BÖLÜM 7 ULAŞTIRMA MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI Ulaştırma mühendisliği, insan ve yükün güvenli, yeterli, ekonomik ve doğa koşullarına uygun bir biçimde taşınabilmesini sağlayacak ulaşım sistemlerinin ve bileşenlerinin planlanması projelendirilmesi ve işletimi ile ilgilenen inşaat mühendisliği branşıdır. Ulaştırma ise farklı yerleşim birimleri arasındaki insan ve yük hareketleri ile haberleşme için sağlanan hizmetler bütünüdür. İnşaat mühendisliğinin, ilk mühendislik ürünleri arasında yol ve köprü yapımının çok önemli bir yer tuttuğunu belirtmiştik. Bu nedenledir ki; Ulaştırma Mühendisliği Anabilim Dalı nın inşaat mühendisliği içerisinde özel bir yeri olduğunu söylemek pek de yanlış olmayacaktır. Üniversitelerin inşaat mühendisliği eğitimi veren bölümlerinde; ulaştırma mühendisliğine dair pek çok zorunlu ve seçmeli ders okutulmaktadır. Roma Dönemi ve Günümüz Yol Mühendisliği Ürünlerinden Örnekler Ulaşım Mühendisliği alanı genel olarak aşağıdaki alanlarda çalışmalar yürütmektedir: Karayolu ulaşımı ve karayolu ulaşım sistemlerinin tasarlanması Demiryolu ulaşımı ve demiryolu ulaşım sistemlerinin tasarlanması Havayolu ulaşımı ve havayolu ulaşımı sistemlerinin tasarlanması Boru hattı ulaşımı ve boru hattı ulaşım sistemlerinin tasarlanması Trafik Mühendisliği Uygulamaları 1
7.1. Karayolu ulaşımı ve karayolu ulaşım sistemlerinin tasarlanması Ülkemizde en çok kullanılan ulaşım yöntemi karayolu ulaşımıdır. Artan talebi karşılamak için yeni otoyollar yapılmakta ya da mevcut yolların şerit sayıları artırılarak ihtiyaca cevap verme yoluna gidilmektedir. Karayolu ulaşım sistemlerinin otoyol, menfez-köprü (sanat yapıları olarak adlandırılırlar), tünel, vb. pek çok bileşeni vardır. Sisteme uygun olacak bileşenler, ulaşım mühendisleri tarafından belirlenir, projelendirilir ve saha uygulamaları gerçekleştirilir. İnşaat mühendisliği eğitimi kapsamında karayolu ulaşımı ile ilgili zorunlu ve seçmeli dersler okutulmaktadır. Bunlara örnek olarak; ulaşım mühendisliği, karayolu ulaşım sistemlerinin tasarımı, yol üst yapısı tasarımı, beton yollar, bitümlü malzemeler, vb. dersler örnek verilebilir. Bisikletli ulaşım için Avrupa nın pek çok üniversitesinde ayrıca dersler okutulduğu da bilinmektedir. Karayolu Ulaşım Sistemi Örnekleri 2
7.2. Trafik Mühendisliği Uygulamaları Trafik, insan, hayvan ve araçların kara, hava ve deniz yolu üzerindeki hareketleri olarak tanımlanmaktadır. Trafik mühendisliği ise, artan nüfus ve kentleşmeye paralel olarak artış gösteren trafiğin incelenmesi, trafik artışlarının belirlenmesi, trafik istatistiklerinin hazırlanarak ulaşım sistemi tasarımcılarına ön veri olarak sunulması, trafiğin güvenli akışı için sinyalizasyon, vb. sistemlerin geliştirilmesi ve tasarlanması, trafik kaza analizleri ve kazaların önlenmesi için trafik mühendisliği çözümleri üretilmesi, vb. alanlarda çalışmalar yürütülen bir mühendislik disiplinidir. İnşaat mühendisliği eğitimi kapsamında trafik mühendisliği ile ilgili dersler okutulmaktadır. Bunlara örnek olarak; trafik mühendisliğine giriş, yapay sinir ağları ile ulaşım sistemleri analizi, trafik kaza analizleri, sinyalizasyon ve kavşak düzenlemesi, vb. dersler örnek verilebilir. Ulaşım Sistemi Analiz Çalışmaları Sinyalizasyon Tasarımı ve Trafik Kaza Analizleri Trafik Mühendisliği Hizmetlerindendir. 3
7.3. Demiryolu ulaşımı ve demiryolu ulaşım sistemlerinin tasarlanması Bir yerden bir yere madeni bir yol üzerinde, mekanik bir güçle hareket ettirilen araçlar içinde, insan ve eşya taşımasını temin eden tesislerin hepsine birden demiryolu, demiryolu üzerinde gerçekleşen ulaşıma da demiryolu ulaşımı adı verilmektedir. Sanayii Devrimi ile birlikte insan hayatına giren demiryolu ulaşımında ilk demir ray 1738 yılında İngiltere'de, Cumberland' daki bir maden ocağında kullanılmıştır. Osmanlı Devleti'nde ilk demir yolu ulaşımı 1854'te Kahire-İskenderiye hattında yapılmıştır. Anadolu da ilk demir ise yolu İzmir- Aydın arasında inşa edilmiştir. Osmanlı' da demir yolu ağırlıklı olarak II. Abdülhamit döneminde yapıldığı ifade edilmektedir. II. Abdülhamit Döneminde Yapılan Kahire-İskenderiye Demiryolu ve Haydarpaşa Tren Garı Demiryolu ulaşımı günümüzde çok ileri bir düzeyde gerçekleştirilmektedir. Şehir içi ulaşımlarda yeraltı (metro) ve yerüstü (tramvay) raylı sistemlerden yararlanılmaktadır. Şehirlerarası ulaşımda ise hızlı tren ya da yüksek hızlı tren olarak adlandırılan ve saatteki hızı 250 km ye ulaşarak karayolu ulaşımından çok daha hızlı bir ulaşım olanağı sunmaktadır. İnşaat mühendisliği eğitimi kapsamında demiryolu ulaşımı ve mühendisliği ile ilgili dersler okutulmaktadır. Bunlara örnek olarak; demiryolu tasarımı, demiryolu inşaatında toprak işleri, raylı sistem tasarımı, yüksek hızlı tren sistemleri tasarımı vb. dersler örnek verilebilir. 4
Raylı Sistem Ulaşım Sistemleri Moskova Metrosu Ulaşım Ağı ve İstasyon Görüntüleri 5
7.4. Havayolu ulaşımı ve havayolu ulaşım sistemlerinin tasarlanması Hava taşıtlarıyla, insan ve yük taşımacılığı yapılması işi havayolu ulaşımı adını almıştır. Hızlı bir taşıma türü olan havayolu taşımacılığı diğer ulaşım metotlarına göre daha pahalıdır; ancak ulaşım süresi oldukça kısadır. Havayolu taşımacılığının önemli bir kısmı ekspres ve kurye kargo taşımacılığıdır. Havayolu ulaşımının, I. Dünya Savaşı'ndan sonra hızla geliştiği görülmektedir. İlk yolcu seferlerin 1919'da Fransa' da başladığı ifade edilmektedir. Ülkemizde son yıllarda havayolu ulaşımına olan talep önemli ölçüde artış göstermiştir. Havayolu ulaşımı uçak, yakıt, havaalanı, yol unsurlarını kapsar. Havaalanları büyük, küçük, hafif, basit uçakları kabul etmelerine göre sınıflandırılmaktadırlar. Havayolu ulaşımının, inşaat mühendisliği disiplinini ilgilendiren tarafı ise havaalanı sistemleri tasarımı ile özellikle pist betonu tasarımı ve uygulamalarıdır. Bununla birlikte, çok daha özel konularda inşaat mühendisliği disiplini devreye girer. Örnek olarak, iniş ve kalkış esnasında uçakların oluşturduğu titreşimlerin (varsa) civardaki yapılar üzerindeki etkilerinin araştırılması gösterilebilir. İnşaat mühendisliği eğitimi veren programlarda özel olarak havayolu ulaşımı ile ilgili okutulan derslere pek rastlanılmasa da lisansüstü düzeyde pek çok dersin okutulduğu ifade edilebilir. Burada Türk inşaat mühendisliği sektörünün dünyaya havalimanı inşaatları konusunda çok önemli ve yüksek kaliteli hizmetler verdiğini ve her geçen gün bu sektörde Türk inşaat mühendisliği hizmetlerine olan talebin arttığı da ifade edilmelidir. İstanbul-Türkiye Üsküp Makedonya Cumhuriyeti* Türk İnşaat Mühendisliği Sektörü Tarafından İnşaa Edilen Havalimanları *:Türkiye, bu ülkeyi diplomatik olarak Makedonya Cumhuriyeti adı ile tanımaktadır. 6
7.5. Boru hattı ulaşımı ve boru hattı ulaşım sistemlerinin tasarlanması Petrol ve doğal gaz gelişen dünyada en önemli ihtiyaçlar olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle, motorlu araç kullanımının yaygınlaşması ile birlikte artan akaryakıt talepleri, kaynağa sahip olmayan ya da kaynağı yetersiz olan ülkeler için dış kaynaklardan karşılanma zorunluluğu doğurmuştur. Bu amaçla, ülkeler arasında petrol-doğal gaz akışını sağlamak amacıyla boru hattı sistemleri kurulmuştur. İnşaat mühendisliği disiplini, bu sistemlerin bir ulaştırma sistemleri olarak tasarlanma ve inşa edilme aşamalarında görev alır. Boru Hattı Örnekleri Karada ve Denizde Botu Hattı İnşa Çalışmaları 7
Yararlanılan Bazı Kaynaklar http://en.wikipedia.org/wiki/main_page Görsel materyal temininde sanal ortam kaynaklarından yararlanılmıştır. 8