INTES TÜRKİYE İNŞAAT SANAYİCİLERİ İŞVEREN SENDİKASI İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU

INTES TÜRKİYE İNŞAAT SANAYİCİLERİ İŞVEREN SENDİKASI İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU MAYIS 2014

GİRİŞ: Ülkemiz gelişen, buna bağlı olarak ihtiyaçları artan bir ülke konumundadır. Diğer ülkelerde olduğu gibi, gelişimin ana eksenini ise kaçınılmaz olarak inşaat oluşturmaktadır. Barajlar, enerji üretim tesisleri, yollar, havaalanları, kentsel mekânlar, fabrikalar, hastaneler ve diğer tüm yaşamsal mekânlar ile o mekânları yaşanılır kılabilecek tüm altyapının ilk adımı inşaat la atılmaktadır. Geleceğe güvenle yürüme kararlılığında olan bir ülke, bu yürüyüşüne hiç şüphe yok ki inşaat la başlayacaktır. Sektöre girdi sağlayan ve faaliyetlerini bu sektördeki gelişmelere bağlı olarak devam ettiren diğer sektörlerin katkısı da dikkate alındığında inşaat sektörünün GSMH içindeki payının yaklaşık yüzde 30 seviyesinde olduğu görülmektedir. İnşaat sektörü, kendisine bağlı 200 den fazla alt sektörün ürettiği mal ve hizmete talep yaratan konumunda olup, bu yaygın etki, sektörün ekonominin lokomotifi olma vasfının en temel göstergesidir. İngiltere de yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre, ortalama yeni bir evde 150 farklı meslek kolunu ilgilendiren 23.000 parça bulunmaktadır. Hiçbir ekonomik faaliyetin bu kadar çok doğrudan ya da dolaylı etki doğurma gücü olmadığı dikkate alındığında sektörün lokomotif gücünün, gelişmekte olan ülkeler için vazgeçilemez değeri daha açık olarak ortaya çıkmaktadır. İnşaat sektörünün gelişmesinde hükümet politikalarının, uluslararası kredi kuruluşlarının, politika ve ekonomiyi etkileyen kararlarının doğrudan etkisi bulunmaktadır. Yatırım kararını veren ya da onu finanse eden otoritenin tercihi bu alanda faaliyette bulunan firmaları doğrudan etkilemektedir. Yüksek oranlı - istikrarlı büyüme ve beraberinde istihdam yaratma ihtiyacı her zamankinden daha fazla olan Türkiye ekonomisi için, inşaat sektörünün önemi her zamankinden daha önemli hale gelmiştir. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 1

SEKTÖRÜN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ MİLLİ GELİR VE BÜYÜME Ülkemiz bugün güçlü ekonomiye geçiş sürecindedir. G-20 nin de üyesidir. OECD verilerine göre, 2017 yılında Türkiye, Çin ve Hindistan dan sonra en yüksek büyüme oranına sahip üçüncü ülke olacaktır. Türkiye son dönemde büyüme performansını sürdürmüştür. Bu kapsamda ekonomideki gelişmeler aşağıda tablolarda belirtilmektedir: Sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla ve inşaat sektörü gelişme hızları-iktisadi faaliyet kollarına ve 1998 temel fiyatlarına göre veriler şöyledir: YILLAR GSYİH GELİŞME HIZI (%) İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN GELİŞME HIZI (%) 2005 8.4 9.3 2006 6,9 18.5 2007 4,7 5,7 2008 0,7-8,1 2009-4,8-16,3 2010 9,2 18,3 2011 I. Çeyrek 12,4 15,7 2011 II. Çeyrek 9,3 13,5 2011 III. Çeyrek 8,7 10,7 2011 IV. Çeyrek 5,3 7,1 2011 Yıllık 8,8 11,5 2012 I. Çeyrek 3,3 2,5 2012 2. Çeyrek 2,9-0,7 2012 3. Çeyrek 1,6-0,8 2012 4. Çeyrek 1,4 1,5 2012 Yıllık 2,2 0,6 2013 1. Dönem 2,9 7,1 2013 2. Dönem 4,5 5,8 2013 3. Dönem 4,3 7,6 2013 4. Dönem 4,4 8,6 2013 Yıllık 4,0 7,1 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2014 1. Dönem 4,3 5,2 Ekonomimiz iç ve dış dinamiklerden kaynaklanan önemli dalgalanmalar olmaktadır. Şöyle ki İnşaat sektörü 2001 krizinin ardından hızla küçülmüştür. Ancak 2002 yılından itibaren uygulanan istikrar programı ile toparlanma sürecine girmiştir. 2004-2006 yılları arasında sektör rekor oranda büyüme göstermiştir. 2006 yılında yüzde 18,5 büyümeye ulaşmış ancak 2007 yılından itibaren tekrar durgunluk sürecine girmiştir. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 2

2007 yılında konut talebindeki azalma, seçim dönemi ve ekonomik ve siyasi belirsizlikler durgunluk döneminde etkili olmuştur. 2006 daki yüksek performanslı büyümenin ardından sektör 2007 yılında yüzde 5,7 oranında ancak büyüyebilmiştir. 2007 yılı Ağustos ayında ABD deki mortgage krizi ile başlayan finansal kriz, 2008 yılı Eylül ayından itibaren daha da derinleşerek global ölçekte bir ekonomik krize dönüşmüştür. Ülkemizde de 2007 yılında başlayan durgunluk 2008 yılında ekonomide çarkların tersine dönmesine yol açmıştır. Küresel krizinden ve ekonomik daralmadan en çok etkilenen sektörlerin başında inşaat sektörü gelmiştir. 2008 yılını, inşaat sektörü yüzde 8,1 küçülme ile tamamlamıştır. 2009 yılına kriz beklentisi ile başlanılması inşaat sektörünü negatif yönde etkilemiştir. Özel sektör yatırımlarının durma noktasına gelmesi ile sektör ilk çeyrekte 18,6, ikinci çeyrekte 21,1, üçüncü çeyrekte 18,3, dördüncü çeyrekte ise 6,6 oranında küçülmüştür. Böylece yıllık bazda 16,3 oranında küçülme görülmüştür. 2010 yılında ekonomide alınan önlemler ile bir önceki yılda görülen küçülmeye rağmen sektör yüksek oranlı büyüme performansı sergilemiştir. 2010 birinci çeyreğinde yüzde 8,3 büyüyen sektör, ikinci çeyrekte 20,4 oranında büyümüştür. Sektör son dönemde de büyüme ivmesini devam ettirerek yüzde 22,1 oranında büyüme performansı sergilemiştir. Dördüncü dönemde 17,5 büyüyen inşaat sektörü 2010 yılını 18,3 oranında büyüme performansı ile kapamıştır. İnşaat sektörü 2011 yılının ilk altı ayında da yüksek oranlı büyümesini sürdürmüştür. Birinci çeyrekte 15,7, ikinci çeyrekte 13,5 oranında büyüme performansı göstermiştir. Üçüncü çeyrekten sonra büyüme oranlarında azalma olmuştur. İnşaat sektörü 2011 üçüncü çeyreğinde 10,7 oranında büyürken, 2011 dördüncü çeyreğinde 7,1 oranında büyüme performansı sergileyebilmiştir. Kamu sektörü inşaat harcamalarındaki daralma ve özel sektör tüketim harcamalarının azalması inşaat sekörünün küçülmesinde etkili olmuştur. Bütün dünyada ekonomik krizin en yoğun hissedildiği ve siyasi istikrarsızlığın yaşandığı 2012 yılında, inşaat sektörü de Türk ekonomisinde yaşanan bu daralmadan doğal olarak etkilenmiştir. Türk ekonomisinin lokomotif sektörü olan ve 2011 yılında %11,3 büyüyen inşaat sektörü, 2012 yılının 9 ayında %1 büyümüştür. Dokuz aylık dönemde konut satışlarında %2,35 düşüş yaşanmıştır. Sektördeki daralma ve artan maliyetler sektörün aktörlerini de olumsuz etkilemiştir. 2011 yılında çok ciddi bir yükselişe imza atan inşaat sektörünün 2012 yılında gerçekleşen büyüme oranı %0,6 olabilmiştir. 2012 yılındaki durgunluğun ardından inşaat sektörü 2013 yılının ilk çeyreğinde yeniden atağa kalkmıştır. Sektör 2013 yılının başından itibaren hızla toparlanmış ve yılın ikinci ve üçüncü çeyreğinde Türkiye ortalamasının üzerinde büyümüştür. 2013 yılı dördüncü çeyreğinde inşaat sektörü %6,2 oranında büyürken yıllık büyüme oranı %7,1 oldu. Sektör birinci çeyrekte %5,8, ikinci çeyrekte %7,6, üçüncü çeyrekte %8,6 oranında büyüdü. Bu veriler ile sektörün Gayri Safi Yurt İçi Hasıla İçerisindeki payı 2013 yılında %6,0 olmuştur. 2014 yılının ilk çeyreğinde ise sektör yönlü büyüme gösteren sektörler arasında yer almıştır. Sektör Türkiye ekonomisinin üstünde bir büyüme performansı göstererek %5,2 oranında büyümüştür. İnşaat sektöründe büyümede bu ivmenin yakalanmasında son dönemde hız kazanan ve 6 milyon konutu içeren kentsel dönüşüm çalışmaları da önemli rol oynamıştır. Öte yandan 2013 başında tam anlamıyla uygulamaya giren KDV oranlarındaki değişiklik de inşaat sektöründeki bu büyümede etkili olmuştur Kentsel dönüşüm inşaat sektörünün tüm alt sektörlerine canlılık getirmiştir. İnşaat sektörünün geneline ivme katmıştır. Özellikle çimento, hazır beton ve tuğla gibi alt sektörlerde bu canlanmanın daha yoğun yaşanmıştır. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 3

Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Gelişme Hızları / cari fiyatlarla /1.000 TL YILLAR İNŞAAT TOPLAM GSMH İNŞAATIN GSYİH İÇİNDEKİ PAYI 2005 28.694.734 648.931.712 4,4 2006 35.849.263 758.390.785 4,7 2007 41.013.627 843.178.421 4,9 2008 44.657.644 950.534.251 4,7 2009 36.602.040 953.973.862 3,8 2010 45.669.500 1.098.799.348 4,2 2011 57 751 314 1 297 713 210 4,5 2011 I.Çeyrek 12 761 570 289 904 998 4,4 2011 II. Çeyrek 15 283 843 317 392 144 4,8 2011 III. Çeyrek 14 806 179 351 173 122 4,2 2011 IV. Çeyrek 14 899 721 339 242 947 4,4 2012 yıllık 62.156.828 1.416.798.490 4,4 2012 1. Çeyrek 15.064.564 325.184.111 4,6 2012 2. Çeyrek 16.722.496 350 160 525 4,8 2012 3. Çeyrek 15.179.354 377 042 314 4,0 2012 4. Çeyrek 15.190.414 364 411 539 4,2 2013 yıllık 17.459.032 1.561.510.015 4,3 2013 1. Çeyrek 16.040.963 354.72. 912 4,4 2013 2. Çeyrek 18.269.491 385.483.201 2013 3. Çeyrek 17.160.020 415.915 449 2013 4. Çeyrek 17.459.032 405.384.453 2014 1.Çeyrek 18.987.038 407.309.998 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu İnşaat sektörünün Gayri Safi Yurt İçi Hasıla içerisindeki payının önemli olduğu bilinmektedir. Cari fiyatlarla 2007 de inşaat sektörün GSYİH içerisindeki payı %4,9 olmuştur. 2009 yılında ise sektörün milli gelir içerisindeki payı %3,8 e düşmüştür. 2010 yılında ekonominin gelişme trendi içerisinde olması ve büyük inşaat projeleri nedeniyle sektörün payı yeniden artarak %4,1 olurken, 2011 yılında 4,5, 2012 yılında 4,4 olmuştur. 2013 yılında ise sektör milli gelirden %6,0 oranında pay alabilmiştir. 2014 yılı birinci çeyrekte sektörün Gayri Safi Yurtiçi Hasıla içerisindeki payı %4,7 olmuştur. 4,5 4,7 4,1 4,7 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 4

Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumları /1.000 TL (Harcamala Yöntemiyle GSYİH Gelişme Hızı, (Cari Fiyatlarla) Yıllar Kamu ve Özel Toplam Makine inşaat Toplam Makine İnşaat Toplam Teçhizat Teçhizat 2012 287 121 164 55 424 010 10 423 895 45 000 115 231 697 154 149 588 853 82 108 302 2012 I. Çeyrek 72 847 192 9 019 948 622 382 8 397 566 63 827 244 41 639 247 22 187 997 2012 2. Çeyrek 75 381 856 13 449 957 1 404 875 12 045 082 61 931 899 39 920 474 22 011 425 2012 3. Çeyrek 67 954 218 14 702 010 2 229 395 12 472 615 53 252 207 34 597 717 18 654 491 2012 4. Çeyrek 70 937 899 18 252 095 6 167 243 12 084 852 52 685 804 33 431 415 19 254 389 2013 317 445 713 73 150 678 11 897 132 61 253 546 244 295 035 163 850 133 80 444 903 2013 1. Çeyrek 76 079 290 13 936 786 1 344 463 12 592 323 62 142 504 41 957 398 20 185 106 2013 2. Çeyrek 81 500 094 17 811 222 2 122 723 15 688 499 63 688 872 41 993 106 21 695 766 2013 3. Çeyrek 77 625 046 18 667 757 2 482 408 16 185 349 58 957 288 39 798 188 19 159 100 2013 4. Çeyrek 82 241 283 22 734 913 5 947 538 16 787 375 59 506 371 40 101 440 19 404 930 2014 1. Çeyrek 87.344.111 16.372.713 1.527.302 14.845.411 70.971.397 47.105.282 23.866.115 Kaynak: TÜİK, Ulusal Hesaplar Bülteni 2013 yılında Özel sektör tüketim harcamaları artış kaydederek, ekonomik büyümede etkin olmuştur. Sabit fiyatlarla hane halklarının nihai tüketim harcamaları 2013 yılında %4,6 oranında artarken devletin nihai tüketim harcamaları %5,9 arttı. Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Gayri safi sabit sermaye oluşumu 2013 yılı dördüncü çeyreğinde sabit fiyatlarla %6,4 artarken, yıllık bazdaki artış %4,3 oldu Gayri Safi Sabit Sermaye oluşumu içerisinde kamu sektörü harcamaları yıllık %22,9 oranında artmıştır. Kamu harcamaları içerisinde Makine ve Teçhizat %3,9 oranında artarken, inşaat harcamaları %29,1 oranında artmıştır. Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 2012 yılında %4,9 düşen özel yatırım, 2013'de %0,7 oranında arttı ancak büyümeye katkısı yalnızca %0,1 puan oldu. 2014 yılı birinci çeyreğinde kamu ve özel sektör gayri safi sabit sermaye oluşumu %0,5 oranında düşerken kamu sektörü inşaat yatırımları %5,1, özel sektör inşaat yatırımları %5,9 oranında artış göstermiştir. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 5

Harcamalar yöntemiyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Gelişme Hızları (1998 fiyatlarıyla) Yıllar Kamu ve Toplam Makine inşaa Toplam Makine İnşaat Özel Teçhizat T Teçhizat Toplam 2012-2,7 10,3 42,4 2,8-4,9-7,0-0,1 2012 I. Çeyrek -1,4-0,8 26,9-2,8-1,5-3,8 3,7 2012 2. Çeyrek -4,3 4,9 12,4 3,7-5,7-7,1-2,2 2012 3. Çeyrek -3,3 7,7 52,0 0,4-5,4-7,4-0,9 2012 4. Çeyrek -1,7 23,1 49,8 9,0-7,0-10,0-0,9 2013 4,3 22,9 3,9 29,1 0,7 1,3-0,7 2013 1. Çeyrek 1,5 51,3 105,4 46,2-4,4-4,2-4,8 2013 2. Çeyrek 3,4 27,5 41,4 25,2-0,9-1,5 0,8 2013 3. Çeyrek 6,0 17,1 0,3 21,2 3,6 3,6 3,5 2013 4. Çeyrek 6,4 11,5-12,7 29,2 4,9 8,6-2,0 2014 1. Çeyrek -0,5 4,1-3,6 5,1-1,3-4,7 5,9 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 6

