YAŞADIĞIM YERDEN ÜLKEME - NEREDE YAŞIYORUM? BÖLÜM 8

YAŞADIĞIM YERDEN ÜLKEME - NEREDE YAŞIYORUM? BÖLÜM 8

Bilgi Bilgi Köşesi Köşesi Rize ilinde çok sayıda yayla vardır. Ortalama yükseltileri kabaca 1,500 m dolayındadır. Geniş çayır ve otlaklar olan yaylalar, ekonomik etkinlik bakımından büyük önem taşır. Önemli yaylalardan bazıları şunlardır: İkizdere: Varda, Gölyayla, Cimil, Hazande. Pazar: Ambarlı, Cahperik, Kito, Cürmanunman, Kapar. Çamlıhemşin: Kale, Varoş, Elevit, Trovit, Palovit, Ayder, Başhemşin, Çermi, Salinov, Dahter, Kavron. Fırtına Deresi Doğu Karadeniz Dağları nın Memişhan Yöresi nde 2.360 m. yükseklikten doğan Fırtına Deresi küçük derelerle beslenir. Rize topraklarında geniş bir yay çizerek Aşağı Çığırda daha büyük bir kol ile birleşir ve Taşlıdere Köyü nde Karadeniz e dökülür. Rize derelerinden özellikle Fırtına Deresi ile İyidere de karlar eridiğinde kano sporu yapılmaktadır. Orman altı bitki örtüsü de çok zengindir. Hâkim tür; yörede kumar adıyla bilinen ve yakacak odun olarak ihtiyacını karşılayan orman gülü (Rhododendron) yaygındır. N E R E D E YA Ş I Y O R U M? COĞRAFİ KONUM Rize Kuzeydoğu Anadolu da; Doğu Karadeniz kıyı şeridinin doğusunda, 40 22 ve 41 28 Doğu meridyenleri ile 40 20 ve 41 20 Kuzey paralellerinin kesişim noktasında yer alır. Batıdan Trabzon un Of, güneyden Erzurum un İspir, doğudan Artvin in Yusufeli ve Arhavi ilçeleri ve kuzeyden Karadeniz ile çevrili olan Rize nin göller hariç yüz ölçümü 3920 km 2 dir. FİZİKİ ÖZELLİKLERİ Yer Şekilleri Doğu Karadeniz kıyı sıradağları yayının kuzey yamacında yer alan Rize toprakları genel ifade ile dağlık ve engebelidir. Karadeniz e paralel olarak uzanan Rize deki dağlar, Doğu Karadeniz kıyı dağlarının bir uzantısıdır. Rize ili içerisinde bu dağların yükseklikleri artar ve il alanı içerisinde kuzeydoğu yönünde bir yay çizerek daha kütlevi bir görünüm kazanır. Doğu Karadeniz dağlarının bir devamı olan Kaçkar Dağı 3.737 m. yüksekliği ile Karadeniz in en yüksek, Türkiye nin de dördüncü yüksek dağıdır. Kaçkar Dağları aynı zamanda dağ sporları için de yörede uygun bir ortam oluşturmuştur. Rize ilinin güney yönünde dik ve yalçın dağ sıraları ile kuzeydeki ormanlar arasında geniş platolar bulunmaktadır. Bu platolar ilin %21 lik bölümünü kaplamaktadır. Oldukça geniş çayır ve otlaklar halindeki bu platolar, aynı zamanda ilin ekonomisinde önemli yeri olan hayvancılığa da katkıda bulunmaktadır. Rize deki yaylalar Kaçkar Dağları nın eteklerinde, Çamlıhemşin ve İkizdere ilçelerinde yoğunlaşmıştır. İlin önemli bir eski geleneğini oluşturan bu yaylalarda daha çok yağ, peynir, çökelek gibi besin gıdaları elde edilmektedir. Ancak yörede çay üretiminin önem kazanmasıyla birlikte yaylacılığın önemi kısmen azalmıştır. Rize ilinde çok sayıda küçük akarsular vardır. Ancak il içerisinde önemli büyüklükte bir göl bulunmamaktadır. İklimi İstanbul Rize de yazları serin, kışları ılıman ve her mevsimi yağışlı bir iklim görülür. Rize nin yıllık sıcaklık ortalaması 14 C