Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 4, Sayı 2 (Haziran 2007) Mak. #31, ss. 199-203 Telif Hakkı Ankara Üniversitesi Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Tanıtmalar Serpil OPPERMANN. Postmodern Tarih Kuramı: Tarih Yazımı, Yeni Tarihselcilik ve Roman. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006, x+124 ss., ISBN: 9799944931112. Tarihi, kurgusal bağlamda ele alan bu çalışmanın ilk baskısı 1999 yılında yapıldıktan sonra ikinci baskısı, çeşitli düzeltme ve eklemelerle birlikte 2006 yılında okuyucularla yeniden buluşturulmuştur. Eser, 1980 lerin başında ortaya çıkan eleştiri akımlarından Yeni Tarihselcilik i temel hareket noktası almıştır. Bu çerçevede postmodern bir yaklaşımla tarih yazımı sorunu irdelenmekte ve tarih-edebiyat ilişkisi bu iki akımın prensipleri çerçevesinde ele alınmaktadır. Oppermann çalışmasında, şu temel düşünceyi geliştirmiştir: Tarih, metinseldir. Dolayısıyla yoruma açık ve devamlı üretim hâlinde olan bir oluşumdur. Hâl böyle olunca tarihe yönelik değerlendirmeler, edebî eserlerin konumları, gerçeklik ve kurgu sorunları Yeni Tarihselcilik ve Postmodernizm akımlarının bakış açıları içinde tanıtılmıştır. Bu kitap, Giriş (Metinsellik Kavramı, Geçmişin Bilinebilirlik Durumu, Yeni Tarihselcilik, Tarihe Dönüş Yapan Post Modern Roman) ile birlikte Tarih ve Postmodernizm, Tarihyazımcı Postmodern Roman, Yeni Tarihselci Uygulama: Chatterton, A Maggot, Foe olmak üzere üç ana bölüm ve Sonuç, Adlamalar, Kaynakça, İndeks bölümlerinden oluşmaktadır. Çalışmada Oppermann ın dile getirdiği fikirler ışığında eseri şu şekilde tanıtabiliriz: Çalışmanın Giriş kısmında Yeni Tarihselcilik akımında öne çıkan dört kavram, (metinsellik, metinler arası etkileşim, tarihsellik ve bağlamlama) üzerinde durulmaktadır. Yeni Tarihselcilik akımının üzerinde ısrarla durduğu temel sorunun metinsellik olduğu işaret edilmekte ve tarihin metne dayalı yönünün bu akımı anlamak açısından önem taşıdığı ifade edilmektedir. Metin; iki ucu açık, başka unsurların izlerini taşıyan bir örgü ve göstergeler ağı olarak sunulmaktadır. Bu sebeple metin, göstergelerin karmaşık örgüsüdür. Anlam ise sabit
200 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 4. Sayı: 2. Haziran 2007 değildir. Tarihi, bir metin olarak ele aldığımızda geleneksel tarih kuramının ortaya koyduğu bütün değerlerin zorlandığını görürüz. Geleneksel anlamda metin, dış gerçekliğin sabitlenmiş formudur. Oysa bu çalışmada metin, dış gerçekliği yeni yorumlara açan bir dilsel gösterge olarak düşünülmektedir. Yeni Tarihselcilere göre geçmiş olaylara erişmemizin ve geçmişle ilgili bilgi edinmemizin tek yolu, yazılı metinlerden geçer. Bu yüzden tarihsel gerçekliği metin dışında aramak imkânsızdır. Bağlam bize bilgi verebilir; ama o da gerçekliği açıklamada tek başına yeterli değildir. Metnin üretildiği bağlam, metnin içinde düşünülmelidir. Çünkü bağlam da yine metinselleşmiş ve yoruma açık hâle getirilmiş bir dilsel bütünlüktür. Tarih, yazılı metinler içinde biçimlenir. Dolayısıyla bizim öncelikli hareket noktamız metinlerdir. Eğer bir