İŞGÜCÜ VERİLERİ İnşaat Sektörü İstihdamı TÜİK tarafından açıklanan verilere Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2014 yılı Mart döneminde 2 milyon 747 bin kişi oldu. İşsizlik oranı ise %9,7 seviyesinde gerçekleşti. İşsizlik oranı erkeklerde %9,1, kadınlarda ise %11 oldu. Aynı dönemde; tarım dışı işsizlik oranı %11,6 olarak tahmin edildi. 15-24 yaş grubunu içeren genç işsizlik oranı %16,7 iken,15-64 yaş grubunda bu oran %9,9 olarak gerçekleşti. Mart 2014 döneminde 15 ve daha yukarı yaştaki istihdam edilenlerin sayısı, 25 milyon 583 bin kişi, istihdam oranı ise %45,1 oldu. Bu oran erkeklerde %64,2, kadınlarda ise %26,5 olarak gerçekleşti. Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalışanların oranı 2014 yılı Mart döneminde %34,4 olarak gerçekleşti. Bu oran tarım sektöründe %80,5 iken, tarım dışı sektörlerde %22,3 oldu. Bu dönemde, geçen yılın aynı dönemine göre tarım sektöründe sosyal güvenlikten yoksun çalışanların oranı %83 den %81,1 e, tarım dışı sektörlerde ise %22,7 den %20,6 ya geriledi. Sosyal güvenlik kapsamında olmayan ücretli ve yevmiyeli çalışanların oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre 2,6 puan azalarak %17 oldu. Mevsim etkilerinden arındırılmış istihdam sayısı bir önceki döneme göre 149 bin kişi artarak 26 milyon 10 bin kişiye ulaştı. İstihdam oranı ise 0,2 puanlık artış ile %45,9 olarak gerçekleşti. Mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlerin sayısında 2014 yılı Mart döneminde, bir önceki döneme göre 25 bin kişilik artış gerçekleşti. İşsizlik oranı ise 0,1 puanlık artış ile %9,1 oldu. İnşaat sektöründe istihdamın toplam istihdam içerisindeki payı Ocak 2014 döneminde % 6,7 olmuştur. Toplam İstihdam ve İnşaat Sektörü Verileri Yıllar Tarım Dışı İstihdam/kişi İnşaat Sektörü/ kişi İnşaat Sektörü/Tarım Dışı İstihdam 2005 15.553.000 1.171.000 7,53% 2006 15.241.000 1.189.000 7,80% 2007 15.588.000 1.224.000 7,85% 2008 15.959.000 1.125.000 7,00 % İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 7

2009 16.324.000 1.297.000 7,94 % 2010 17.082.000 1.442.000 8,44 % 2011 18.079.000 1.512.000 8,36 % 2012 19.080.000 1.647.000 8,63 % 2013 19.755.000 1.753.000 8,87% 2014 Mart 20.268.000 1.812.000 8,89% Kaynak: TUİK hane halkı işgücü istatistikleri, İnşaat sektöründe istihdam rakamlarının görünümü 2012 yılı İnşaat ve bayındırlık işleri Toplam İktisadi faaliyet koluna ve Meslek grubuna göre istihdam edilenler/ ( 1000 kişi) Kanun yapıcılar üst düzey yöneticiler 94 1.911 ve müdürler Profesyonel meslek mensupları 39 1.931 Yardımcı profesyonel meslek 58 1.575 mensupları Büro ve müşteri hizmetlerinde 54 1.736 çalışan elemanlar Hizmet ve satış elemanları 17 3.181 Nitelikli 0 4.868 tarım,hayvancılık,avcılık,ormancılık ve su ürünlerinde çalışanlar Sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar 876 3.208 Tesis ve makina operatörleri ve 154 2.539 montajcılar Nitelik gerektirmeyen işlerde 416 3.872 çalışanlar Toplam 1.709 24.821 2013 yılı İktisadi faaliyet koluna ve İşteki duruma göre istihdam edilenler/ ( 1000 kişi) İnşaat ve bayındırlık işleri Toplam Ücretli veya maaşlı 1,469 16,353 İşveren 110 1,182 Kendi hesabına 185 4,773 Ücretsiz aile işçisi 18 3,217 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 8

Toplam 1,782 25,524 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 2013 yılı İktisadi faaliyet koluna ve Eğitim durumuna göre istihdam edilenler/ ( 1000 kişi) İnşaat ve bayındırlık işleri Toplam Okuma-yazma bilmeyen 35 1,11 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 120 1,113 İlkokul 724 8,784 Ortaokul veya dengi meslek okul 194 2,048 Genel lise 159 2,609 Lise dengi meslek okul 153 2,524 Yüksekokul veya fakülte 150 4,831 İlköğretim 247 2,505 Toplam 1,782 25,524 2013 yılında İktisadi faaliyet koluna ve Sosyal güvenlik kurumuna kayıtlılığa göre istihdam edilenler İnşaat ve Bayındırlık İşleri Toplam Kayıtlı Değil 715 9,379 Kayıtlı 1,067 16,145 Toplam 1,782 25,524 İnşaat Sektörü Ciro ve Üretim İndeksleri İnşaat Sektöründe Ciro % 4,6 arttı Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat Ciro Endeksi 2013 yılı IV. çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre %5,4 oranında azaldı. Takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat Ciro Endeksi ise bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %0,9 oranında azalmıştır. 2013 yılında bir önceki yıla göre ise %10,9 oranında arttı. 2014 yılı birinci dönem verilerinde yaşanan gelişmeler ise şöyle: İnşaat ciro endeksi Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat Ciro Endeksi, 2014 yılı I. çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre %16,1 oranında arttı. Takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat Ciro Endeksi ise bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %32,0 oranında arttı. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 9

Üç Aylık İnşaat Sektörü Ciro Endeksi ve Değişim Oranları, Takvim etkisinden arındırılmış ciro endeksi Ekonomik Faaliyet İnşaat Tipleri Yıl Endeks Index Çeyrek Çeyreklik değişim (%) Çeyrek I II III IV I II III IV Yıllık Ortalama Değişim F - İnşaat Toplam - 2010 95,9 101,5 101,6 99,1-5,8 5,8 0,1-2,5-4,7 2011 105,3 107,2 105,9 109,0 6,2 1,8-1,2 3,0 7,6 2012 105,7 109,5 115,4 120,3-3,0 3,6 5,4 4,2 6,4 2013 129,7 128,9 134,8 179,0 7,8-0,6 4,6-0,9 10,9 Bina - 2010 103,1 99,7 101,1 99,5-3,6-3,4 1,5-1,7-12,9 2011 112,0 113,9 107,2 114,5 12,6 1,7-5,8 6,8 12,3 2012 115,8 114,7 122,9 128,3 1,1-0,9 7,2 4,4 9,0 2013 129,7 133,9 144,6 132,3 1,1 3,2 7,9-3,5 8,2 Bina dışı - 2010 89,8 106,7 103,0 99,1-5,0 18,9-3,5-3,8 8,0 2011 95,6 99,4 104,7 101,3-3,5 4,0 5,3-3,2 0,3 2012 94,9 101,3 103,9 110,6-6,3 6,7 2,6 6,5 2,0 2013 120,9 117,8 118,4 118,6 9,4-2,6 0,5 3,8 15,9 2014 98,5 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, İnşaat Ciro ve Üretim Endeksleri haber bülteni ÜRETİM ENDEKSİ Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat Üretim Endeksi 2013 yılı IV. çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre %1,2 oranında azaldı. Takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat Üretim Endeksi ise bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %7,0 oranında artarken, 2013 yılında bir önceki yıla göre ise %7,5 oranında arttı. Bu dönemde bina endeksi yıllık ortalama artışı 3,4 oranında artarken, bina dışı üretim endeksi 23,5 oranında arttı. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat Üretim Endeksi, 2014 yılı I. çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre %1,1 oranında arttı. Takvim etkilerinden arındırılmış İnşaat Üretim Endeksi ise bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %6,1 oranında arttı. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 10

