöneliktir. Bununla birlikte, Hukuk Fakültelerindeki öğrencilerimizin de, özet bir tekrar veya sınava hazırlık kaynağı olarak kitapçıktan yararlanabileceklerini düşündüm. Bu amaçla, kolay anlaşılır, örnekli, teorik ayrıntılardan uzak, ilgili bazı Yargıtay kararlarını da içeren, temel bir bilgi sunmaya çalıştım. Çok kısa bir süre önce, 8.3.2003 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 4814 Sayılı Kanun ile çek konusunda yapılan değişiklikleri de değerlendirdim ve ilgili kısımlara işledim. Sonuna eklediğim, klasik, test ve uygulama tipinde seçilmiş soru örnekleri ile, kitapçığa, sınavlara hazırlık için bir çalışma kaynağı niteliği de kazandırmayı amaçladım. Her çalışmada rastlanabileceği gibi, ilk bası olmasının da etkisiyle, bazı eksik ve noksanlara rastlanabilir. Fakat öneri, eleştiri ve katkılar doğrultusunda geliştirme ve hep daha iyisini ortaya koyma çabamız sürecektir. Başta öğrencilerimiz olmak üzere, temel bilgiler edinmek isteyen herkes için yarar sağladığı ölçüde, kitapçık amacına ulaşmış sayılacaktır.

VIII Her zaman olduğu gibi, maddi ve manevi desteklerinden dolayı, sevgili eşime, oğluma, aile büyüklerime ve hocalarıma sonsuz minnettarım. Yardımlarından dolayı anabilim dalımızın değerli araştırma görevlisi Hakan ÇEBİ ye, sevgili sekreterimiz Gülsen KOÇER e ve yayımı içtenlikle üstlenen BETA Basım Yayım Dağıtım AŞ nin tüm mensuplarına, özellikle Sayın Rahmi ARIKAN ile Gülgonca ARSLANYILMAZ a ve Songül GÜZEL e de teşekkür ediyorum. Bu mütevazi çalışmayı, kendilerinden Ticaret Hukuku nu öğrenme zevkine ulaştığım, örnek aldığım, daima destek ve teşviklerini gördüğüm değerli hocam Prof. Dr. Erdoğan MOROĞLU na en derin saygı ve minnet duygularımla ithaf ediyorum. Mutlukent, 15 Mart 2003. Doç. Dr. Mehmet BAHTİYAR

İÇİNDEKİLER ONDÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ... V ÖNSÖZ... VII KISALTMALAR...XIX 1. GİRİŞ VE GENEL HÜKÜMLER...1 I. KIYMETLİ EVRAKIN TANIMI VE UNSURLARI...1 II. A. Senet...1 B. Hak...2 C. Hak İle Senedin Kaynaşması...4 KIYMETLİ EVRAKIN ÖZELLİKLERİ...5 A. Kıymetli Evrak Bir Borç Senedidir...5 B. Kıymetli Evrakın İçerdiği Hak Ekonomik Bir Değer Taşımalı ve Devredilebilir Olmalıdır...5 C. Kıymetli Evrakta Hak ile Senet Arasında Kuvvetli Bir Bağ Vardır...6 D. Kıymetli Evrakın Önemi Bazı Türlerinde Soyutluk (Mücerretlik) İlkesi Yürürlüktedir...6 E. Kıymetli Evrak Ağırlaştırılmış Şekil Şartlarına Bağlıdır...10 F. Kıymetli Evrakın Sınırlı Sayıda Olup Olmadığı Sorunu...10 III. KIYMETLİ EVRAKLA İLGİLİ MEVZUAT...11 IV. KIYMETLİ EVRAKIN ADİ SENETTEN FARKLARI...12 V. KIYMETLİ EVRAKIN SINIFLANDIRILMASI...14 A. İçerdiği Hakkın Türü Açısından...14 1. Alacak Senetleri...14