metin, kendisini aşan bir atıfta bulunuyorsa bu atıf sonuçta başka bir metne yöneliyordur. Böylece metin, metinler arası yayılan bir ağ içinde sonsuz bir açılım olur. Dilin doğası gereği, metinlerin anlamları sabit değildir. Metin, göstergelerin dış dünyada işaret ettikleri varlıklar ya da metinler arasılık yoluyla her zaman yeni yorumlara açılmaktadır. Yeni Tarihselciliğin bu temel tezleri, Oppermann ın çalışmasında özellikle İngiliz postmodern romanına uygulanmıştır. Bu çerçevede eserin temel hareket noktasını metinlerin yeniden üretilmesine imkân veren açık uçlu yapısı oluşturur. Tarihin bilimselliği, tarihçinin olaylar arasından seçmeler yapması ve bu olaylar arasındaki boşlukları anlatı yoluyla birleştirmesiyle zaten zedelenmektedir. Ayrıca tarihçinin empati kurmadan, olaya bulunduğu noktadan bakması eserin nesnelliğini zayıflatmaktadır. Kaldı ki empati kurulmaya çalışılsa bile tarihçi, inceleyeceği dönemi ne derece özümseyebilecek ve gerçek anlamda bir çağrışım kurabilecektir? Bu da yine çalışmada ele alınan önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmakta ve tarihî belgenin bir edebî eser gibi yeniden üretime açık olma yönü vurgulanmaktadır. Geçmişin gerçekliğini kesin olarak bilmek imkânsızdır. Tarihin objektif olduğunu iddia etmek de o derece zor görünmektedir. Çalışmanın temel dayanağı, Nesnellik yazın dilinde yakalanması hemen hemen olanaksız bir kavramdır. ibaresinde gizlidir. Bu sebeple tarihsel belgeleri hazırlayanlar kendi öznelliklerini, tarihçi de kendi öznelliğini incelediği esere yansıtacak, neticede kurgusal bir yapı oluşacaktır. Bu durum belki de tarihsel, kültürel ve edebî bir kaos ve anarşi doğuracak, kurulu bilgileri yerinden oynatacaktır. Tarihçi, önünde seçme yapabileceği bir yığın belgeden bir öykü oluşturur. Diğer bir deyişle bunları kendince yeniden kurgular. Her biri bir vaka halkasını oluşturan bu öykülerden birini öne çıkaran tarihçi, temel fikrini o öykü üzerine inşa eder. Kurguladığı bu düzene ise gerçek ismini verir. Oysa Yeni Tarihselci yaklaşım buna bir metin, bir edebî eser gözüyle bakar. Eğer aynı döneme ait çok sayıda gerçek ortaya
Tanıtma 201 çıkıyorsa bu durumun bundan başka bir izah şekli olamaz. Çünkü tarih, sürekli kurulan, yorumlanan ve yeniden yazılan metinlerden oluşur. Her belge tarihçiyi yeni yorumlara ve yeni açılımlara sürükleyecektir. Belgeler, hakikati yansıtamayacağı için sabit ve kapalı anlamlar içermeyecek, tarihçinin ortaya koyduğu metin yeni yorumlara kapı aralayacak ve bu yüzden Oppermann ın belirttiği üzere kitapta tartışılan kuram da diğer kuramlar gibi yoruma ve eleştiriye her zaman açık olacaktır. Çalışmanın birinci bölümü olan Tarih ve Postmodernizm başlığı içinde tarih yazımında postmodern yaklaşımlar üzerinde durulur. Kitabın bu bölümünde dile getirilen düşünceler, yine postmodern roman anlayışının da tarih yazımı konusunda tarihin kurgusallığını, yoruma ve üretime açık olduğunu savunması noktasında odaklanmaktadır. Postmodern sanatçılar, tarih söylemini sabit ve değişmez yasaların, kesin bilgilerin yıkıldığı bir postmodern söylem içinde ele