Takvim etkilerinden arındırılmış Üretim Endeksi Endeks Yıllık değişim (%) Ekonomik faaliyet F - İnşaat İnşaat tipleri Toplam Bina Bina dışı Yıl Year 2011 (r) 2012 (r) 2013 (r) Çeyrek Çeyrek Yıl ort.. I II III IV I II III IV Yıl ort.. 90,2 121,2 125,6 108,6 111,4 16,4 14,0 10,3 6,2 11,4 91,6 121,1 125,4 110,8 112,2 1,5 0,0-0,2 2,0 0,7 98,2 130,1 135,7 118,2 120,5 7,2 7,4 8,2 6,7 7,4 2014 104,2 6,1 2011 (r) 2012 (r) 2013 (r) 93,2 127,3 130,5 112,0 115,8 21,1 19,0 13,5 10,9 15,8 96,2 127,1 130,3 111,9 116,4 3,2-0,1-0,2-0,1 0,5 97,1 131,8 137,6 114,8 120,3 0,9 3,7 5,7 2,6 3,4 2014 102,1 5,2 2011 (r) 2012 (r) 2013 (r) 80,3 101,4 109,3 97,5 97,1 0,9-2,8-0,7-8,0-2,9 76,1 101,7 108,9 106,6 98,3-5,2 0,3-0,4 9,4 1,3 101,9 125,0 128,8 128,6 121,1 33,9 22,8 18,3 20,6 23,1 2014 111,0 8,9 KONUT SEKTÖRÜNDE GELİŞMELER Yapı Ruhsatı Verileri 2013 yılında bir önceki yıla göre belediyeler tarafından Yapı Ruhsatı verilen yapıların bina sayısı %11,9, yüzölçümü %10,0, değeri %15,6, daire sayısı %8,4 oranında arttı. 2012 yılında Yapı Ruhsatı verilen bina sayısı 104.151 iken, 2013 yılında 116.525 oldu. Kullanım amaçlarına göre yapı ruhsatı verilen binalardan, İki ve daha fazla daireli ikamet amaçlı binalar %10,5 ikamet amaçlı binalar dışındaki diğer binalar gurubunda %11,7 oranında artış olmuştur. Bir önceki döneme göre en fazla artış gösteren bina türü %33,6 ile ofis binalarında olmuş, %26,3 oranındaki artış ile Kamu eğlence, eğitim, hastane veya bakım kuruluşları binaları izlemiştir. 2014 yılı verileri 2014 yılının ilk üç ayında bir önceki yıla göre belediyeler tarafından Yapı Ruhsatı verilen yapıların bina sayısı %76,8, yüzölçümü %89,1 değeri %110,0, daire sayısı %71,5 oranında arttı. Bu binalar içerisinde iki veya daha fazla daire amaçlı binaların sayısı 25. 302 oldu. Bu dönemde otel ve vb binalardaki değişim %190,9 olurken, ofis binaları %107 oranında artmıştır.trafik ve iletişim binalrındaki artış ise İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 11

%162 olmuştur. Bina Sayısı Yüzölçümü (m²) Değer (TL) Daire sayısı 2004 75 495 69 719 611 24 108 198 467 330 446 2005 114 254 106 424 587 40 529 421 744 546 618 2006 114 204 122 909 886 56 195 862 967 600 387 2007 105 865 124 132 360 61 709 610 627 581 696 2008 95 193 103 846 233 59 006 449 177 503 565 2009 92 342 100 726 544 54 367 862 313 518 475 2010 141 371 178 776 701 103 256 212 659 916 504 2011 101 900 123 621 864 80 755 662 747 650 127 2012 104.151 152.952.913 101.339.464.571 750.922 2013 116.525 168.207.842 121.339.464.571 814.031 2013 Ocak-Mart dönemi 24 636 33 293 562 23 293 952 223 162.895 2014 Ocak-Mart dönemi 43 561 62 950 508 48 920 569 259 279.306 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Yapı Kullanma İzin Belgesi 2013 yılında bir önceki yıla göre belediyeler tarafından Yapı Kullanma İzin Belgesi verilen yapıların bina sayısı %24,1, yüzölçümü %28,3, değeri %36,6, daire sayısı %27,8 oranında artmıştır. 2013 yılında Yapı Kullanma İzin Belgesi verilen bina sayısı 94.750 iken, 2013 yılında 117.690 olarak artış olmuştur. Yapı Kullanma İzin Belgesi verilen bina türlerinde Bir önceki döneme göre en fazla artış gösteren bina türü ise %110,9 oran ile otel ve benzeri inşaatlarda olmuştur. Bu bina türlerinde 2012 yılındaki 29,2 oranında azalış olmuştur. 2014 yılı verileri 2014 yılının ilk üç ayında bir önceki yıla göre belediyeler tarafından Yapı Kullanma İzin Belgesi verilen yapıların bina sayısı %87,1, yüzölçümü %81,0, değeri %103,2, daire sayısı %66,4 oranında arttı. Otel vb işyerlerindeki artış oranı %212, ofis binalarındaki artış %104,3 olmuştur. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 12

Bina Sayısı Yüzölçümü Değer Daire sayısı (m²) (TL) 2004 40 792 31 028 172 10 306 575 645 164 994 2005 64 126 50 324 600 18 445 263 149 249 816 2006 73 383 57 207 320 25 050 689 452 295 389 2007 67 913 63 150 147 30 296 766 701 325 330 2008 76 069 70 957 036 39 002 256 405 357 286 2009 94 772 94 567 729 49 356 423 320 469 981 2010 81 952 85 438 877 47 465 954 812 429 591 2011 98 339 105 650 512 66 953 825 400 556 769 2012 94.750 103 877 581 69 053 133 627 546 672 2013 117 619 133 264 078 94 316 003 707 698.571 2013 Ocak-Mart dönemi 24 777 29 557 132 20 298 807 623 153 399 2014 Ocak-Mart dönemi 46 357 53 507 891 41 237 781 378 255 231 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Yapi Sahipliğine Göre Yapilacak Yeni Ve Ilave Yapilar 2005 ve 2013 yılları arası dağılım aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Yıl Toplam Özel sektör Yapı kooperatifi Devlet sektörü 2005 Yapı sayısı 114 254 102 802 6 809 4 643 Yüzölçümü m2 106 424 587 87 973 288 7 218 013 11 233 286 Değer-TL 40 529 421 744 33 410 483 846 2 777 802 354 4 341 135 544 2006 Yapı sayısı 114 204 105 206 6 005 2 993 Yüzölçümü m2 122 909 886 102 733 264 10 798 286 9 378 336 Değer TL 56 195 862 967 47 031 892 287 4 891 295 986 4 272 674 694 2007 Yapı sayısı 106 659 96 840 5 194 4 625 Yüzölçümü m2 125 067 023 105 763 741 8 308 582 10 994 700 Değer TL 61 300 286 560 51 846 694 149 3 974 329 977 5 479 262 434 2008 Yapı sayısı 95 193 85 175 3 556 6 462 Yüzölçümü m2 103 846 233 82 567 705 6 084 524 15 194 004 Değer TL 59 006 449 177 46 943 638 432 3 432 728 485 8 630 082 260 2009 Yapı sayısı 92 342 81 839 5 526 4 977 Yüzölçümü m2 100 726 544 79 963 328 6 936 646 13 826 570 Değer TL 54 367 862 313 43 186 496 663 3 692 214 873 7 489 150 777 2010 Yapı sayısı 132 589 119 377 6 114 7 098 Yüzölçümü m2 166 999 697 136 620 755 10 127 419 20 251 523 Değer TL 96 438 036 831 78 878 371 222 5 869 643 710 11 690 021 899 2011 Yapı sayısı 101.900 94.148 1.591 6.161 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 13