X 2. Ortaklık Senetleri...15 3. Eşya Hukuku Senetleri...15 B. Hakkın Senetten Önce Var Olup Olmaması Açısından...16 1. Açıklayıcı Kıymetli Evrak...16 2. Yaratıcı Kıymetli Evrak...16 C. Temel İlişki İle İlgili Olup Olmaması Açısından...16 1. Sebebe Bağlı (İlli) Olanlar...16 2. Sebebe Bağlı Olmayanlar (Soyut/Mücerret Olanlar)...17 D. Kamu Güvenine Dayanıp Dayanmaması Açısından...17 1. Kamu Güvenine Dayalı Olanlar...17 2. Kamu Güvenine Dayalı Olmayanlar...18 E. Yatırım Amacı Taşıyıp Taşımama Açısından...18 1. Yatırım Amacı Taşıyanlar...18 2. Yatırım Amacı Taşımayanlar...20 F. Devir Şekli Açısından...20 1. Nama Yazılı Kıymetli Evrak...21 2. Emre Yazılı Kıymetli Evrak...22 3. Hamiline Yazılı Kıymetli Evrak...25 VI. KIYMETLİ EVRAKTA SENET TÜRÜNÜN DEĞİŞMESİ (DÖNÜŞTÜRME, TAHVİL)...26 A. Kanuni Dönüştürme...26 B. İradi Dönüştürme...27 VII. KIYMETLİ EVRAKTA DEFİLER...28 A. Borçlu Savunmaları ve Defi Kavramı...28 B. Kıymetli Evrakta Defi Çeşitleri...29 1. Etkisi ve Tarafları Açısından...30 a. Mutlak Defiler...30 b. Nisbi Defiler...30 2. Özellikleri Açısından...30

XI a. Senet Metninden Anlaşılan Defiler...30 b. Senetteki Bir Taahhüdün Geçersizliğine İlişkin Defiler...31 c. Kişisel (Şahsi) Defiler...33 VIII. KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ...35 A. Zayi Olma Kavramı ve İptal Davasının Amacı...35 B. İptal Davası Açabilme Şartları...37 1. Senedin zayi olması...37 2. Senetteki hakkın varlığını sürdürmesi...37 3. Zayi sırasında veya ziya ortaya çıktığında hak sahibi olma...37 4. Zayi olan senet zilyetliğini yeniden kazanmanın mümkün olmaması...38 C. Nama ve Hamiline Yazılı Senetlerin İptali Usulü...38 D. Emre Yazılı Senetlerin İptal Usulü...40 E. Bedelsizlik Nedeniyle İptal Davası ve Ziya Nedeniyle İptal Davasından Farkları...41 2. KAMBİYO SENETLERİ (TİCARİ SENETLER)...44 I. Kavram, Türleri, Benzerlik ve Farkları...44 II. Kambiyo Senetlerinin Ortak Özellikleri...46 III. Kambiyo Senetleri ile Alt Borç İlişkisinin Karşılıklı Durumları (BK. 133)...47 IV. Kambiyo Senetlerinde Ehliyet (TTK. 670)...49 V. Kambiyo Senetlerinde İmza (TTK. 756)...51 VI. Kambiyo Senetlerinde Temsil Yetkisi (TTK. 678)...52 3. POLİÇE...54 I. POLİÇENİN ŞEKİL ŞARTLARI (UNSURLARI)...55 A. Poliçe sözcüğü (m. 671/1,a)...55 B. Belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız şartsız havale (m. 671/1,b)...56 C. Ödeyecek kişinin (muhatabın) adı (m. 671/1,c)...57 D. Vade (m. 671/1,d)...58