alırlar. Postmodern roman, tarihsel gerçek ile kurgusal gerçeği birbirine karıştırarak yeni bir metin ortaya koyar. Tıpkı Yeni Tarihselciler gibi tarihin bir üst anlatı olduğu fikrini reddederek onun metne bağlı özelliğinden hareket eder. Tarihsel hakikat yerine kurgusal gerçeği ön plana çıkartarak geçmişin kesin kurallarla bilinebileceği fikrini ortadan kaldırır. Yani geçmişteki gerçekliği kendi ilkeleri doğrultusunda yeniden yazar. Bu paralelde diyebiliriz ki postmodern sanatçının yaptıkları ile tarihçininkiler birbirine çok benzemektedir. Her ikisi de gerçeğin yeniden oluşturulmasına yani üretici bir faaliyete doğrudan katılmaktadırlar. Bu benzerliklerden ötürü postmodern roman, geleneksel tarih yazımı yöntemlerine eleştirel bir gözle bakan Yeni Tarihselci kurama paralel bir yaklaşım gösterir. Eserde dile getirilen bu düşünceler, İngiliz romanları üzerinde yapılan uygulamalarla daha somut hâle getirilmiştir. Çalışmada ayrıca postmodern romanların tarihin anlatı dünyası içinde kurgusallaştırıldığı belirtilerek postmodernistlerin tarihçinin yazdığı ve yorumladığı tarihsel anlatının yaratım sürecini kendilerine çıkış noktası olarak aldıkları ifade edilir. Böylece tarih yazımının metne dayanan yapısına bir kez daha işaret edilir. Görülüyor ki hem edebiyat hem de tarih, birbirine oldukça yakın yöntemlerden hareket etmektedirler. Postmodern roman, tarihin izlerini tarihsel belgeler ya da tarih metinlerini oluşturan dilsel yapılar içinde bularak tarihi yeniden yazar. Yeni Tarihselcilik, edebiyatı tarihselleştirip tarihi de edebîleştirmiştir. Bu sebeple Yeni Tarihselci kuramda doğru, hakikat, gerçek gibi kavramların tespitinin oldukça güç olduğu dile getirilerek bu kavramlar izah edilir. Çalışmada bağlamın bir kavram olarak, somut, değişmez bir gerçekliği olmadığı fikri üzerinde durulur. Yazarın empati kurarak incelediği dönemin bağlamına kendisini ait hissetmesi oldukça zordur. Kaldı ki o dönemin bağlamını tespit edebileceği belgeler de metne dayalıdır ve yine onu yazan kişinin düşüncelerini taşımaktadır. Bu sebeple karşımıza çok sayıda bağlam çıkmaktadır. Bağlam-metin
202 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 4. Sayı: 2. Haziran 2007 ilişkisinde ise metinler arasılık en geçerli bilgiye sahip olmaya yardımcı olacaktır. Bu noktada bağlam, tarihsel metinler içinden ayıklanıp çıkarılan ve bütünselliği olmayan bir olgu kabul edilebilecektir. Ancak bunu yaptığımızda bile edindiğimiz bilginin tam anlamıyla geçerli, nesnel ve bilimsel olamayacağı ifade edilir. Eserin Edebiyat ve Tarih Arasındaki Sınırların Tarihsel Geçmişi ve Postmodern Sorgulama başlığını taşıyan kısmında, tarihin XIX. yüzyılda toplumsal ve kuramsal söylem düzeyinde üst anlatı niteliği kazandığı ifade edilerek bunun evrensel tarih görüşünün bir sonucu olduğu dile getirilir. XIX. yüzyıla kadar tarih ile edebiyatın birlikte hareket etmesine karşın evrensel tarih düşüncesiyle birlikte tarihin bilimselleşmeye doğru edebiyattan ayrıldığı, gerçek tarihyazımının ise bu dönemden sonra başladığı belirtilir. Çalışmanın Tarihyazımcı Postmodern Roman