Yüzölçümü m2 123.621.864 103.901.551 2.942.059 16.778.254 Değer TL 80.755.662.747 67.892.867.626 1.867.494.324 10.995.300.797 2012 Yapı sayısı 104.151 96.060 1.411 6.680 Yüzölçümü m2 152.952.913 123.545.315 2.589.507 26.818.091 Değer TL 104.964.630.420 84.399.969.059 1.772.671.386 18.791.989.975 2013 Yapı sayısı 116.525 106.621 3.248 6.656 Yüzölçümü m2 168.207.842 140.067.332 3.807.591 24.332.919 2014 Ocak-Mart dönemi Değer TL 121.339.464.571 100.975.574.765 2.695.765.235 17.668.124.571 Yapı sayısı 43.561 40.728 682 2.151 Yüzölçümü m2 62.950. 508 55.320. 598 887 047 6 742.863 Değer TL 48. 920. 569. 259 42.986. 986. 195 683 263 675 5 250 319 389 Konut Satış İstatistikleri YILLAR SAYI 2010 607.098 2011 708.275 2012 701.621 2013 1. Dönem 96.092 2013 2. Dönem 106.035 2013 3. Dönem 293.318 2013 4.Dönem 282.835 2014 Ocak 460.112 Ocak-Mayıs 2013 201.622 Ocak- Mayıs 2014 133.177 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Verilerine göre 2014 yılının ilk beş ayında konut satış istatistikleri bir önceki aya göre yüzde 33,6 oranında düştü. Bu düşüşte faiz oranlarının yüksek seyri etkin oldu. Ocak- Mayıs döneminde 201.622 adet olan konut satışı 133.177 adet konuta geriledi. İpotekli konut satışlarının oranı %32,9 oldu. Aynı dönemde yabancılara konut satışları ise %52,8 oranında artış gösterdi. Konut satışlarında 2014 Mayıs ayında, İstanbul 17 852 konut satışı ile en yüksek paya (%19,8) sahip oldu. Satış sayılarına göre İstanbul u, 11 004 konut satışı (%12,2) ile Ankara, 5 877 konut satışı (%6,5) ile İzmir izledi. Konut satış sayısının düşük olduğu iller sırasıyla 11 konut ile Ardahan, 12 konut ile Hakkari ve 14 konut ile Bayburt oldu. Türkiye genelinde konut satışları içinde ilk satışın payı %45,9 oldu. İlk satışlarda İstanbul 7 707 konut satışı ile en yüksek paya (%18,6) sahip oldu. İlk satışta, İstanbul u 4 930 konut satışı ile Ankara ve 2 511 konut satışı ile İzmir izledi. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 14

İkinci el konut satışlarında 48 921 konut el değiştirdi. İkinci el konut satışlarında da İstanbul 10 145 konut satışı ve %20,7 pay ile ilk sıraya yerleşti. İstanbul daki toplam konut satışları içinde ikinci el satışların payı %56,8 oldu. Ankara 6 074 ile ikinci sırada yer aldı. Ankara yı 3 366 konut satışı ile İzmir izledi. BÜTÇE VE YATIRIMLAR Bütçe Ve Vergi Gelirleri Yıllar Vergi Gelirleri / Bin TL 2005 119.627.000 2006 137.480.292 2007 158.152.898 2008 168.109.000 2009 172.416.575 2010 210.532.000 2011 253.765.000 2012 278.751.000 2013 326.125.000 2014 Ocak-Mayıs 348.353.000 Kaynak: Maliye Bakanlığı Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu 2012 yılı Aralık ayında bütçe gelirleri 28 milyar 76 milyon TL iken 2013 yılının aynı ayında yüzde 15,6 oranında artarak 32 milyar 458 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı Ocak-Aralık döneminde bütçe gelirleri 332 milyar 475 milyon TL iken 2013 yılının aynı döneminde yüzde 17,1 oranında artarak 389 milyar 441 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılı Ocak-Aralık dönemi vergi gelirleri tahsilatı ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17 oranında artarak 326 milyar 125 milyon TL olmuştur. 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde genel bütçe vergi dışı diğer gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19,7 oranında artarak 49 milyar 980 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılı Ocak-Mayıs döneminde bütçe gelirleri 159 milyar 530 milyon TL iken 2014 yılının aynı döneminde yüzde 10,3 oranında artarak 175 milyar 924 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Merkezi Yönetim Bütçesi Gelişmeleri Merkezi yönetim bütçesi 2012 yılı Aralık ayında 16 milyar 77 milyon TL açık vermiş iken 2013 yılı Aralık ayında 17 milyar 208 milyon TL açık vermiştir. Merkezi yönetim bütçesi 2012 yılı Ocak-Aralık döneminde 29 milyar 412 milyon TL açık vermiş iken bu yılın aynı döneminde 18 milyar 449 milyon TL açık vermiştir 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde faiz dışı fazla ise 31 milyar 537 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı Ocak-Aralık döneminde faiz hariç bütçe giderleri 313 milyar 471 milyon TL olarak gerçekleşmiş iken 2013 yılının aynı döneminde yüzde 14,2 oranında artarak 357 milyar 904 milyon TL olmuştur. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 15

2013 yılı Ocak-Mayıs döneminde faiz hariç bütçe giderleri 133 milyar 501 milyon TL olarak gerçekleşmiş iken, 2014 yılının aynı döneminde yüzde 15,2 oranında artarak 153 milyar 795 milyon TL olmuştur. Bütçe Giderleri ve Yatırımların Bütçe İçindeki Payı 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri 407 milyar 890 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Personel giderleri, 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 11,3 oranında artarak 96 milyar 237 milyon TL olmuştur. 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 10,7 oranında artarak 16 milyar 305 milyon TL olmuştur. Sonuç olarak personel giderleri ve sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi için yapılan toplam harcamalar, 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 11 milyar 351 milyon TL artmıştır. 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde sağlık, emeklilik ve sosyal yardım giderleri için geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 12,7 oranında artışla 71 milyar 793 milyon TL transfer yapılmıştır. Aynı dönemde sosyal güvenlik primi işveren hissesinin 5 puanlık kısmının Hazine tarafından ödenmesi amacıyla yapılan transfer tutarı ise 7 milyar 301 milyon TL dir. 2013 yılı Ocak-Mayıs döneminde bütçe giderleri 155 milyar 267 milyon TL olarak gerçekleşmiş iken 2014 yılının aynı döneminde yüzde 15,1 oranında artarak 178 milyar 686 milyon TL olmuştur Personel giderleri 2014 yılı Ocak-Mayıs döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 16,6 oranında artarak 47 milyar 860 milyon TL olmuştur. 2014 yılı Ocak-Mayıs döneminde sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 18,8 oranında artarak 8 milyar 64 milyon TL olmuştur. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 16

Sermaye Giderleri 2013 yılı Ocak-Aralık döneminde başlangıç ödeneği 33 milyar 489 milyon olan sermaye gideri 43 milyar 609 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Böylece sermaye gideri başlangıç ödeneğinin %130,2 si olarak geçekleşmiş ve bir önceki döneme göre değişim oranı %26,9 oranında artış göstermiştir. 2014 yılı Ocak-Mayıs döneminde 10 milyar 409 milyon TL sermaye gideri yapılmış olup, gerçekleşme oranı %28,4 olmuştur. Sermaye giderlerinin toplam bütçe giderleri içerisindeki payı Yıllar Başlangıç Ödenek Gerçekleşmeler Sermaye Giderleri Bütçe Payı 2005 10.070.000.000 9.805.000.000 5,4 2006 12.451.901.000 12.097.000.000 6,5 2007 12.103.930.000 13.003.980.000 6,4 2008 11.775.030.000 18.516.000.000 7,7 2009 14.838.999.000 19.847.283.000 6,3 2010 18.924.425.000 25.907.000.000 8,8 2011 21.698.000.000 30.697.000.000 7,1 2012 21.698.000.000 34.185.000.000 9,4 2013 33.489.000.000 43.609.000.000 10,6 2014 Ocak - Mayıs 43.609.000.000 10.400.000.000 5,8 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı Sektörler İtibariyle Yatırım Kalemlerinin Dağılımı 2014 yılı Yatırım Programı verilerinde belirtildiği üzere; 2013 Yılı Yatırım Programında yer alan 2.737 projenin 11 milyar TL tutarındaki 691 adedi yıl içinde başlanıp bitirilmesi programlanan yıllık projelerden oluşmaktadır. Ayrıca 2013 yılında toplam proje tutarı 9,3 milyar TL, 2013 yılı ödeneği 1,5 milyar TL olan 265 yeni çok yıllı proje yatırım programına dâhil edilmiştir. 2013 Yılı Yatırım Programında 2.737 projeye yapılan 45,6 milyar TL tutarındaki tahsis içinde yüzde 29,6 oranındaki payla ulaştırma-haberleşme sektörü ilk sırayı almış, bunu yüzde 17,2 yle eğitim, yüzde 12,5 le tarım, yüzde 9,4 le enerji ve yüzde 6,9 la sağlık sektörü izlemiştir. 2013 yılı kamu yatırım tahsisleri içinde madencilik, imalat, turizm ve konut sektörlerinin toplam payı yüzde 7,5 olurken, diğer kamu hizmetlerinin payı yüzde 16,8 olmuştur. 2013 Yılı Yatırım Programına göre, tamamlanmak üzere kalan proje stoku büyüklüğü 216 milyar TL dir. Bu durumda, 2013 yılı ödeneklerinin tamamının harcanacağı, kamu yatırımları için sonraki yıllarda da 2013 yılı düzeyinde ödenek ayrılacağı ve Programa yeni proje alınmayacağı varsayımıyla, mevcut stokun tamamen bitirilebilmesi için 2013 yılı sonrasında 3,7 yıllık bir süre gerekmektedir. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 17

