DÜZCE NİN ÇEVRE SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ÇALIŞTAYI ENTEGRE KATI ATIK YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Fatih TAŞPINAR Düzce Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Konuralp/DÜZCE 04.12.2012 1
KATI ATIK (ÇÖP) Toplumun refahı ile çevrenin korunması açısından düzenli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken her türlü katı madde, hafriyat atıkları ve arıtma çamurlarıdır. 2
KATI ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI 1. Evsel atıklar Mutfak atıkları, Sokak süprüntüleri, Pazar yeri atıkları, Atıksu arıtma çamurları. 3. Ticari ve faaliyet sonucu meydana gelen çıkan katı atıklar Atölyeler Bürolar 2. Endüstriyel katı atıklar İnert katı atıklar ve hafriyat atıkları, Organik ve biyolojik olarak kolay ayrışabilen katı atıklar, Tehlikeli katı atıklar, Arıtma çamurları. 3
ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ Entegre atık yönetim sistemi; Katı atıkları oluştukları andan itibaren toplamayı, geri kazanmayı, taşımayı, işlemeyi ve bertarafını içeren, belirli bir bölge için birlikte düşünülüp tüm unsularının birlikte yönetildiği bir yönetim sistemidir. Çevresel ve ekonomik olarak sürdürülebilirliği (atık minimizasyonunu) hedefler. Toplumun refah içinde yaşamasına engel olmadan en az atık üretimini hedefler, ve gereksiz kullanımı önlemeyi, enerji ve hammaddeyi geri kazanmayı da amaçlar. 4
ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ Entegre bir atık yönetim sistemi; 1) Bütüncül bir sistem olmalı: Tüm atık türlerini ve üretim kaynaklarını içermeli. 2) Ekonomik değer oluşturabilmeli: Madde ve enerji geri kazanımı. 3) Esnek olmalı: Zamanla gerçekleşecek değişikliklere açık olmalı. 4) Bölgesel planlama esasına dayanmalı: Kaynakların verimli kullanılması için bölgesel yönetim anlayışı benimsenmeli. Çevre Bakanlığı yaklaşımına göre 50 60 km çapı içinde kalan yerleşimler için veya her 500.000 nüfus için ortak entegre atık yönetimi çalışması yapılması gerekmektedir. 5
ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ ATIK TÜRLERİ Belediye atıkları (evsel veya kentsel katı atıklar), Ambalaj Atıkları, Tehlikeli Atıklar, Tıbbi Atıklar, İnşaat Atıkları (Hafriyat), Arıtma Çamurları, Atık Yağlar, Atık Pil ve Akümülatörler, Elektrikli ve Elektronik Eşya Atıkları, Kullanılmayan İlaçlar, Lastikler, PCB ve PCT ler, hurda araçlar vs. 6
ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ Entegre atık yönetiminin temel aşamaları: 1. Atık önleme (alternatif teknoloji seçimi, eğitim), 2. Atık azaltma (az atık oluşturan ikame hammadde ve ileri teknoloji alternatifleri), 3. Yeniden kullanım, 4. Geri kazanım, 5. Katı atıktan enerji üretimi (WASTE-TO-ENERGY Systems), 6. Nihai atık bertarafı. 7
ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ Daha çok tercih edilen Önleme Azaltma Tekrar Kullanma Daha az tercih edilen Geri dönüşüm Enerji Geri kazanımı Bertaraf 8
ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ Entegre Katı Atık Yönetimi Akış Şeması ENERJİ ATIK ATIK AZALTIMI YENİDEN KULLANIM MADDESEL GERİKAZANIM ENERJİ GERİKAZANIMI BERTARAF Katı Atık Düzenli Depolama 9
ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ KATI ATIK YÖNETİM SİSTEMİ 10
ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ Türkiye deki Yasal Çerçeve: Yıl Kanun 1981 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu 1983 - (2006) 2872 sayılı Çevre Kanunu 2003 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Kuruluş Kanunu 2004 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu 2004 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 2005 5393 sayılı Belediye Kanunu Yıl Uluslar arası sözleşme 1994 Basel Sözleşmesi 11
TÜRKİYE ATIK MEVZUATI Çevre Kanunu (2872-1983) 5491-2006 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (2008) Basel Sözleşmesi (1994) Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1993-2005) Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (2008) Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (2004) Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği (2006 ) PCB ve PCT Kontrolü Hakkında Yönetmelik (2007) Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (2005) Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1991) Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (2007) Hafriyat Toprağı, İnşaat Yıkıntı ve Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (2004) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği. (1995-2005) Atıkların Alternatif veya Ek Yakıt Olarak Kullanılması Hakkında Tebliğ (2001-2005) 12
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Katı Atıkların Yönetiminde Ara İşlemler: 1. Toplama, 2. Taşıma, 3. Geri kazanma ve hacim azaltma (kompost, yakma vs.) 4. Nihai depolama. 13
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Katı Atıkların Bertaraf Yöntemleri: Biyolojik Sistemler Kompostlaştırma, Biometanizasyon (Biogaz), Anaerobik Çürütme, Termal Sisteler Yakma, Gazifikasyon, Piroliz, Plazma. Düzenli Depolama 14
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Kompostlaştırma (kompost gübre üretimi): 15
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Biogaz Üretimi (CH 4 Metan gazı): Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli Üniversitesi ve TÜBİTAK- MAM tarafından hazırlanan projeyle Kocaeli de biyogaz üretim tesisi kurulmuştur. Tesiste, hayvansal ve bitkisel atıklardan yani biokütleden metan ve kojenerasyon ile elektrik enerjisi üretilmektedir. 16
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Atık Yakma: Atığın hacimsel azaltımı ve enerji üretimi yapılmaktadır. Nihai depolama ile kalan atık bertaraf edilmektedir. 17
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Katı Atık Üretimi: Katı atıkların birim üretim miktarını etkileyen faktörler: Sosyal durum, yaşama alışkanlıkları, Ekonomik durum, Coğrafi konum veya beldenin büyüklüğü, Çöp kaplarının büyüklüğü ve sayısı, Çöp toplama hizmetinin ücreti. İstanbul da kişi başına birim üretim miktarı: 0.7 (0.8) kg/kişi.gün Gelişmiş ülkelerde : 1.5-2 kg/kişi.gün Amerika da : 3.0 kg/kişi.gün 18
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Katı Atıkların Düzenli Depolanması: Katı atıkların çevre sağlığına uygun şekilde araziye dökülüp sıkıştırılması ve üzerinin toprakla örtülmesidir. Kentsel katı atıklar ve Tehlikeli katı atıklar için farklı alanlarda yapılmaktadır. 19
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Katı Atıkların Düzenli Depolanması: Yeterli büyüklükte ve uygun alanlar bulunduğu durumlarda kullanılan düzenli depolama yönteminde atıklar kontrol altında ayrışarak inert ve kararlı maddelere dönüşür. Evsel katı atıkların bertarafında en ekonomik ve en basit yöntem düzenli depolamadır. Depolama sahalarında geçirimsizliğin sağlanması amacıyla genellikle permeabilitesi 1.10-7 m/s veya daha küçük olan hidrolik iletkenliğe sahip sızdırmazlar (kil, geomembran, geotekstil) kullanılmaktadır. 20
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Düzenli Depolanma Sahası: 21
KATI ATIKLARIN YÖNETİMİ Düzenli Depolanma Sahası: İZAYDAŞ Evsel Atık ve Tehlikeli Atık Düzenli Depolama Tesisi. 22
Türkiye de Düzenli Depolama Sahaları Uygulamaları Düzenli depolama tesisi olan iller (34 tesis) İnşaat aşamasında olan iller (26 tesis) Uygulama Projesi aşamasında olan iller (10 tesis) ÇED sürecinde olan iller (7 tesis) Yer seçimi ve tahsis aşamasında olan iller (7 tesis) AB Projesi kapsamında olan iller (10 tesis) 23
DÜZENLİ DEPOLAMA YER SEÇİMİ Alternatif alanların belirlenmesi, Ön inceleme (etüt) çalışması ile uygun olmayan bazı seçeneklerin elenmesi (Feasible Model Software, COWI), Kalan alternatiflerin detaylı incelenmesi, Yönetimce en uygun yere karar verilmesi, Seçilen yer için ÇED raporu hazırlama, ÇED uygun raporu alınması halinde alanın çöp depolama sahası olarak kullanılması, Eğitim (toplumun bilgilendirilmesi, katkısı ve desteği?). 24
DÜZENLİ DEPOLAMA [ BALYALAMA ] Düzenli depolama seçeneğinin uygulanmasına kadar atıklar geçici olarak balyalanabilir. Bu balyalar, daha sonra RDF üretiminde kullanılabilir veya yakma sistemlerinde direkt yakıt olarak kullanılabilir, enerji amaçlı yakılabilir. 25
SONUÇLAR Ülkemizde evsel atıkların toplanması, taşınması ve bertarafından sorumlu olan Belediyeler ve Büyükşehir Belediyeleri; atık yönetim hizmetleri konusundaki yükümlülüklerini yerine getirirken öncelikle «Entegre Atık Yönetim» planlarını hazırlamalı, Atık akışlarını kontrol altında tutmalı, geri dönüşüm ve kazanım teşvik edilmeli, Atık miktarı ve kompozisyonu ile ilgili verileri hazırlamalı ve düzenli depolama tesislerini kurmalıdır. Güvenilir atık miktarı ve atık karakterizasyonu verilerinin; biyoreaktör, düzenli depolama uygulamaları, depo gazından enerji üretimi, anaerobik çürütme ve yakma teknolojileri sayesinde enerji üretimi projeleri için en önemli veriler olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Yakın zamanda mevzuata giren biyobozunur atıkların azaltılması ve düzenli depolama sahalarına gidecek atığın ön işlemden geçirilmesi gerekliliği nedeniyle; atık üretimini en aza indirerek, doğal kaynakların aşırı kullanımının azaltılması ve üretilen atıkların mümkün olan en üst düzeyde geri dönüşümünün sağlanarak, atıkların ekonomik bir girdiye dönüştürülmesi ve atığın enerjisinden faydalanmak yani atık yönetimi temel ilkelerine uygun sürdürülebilir bir atık yönetim sistemi kurmak öncelikli bir politika olarak benimsenmelidir. 26
DÜZCE NİN ÇEVRE SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ÇALIŞTAYI DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKÜRLER Yrd. Doç. Dr. Fatih TAŞPINAR fatihtaspinar@duzce.edu.tr 27