XII II. 1. Belirli bir günde...58 2. Düzenlendikten belirli süre sonra...58 3. Görüldüğünde...58 4. Görüldükten belirli süre sonra...59 E. Ödeme Yeri (TTK. 671/1,e)...60 F. Lehtar (TTK. 671/1,f)...60 G. Düzenlenme Tarihi ve Yeri (TTK. 671/1,g)...61 H. Düzenleyenin İmzası (TTK. 671/1,h)...61 ŞEKİL ŞARTLARINA AYKIRILIĞIN SONUÇLARI...62 A. Mutlak zorunlu kayıtlar...62 B. Alternatif zorunlu kayıtlar...62 C. İhtiyari kayıtlar...63 III. AÇIK (BEYAZ) POLİÇE (TTK.680)...65 IV. İMZALARIN BAĞIMSIZLIĞI İLKESİ (TTK. 677)...67 V. POLİÇEDE KABUL (TTK. 695 vd.)...68 A. Genel Olarak Kabul...68 B. Kabulün Şekli ve Niteliği...69 C. Kabul İçin İbraz Süresi ve Yeri...70 1. İbraz süresi...70 2. İbraz Yeri...71 D. Kabul İçin İbraz İhtiyaridir Kuralı ve İstisnaları...71 1. Kabule Arzın İhtiyariliği Kuralı...71 2. İstisnalar...71 a) Kabule Arzın Mümkün Olmadığı Durumlar...72 aa) bb) cc) Düzenleyenin kabul için arzı süresiz yasaklamış olması...72 Düzenleyenin kabul için arzı süreli yasaklamış olması...72 Poliçenin görüldüğünde vadeli olması...72

XIII b) Kabule Arzın Zorunlu Olduğu Durumlar...72 aa) Görüldükten belli süre sonra vadeli veya ikametgahlı bir poliçenin olması...72 bb) Kabul için ibrazın düzenleyen tarafından zorunlu kılınması...72 cc) Kabul için ibrazın cirantalarca zorunlu kılınması...72 E. Kabule Arzın Sonuçları...72 F. Kabul Etmemeden Sorumsuzluk Şartı...74 VI. POLİÇENİN CİROSU...74 A. Cironun Hukuksal Niteliği...74 B. Cironun Tarafları...75 C. Cironun Şekli...76 D. Cironun Yapılabileceği Zaman...77 E. Cironun Türleri...77 1. Yapılış Şekli Açısından...77 a) Tam Ciro...77 b) Beyaz Ciro......77 2. Yapılış Amacı Açısından...78 a) Temlik Cirosu...78 aa) Temlik (devir) işlevi...79 bb) Teşhis (tanıtma) işlevi...79 cc) Teminat (garanti) işlevi...80 b) Tahsil Cirosu...81 c) Rehin Cirosu...82 VII. POLİÇEDE AVAL...83 A. Avalin Niteliği...83 B. Avalin Şekli ve Tarafları...83 C. Avalin Hükümleri...87 D. Avalin Sona Ermesi...88 E. Avalin Kefalet ve Garanti Sözleşmelerinden Başlıca Farkları...88

XIV VIII. 1. Kefaletten...88 2. Garantiden...89 POLİÇENİN ÖDENMESİ...90 A. Ödeme İçin İbraz...90 1. Süresi...90 2. Yeri...91 3. Yöntemi...92 B. Ödeme...92 IX. KABUL ETMEME VEYA ÖDEMEME DURUMUNDA SORUMLULUK VE BAŞVURU HAKLARI...94 A. Hamile Karşı Sorumlu Olanlar ve Sorumluluğun Niteliği...94 B. Başvuru Hakkının Kullanılma Şartları...95 1. Maddi Şartlar...95 a) Senedin Ödenmemesi...95 b) Senedin Kabul Edilmemesi...95 c) Ödemenin Tehlikeye Düşmesi...96 2. Şekli Şart (Protesto Çekilmesi)...96 a) Kabul Etmeme Protestosu...97 b) Ödememe Protestosu...98 c) Protesto Şartının İstisnaları...100 aa) Kanuni Muafiyet Halleri...100 aaa) Borçlunun İflası...100 bbb) 30 Günü Geçen Mücbir Sebep...100 bb) İradi Muafiyet Halleri...101 aaa) Kabul Etmeme Protestosuna Özgü Haller...101 bbb) Her İki Protesto İçin Geçerli Haller...101 C. Başvuru Hakkının Kapsamı...102 1. Hamilin Başvuru Hakkının Kapsamı...102