2013 yılı, proje tutarına oranla en yüksek seviyede kamu yatırım ödeneğinin tahsis edildiği yıl olmuştur. Yıl içinde verilen ilave ödeneklerle, proje tutarına oranla ayrılan ödenek seviyesi daha da artırılmış ve proje stokunun ortalama tamamlanma süresi daha düşük seviyelere çekilmiştir. 2013 yılında tahsis edilen 45,6 milyar TL tutarındaki yatırım ödeneğinin yüzde 72,3 üne karşılık gelen 33 milyar TL tutarındaki merkezi yönetim bütçesi yatırımlarından en büyük payı yüzde 23,4 le eğitim sektörü almış, bu sektörü yüzde 22,5 le ulaştırma-haberleşme sektörü, yüzde 15,7 yle tarım sektörü takip etmiştir. Genel idare, güvenlik, adalet, içme suyu, çevre, teknolojik araştırma gibi alt sektörlerin yer aldığı diğer kamu hizmetleri sektörünün payı ise yüzde 21,9 dur. 2.737 proje için tahsis edilen 45,6 milyar TL tutarındaki ödeneğin yüzde 9 u olan 4,1 milyar TL nin dış proje kredisiyle finanse edilmesi öngörülmüştür. 2013 Yılı Yatırım Programında yer alan, kısmen veya tamamen dış proje kredisiyle finanse edilmesi öngörülen 67 projenin toplam tutarı 47 milyar TL dir. Kamu yatırım programının rasyonelleştirilmesi çalışmaları kapsamında, kısıtlı ödenekler, kısa sürede tamamlanabilecek acil ve öncelikli projelere tahsis edilmiş, 1,6 milyar TL tutarındaki 8 proje ise sonraki yıllarda yürütülmek üzere, 2013 Yılı Yatırım Programında sembolik miktardaki iz ödenekle yer almıştır. Ülkemizde, rasyonelleştirme çalışmalarıyla son yıllarda sağlanan iyileştirmelere rağmen, sistematik proje döngüsü yaklaşımında ve kamu kuruluşlarının proje hazırlama, uygulama, izleme ve değerlendirme konularında eksiklikler bulunmaktadır. Ayrıca, ülkemizin birçok alanda yeni yatırım ihtiyacının yanı sıra, mevcut sermaye stokunun daha etkin kullanılmasına ve korunmasına yönelik idame-yenileme, bakım-onarım, rehabilitasyon ve modernizasyon ihtiyacı bulunmaktadır. 2014 yılında, sektörel ve bölgesel önceliklerin yanı sıra devam eden projelerden; 2014 yılı içinde tamamlanarak hizmete girebilecek projelere, Uygulamasında önemli fiziki gerçekleşme sağlanmış projelere, Başlatılmış bulunan diğer projelerle bağlantılı veya eş zamanlı olarak yürütülmesi ve tamamlanması gereken projelere, Mevcut sermaye stokunun daha etkin kullanılmasına ve korunmasına yönelik idameyenileme, bakım-onarım, rehabilitasyon ve modernizasyon türü yatırım projelerine, Afet risklerinin azaltılması ve afetlerin önlenmesi ile afet hasarlarının telafisine yönelik projelere, e-dönüşüm Türkiye Projesi ve Bilgi Toplumu Stratejisiyle uyumlu projelere ağırlık verilecektir. Tarım Sektörü Yatırımları 2014 yılı yatırım programına göre 2012 yılı sonu itibarıyla DSİ tarafından inşa edilerek işletmeye açılan toplam sulama tesisi sayısı 2.256 adet olup sulama alanı net 2.805.540 hektardır. Bunun 95.241 hektarı (80 adet sulama) DSİ tarafından, 2.237.282 hektarı ise (760 adet sulama) tesislerin sorumluluğunu devralan sulama birlikleri gibi çeşitli kuruluşlar tarafından işletilmektedir. Kalan alanın 17.510 hektarı (31 adet sulama) bedeli karşılığında başka kurumlar adına DSİ tarafından inşa edilmiş olup bu kurumlar tarafından işletilmekte ve 455.507 hektarı (1.385 adet sulama) ise yer altı suyu (YAS) sulama kooperatiflerince işletilmektedir. DSİ tarafından geliştirilen bu sulamalarda yüzde 39 klasik sistemle, yüzde 44 kanaletli sulama sistemiyle, yüzde 17 borulu sistemle su kullanılmaktadır. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 18

2013 Yılı Yatırım Programında DSİ nin sene başı itibarıyla toplam proje tutarı 79,8 milyar TL olan, 186 adet projesi bulunmaktadır ve mevcut ödenek seviyesi ile bu proje stokunun ortalama tamamlanma süresi 10,3 yıldır. Ancak, 2013 yılı içinde Yatırım Programına alınmak üzere işlemleri başlatılan ve proje tutarı büyüklüğü 2,5 milyar TL olan 11 yeni büyük su işi projesinin eklenmesiyle toplam proje sayısı 197 ye ve proje stokunun ortalama tamamlama süresi 10,9 yıla çıkacaktır. 2013 yılında; 12 adet baraj, 39 adet sulama, 8 adet büyük taşkın, 13 adet içmesuyu tesisi 424 adet (küçük su işleri kapsamında) taşkın ve taşkın rusubat kontrol tesisleri, yer üstü suyu sulamaları ile gölet ve gölet sulamaları olmak üzere toplam 496 adet tesisin hizmete sunulması hedeflenmektedir. 2002-2014 Yılı İtibari İle Tarım Sektörü Yatırımlarına Ayrılan Pay Yıllar Proje Sayısı Ayrılan Ödenek /100 TL Toplam Yatırımlardan Ayrılan Pay 2002 402 800.000 8,37 27,1 2003 364 1.100.000 9,15 21,8 2004 350 1,167.450 9,75 23,72 2005 343 1.355.271 8,38 22,02 2006 292 1.336.525 7,63 15,26 2007 293 1.508.710 8,83 17,40 2008 289 1.468.741 8,57 20,7 2009 282 2.771.148 12,8 12,3 2010 277 3.666.606 13,1 12,1 2011 298 4 548 530 15,1 10,7 Tamamlanma Süresi/yıl 2012 290 5.528.521 14,49 8,57 2013 290 5.724.368 12,50 8,72 2014 292 9.300.671 13,23 8,66 Kalkınma Bakanlığı Yıllık Yatırım Programları Raporu Kaynak: İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 19