yi biraz geçer. Rize, denizsel iklimlerin karakteristik özelliğini taşır. Türkiye nin en çok yağış alan ili olan Rize de yıllık toplam yağış miktarı 2300 mm nin üzerinde olup, yağışlar her mevsime dengeli olarak dağılmıştır. Bu nedenle Rize de kurak mevsim yoktur. Karın ortalama 14 gün yerde kaldığı Rize de ortalama donlu gün sayısı 10 dur. Bitki Örtüsü Ankara Rize Yağış (mm) Sıcaklık ( C) Rize nin sıcaklık ve yağış grafiği 300 250 200 150 100 50 0 30 25 20 15 10 5 0 O Ş M N M H T A E E K A A y l a r : Yağış (mm) : Sıcaklık ( C) 322 Bol yağış alan ve dengeli bir sıcaklık rejimine sahip olan Rize sık ve gür bir doğal bitki örtüsüne sahiptir. Kıyıdan yaklaşık 750 m yüksekliğe kadar olan saha geniş yapraklı kıyı ormanları ile kaplıdır. Doğal bitki türü sakallı kızılağaç olup diğer türler kayın, kestane, ıhlamur türleri, gürgen, karaağaç türleri, yabani Trabzon hurması, yabani karayemiş, yabani kiraz, defne, çınar, tesbih ağacı, meşe, dişbudak ve şimşir dir.

BEŞERİ ÖZELLİKLERİ Nüfus ve Yerleşme Belirlemelere göre Rize nin toplam nüfusu ise 319 bin 410 dur. Rize nüfusunun 189 bin 704 ü kent merkezlerinde, 129 bin 706 sı ise köylerde yaşamaktadır. Rize de nüfusun dağılışını belirleyen temel faktör yer şekilleridir. Yerleşmeye elverişli düz alanların az bulunması, yerleşme merkezlerinin sahil şeridinde ve akarsu vadilerinde kurulmasını zorunlu kılmıştır. Nitekim merkez ilçe de dahil olmak üzere 12 ilçenin 6 tanesi sahil şeridinde, diğer ilçelerin tamamı ve köylerin önemli bir kısmı da akarsuların taraça düzlüklerinde kurulmuştur. Ayrıca içerilere doğru engebenin çok artması iç bölgenin tenha olmasına yol açmıştır. Bunun sonucu olarak ortalama 86 olan nüfus yoğunluğu sahil şeridinde 100 ü geçmektedir. Bir başka deyişle Rize nin sahil şeridi Türkiye nin en yoğun nüfuslu yerleri arasında olduğu gibi ortalama nüfus yoğunluğu bile Türkiye ortalamasının (69) çok üzerindedir. Diğer taraftan arazinin çok engebeli olmasının yanı sıra bir takım sosyo-ekonomik nedenler köylerde yerleşme biçimini dağınık yerleşme olarak belirlemiştir. Evler çoğunlukla birbirinden uzak olup, her ailenin konutu kendi arazisi içerisinde kurulmuştur. Sanayi ve Ticaret Güzel ülkemizin Doğu Karadeniz Bölümü nün doğusunda yer alan Rize nin en temel özelliği, tam anlamıyla bir çay kenti olmasıdır. İlin ekonomisine de ticaretine de çay bitkisi ve çay tarımı damgasını vurur. Rize de sanayi siciline kayıtlı 205 irili ufaklı işletmeden 170 adedi çay üretimi alanında faaliyet göstermektedir. Bu işletmeler, çay işleyen fabrika ve atölyelerdir. Bu fabrikalarda yaklaşık 15.000 kişi istihdam edilmektedir. Türkiye nin çay üretiminin üçte ikisine yakını Rize de yapılır. Tarım ve Hayvancılık Bilgi Köşesi Rize de çayın yarattığı ekonomik ve sosyal gelişme, bu yerleşme biçimine bir yenisini daha eklemiştir: Daha iyi şartlarda yaşama isteği insanları yeni konutlar yapmaya ve bunları yol kenarına inşa etmeye yöneltmiştir. Bunun sonucunda bir yandan, eskinin tamamen