XV 2. Ödeyen Kişinin Başvuru Hakkının Kapsamı...103 D. Başvuru Hakkının Kullanılış Yöntemi ve Retret...103 E. İhbar...104 F. Araya Girme...105 G. Başvuru Hakkının Düşmesi...106 H. Zamanaşımı...107 X. BAŞVURU HAKKI DIŞINDA SENET BEDELİNİ TAHSİL OLANAKLARI...108 A. Asıl (Temel) Borç İlişkisine Dayanan Dava Hakkı...109 B. Sebepsiz Zenginleşme Davası... 110 C. Karşılığın Geçişi (Devri)... 114 4. BONO......116 I. BONONUN ŞEKİL ŞARTLARI (UNSURLARI)...117 II. A. Bono veya emre yazılı senet sözcükleri (m. 776/1,a)... 117 B. Belirli bir bedelin kayıtsız şartsız ödenmesi vaadi (m. 776/1,b)... 118 C. Vade (m. 776/1,c)...118 D. Ödeme Yeri (m. 776/1,d)...119 E. Lehtar (m. 776/1, e)...119 F. Düzenlenme günü ve yeri (m. 776/1,f)...119 G. Düzenleyenin imzası (m. 776/1, g)...120 ŞEKİL ŞARTLARINA AYKIRILIĞIN SONUÇLARI...120 A. Mutlak zorunlu kayıtlar... 120 B. Alternatif zorunlu kayıtlar...120 C. İhtiyari kayıtlar...121 III. BONOYA UYGULANACAK POLİÇE HÜKÜMLERİ...122 IV. BONODA ZAMANAŞIMI...123

XVI 5. ÇEK...124 I. ÇEKİN, POLİÇE VE BONODAN BAŞLICA FARKLARI...125 II. TÜRK HUKUKUNDA ÇEK DÜZENLEMENİN ÖN ŞARTLARI...127 A. Muhatabın Banka Olabilmesi...127 B. Çek Anlaşmasının Bulunması... 127 C. Karşılık Bulunması...130 III. ÇEKİN ŞEKİL ŞARTLARI (UNSURLARI)...130 A. Çek sözcüğü (m. 780/1,a)...131 B. Belirli bir bedelin ödenmesi için kayıtsız ve şartsız havale (m. 780/,b)...131 C. Muhatap (m.780/1,c)...132 D. Ödeme yeri (m. 780/1,d)...133 E. Düzenlenme tarihi ve yeri (m. 780/1,e)...134 F. Düzenleyenin imzası (m. 780/1,f)...136 G. Bankaca verilen seri numarası (6728 Sy. Kanunla değişik m. 780/1,g)...136 H. Karekod (6728 Sy. Kanunla değişik m. 780/1,g)...136 IV. ŞEKİL ŞARTLARINA AYKIRILIĞIN SONUÇLARI...136 A. Mutlak zorunlu kayıtlar...137 B. Alternatif zorunlu kayıtlar...141 C. İhtiyari kayıtlar...142 V. ÇEKİN TEMEL BAZI ÖZELLİK VE FARKLILIKLARI...143 A. Çekte Lehtar...143 B. Çekte Vade ve İbraz Süreleri...144 C. Çekin Devri...147 D. Çekte Kabul Yasağı ve Muhatabın, Çeke Duyulan Güveni Artırmaya Yönelik Bazı İşlemleri...149 1. Çekte Kabul Yasağı...149