Enerji Sektörü Yatırımları Türkiye gibi tüm dünyada nüfus giderek artmakta, değişen ve gelişen dünyada enerji talebi de o ölçüde artmaktadır. Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılında elektrik enerjisi ihtiyacımızın bugünkü düzeyin iki katına ulaşarak yaklaşık 440 milyar kwh e yükseleceği tahmin edilmektedir. Bu nedenle Türkiye nin dünya ile rekabet edilebilirliğini korumak amacıyla enerji yatırımlarına ağırlık verilmektedir. Türkiye, OECD ülkeleri içerisinde geçtiğimiz 10 yıllık dönemde enerji talep artışının en hızlı gerçekleştiği ülke durumundadır. Aynı şekilde ülkemiz, dünyada 2002 yılından bu yana elektrik ve doğalgazda Çin den sonra en fazla talep artış hızına sahip ikinci büyük ekonomi olmuştur. Ülkemizde, yüksek büyüme oranlarının sonucu olarak uzun yıllardan beri yıllık elektrik enerjisi tüketim artışı ortalama yüzde 7-8 seviyelerinde gerçekleşmiştir. Yıllık ortalama enerji talep artışı ise 2000 yılından günümüze yüzde 5,4 olarak gerçekleşmiştir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kaynaklarına göre 2002 yılında 132,6 kwh saat olan elektrik tüketimimiz yaklaşık iki kat artarak 2012 yılında 242 milyar kwh ye ulaşmıştır. 2013 yılı sonu tahminleri 243 milyar kwh yedir. Üretim kapasite projeksiyonlarına göre bu artış önümüzdeki on yıllık süreç içinde de devam edecek olup, yıllık ortalama talep artışının yüksek talep senaryosunda yüzde 7,5 ve düşük talep senaryosunda ise yüzde 6,5 seviyelerinde oluşması öngörülmektedir. Bu kapsamda 2013 yılında 255,0 Milyar kwh olması beklenen enerji talebinin 2015 yılında 303,1 Milyar kwh e ulaşacağı tahmin edilmektedir 2002 yılında 31.846 MW olan elektrik enerjisi kurulu gücümüz 2012 yılında 57.060 MW a, 2013 yılında Ekim ayı sonu itibarıyla ise yaklaşık iki kat artarak 61.984 MW a yükselmiştir. Mevcut kurulu gücümüzün yüzde 35,0 i hidrolik, yüzde 31,3 ü doğal gaz, yüzde 20,0 si kömür, yüzde 4,3 ü rüzgar ve yüzde 9,4 ü ise diğer kaynaklardan oluşmaktadır. 2012 yılında 57.059 MW olan elektrik santralleri toplam kurulu gücünün 2013 yılında bir önceki yıla oranla yüzde 7,7 oranında artarak 61.425 MW'a ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu artışta en önemli payın doğal gaz santrallerinden geleceği öngörülmektedir. 2013 yılı içinde devreye alınacak; yeni doğal gaz santrallerinin kurulu gücünün 2.136 MW, yeni HES lerin kurulu gücünün 1.711 MW, yeni rüzgâr santrallerinin kurulu gücünün ise 416 MW ve yeni jeotermal santrallerinin kurulu gücünün 86,3 MW olması beklenmektedir. Şebeke uzunluğumuz iletimde 51.277 km ve dağıtımda 1.060.000 km olmak üzere toplam 1,1 milyon km yi geçmiş olup, dünyanın en büyük beşinci ve Avrupa nın ise en büyük ikinci şebekesidir. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 20

2002 de 41.933 km olan elektrik enerjisi iletim hattımız yapılan yatırımlarla 2013 yılı Ekim ayı sonu itibarıyla 51.277 km ye çıkarılmıştır. Elektrik enerjisi dağıtım hattımız ise 2002 yılında 812.399 km iken 2013 yılı Ekim ayı itibarıyla 1.060.000 km ye ulaşmıştır. Doğal gazın kullanılmaya başlandığı 1987 yılında 500 milyon Sm3 olan yıllık yurtiçi doğal gaz tüketimimiz 2012 yılı sonu itibarıyla 45,3 milyar Sm3 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan 2002 yılında 4.510 km olan doğal gaz iletim ve dağıtım boru hattı uzunluğu, devam eden hatların tamamlanarak işletmeye alınması ile 2013 Eylül ayı sonu itibarıyla 82.500 km ye ulaşmıştır 2002 de sanayi ile konutta 5 şehrimize, sadece sanayide ise 9 şehrimize giden doğal gaz iletim hattı, 2012 yılı sonu itibarıyla 72 şehrimize ulaşmıştır. Elektrik üretiminde de doğal gazın önemli bir ağırlığa sahip olduğu görülmektedir. 2005-2011 döneminde %45 ile %50 arasında seyreden doğal gazın elektrik üretimindeki payı 2012 yılında %43,6 olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılı içinde devreye alınacak; yeni doğal gaz santrallerinin kurulu gücünün 2.136 MW olmuştur. Doğal gazda yaklaşık %98 oranında dışa bağımlı olunması, önemli bir arz güvenliği riski oluşturmaktadır. Hem arz güvenliği endişeleri hem de mevsimsel talep dalgalanmaları depolama kapasitesinin artırılmasını zorunlu kılmış, bu yöndeki çalışmalar 2013 yılında da sürdürülmüştür. Bu kapsamda mevcut Kuzey Marmara ve Değirmenköy sahalarındaki depolama tesislerinin kapasite artırma projeleri ile Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltı Depolama Projesine devam edilmiştir. Kuzey Marmara depolama tesisleri ticari kullanıma açılmıştır. Yenilenebilir enerji kaynakları Elektrik üretiminde yerli ve yenilenebilir kaynakların payını artırmak ve doğal gazın payını azaltmak, arz güvenliğinin temini açısından önemli görülmektedir. Diğer yandan, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriğin hem miktar hem de pay olarak artacağı tahmin edilmektedir. 2012 yılında 65,3 milyar kwh olan yenilenebilir elektrik üretiminin 2013 yılında 70 milyar kwh ye yükselmesi beklenmektedir. 2012 yılında toplam elektrik üretimi içinde yüzde 27,3 olan yenilebilir enerji payının 2013 yılında yüzde 29,4 e yükseleceği tahmin edilmektedir. Bu kapsamda; 2023 yılı kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzı içindeki payının yüzde 30 a çıkarılması, 2023 yılı kadar teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelimizin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanılması, Rüzgar enerjisi kurulu gücünün 2023 yılına kadar 20.000 MW'a çıkarılması, 600 MW'lık jeotermal potansiyelimizin tümünün 2023 yılına kadar işletmeye alınması, hedeflenmiştir. 2002 yılında 12.305 MW olan yenilenebilir enerji kaynakları kurulu gücümüz 2013 yılı Ekim ayı sonu itibarı ile iki kat artarak 24.947 MW a ulaşmıştır. 2002 yılında yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimimiz 34 milyar kwh iken, 2012 yılında %92 artışla 65,3 milyar kwh a çıkmıştır. 2013 yılı ilk on ayı içinde işletmeye alınan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı santrallerin kurulu İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 21

gücü 2.757 MW olup bunların; 428,3 MW ı rüzgar, 2.114 MW ı hidrolik, 148,6 MW ı jeotermal, 65,5 MW ı çöp gazı, biyokütle ve atık ısı elektrik üretim santralleridir. 2012 ve 2013 yıllarını değerlendirdiğimizde devreye alınan 9.085 MW lık santralın %64 ü yenilenebilir, %36 sı ise termik kaynaklara dayalıdır. 2002 yılında 12.241 MW olan hidrolik kurulu gücümüz %78 artışla 2013 yılı Ekim ayı sonu itibarıyla 21.724 MW a ulaşmıştır. Bugün itibarıyla ekonomik olduğu belirlenen 140 milyar kwh/yıllık Türkiye hidrolik enerji potansiyelinin %41 lik kısmı işletmede, özel teşebbüs tarafından yapımı sürdürülen projeler dahil olmak üzere %27 lik kısmı ise inşa halindedir. 2002 yılında neredeyse yok sayılacak düzeyde (18,9 MW) olan rüzgar enerjisi kurulu gücü 2013 yılı Ekim ayı itibarıyla 2.689 MW a ulaşmıştır. Enerji Piyasasında Serbestleşme Ülkemiz enerji sektörünün 2023 yılına kadarki toplam yatırım ihtiyacının 122 milyar doları aşacağı tahmin edilmektedir. Bu çerçevede, ihtiyaç duyulan yatırımların mümkün olduğu kadar özel sektör tarafından yapılmasını sağlayacak düzenlemelerin hayata geçirilmesi yönünde gerekli çalışmalar yürütülmektedir. Elektrik enerjisi sektöründeki yüksek oranlı talep artışını karşılamada en önemli stratejlerimizden biri rekabete dayalı yatırım ortamının geliştirilmesidir. Yapılan çalışmalarla elektrik kurulu gücünde özel sektörün payı 2002 de %32 iken, 2013 itibari ile %63 düzeyine ulaşmıştır. 2013 itibarıyla kurulu gücü 77.128 MW olan 1.657 adet özel sektör üretim tesisine lisans verilmiştir. 2013 yılı Ekim sonu itibarıyla özel sektöre ait toplam 4.942 MW kurulu gücünde, 175 yeni veya ünite ilavesi yapılan santralın geçici kabulleri yapılmış ve işletmeye alma izni verilmiştir. Bu santralların; 2.237 MW lık kısmı termik, 2.062 MW lık kısmı hidrolik, 428 MW ı rüzgar ve kalan 215 MW ı diğer yenilenebilir santrallerden oluşmaktadır. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 22