ahşap yada dolma adı verilen yontulmuş taş-ahşap karışımı evleri yerlerini betonarme evlere terk ederken bir yandan da evlerin yol kenarlarında toplanması sonucu yol boyu yerleşmesi doğmuştur. Rize topraklarının dağlık ormanlık ve çok engebeli olması nedeniyle sürülmeye elverişli olmadığı için kullanılabilen tarım arazisi oldukça azdır. Bu nedenle sebzecilik ve meyvecilik, yöre insanının kendi ihtiyacını karşılayacak ölçüde yapılır. Daha çok mısır, fasulye ve patates, armut, elma, fındık ve mandalina yetiştirilir. Önemli geçim kaynaklarından biri de arıcılıktır. Birçok bölgesinde arıcılık yapılmaktadır. İkizdere ilçesindeki Anzer Yaylası nda oldukça küçük sayılabilecek bir alanda yetiştirilen Anzer balı dünyaca ünlüdür. Bir diğer geçim kaynağı da balıkçılıktır. Rize kıyıları bol ve kaliteli balık potansiyeline sahiptir. Kıyılarında hamsi, kefal, istavrit, palamut, barbunya, kalkan, zargana, izmarit, mezgit, lüfer, kırlangıç, torik, karagöz, tirsi ve levrek gibi kıymetli balıklar bulunur. Turizm Ayder Yaylası doğa güzellikleri, yöreye has otantik mimarisi ve birçok hastalığa şifa olduğu bilimsel olarak tespit edilmiş olan termal kaplıcası dikkat çekmektedir. Anzer Kültür ve Turizm Koruma Gelişim Bölgesi, yaylalarının doğal güzelliği, otantik özellikleri, zengin flora ve fauna yapısı ve de irili ufaklı birçok buzul gölüyle görülmeye değer alanlardandır. Turizm türleri: termal turizm, trekking (doğa yürüyüşü), dağcılık, rafting, jeep safari, heliski (helikopterle kayak), kuş gözlemciliği, foto safari, kamp ve karavan turizmi, yamaç paraşütü... Dünyaca ünlü ve çok az bir ekim alanında yetişen puro tütünü, Rize nin Pazar ilçesinde yetişir. Puro tütününü diğer tütünlerden ayıran en büyük özellik yapraklarının 1 metre civarında oluşudur. Rize ve ülkemiz için çok önemli bir potansiyel olan eko turizm, dağ ve yayla turizmi için yeni yatırımlar yapılarak atıl olan değerlerin ekonomiye kazandırılması gereklidir. Fırtına Deresi nde Rafting Sporu Ayder Yaylası 323

BÖLÜM 8 COĞRAFYA Yaşadığım Yerden Ülkeme ETKiNLiK 1 Türkiye fiziki haritasından yararlanarak, aşağıdaki soruları cevaplandırınız. ETKİNLİKLER Palme Yayıncılık Yaşadığınız yer Türkiye nin neresindedir? Yaşadığınız yerin; a- Bulunduğu coğrafi bölgeyi yazınız. b- Cooğrafi koordinatlarını yazınız. c- Önemli dağlarını yazınız. d- Önemli akarsularını yazınız. e- Önemli ovalarını yazınız. f- Önemli platolarını yazınız. g- Volkanik yeryüzü şekilleri var mı? Varsa hangi şekillerdir? h- Buzul ve buzulların oluşturduğu yer şekilleri var mı? Varsa hangi şekillerdir? ı- Deprem riski yüksek mi? Neden? j- İklim özellikleri nelerdir? Kısaca anlatınız. k- Yağış rejimi hakkında bilgi veriniz. m- Doğal bitki örtüsü hakkında bilgi veriniz. n- Toprak özellikleri hakkında bilgi veriniz. 324

ETKiNLiK 2 Aşağıdaki soruları Türkiye siyasi haritasına göre, bulunduğunuz ilin genelini düşünerek cevaplandırınız. BÖLÜM 8 COĞRAFYA Palme Yayıncılık Yaşadığınız yerin; a- Çevresinde bulunan komşu illerini belirtiniz. b- Kırsal ya da kentsel yerleşmelerden hangisi olduğunu belirtiniz. Bu durumu etkileyen faktörler nelerdir? c- Kısaca tarihi geçmişi hakkında bilgi veriniz. d- Kırsal yerleşmelerinde yerleşme dokusu nasıldır? Bu durumu etkileyen faktörler nelerdir? e- Kırsal yerleşmelerinde hangi köy altı yerleşmeleri vardır? f- Kentsel yerleşmelerini büyüklüklerine göre sınıflandırınız. g- Ekonomik geçim kaynaklarını yazınız? h- Nüfusunun ne kadar olduğu belirtiniz? ı- Eğitim durumu hakkında bilgi veriniz. j- En önemli tarım ürünlerini belirtiniz. k- Hayvancılık faaliyetleri hakkında bilgi veriniz. l- Önemli sanayi tesislerini yazınız. m- Önemli doğal ve tarihi özelliklerini yazınız. 325

BÖLÜM 8 COĞRAFYA Yaşadığım Yerden Ülkeme 1. Türkiye de fitocoğrafya alanında araştırma yapan bir bilim adamı, yaptığı gözlemde araştırma alanının gür ormanlarla kaplı olduğunu anlatmaktadır. Bu bilim adamının araştırma alanı aşağıdaki illerden hangisi olabilir? A) Ankara B) Rize C) Sivas D) Gümüşhane E) Elazığ 2. Rize ve çevresinin bitki örtüsünün gür ormanlardan oluşması, aşağıdakilerden hangisinin sonucudur? A) Toprak yapısı B) Sıcaklık ortalaması C) Tabakaların duruşu D) Yağış miktarı E) Yer şekilleri 3. Karadeniz kıyılarındaki, Samsun ve Trabzon dışında limanların yeterince gelişememiş olmasında, aşağıdakilerden hangisinin etkisi daha fazladır? A) Ulaşım şartları B) İklim koşulları C) Maden çeşitliliğinin az oluşu D) Tarım ürünü çeşidinin az oluşu E) Nüfus yoğunluğu 4. Rize ve çevresinde yetiştirilen tarım ürünleri incelendiğinde, buğday ve pamuk tarımının yapılmadığı anlaşılmaktadır. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Kurak dönemin olmaması B) Toprağın verimsiz olması C) Tarım alanı olmaması D) Kış mevsiminin soğuk olması E) Bu ürünlerin tüketilmemesi 5. Türkiye deki dağların güneye bakan yamaçları daha çok güneş ışığı aldığından bakı özelliğindedir ve yerleşmeler güney yamaçlarda toplanmıştır. Bu genellemeye uymayan kent merkezi aşağıdakilerden hangisidir? Palme Yayıncılık 6. Rize ve çevre illerinin kırsal kesiminde yol ve elektrik gibi alt yapı hizmetlerinin maliyeti diğer alanlardan daha fazladır. Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Nüfusun yoğun olmasıyla B) İklim koşullarının elverişsiz olmasıyla C) Dağınık yerleşme özelliğiyle D) Bölgedeki teknik imkanların az olmasıyla E) Su kaynaklarının zengin olmasıyla 7. Türkiye nin en çok yağış alan bölgesi Karadeniz, Karadeniz in en çok yağış alan ili ise Rize dir. Rize nin diğer Karadeniz illerinden daha fazla yağış almasının sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A) Rüzgâr koşulları B) Denizel etki C) Nemin fazla olması D) Dağların yükseltisinin fazla olması E) Bitki örtüsünün gür olması Test 1 8. Aşağıdakilerden hangisi, Doğu Karadeniz de makineli tarımın gelişmemesinde daha çok etkili olmuştur? A) Makine ile ekilip biçilen ürünler yetiştirilmemesi B) Tarım alanlarının dar ve parçalı olması C) Balıkçılığın tarımdan daha önemli olması D) Yağışlı bir iklimin olması E) İnsan gücünün ucuz olması 9. I. Tarım topraklarının dar ve parçalı oluşu II. Nem oranının yüksek olması III. Su kaynaklarının bol olması IV. Denize kıyısının olması Yukarıdakilerden hangisi, Doğu Karadeniz Bölümü nde dağınık yerleşmeyi zorunlu hâle getiren etmenlerdir? 