XVII 2. Muhatabın, Çeke Duyulan Güveni Artırmaya Yönelik Bazı İşlemleri...149 a) Çekte Teyit (Bloke Çek)... 150 b) Çekin Vizesi...150 c) Garantili Çek (Çek Kartı)...151 d) Banka Çeki...151 VI. ÇEKİN ÖDENMESİ...152 A. Ödeme İçin İbraz ve Önemi...152 B. Çekin Ödenmesi, Ödenmesinin Önlenmesi ve Sahte/Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Dolayı Sorumluluk...154 1. Çekin Ödenmesi...154 2. Ödemenin Önlenmesi...157 a) Çekte Cayma... 157 b) Çekte Ödemenin Mahkeme Kararı ile Yasaklanması... 157 c) Cayma ile Ödemenin Mahkemece Yasaklanması Arasındaki Farklar...158 3. Sahte veya Tahrif Edilmiş Çekin Ödenmesinden Doğan Sorumluluk...159 VII. ÇEKİN ÖDENMEMESİ NEDENİYLE SORUMLULUK VE BAŞVURU HAKKI...161 A. Ödenmeme Halinin Saptanması...161 B. Hukuki Sorumluluk, Başvuru Hakkı ve Zamanaşımı...162 C. Muhatap Bankanın Hamile Karşı Hukuki Sorumluluğu... 167 1. Karşılıksız Çeklerde Çek Yaprağı Başına Sorumluluk...167 2. Karşılık Olmasına Rağmen Ödememekten Dolayı Sorumluluk...168 D. Çekin Karşılıksızdır İşlemine Tabi Olmasından Dolayı Ceza Sorumluluğu...170 1. Genel Olarak...170

XVIII 2. Cezai Yaptırımın Uygulama Şartları...175 a) Şeklen Tam Bir Çek Bulunması...175 b) Çekin, İbraz Süresi İçerisinde Muhatap Bankaya İbraz Edilmiş Olması...176 c) Çekin, İbraz Günü Tamamen ya da Kısmen Karşılıksız Çıkması...176 d) Karşılıksızlık Olgusunun Tespit Ettirilmiş Olması...177 e) Hamilin Şikayette Bulunması...177 3. Etkin Pişmanlık ve Çek Düzenleme/Çek Hesabı Açma Yasağının Kaldırılması.....177 VIII. ÇEKE DE UYGULANAN POLİÇE HÜKÜMLERİ.....179 IX. ÇEKE BENZEYEN BAZI SENETLER...179 A. Posta Çeki... 179 B. Yolculuk Çeki...180 6. EK (SORU ve ÇEK ÖRNEKLERİ)...181 I. KLASİK SORULAR (80 Adet)...181 II. TEST SORULARI (50 Adet)...187 III. UYGULAMA SORULARI (25 Adet)...199 IV. KAREKODLU ÇEK ÖRNEKLERİ (3 Adet)...225 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...231

KISALTMALAR BanK : Bankacılık Kanunu BK. : 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu bkz. : bakınız CGK. : Yargıtay Ceza Genel Kurulu ÇK. : 5941 sayılı Çek Kanunu DİE. : Devlet İstatistik Enstitüsü DVK. : Damga Vergisi Kanunu E. : Esas no. ebk. : 818 Sayılı (eski) Türk Borçlar Kanunu etk : 6762 Sayılı (eski) Türk Ticaret Kanunu FK. : 3095 Sayılı, Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun FKFFŞK : 6361 Sayılı, Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu HD. : Hukuk Dairesi HGK. : Hukuk Genel Kurulu HMK. : 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu İBK. : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı İDT. : İktisadi Devlet Teşekkülü İİK. : İcra ve İflas Kanunu K. : Karar No Karş. : karşılaştırınız KHasÜHFD : Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi KHK. : Kanun Hükmünde Kararname

XX KoopK. : Kooperatifler Kanunu m. : madde MK. : Türk Medeni Kanunu RG. : Resmi Gazete S. : Sayı s. : sayfa SerPK. : 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu T. : Tarih TBB. : Türkiye Bankalar Birliği TCK. : Türk Ceza Kanunu TCMB. : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası TD. : Ticaret Dairesi TKHK : Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun TSY : Ticaret Sicili Yönetmeliği TTK : 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu vb. : ve benzeri vd. : ve devamı VUK. : Vergi Usul Kanunu YürK. : 6103 Sayılı, Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun