NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK YAPISI, SOSYAL VE EKONOMİK ÖZELLİKLERİ (1840 1845) Hüseyin MUŞMAL * Müjgan ŞAHİNKAYA ** Öz Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde kayıtlı XIX. yüzyıla ait iki önemli defter serisinden ilki nüfus, ikincisi de temettuat defterleridir. Nüfus defterleri, XIX. yüzyılın başlarında değişen ve gelişen şartlar çerçevesinde Osmanlı Devleti nin Yeniçeri Ocağı nı kaldırması sonrasında açılan yeni ocağa asker toplamak gayesi başta olmak üzere imparatorluk dâhilindeki askerliğe elverişli erkek nüfusun tespit edilebilmesi maksadıyla yapılmış olan sayımlardan oluşmaktadır. Defterler kazalara bağlı yerleşimlerde yaşayan erkek nüfusun isim, lakap, yaş, eşkal ve meslek bilgilerini ihtiva etmektedir. Hemen hemen aynı dönemlerde, Tanzimat ın ilan edilmesiyle birlikte, Ferman da ilan edilen yeni malî usuller doğrultusunda herkesin gelirine göre vergi alınması ilkesinin uygulanabilmesi maksadıyla yeni bir tahrir daha yapılmıştır. Temettuat adı verilen bu sayımlar, hane reislerinin sahip oldukları emlak, hayvanat ve temettuatlarının dökümünü içermektedir. Bu defterlerde aynı zamanda hane reislerinin isim, lakap, eşkal ve meslek bilgileri de yer almaktadır. Bu çalışmada, nüfus ve temettuat defterlerindeki veriler değerlendirilmek suretiyle XIX. yüzyıl ortalarında Konya Vilayeti nin bir kazası olan Bozkır kaza merkezinin (Siristad) demografik yapısı, sosyal ve ekonomik özellikleri ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler Konya, Bozkır, Nüfus, Temettuat Defteri, 1840-1844 * Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, hmusmal@hotmail.com. ** Doktora Öğrencisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, mujgan_sahin_kaya@hotmail.com.
330 NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK GİRİŞ Bir bölgenin sosyal ve ekonomik yapısının tahlil edilmesinde çok çeşitli faktörlerden yararlanılabilmektedir. Bu faktörlerden birisi de bölgenin beşerî şartlarıdır. Beşerî şartların, yani nüfusun cinsiyet, yaş, din, ırk ve meslek özelliklerinin bilinmesi, bölgenin sosyal ve ekonomik yapısının ortaya çıkarılabilmesine büyük ölçüde katkı sağlamaktadır 1. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde kayıtlı XIX. yüzyıla ait iki önemli defter serisinden ilki nüfus, ikincisi de temettuat defterleridir. Söz konusu sayımlardan oluşmuş olan temettuat tahrirleri, Tanzimat ın ilanından sonra, ilki 1840 ve ikincisi 1844-45 yılında olmak üzere iki defa yapılmıştır. 1840 Tarihli Bozkır Temettuat Defteri Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, ML. VRD. TMT. D katalogunda 09836 numarada kayıtlıdır. Defter Bozkır Kazası nın nefs-i kasaba ve kurasının emlâk ve arazilerinin kıymetini ihtiva etmektedir. Defterde kaza merkezi olan Siristad Kasabası na ait 172 hanenin kayıtları yer almaktadır. Söz konusu defter Prof. Dr. Ramazan Tosun tarafından 2013 yılında bir kitapçık olarak yayımlanmıştır 2. Ancak bizim tebliğimizde daha ziyade 1840 yılında yapılan tahrire ait elimizde bulunan icmal kayıtlarından istifade edilmiştir. 3 Çalışmamızda kullanılan bir diğer defter 1845 tarihli Bozkır Kazası nüfus defteri dir. Defter, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı nda BOA, NFS.d katalogunda 3321 numarada kayıtlı bulunmaktadır. Kayıt bilgilerine göre, ciltli ve ebrulu olarak düzenlenmiş olan defter 20x51 ebadında olup 370 sayfadan oluşmaktadır. Defterle ilgili bilgi formunda verilen bilgilere göre, defterin başlangıç tarihi 29 Z 1260 / 9 Ocak 1845 tir. Her sayfada 8-10 satır ve her satırda 4-5 isim bulunan defterin 1, 55-56, 83-87, 155-156, 338-341, 368-370 numaralı sayfaları boştur. Defterin kapak sayfasında Konya Sancağı Defter Nazırı idaresinde bulunan Bozkır Kazası nın nüfus-ı zükûrunun İslam defteridir. Sene 1260 1 Hüseyin Muşmal, XIX. Yüzyılın Ortalarında Bozkır Kazası nın İdari Durumu, Nüfus Özellikleri ve Nüfusun Mesleki Yapılanması, Bozkır ın Dünü ve Bugünü Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, 12 Kasım 2006, Konya 2007, s.87. 2 Ramazan Tosun, 1256 (1840) Tarihli Bozkır Temettuat Defteri, Konya 2013. 3 Muşmal, Bozkır, s.87.
NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK 331 yazmaktadır 4. Defterde 1845 tarihinde Bozkır Kazasına bağlı yerleşimler ile kaza merkezine ait kayıtlar yer almaktadır. Çalışmamızda sadece kaza merkezine ait kayıtlar ele alınacaktır. Bozkır kaza merkezine ait kayıtlar defterin 88 ile 99. sayfaları arasında yer almaktadır. Sayfanın başına Kaza-i Bozkır ifadesi yazıldıktan sonra altına Karyei Siristad yazılmıştır. 1845 tarihli Bozkır Kazası nüfus defteri hane esasına göre tutulmuştur. Kayıtlarda hane reisi esas alınmış, önce hane reisi yazıldıktan sonra sırayla o hanede yaşayan erkek nüfus kaydedilmiştir. Kadın nüfusuna dair herhangi bir kayıt bu defterlerde bulunmamaktadır. Defterin düzenleniş tarzı incelendiğinde aşağıdaki tespitler yapılabilmektedir. Defterin başında öncelikle nüfus kaydının ait olduğu yerleşimin adı verilmiştir. Yerleşimde bulunan bütün haneler, hane numarası 1 den başlatılmak suretiyle deftere kaydedilmiştir. Hane reisinin adı satır başına yazıldıktan sonra hemen altına önce oğulları yazılmakta, daha sonra ise büyükten küçüğe olmak üzere hanedeki diğer erkekler kaydedilmektedir. Bununla birlikte aynı hanede yaşayan hane reisinin kardeşi, yeğeni, kayınbiraderi, amcası, üvey oğlu, torunu gibi erkek yakınları varsa onların adları da hanedeki erkek çocukların isimlerinin arkasından kaydedilmiştir. Defterdeki kayıtların hane ve numara verilmek suretiyle düzenlendiği anlaşılmakla birlikte, bazı erkeklerin numara verilmeden kaydedildiği görülmektedir. Numara verilmeden kaydedilen erkeklerin genellikle askerde olan kişiler olduğu anlaşılmaktadır. Defterdeki kayıtlar yerleşim birimine ait son kaydın bitimiyle birlikte toplam erkek sayısı verilerek mühürlenmiştir. Mühürler, Siristad Kasabası nın muhtar-ı evveli, muhtar-ı sanisi ve imamına ait olup 1251 tarihlidir. Nüfus kaydını yapan kişi tarafından yapılan hesaplamalarda zaman zaman tutarsızlıklar olduğu, kayıtların eksik ya da fazla çıkmasına, bazı numaraların iki kere yazılmasına ve bazı numaralarının atlanmasına rağmen genel toplamın doğru hesaplandığı anlaşılmaktadır. Biz çalışmamızda defterdeki kayıtları esas almakla birlikte kendi hesaplamalarımız ışığında değerlendirme yapacağız 5. 4 Bkz. Ek 1. 5 Hüseyin Muşmal, Müjgan Şahinkaya, 1844 Tarihli Nüfus Sayımına Göre Beyşehir Kazası, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/1 Winter 2015, s.485.
332 NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK Nüfus defterlerinde kayıt altına alınan erkekler hane reisine olan yakınlıkları derecesinde isimleri kaydedildikten sonra, bunlara ait eşkâl bilgileri de kayıtlarda yer almıştır. Eşkâl bilgileri genel olarak kişinin boy özelliği (kısa, orta, uzun) ve bıyık, sakal türlerini ( ak, kara, kır, köse, ter, taze, kumral, kırca, az, şabemred) ihtiva etmektedir. Kayıtlarda eşkâl bilgilerinin dışında kişilerin yaşı da net olarak ifade edilmektedir. Ayrıca meslek sahibi olan erkeklerin meşgul oldukları mesleklerin isimlerine de yer verilmiştir. Nüfus defterlerinde isim, yaş, eşkâl ve meslek bilgilerinin dışında kişiye ait kayıtların üzerinde notlar halinde bazı bilgilere de rastlanmaktadır. Bu bilgiler askerde, Aydın da veya Hacc-ı Şerif te gibi başka memlekette bulunduğuna dair bilgileri de içermektedir. Defterlerdeki kayıtlar çok kısa ve özet bilgileri ihtiva ettiği için hanenin büyüklüğüne ve sayfaya göre değişmekle birlikte bir sayfada yaklaşık olarak 10-15 hane ve 30-35 erkek kaydı yer almaktadır 6. A-DEMOGRAFİK YAPI 1-Nüfus 1845 tarihli Nüfus defterindeki kayıtlara göre, Bozkır kaza merkezi Siristad Kasabası nda 1845 yılında, 167 hane, 366 erkek ve yaklaşık 750 kişi yaşamaktadır. Tahmini nüfus iki metotla hesaplanabilir. Bunlardan ilki hane sayısının kabaca 5 ile çarpılmasıyla elde edilebilir. Bir diğer hesaplama metodu ise erkek nüfus kadar kadın nüfus bulunduğu kabul edilerek erkek nüfusun 2 ile çarpılmasıyla elde edilebilir. Her iki model de nüfusun kesin olarak tespitine imkân vermemekle birlikte, gerçeğe en yakın tahmine şimdilik bu modellerle ulaşmak mümkündür. Biz çalışmamızda yaptığımız nüfus hesaplamalarında erkek nüfus kadar kadın nüfus bulunduğunu kabul ederek yapılan ikinci metodu esas aldık. Her iki hesaplamanın da birbirine yakın sonuçlar verdiği çeşitli örneklerde görülmektedir 7. Nitekim 167 hane ve 366 erkek nüfusun bulunduğu Bozkır Kazası nda hane sayısı 5 ile çarpıldığında 835; erkek nüfus kadar kadın nüfus olduğu düşünüldüğünde ise 732 sayısına ulaşılmaktadır. Bu verilere göre Bozkır kaza merkezinde hane başına düşen erkek nüfusa bakıldığında bunun 2.2, hane başına düşen nüfusun ise, 4.4 olduğu söylenebilir. 6 Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s. 485. 7 Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s. 487
NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK 333 1840 tarihli temettuat defterine göre ise, Siristat Kasabası 172 haneden oluşmaktadır. Temettuat defterleri, hane reisi esasına göre tutulduğu için kasabada yaşayan erkek nüfus defterlere kaydedilmemiş, sadece hane reisine ait bilgiler verilmiştir. Ancak nüfus defterlerinin aksine hane reisi bulunmayan evlerde bazı kadınların kayıt altına alındığı görülmektedir. Bir hanenin 5 kişiden oluştuğu düşüncesinden hareketle 1840 tarihli temettuat defterinde kayıtlı 172 hanede 860 kişinin yaşadığı düşünülebilir. Defterlerde hane numaralarının yanında, numara kaydıyla düşülen rakamların erkek sayısını ifade ettiği düşünülürse, defterin sonunda yer alan 388 sayısının 2 ile çarpılmasından nüfusun 776 olduğu düşünülebilir. Bu sonuçlara göre 1840-1845 yıllarına ait nüfus ve temettuat defterlerinden yola çıkılarak yapılacak değerlendirmede Bozkır Kaza merkezinde yaşayan müslüman nüfusun 800 civarında olduğu söylenebilir. Bozkır kaza merkezine ait nüfus ve temettuat defterlerinde yer almamasına rağmen, kaza merkezinde sakin reayanın bilgilerini içeren temettuat icmal defterine göre, Bozkır kaza merkezinde 21 haneden oluşan gayrimüslim nüfus yaşamaktadır. Bu durumda kaza merkezinde yaşayan gayrimüslim nüfusun 100 civarında olduğu söylenebilir. Nihayetinde XIX. yüzyılın ortalarında Bozkır Kaza merkezinde 900 civarında bir nüfusun yaşadığı anlaşılmaktadır. 2-Nüfus Hareketleri 1845 tarihli Bozkır Kazası nüfus defterlerinde erkeklerin isim, eşkâl ve meslek bilgileri belirtildikten sonra bu bilgilerin hemen üstüne o kişilerin şehir dışında ya da bölge dışında olmaları halinde, kayıtlarının hemen üstüne not düşülerek kişilerin nerede olduğu ve/veya neyle meşgul oldukları hakkında bazı bilgiler verilmektedir. Bu bilgilere göre, Bozkır kaza merkezinde kayıtlı olan bazı kişilerin kısmet arzusuyla Anamur, Kütahya, Burgaz, Aydın, Manisa ve Şam gibi bölgelere gittikleri görülmektedir. Bu kişilere dair düşülen notlarda, bunların iki, üç, dört, altı, yedi, on seneden beri gurbette bulunduklarına da dikkat çekilmektedir. 1845 tarihli nüfus defterine göre yaklaşık 10 civarında kişinin çalışmak amacıyla bölge dışına gittiği, gidenlerin de genel nüfusa oranla % 2,5 civarında olduğu görülmektedir. Bu oranda bir miktar çevre kazalarla karşılaştırıldığında oldukça düşük görünmektedir. Bununla birlikte 1845 yılında Bozkır kaza merkezinde kayıtlı 366 erkekten sadece 2 kişi, yani % 0,5 inin 9 ay müddetle hacca gitmiş olduğu ifade edilmiştir.