başlığını taşıyan ikinci bölümünde ise ağırlıklı olarak gerçeklik ile kurgu arasındaki bağlantı, incelenen kuram çerçevesinde ele alınmıştır. Postmodern romanın sadece metin merkezli yani salt biçimci bir kuram olmadığı, onun aynı zamanda metinlerarası söyleme de önem kazandıran bir yaklaşım tarzı olduğu vurgulanır. Postmodernizm, gerçek ile kurgu arasındaki gidip gelmelerle bütün sınırları sorgular ve bilimsel bir kuşku yaratır. Öyle ki kesin bilgi içeren her türlü anlatı, şüpheyle karşılanır ve sorunsallaştırılır. Özellikle bu noktada belirsiz ve aydınlatılmamış durumlar önem kazanır. Çalışmanın yine bu bölümünde İngiliz ve Amerikan romanında özellikle 1980 lerden itibaren tarihe yönelik bir ilginin başladığı, postmodernizmin yaygınlık kazandığı bu yıllarda tarihe olan ilginin postmodernizmi de etkileyerek postmodern tarihsel romanların yazıldığı dile getirilir. Böylece postmodern roman, önceki roman anlayışlarının ilkeleri üzerine onlardan çok farklı bir yapı ile gelmiş ve gerçek ile kurmaca, doğru ile yanlış, moral ile immoral aynı düzlemde ele alınmıştır. Tarihsel roman, geçmişi en inandırıcı biçimde yansıtmayı amaçlar. Ancak bunu yaparken gerçek ile kurmaca arasındaki sınırlar son noktaya kadar ihlâl edilir. Çünkü Oppermann ın ifadesiyle Postmodern yazarlar alternatif bir tarihsel gerçeklik yaratırken tarihin metinselliğini vurgularlar. Bu yönleriyle Yeni Tarihselcilik akımına benzemektedirler. Postmodernizm, tarihi bir üst anlatı olarak kabul eden anlayışı kökten yıkmaktadır. Geçmişe ancak metinler aracılığıyla ulaşılabilmesi tarihi metne bağımlı kılar. Metinler ise kişisel okumalara göre yorumlanabileceği için tarih, tekrar tekrar yazılıp oluşturulabilen bir süreç olarak ele alınır. Tarih, tıpkı bir roman gibi sözcüklerden oluşmaya, gerçekleri tarihçinin hayal gücüne göre kurgulayarak metinselleştirmeye devam etmektedir. Geçmişin şimdiki zamanı açıklamak için bir araç olduğu kadar şimdiki zamanın da geçmişi oluşturduğu vurgulanmaktadır. Eserin üçüncü bölümü, Yeni Tarihselci Uygulama: Chatterton, A Maggot, Foe
Tanıtma 203 başlığını taşır. Birinci ve ikinci bölümlerde kuramsal çerçevesi çizilen Yeni Tarihselcilik anlayışının bu bölümde daha çok İngiliz edebiyatından seçilen roman örnekleri üzerinde uygulaması yapılmıştır. Çalışmada kullanılan kuramsal kavram ve terimler, İngilizce karşılıklarıyla birlikte eserin sonundaki Adlamalar başlığı altında verilmiştir. Bu da yine eseri benzerlerinden farklı kılan bir nitelik olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca çalışmanın 1999 daki baskısında olmayan İndeks in ikinci baskıda eklenmiş olması da yapılan düzenlemelerden biridir. Esere bütüncül bir açıdan baktığımızda bu çalışmanın ülkemizdeki edebiyat incelemelerine ciddî katkılarda bulunacağını, ayrıca eksikliği sık sık dile getirilen postmodern ve Yeni Tarihselci eleştiri kuramlarının Türk okuyucusuna, edebiyat ve tarih alanlarında araştırmacılara tanıtılması adına önemli bir kaynak kitap olduğunu söylemeliyiz. Şamil Yeşilyurt (Kayseri) (Alındığı tarih 13 Haziran 2007) (E-Yayın tarihi 29 Haziran 2007)