2002-2014 Yılı İtibari İle Enerji Sektörü Yatırımlarına Ayrılan Pay Yıl Proje Sayısı Ayrılan Ödenek/1000 TL Toplam Yatırımlardan Ayrılan Pay Tamamlanma Süresi/Yıl 2002 108 2.060.000 20,9 11,9 2003 97 2.655.750 21,1 10,2 2004 91 2.032.475 16,90 11,9 2005 97 2.725.552 16,80 8,9 2006 104 2.489.125 14,20 8,1 2007 95 2.545.885 14,90 8,8 2008 101 2.408.570 14,00 8,8 2009 116 2.815.149 13,00 7,9 2010 127 3.376.100 12,10 6,8 2011 152 3.133.027 10,01 5,3 2012 168 3.732.935 09,78 4,9 2013 199 4.921.000 9,40 3,9 2014 188 3.425.460 7,20 5,0 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Yıllık Yatırım Programları Raporu Ulaştırma Sektörü Yatırımları Karayolu Ulaşımı Ülkemizde sadece 6 ilini bölünmüş yolla birbirine bağlayan Türkiye den bugün 74 iline bölünmüş yol götüren bir Türkiye ye gelmiştir. 12.573 km uzunluğunda 8 uluslararası karayolu güzergahı ülkemizden geçmektedir. Karayolları Genel Müdürlüğü nün sorumluluğu altında bulunan karayolu uzunluğu 01.01.2014 tarihi itibariyle toplam 65 831 km dir. Bu yolların 2.244 km si otoyol, 31.319 km devlet yolu ve 32.268 km si il yoludur. Bölünmüş yol yapım programı kapsamında Karayolları genel müdürlüğü Mayıs 2014 raporuna göre 23.064 km ye ulaşmıştır. İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 23

Bu yol ağının, 45 bin 294 km'si sathi kaplama, 17 bin 114 km'si bitümlü sıcak karışım kaplamadır. Karayolu Ulaştırmasında Hedef 2015 yılında bölünmüş yol hedefi 26.500 km, 2019 yılı hedefi 31,000 km, 2023 hedefi 37.000 km dir. Avrupa yı, Kafkaslara, Ortadoğu ya ve Orta Asya ya bağlayan, köprü konumundaki Türkiye nin, batıdan doğuya kesintisiz ulaşım imkânını sağlayacak otoyol ağı 2023 yılına kadar planlanmış olup Yap-İşlet-Devret modeliyle 5.550 km uzunluğundaki 15 adet projenin yapımı gerçekleştirilecektir. Havayolu Ulaşımı Havacılık sektöründe de Bölgesel Havacılık Politikası ile havacılığımızın özel sektör işletmelerine açılmasıyla birlikte oluşan rekabet ortamı sayesinde bugün Türkiye bölgesinin en önemli havayolu merkezlerinden biri haline geldi. Havalimanlarımızda 2012 yılında gerçekleşen trafiklere bakıldığında gelen-giden transit yolcu trafiğinin 131 milyona, inen kalkan overfilght uçak trafiğinin 1 milyon 376 bine, gelen giden kargo trafiğinin ise 624 bin tona ulaştığı görülmektedir. Türkiye de havalimanları yolcu trafiği 1980-2003 yılları arasında yılda ortalama %10,5 artış kaydederken, 2003-2012 yılları arasında yolcu trafiği yılda ortalama %16, uçak trafiği yılda ortalama %11 ve kargo trafiği yılda ortalama %9 büyümüştür. 2002 yılında iç hatlarda sadece THY tarafından 2 Merkezden 25 noktaya gerçekleştirilen uçuşlar, bugün iç hatlarda 6 şirket 7 merkezden 52 noktaya ulaştı. 2003 yılında yurt dışında 60 noktaya uçuyor iken, bugün yurt dışında 103 ülkede tam 236 noktaya uçulmaktadır. Yurtdışı uçuş noktası sayımız 200 ün üzerine çıkarak Türkiye bugün uçuş ağındaki nokta sayısı itibariyle dünyanın ilk 10 ülkesi içinde yer almaktadır. Denizcilik Türkiye nin bölgesinde lojistik merkezi olma hedefi doğrultusunda yeni limanların inşası, mevcutların geliştirilmesi ve lojistik merkezler ile bağlantılarının arttırılması, yeni Ro-Ro hatlarının geliştirilmesi ve lojistik merkezler/organize Sanayi Bölgeleri ile bağlantılarının arttırılması, yeni Ro-Ro hatlarının geliştirilmesi, kabotajda konteynır taşımacılığının geliştirilmesi gibi çok sayıda hedef ve projeler hayata geçirilmiştir. Türkiye de 2012 yılı sonu itibarıyla 7,2 milyon TEU konteyner ve 308 milyon ton konteyner harici yük elleçlenmiştir. Denizcilikte 22,5 milyon deadweigt tonluk filo kapasitesi ile dünyada 15 inci sıraya yükseldik. Kara listedeki denizciliğimiz beş yıldır artık beyaz listede yer almaktadır. Haberleşme İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 24

Haberleşme sektöründe de ülkemizde çarpıcı gelişmeleri görmekteyiz. Haberleşme sektörünü rekabete açmak suretiyle 645 lisanslı, 406 işletmeci bugün faaliyet göstermektedir. 2003 yılında 23 milyon cep telefonu abone sayısı bugün 68 milyona ulaşarak yaklaşık 3 kat artmıştır. Ülkede olmayan geniş bant erişimi bugün mobil sabit 20 milyon civarına ulaşmıştır, 3 üncü nesil GSM abone sayısı 40 milyonu bulmuştur. İletişim altyapısının İnternet kullanıcı sayısı bakımından dünyada 12 nci, Avrupa da 5 inci sıraya yükseldiğini ifade etmek isterim. Demiryolları Ulaşımı Demiryoluna verilen önem, belirlenen hedeflere ulaşmak için yatırım planlamasında kendisini göstermiştir. 2003-2013 yıllarında 2013 fiyatları ile demiryolu sektörüne yaklaşık 40 milyar TL kaynak aktarılmıştır. 2003 yılında 1.034 milyon olan Demiryolu sektörü ödeneği yıldan yıla katlanarak artmış ve 2013 yılında 7 milyar 929 milyon TL ye ulaşmıştır. Yüksek hızlı tren projeleri, mevcut sistemin iyileştirilmesi, ileri demiryolu sanayinin geliştirilmesi ve yeniden yapılanma ana hedefleri doğrultusunda son 10 yılda yaklaşık 80 proje hayata geçirilmiştir. Demiryollarında Yüksek Hızlı Tren projelerini devreye alarak Türkiye yi dünyada 8 nci, Avrupa da 6 ncı yüksek hızlı tren işletmecisi ülke konumuna getirilmiştir. 2023 yılı için belirlediği hedef çerçevesinde 14 yıl içinde 350 milyar dolarlık yatırım yapılacak. 2023 yılına kadar her 150 km de bir YHT istasyonu hedefi ile 10 bin kilometre YHT hattı, 4 bin km konvansiyonel hat ile toplam hat uzunluğu 26 bin km ye ulaşacaktır. 2004 yılından 2013 yılı sonuna kadar yılda ortalama 172 km olmak üzere 1.724 km demiryolu yapılmıştır. Yeni demiryolu yapımlarının yanı sıra mevcut sistemin modernizasyonuna önem verilmiş ve yol yenileme seferberliği başlatılmıştır. 10 yıl içerisinde mevcut sistemin yaklaşık 7.750 km si yenilenmiştir. Böylece, tren hızları, hat kapasitesi ve kabiliyeti artırılarak yolcu ve yük taşımacılığı daha konforlu, güvenli ve hızlı bir hale gelmiştir. 2002-2014 Yılı İtibari İle Ulaştırma Sektörü Yatırımlarına Ayrılan Pay Yıllar Proje Sayısı Ayrılan Ödenek Toplam Yatırımlardan Ayrılan Pay Tamamlanma Süresi/Yıl 2002 380 2.332.500 23,70 7,61 2003 346 2.871.850 23,00 8,74 2004 345 3.086.546 25,70 8,60 2005 368 5 025 603 31,00 7,9 2006 336 5 395 253 30,70 6,9 2007 371 3 890 509 22,70 9,4 2008 368 3 911 817 22,80 9,3 2009 364 5 091 326 23,60 8,6 İNTES-İNŞAAT SEKTÖRÜ RAPORU Sayfa 25