334 NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK 3-Yaş Dağılımı Nüfus defterlerinde erkeklerin, bebek, çocuk, genç, orta yaşlı ya da yaşlı olmasına bakılmaksızın isim, eşkâl, meslek bilgilerinin altında rakamlar halinde yaşları da kaydedilmiştir. Biz bu bilgilerden hareketle 1845 yılında Bozkır Kazası merkezinde yaşayan erkeklerin yaşları hakkında bazı bilgilere ulaşabilmekteyiz. Böylece nüfus defterlerinden hareketle nüfusun ortalama yaşı hakkında tespitler yapılabilmekte veya ortalama ömür hakkında tahminler yürütülebilmekteyiz. Eldeki verilere göre Bozkır Kaza merkezinde yaşayan bütün erkekler göz önüne alındığında, defterde kayıtlı 366 kişinin ortalama yaşının 21,5 olduğu anlaşılmaktadır 8. Elimizdeki verilerden hareketle Bozkır kaza merkezinde yaşayan erkeklerin hangi yaş aralıklarında yoğunlaştıkları ve kaza merkezinde hangi yaş grubunun hâkim unsur olduğunu da tespit etmek mümkündür. Defterde kayıtlı 366 erkek arasında, çocuk olarak kabul edilecek olan 0 10 yaş grubunda 102, (% 27,87) 11-20 yaş grubunda 109, (% 29,78) 21-30 yaş grubunda 74, (% 20,22) 31-40 yaş grubunda 41, (% 11,20) 41-50 yaş grubunda 22, (% 6,01) 51-60 yaş grubunda 14, (% 3,83) 61-70 yaş grubunda 4 kişi (% 1,09) bulunmaktadır. Çocuk olarak kabul edilecek olan 0-10 yaş grubu hesaba dâhil edilmediğinde 264 kişinin ortalama yaşı 27,75 dir. 0-20 yaş grubu hesaba dâhil edilmediğinde kalan 155 kişinin ortalama yaşı ise 36,57 dir. Günümüz değerleri üzerinden düşünüldüğünde yaşlı olarak nitelendirilebilecek insanların 60 65 yaş ve üzeri olduğu düşünülebilir. Ancak XIX. yüzyıl şartlarında ortalama ömrün günümüzden oldukça düşük olduğu hesaba katılırsa 50 yaş ve üzerinde olan insanların yaşlı olarak değerlendirilmesi daha uygundur. Bunun için 0-10 yaş grubu çocuk, 11-30 yaş grubu genç, 30-50 yaş grubu orta yaşlı, 50 ve üzerindekiler ise yaşlı olarak kabul edilmiştir. Bu hesaba göre yapılan değerlendirmelerde 50 yaşın üzerinde olanların sayısı 31 iken, onların ortalama yaşları 56, toplam nüfusa oranı ise % 8,5 tir. Buna göre 1845 yılında Bozkır kaza merkezinde çocukların (0-10) oranı % 27,87, gençlerin (11-30) oranı % 50, 8 Bu ortalama kaza merkezi olan Beyşehir de 21,73 dür. Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s. 489; Bir başka çalışmada 1844 yılında Hatunsaray Nahiyesinde erkeklerin yaş ortalaması 22,6 olarak tespit edilmiştir. Mehmet Yılmaz, Tanzimat tan Cumhuriyete Hatunsaray Nahiyesinde Nüfus ve Nüfus Hareketleri, I. Uluslararası Hatunsaray ve Çevresi, Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu, Bildiri Kitabı, Konya 2012, s.320.
NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK 335 orta yaşlıların (31-50) oranı %17,21, yaşlıların (50-100) oranı %5 olarak ortaya çıkmaktadır. 9 Buradan hareketle 1845 tarihli nüfus defterlerine göre Bozkır kaza merkezinde ortalama yaşın da 21,5 olduğu düşünülerek kaza merkezinde yaşayan insanların önemli bir kısmının genç nüfus olduğu, 50 yaşın üzerinde olanların oranının ise, oldukça düşük (%5) olması nedeniyle de ortalama ömrün günümüz değerlerinden hayli düşük olduğu söylenebilir. Buna rağmen 1845 yılında hayatta olanlar üzerinde bir değerlendirme yapıldığında 60 yaş üzerinde olan sadece 4 kişi bulunduğu görülecektir. Defterde kayıtlı erkekler arasında en büyük yaşa sahip olan kişi ise 70 yaşındadır. B-Sosyal ve Ekonomik Özellikler 1-Aile Yapısı ve Çocuk Sayısı Nüfus defterlerinde, defterin ait olduğu yerleşimde 1 numaralı haneden başlamak üzere, hane reisinin çatısı altında her erkeğe sırayla numara verilmek suretiyle hanedeki bütün erkeklerin kaydedildiğini söyleyebiliriz. Defterlerde her hane bir aile olarak düşünülmüş ve buna göre kayıt gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle geniş aile içerisinde bulunan evli veya bekar erkekler de aynı hane içerisinde gösterilmiştir. Böylece defterlerdeki hane kayıtlarından hareketle yerleşimlerde yaşayan ailelerin çekirdek veya geniş aile olup olmadığı gibi özellikler ve bunların yerleşim birimlerindeki oranlarına ulaşılabilmektedir 10. 1845 tarihinde Bozkır kaza merkezinde kayıtlı 366 erkekten 167 si hane reisi olarak kaydedilmiştir. Hane reislerinin ortalama yaşının 33,5 olduğu görülmektedir. Hane reisi olarak kaydedilenlerden 6, 8 yaşında, 11-12 yaşlarında hane reisleri bulunduğu görülmektedir. Hatta öyle ki hane reislerinin 34 ü, yani %20 si 20 yaşın altındadır. 20 yaşın altında olan 34 hane reisinin sadece 6 tanesinin meslek kaydı bulunmaktadır. Bozkır kaza merkezinde hane reislerinin % 20 sinin 20 yaşın altında olmasının mutlaka açıklanabilir bazı gerekçeleri bulunmalıdır. 20 yaşın altında hane reisi olan erkeklerin ortalama yaşı ise 14,5 tir. Bunların neredeyse tamamının, hane kaydı altında, kendisinden küçük başka kardeşlerin de kayıtlı olduğu görülmektedir. Buradan açıkça anlaşılmaktadır 9 Beyşehir Kazası nda, çocukların (0-10) oranı %30,40, gençlerin (11-30) oranı % 46,33, orta yaşlıların (31-50) oranı %17,54, yaşlıların (50-100) oranı %6,03 olarak ortaya çıkmaktadır. Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s.490. 10 Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s. 490.
336 NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK ki, özellikle küçük yaştaki hane reisleri, babalarının vefat etmesi nedeniyle muhtemelen anneleriyle birlikte yaşayan evlenmemiş erkek çocuklar olmalıdır. 1845 tarihli nüfus defterinde kayıtlı olan 0-20 yaş arasındaki hane reislerinin tamamı şab emred veya ter bıyıklı olarak nitelendirilmişlerdir. 0-12 yaş arasındaki hane reislerinin boy, sakal gibi herhangi bir tanımlaması bulunmazken, 12-18 yaş arasındaki hane reisleri şab emred, 18-20 yaş arasındaki hane reisleri ter bıyıklı olarak kaydedilmişlerdir. Şab emred olanların boyuyla ilgili bir tanımlama yapılmamış olup, ter bıyıklı olanların boyuna dair tanımlama bulunmaktadır. Bozkır kaza merkezi nüfus defterinde hane reisinin çatısı altında oğlu, hafidi (torunu), kardeşi, üvey kardeşi gibi akrabalık ilişkileri bulunan kişilerin de kaydedildiği görülmektedir. Buna göre Bozkır kaza merkezi nüfus defterinde kayıtlı 167 hane reisinin çatısı altında 151 kişi, oğlu, 41 kişi öz veya üvey kardeşi, 7 kişi ise hafidi olarak kaydedilmiştir. Hane reisinin oğlu olarak kaydedilenlerin hepsinin evli olup olmadıkları bilinmemektedir. Yaşları belirtilmesine rağmen hane reisinin oğlu olarak kaydedilenleri çekirdek ailenin bir üyesi olarak görmek mümkündür. Ancak hane reisinin kardeşi, torunu, üvey kardeşi olarak kaydedilenlerin çekirdek aile üyesi değil geniş aile üyesi olarak değerlendirilmesi daha doğrudur. Bozkır kaza merkezi nüfus defterinde yer alan 167 haneden 35 hane reisi kendi hanesi altında erkek kardeşlerini veya torununu da kaydettirmiştir. Yani Bozkır daki hanelerin en azından %21 inin geniş aile özelliği taşıdığı söylenebilir. Bu yönüyle bozkır Kaza merkezindeki yerleşimlerden yaşayan ailelerin yoğun olarak çekirdek aile özelliğini taşıdığı söylenebilir. Nitekim yukarıda yapmış olduğumuz tespitlerde hane başına düşen kişi sayısının ortalama %4,4 olduğu ortaya çıkarılmıştı. Bu oranda bir rakam da Bozkır Kaza merkezinde çekirdek ailelerin yaygın olduğu ve Bozkır ailesinin de genel olarak bir baba, bir anne ve üç çocuktan oluştuğu kanaatimizde örtüşmektedir. Örneğin Bozkır kaza merkezinde 2 numarada kayıtlı orta boylu, kır sakallı 50 yaşındaki ikinci muhtar Hacı Ahmed oğlu Abdullah ın hanesinde kendi çekirdek ailesi dışında kardeşlerine ait iki ailenin daha bulunduğu anlaşılmaktadır. Muhtar Abdullah ın hanesinde 15 yaşındaki oğlu Abdülbaki, 40 yaşındaki kardeşi Memiş, 15 yaşındaki kardeşi oğlu Ahmed, 12 yaşındaki kardeşi oğlu Mehmed, 30 yaşında kardeşi Ali, 5
NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK 337 yaşında kardeşi oğlu Mustafa da kayıtlıdır. 7 erkeğin kaydedildiği bu hanede meslek sahibi olan tek kişi hane reisi olan muhtar Abdullah tır. Benzer şekilde, 1845 tarihli nüfus defterinde kaza merkezi 81. hanede kayıtlı 60 yaşındaki Mehmed oğlu Ahmed Bey hanesinde 29, 25 ve 18 yaşlarında üç oğlu, 6 ve 3 yaşlarında 2 torunu ile kaydedilmiştir. Hanesine oğullarıyla birlikte kaydedilen hane reislerinin çocuklarının ortalama yaşına bakıldığında bunun 10,5 olduğu görülmektedir. Torunu kaydı bulunan hane reisi sayısının sadece 7 olması, geniş ailenin çok yaygın olmadığı kanaatini uyandırmaktadır. 2-Şahısların Tipolojisi, İsim ve Lakapları a-tipoloji Nüfus defterlerinde, insanların bazı fizikî özellikleri ile ilgili bilgiler de yer almaktadır. Fizikî tanımlamalar yapılırken, bu noktada defterlerde, kişileri diğer insanlardan ayırt etmeye ya da tanımlamaya yarayan kalıp ifadeler kullanılmıştır. Defterlerde ilk olarak insanların boyuyla ilgili unsurlar tanımlanırken (Kısa, Orta, Uzun), daha sonra yüzdeki sakal, bıyık (Ak, Kara, Kumral, Sarı vs) gibi temel bazı unsurlar dile getirilmiştir 11. Nüfus defterlerindeki bilgiler yetişkinlerin boy, sakal ve bıyık gibi özelliklerini kabaca tanımlar şekilde oluşturulmuşlardır. Buna göre yetişkin bir kişinin boyunun kısa, orta veya uzun ölçülerinden hangisine uyduğu ifade edildikten sonra sakalının ak, kır, az kır, kara, kumral, az kumral, sarı, az sarı, köse tanımlamalarından hangisine uygun olduğu belirtilmektedir. Kişi sakalsız ise, bıyığının kara, kumral, sarı veya ter olduğu ifade edilmektedir. Yetişkin olmayanların ise, şâb emred ifadesi kullanılmaktadır. Bozkır kaza merkezinde kayıtlı 366 kişiden 177 sini boy tanımına yer verilmiştir. Boy tanımına yer verilen 177 kişinin ortalama yaşı 34,34 tür. Boy tanımına yer verilmeyen 189 kişinin ortalama yaşı ise 9,4 tur. Yani boy tanımı verilmeyen kişilerin 0-20 yaşları arasında olan kişilerden oluştuğu ve sadece yetişkin olanların boy tanımının verildiği görülmektedir. Boy tanımı verilen 177 kişinin 166 sı, yani % 93,7 si orta boylu; 9 u uzun ve sadece 2 kişi de kısa boylu olarak tanımlanmıştır. 12 11 Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s. 492. 12 Beyşehir kaza genelinin %88,5 inin orta boylu olduğu anlaşılmaktadır. Kaza genelinde uzun ya da uzunca boylu olanların oranı %7,6, kısa boyluların oranı ise %3,9 dur. Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s.492.
338 NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK Temettuat defterine göre, hane reisi erkek olan 163 haneden 146 sının boy tanımlaması bulunmaktadır. Bu tanımlamalara göre, 3 hane reisi kısa (%2,05), 126 hane reisi orta (%86,30), 17 hane reisi ise uzun boylu (%11,64) dur. Bozkır Kaza merkezinde yaşayan insanların sakal ve bıyık tanımlamalarından hareketle halkın eşkâli hakkında da değerlendirmeler yapmak mümkündür. Defterde 0-10 yaş arasındaki çocukların sakal ve bıyık durumları hakkında doğal olarak herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. 10-20 yaş arasındaki gençlerin genel olarak sakal ve bıyık durumları hakkında şâb emred (henüz sakalı bıyığı çıkmamış olan genç) ifadesi kullanılmıştır. Defterde genellikle 20 yaş üzerindeki erkeklerin sakal ve bıyık görünümleri hakkında bilgi verilmiştir. Burada yapılacak olan değerlendirmeler 20 yaş üzerindeki erkeklerin bilgilerinden hareketle gerçekleştirilecektir. Deftere kaydedilmiş olan erkeklerin sakal ve bıyık özellikleri incelendiğinde sakalı belirtilen 130 kişinin ortalama yaşı 38,5 tur. Sakalı belirtilmeyen 236 kişinin ortalama yaşı ise, 12,12 dir. Sakalı ak olarak belirtilen 15 kişinin (%11,5) ortalama yaşı 58,9 dur. Sakalı kır veya az kır olduğu belirtilen 26 kişinin (yani %20 sinin) ortalama yaşı 49,3 tür. Sakalı kara olarak belirtilmiş 25 kişinin (%19,3) ortalama yaşı 31,2 dir. Sakalı kumral olarak belirtilmiş 50 kişinin (%38,5) ortalama yaşı 32,75 tir. Köse veya zarif sakallı olduğu belirtilen 16 kişinin (%12,3) ortalama yaşı 32,2 dir. Bıyık görünümleri belirtilen 48 kişinin 24 kişiyle %50 si ter bıyıklı, 13 kişiyle %27 si kara bıyıklı, 11 kişiyle %23 ü kumral veya sarı bıyıklı olarak nitelendirilmiştir. Temettuat defterine göre, sakal kaydı verilen 115 hane reisinden 10 hane reisi ak sakallı (%8,7), 30 hane reisi kara sakallı (%26), 43 hane reisi kır sakallı (%37,4), 25 hane reisi kumral sakallı (%21,8), 7 hane reisi köse (%6) dir. Bıyık kaydı düşülen 30 hane reisinden 15 i kara (%50), 7 si kumral (23,3), 8 i ter (%26,6) bıyıklıdır. Hane reislerinden 5 i şab-ı emred, 8 i sabi, 4 ü yetim olarak kaydedilmiştir. Bütün bunlardan hareketle denilebilir ki, Bozkır Kaza merkezinde yaşayan hane reislerinde hakim tiploji orta boylu ve kara sakallı-bıyıklı insanlardan oluşmaktadır. b. Lakaplar ve Unvanlar Soyadı kanunun kabul edildiği dönemden önce, ailelerin veya insanların pek çoğu çeşitli lakaplarla anılırlardı. Bu lakapların bir kısmı nesilden nesile devam eden sülale adları idi. Yine bir kısmı da kişilerin çeşitli özelliklerinden (hastalık, sakatlık, özür, tip,
NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK 339 hal-hareket, meslek veya memleket) ileri gelirdi. İkinci türden lakapların da nesilden nesile aktarıldığı görülmekle beraber, çoğunlukla kişinin ölümüyle son bulur veya zamanla unutulurdu 13. 1845 yılına ait Bozkır kaza merkezi nüfus defteri incelendiğinde burada yaşayan erkeklerin bazılarının çeşitli lakaplarla anıldığı anlaşılmaktadır. Kişiler deftere kaydedilirken eğer lakabı sadece kendisi kullanıyor ise, kendi isminden önce lakabı belirtilerek (Molla Mustafa, Hacı Mehmed, Zenci Abdülkerim, Deli Ahmed, Kısa Ömer, Baş Ahmed gibi) kaydedilmiştir. Eğer kaydedilen erkeğin ailesinin bir lakabı mevcut ise, aile veya sülale adı kişinin babasının adıyla birlikte (Macaroğlu, Topalalioğlu, İmamoğlu, Bostanoğu, Hasanpaşaoğlu, Oruçoğlu, Gökçeoğlu gibi) yazılarak deftere kaydedilmiştir. Buradan hareketle aile veya sülale ismi olmayan lakapların Bozkır kaza merkezinde yoğun olarak kullanılmadığı görülmektedir. 1845 tarihli kaza merkezi nüfus defterinde kişisel lakaba sahip olan kişi sayısı sadece 25 (%8,6) tir. Ancak defterlerde yer alan kayıtlara göre, XIX. yüzyılın ortalarında Bozkır kaza merkezinde sülale adlarına yoğun olarak rastlanmaktadır. Buna göre 366 kişiden 90 kişinin (%25) sülale lakabı mevcuttur. Burada defterlerde geçen bütün sülale adlarını vermek mümkün değilse de çok kullanılan bazı örnekleri zikretmek mümkündür: Bostanoğlu, Çakıcıoğlu, Çilkasaboğlu, Çukadaroğlu, Dedeoğlu, Fettahoğlu, Gökçeoğlu, Halimoğlu, Hasanpaşaoğlu, İmamoğlu, Karamusaoğlu, Köseimamoğlu, Macaroğlu, Madenoğlu, Memişoğlu, Menzilcioğlu, Mollaoğlu, Mollamusaoğlu, Nakiboğlu, Nasıroğlu, Nebioğlu, Oruçoğlu, Resiloğlu, Sarıalioğlu, Tekkenişinoğlu, Topaloğlu, Topalalioğlu, Uncuoğlu, Zolduroğlu bunlardan bazılarıdır. Nüfus defterlerinde kişilerin aile veya sülale isimlerinin dışında memleketlerine göre de bazı lakaplar aldıkları görülmektedir. Kaza merkezinde yaşayan bazı kişilerin Arslantaşlı, Avdanlı, Kozağaçlı, Dereli, Fartlı, Tekeli gibi lakaplarla anılmaları Bozkır kaza merkezi içinde hem köyler arasında, hem de vilayet içi ve vilayet dışında nüfus hareketlerinin gerçekleştiğine örnek teşkil etmektedir. Ayrıca bazı kişiler Boşnak, Macar, Yörük, Zenci gibi lakaplarla anılmakta, bu durum bu kişilerin köken veya görünüm itibariyle bahsi geçen coğrafyalarla ilişkilendirildiğini göstermektedir. Bunların dışında 13 Mehmet Yılmaz, Tanzimat Döneminde Yapılan Nüfus Sayımlarına Göre Kulu Köyü, Kulu Sempozyumu Bildirileri, Kulu 2012, s. 97.
340 NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK baş, bedel, camuz, ceran, çileli, çolak, deli, kara, kısa, koca, köse, kul, kulak, leylak, sert, topal gibi şahısların karakterleri, özellikleri veya fiziki görünümlerini yansıtan lakaplara da rastlanmaktadır. Buradaki unvanlar genellikle bölgenin coğrafi yapısının dağlık olması üzerinden insanların genel karakterleri ile ilişkilendirilebilir. Bunların dışında bazı kişilerin de mesleklerinden dolayı alacı, berber, çoban, duhancı, kuyucu, manav, nalband, postalcı, uncu gibi lakaplarla anıldıkları görülmektedir. Nüfus defterinde kaydedilen erkeklerin bir kısmı isimlerinin yanında çeşitli unvanlarla anılmaktadır. Bunlar arasında hacı (12 kişi), molla (7 kişi), efendi (2 kişi), hoca (2 kişi), çavuş (2 kişi), bey (1 kişi) gibi unvanlar kişilerin sosyal statülerini yansıtmaktadır. Bu nedenle bahsi geçen unvanlar tespit edilerek tekrarlanma sayıları açısından bir veri haline dönüştürülmüştür. Buna göre, Bozkır kaza merkezinde yukarda bahsi geçen unvanları kullananların oranı, yani sosyal statüleri açısından diğerlerine göre daha nitelikli olan kişilerin oranı yaklaşık %7 dir. 1840 tarihli Temettuat defterinde ise, 5 hacı, 4 efendi, 1 bey, 2 molla sosyal statüleri gösteren unvanlar olarak görülmektedir. c. Şahıs İsimleri Bozkır kaza merkezi nüfus defterinde kayıtlı erkeklerin isimlerinin de defterlere kaydedildiği bilinmektedir. Defterde yaptığımız incelemede 366 erkeğin isminin kaydedildiği tespit ettik. Kişilerin baba adları değerlendirmeye alınmayıp, yalnızca 1845 tarihinde hayatta olduğu bilinen 366 erkeğin ismi değerlendirmeye alınmıştır. Bu şekilde isimler üzerinde yaptığımız incelemelerde 36 ayrı erkek ismi kullanıldığı anlaşılmıştır. İsimler üzerinde yaptığımız istatistikî değerlendirmelerde erkek isimlerinden bazıları yoğun olarak kullanılırken bazı isimlerin ise istisnaî veya seyrek olarak kullanıldığı görülmüştür. Buna göre, Bozkır kaza merkezinde yaşayan erkeklerin 95 inin, yani %26 sının ismi Mehmed dir. Bu da demektir ki XIX. yüzyılın ortalarında Bozkır kaza merkezinde ikamet eden her 4 erkekten birinin adı Mehmed dir. Diğer taraftan Bozkır kaza merkezinde kayıtlı erkeklerin (56 kişi) %15,3 ünün ismi ise Ali dir. Ayrıca (50 kişi) %13,66 sının ismi ise Mustafa dır. Sık kullanılan isimlere bakıldığında Mehmed, Ali ve Mustafa nın dışında Ahmed ismi (32 kişi) %8,75 lik, Mahmud ismi (8 kişi) %2,2 lik, Hasan veya Hüseyin ismi (9 kişi) de %3,3 lük bir yüzdeye sahip bulunmaktadır. Yani Bozkır kaza merkezindeki erkek isimlerinin %70 inin Peygamberimizin (sav) isimleri ile O nun damadı Hz. Ali ve
NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK 341 torunları Hasan ya da Hüseyin in isimleri olduğu görülmektedir. Buradan hareketle Bozkır kaza merkezinde yaşayan insanlar arasında Ehl-i Beyt sevgisinin ne kadar yüksek ve ne kadar yaygın olduğu söylenebilir. Ancak Beyşehir Kazası na göre Hasan ve Hüseyin isminin kullanım oranın oldukça düşüktür. 14 Torosların uzantıları üzerinde yerleşmiş bulunan Beyşehir ve çevresinde Hasan veya Hüseyin isminin %15 oranında temsil edilmesi oldukça dikkat çekicidir. Bozkır Kaza merkezinde yukarıdaki isimler dışında Abdullah isminin yaygınlığı dikkat çekmektedir. Kazadaki erkeklerin (25 kişi), % 6,83 ü Abdullah ismini kullanırken; (28 kişi) %7,7 ise Abdülbaki, Abdullatif, Abdurrahman, Abdülgaffar,Abdülhalim, Abdulkadir, Abdülkerim veya Abdülnasır isimlerinden birini kullanmaktadır. Abd kökenli isimler kullanılmış olmasının da kişilerin kökenleri ile ilişkilendirilmesi mümkündür. Bu isimler dışında toplam erkek nüfus içinde (15 kişi) %4,1 ini Memiş, (11 kişi) %3 ünü İbrahim ismini taşımaktadır. Nihayetinde Bozkır kaza merkezinde yaşayan erkeklerin %90 ının yukarıdaki isimleri kullanırken, kalan % 10 u Cemil, Durali, Durmuş, Emrullah, Halil, Halim, İsa, Mevlüd, Musa, Nebi, Osman, Ömer, Süleyman, Veli gibi isimleri taşımaktadır. 1845 tarihli Temettuat defterlerine göre defterde kayıtlı 164 hane reisinin (38 kişi) %23,17 sini Mehmed, (20 kişi) % 12,2 sini Ali, (24 kişi) % 14,63 ünü Mustafa, (14 kişi) %8,53 ünü Ahmed, (4 kişi) %2,43 ünü Mahmud, (10 kişi) % 6 sını Hasan ve Hüseyin, (9 kişi) % 9,15 ini Abdullah, (13 kişi) %8 ini Memiş, (4 kişi) %2,4 ünü İbrahim isimli kişiler oluşturmaktadır. 3. Mesleki Yapı Nüfus defterlerinde kayıtlı kişilerin isim, yaş, eşkâl ve lakap bilgilerinin yanında meşgul oldukları mesleklere dair kayıtlar da düşülmüştür. Defterlerde bebeklerden yaşlılara kadar bütün erkekler kaydedilmesine rağmen meslek bilgileri doğal olarak yetişkinlerin kayıtlarında ifade edilmiştir. Ancak yetişkin oldukları halde bazı erkeklerin meslek hanelerinde herhangi bir kayda yer verilmemiştir. Bu durum bahsi geçen kişilerin herhangi bir meslekle meşgul olmadıklarını göstermektedir. Defterlerde genç yaşta 14 Hüseyin ismi %7,25, Hasan ismi de %7,04 lük bir yüzdeye sahip bulunmaktadır. Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s.494.
342 NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK sayılabilecek bazı kişilerin tahsilde veya askerde oldukları, hatta tahsil veya askerliğini nerede sürdürdüklerine dair bilgiler de verilmiştir. 15 Bozkır kaza merkezi nüfus defterinde kayıtlı 366 erkekten meslek kaydı bulunanların sayısı 117 dir. Bu durumda meslek kaydı bulunanların oranı %32, bunların ortalama yaşı ise 38,38 dir. 249 kişinin ise, mesleği ile ilgili bir kayıt yer almamakla birlikte yaş ortalaması 13,6 dır. Bunlar arasında önemli bir yekûnunu çocuk ve gençler teşkil etmektedir. Yaşı 20 nin üzerinde olup mesleği olmayan kişi sayısı ise 44 tür. Meslek kaydı bulunanlara bakılırsa, Bozkır kaza merkezinde 46 rençber, 40 çiftçi, 6 duhancı, 3 aşçı, 3 boyacı, 2 demirci, 2 imam, 2 katırcı, 2 muhtar, 1 berber, 1 çoban, 1 dülger, 1 ekmekçi, 1 kahveci, 1 kahya, 1 kalaycı, 1 leblebici, 1 muaalim-i sıbyan, 1 nalband, 1 semerci bulunmaktadır. Yani meslek sahiplerinin %39,3 ile rençber, %34,2 çiftçi, %5,1 ile duhancıdır. Buna göre, mesleği belirtilen hane reislerinin %73,5 ini tarımla meşgul olan rençber ve çiftçilik mesleği ile meşgul olduğu anlaşılmaktadır. Diğer taraftan sınaî ve ticarî meslek grubunda değerlendirebileceğimiz duhancı, aşçı, boyacı, demirci, katırcı, berber, dülger, ekmekçi, kahveci, kalaycı, leblebici nalbant ve semerci gibi meslek temsilcilerinin oranı ise sadece %20,5 tur. İmam, muhtar, kahya, muallim-i sıbyan gibi dinî veya idarî görevlilerin oranı ise %5,2 dir. Buradan bakıldığında Bozkır kaza merkezinde yaşayan hane reislerinin neredeyse %75 inin tarım ve hayvancılıkla meşgul olduğu, sınaî ve ticarî faaliyetlerle meşgul olan hane reislerinin %20 civarında bulunduğu göze alındığında XIX. yüzyılın ortalarında Bozkır kaza merkezinin şehrî özellikler taşımaktan uzak olduğu söylenebilir. Diğer taraftan 1840 tarihli Temettuat defterlerine göre Bozkır Kaza merkezinde yaşayan Gayrimüslim hane reislerinin 8 i rençber, 1 i tüccar, 1 i dülger, 1 i çömlekçi, 1 i köşker, 1 i çerçi iken, 8 hane reisinin meslek kaydına yer verilmemiştir. Nüfus defterlerindeki meslek kayıtlarından anlaşıldığına göre, 1845 yılında muhtarlık bir meslek sınıfı olarak değerlendirilmemiştir. Meslek hanelerinde kişilerin çiftçi, rençper, imam, müderris, tüccar oldukları belirtilirken, muhtarlık görevi yapanların muhtar olduklarına dair bilgi kişinin meslek bilgisi dışında ayrı bir not olarak verilmiştir. Yani çiftçi olan bir kişi aynı zamanda da muhtarlık görevini yürütmektedir. Meslek 15 Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s.494.
NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK 343 sahiplerinin yaşlarına bakıldığında çiftçi olarak kaydedilenlerin ortalama yaşının 41,4 olduğu, rençper olarak kaydedilenlerin yaşının 37,9 olduğu görülmektedir. 1840 tarihli temettuat defterlerinde ise hane reislerinden 143 sinin meslek kaydı bulunmaktadır. Bunlardan (51 kişi) %35,66 sı çiftçi, (66 kişi) % 46,15 i ameleci (rençper), (6 kişi) %4,2 si duhancı, 3 hizmetkâr, 2 imam, 2 muhtar, 2 nalbant, 1 berber, 1 boyacı, 1 dülger, 1 hatip, 1 kahveci, 1 kalaycı, 1 kethüda, 1 kiracı, 1 muallim-i sıbyan, 1 demirci, 1 semercidir. Daha önce ifade edildiği gibi Bozkır Kazası nüfus defterlerinde bazı erkeklerin kayıtlarının hemen üzerinde çeşitli notlar düşülmek suretiyle o kişinin nerede olduğu ile ilgili bilgiler verilmiştir. Defterlerde kaydedilen kişinin isim, eşkal ve yaş bilgileri verildikten sonra o kişinin asker ya da redif olduğu veya askerden bilatezkere ya da firar ederek ayrıldığına dair kayıtlar da düşülmüştür. Bu kayıtların bazıları kısaca askerde gibi detaysız ifadeler halinde olduğu gibi, bazı kayıtlarda nerede askerde olduğu, hangi orduda görev yaptığı, hangi tarihten itibaren gittiği veya kaç yıldır askerde olduğu gibi bilgilere de yer verilmiştir. 16 1845 yılında Bozkır kaza merkezi nüfus defterine kaydedilen 366 erkeğin 10 u, yani kazadaki erkeklerin %2,7 si askerlikle ilişkilidir. Bozkır kaza merkezinde askerlikle ilgili olan bütün askerler Osmanlı Devleti nin Rumili ordusunda askerlik yapmaktadır. Sonuç Çalışmamız TC. Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde yer alan 1840 tarihli temettuat ve 1845 tarihli nüfus defterlerinden hareketle hazırlanmıştır. Defterlerde yer alan veriler okunmak suretiyle değerlendirilmiş ve XIX. yüzyılın ortalarında Bozkır kaza merkezinin sosyal ve ekonomik görünümü hakkında bazı sonuçlara ulaşılmıştır. Bu sonuçlara göre XIX. yüzyılın ortalarında Bozkır Kaza merkezinde yaşayan Müslüman nüfusun 800 civarında olduğu söylenebilir. Bu rakama kaza merkezinde yaşayan yaklaşık 100 civarında gayrimüslim nüfus ilave edildiğinde Bozkır Kaza merkezinde XIX. yüzyılın ortalarında 900 civarında bir nüfusun yaşadığı anlaşılmaktadır. Diğer taraftan Bozkır kaza merkezinde hane başına düşen erkek nüfusa bakıldığında bunun 2,2, hane başına düşen nüfusun ise, 4,4 olduğu söylenebilir. 16 Muşmal, Şahinkaya, Beyşehir, s.498
344 NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK Defterlerde yer alan verilere göre bölgede nüfus hareketliliğinin çok yaygın olmadığı anlaşılmaktadır. Zira 1845 tarihli nüfus defterine göre kaza dışına gidenlerin de genel nüfusa oranla % 2,5 civarında olduğu görülmektedir. Bu oranda bir miktar çevre kazalarla karşılaştırıldığında oldukça düşük görünmektedir. Diğer taraftan 1845 tarihli nüfus defterlerine göre Bozkır kaza merkezinde ortalama yaşın da 21,5 olduğu düşünülerek kaza merkezinde yaşayan insanların önemli bir kısmının genç nüfus olduğu, 50 yaşın üzerinde olanların oranının ise, oldukça düşük (%5) olması nedeniyle de ortalama ömrün günümüz değerlerinden hayli düşük olduğu anlaşılmıştır. Bozkır daki hanelerin en azından %21 inin geniş aile özelliği taşıdığı tespit edilmiştir. Bu yönüyle bozkır Kaza merkezindeki yerleşimlerden yaşayan ailelerin yoğun olarak çekirdek aile özelliğini taşıdığı, Bozkır ailesinin de genel olarak bir baba, bir anne ve üç çocuktan oluştuğu söylenebilir. 1845 yılına ait Bozkır kaza merkezi nüfus defteri incelendiğinde burada yaşayan erkeklerin bazılarının çeşitli unvanlarla anıldığı anlaşılmaktadır. Bunlar arasında hacı (12 kişi), molla (7 kişi), efendi (2 kişi), hoca (2 kişi), çavuş (2 kişi), bey (1 kişi) gibi unvanlar kişilerin sosyal statülerini yansıtmaktadır. Buna göre, Bozkır kaza merkezinde yukarda bahsi geçen unvanları kullananların oranı, yani sosyal statüleri açısından diğerlerine göre daha nitelikli olan kişilerin oranı yaklaşık %7 dir. XIX. yüzyılın ortalarında Bozkır kaza merkezinde ikamet eden her 4 erkekten birinin adı Mehmed dir. Diğer taraftan Bozkır kaza merkezinde kayıtlı erkeklerin (56 kişi) %15,3 ünün ismi ise Ali dir. Ayrıca (50 kişi) %13,66 sının ismi ise Mustafa dır. Yani Bozkır kaza merkezindeki erkek isimlerinin %70 inin Peygamberimizin (sav) isimleri ile O nun damadı Hz. Ali ve torunları Hasan ya da Hüseyin in isimleri olduğu görülmektedir. Buradan hareketle Bozkır kaza merkezinde yaşayan insanlar arasında Ehli Beyt sevgisinin ne kadar yüksek ve ne kadar yaygın olduğu söylenebilir. Meslek kaydı bulunanlara bakılırsa, Bozkır kaza merkezinde meslek sahiplerinin %39,3 ile rençber, %34,2 çiftçi dir.. Buna göre, mesleği belirtilen hane reislerinin %73,5 ini tarımla meşgul olan rençber ve çiftçilik mesleği ile meşgul olduğu anlaşılmaktadır. Diğer taraftan sınaî ve ticarî meslek grubunda değerlendirebileceğimiz duhancı, aşçı, boyacı, demirci, katırcı, berber, dülger, ekmekçi, kahveci, kalaycı, leblebici nalbant ve semerci gibi meslek temsilcilerinin oranı ise sadece %20,5 tur. İmam, muhtar,
NÜFUS VE TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BOZKIR KAZA MERKEZİ NİN DEMOGRAFİK 345 kahya, muallim-i sıbyan gibi dinî veya idarî görevlilerin oranı ise %5,2 dir. Buradan bakıldığında Bozkır kaza merkezinde yaşayan hane reislerinin neredeyse %75 inin tarım ve hayvancılıkla meşgul olduğu, sınaî ve ticarî faaliyetlerle meşgul olan hane reislerinin %20 civarında bulunduğu göze alındığında XIX. yüzyılın ortalarında Bozkır kaza merkezinin şehrî özellikler taşımaktan uzak olduğu söylenebilir.
346