326 A) Antalya B) Mersin A) I ve III B) II ve III C) Malatya D) Kütahya C) II ve IV D) I ve IV E) Rize E) III ve IV 1. B 2. D 3. A 4. A 5. E 6. C 7. D 8. B 9. A

10. Bir tarım ürününün yoğun olarak üretildiği alanlara, o ürünün tarım bölgesi denir. Buna göre, Doğu Karadeniz in, tarım bölgesi olduğu ürünler aşağıdakilerden hangisidir? A) Pamuk - çay B) Buğday - pamuk C) Mısır - incir D) Zeytin - fındık E) Fındık - çay 11. İzohips yöntemiyle çizilmiş bir Türkiye haritasında Doğu Karadeniz Bölümü nün çiziminde izohipslerin sayısı Orta Karadeniz Bölümü ne göre çok daha fazladır. Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Ölçeğin farklı olmasıyla B) Kent sayısının fazlalığıyla C) Dağların yükseltisiyle D) Nüfus yoğunluğuyla E) Dağınık yerleşmelerin olmasıyla 14. Aşağıda verilenlerden hangisi, Doğu Karadeniz Bölümü nün genel özellikleri arasında yer almaz? A) Tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır. B) Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım zordur. C) Dağınık kır yerleşmeleri hakimdir. D) Kent sayısı ve kentsel nüfus fazladır. E) Ekonomisi tarım ve balıkçılığa dayanır. 15. Rize il sınırları içinde yapılan bir araştırmada, arazi şekillendirmesinde etkili olan kuvvetler arasında buzullar da yer almaktadır. 16. Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Dağların yükseltisiyle B) Dağların kıyıya paralel uzanmasıyla C) Yağış rejimi ile D) Kış mevsiminde kar yağmasıyla E) Dağların arasında derin vadilerin olmasıyla BÖLÜM 8 COĞRAFYA 12. Toprağın kütlesel olarak eğim doğrultusunda kaymasına heyelan denir. Palme Yayıncılık Heyelan olayının Rize ve çevresinde etkili olması, bölgenin hangi özelliği ile açıklanamaz? A) Yağış miktarının yüksek olması B) Eğimin fazla olması C) Tabakaların uzanışı D) Tarım alanlarının dağılışı E) Killi tabakaların varlığı Yukarıdaki Türkiye haritasında, Doğu Karadeniz deki dağların uzanışı gösterilmektetir. Şekle göre dağların uzanışı aşağıdakilerden hangisine sebep olmamıştır? A) Boyuna kıyılar oluşmuştur. B) Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım zordur. C) Mısır temel besin kaynağıdır. D) Denizel etki iç kesimlere ulaşamaz. E) Kıyı kesiminde yağış artmıştır. 13. III I II 17. Yağış rejiminin düzenli olması sebebiyle... Bölümü nde, tarımsal faaliyetlerde sulamaya ihtiyaç duyulmaz. IV V Yukarıdaki ifadede boş bırakılan alana hangi bölüm yazılmalıdır? Yukarıdaki Türkiye haritası üzerinde verilen noktalardan hangisinde boyuna kıyı tipi görülür? A) I B) II C) III D) IV E) V A) Doğu Karadeniz B) Kıyı Ege C) Yıldız Dağları D) Orta Fırat E) Yukarı Sakarya 10. E 11. C 12. D 13. B 14. D 15. A 16. C 17. A 327

BÖLÜM ÜNİTE 8 COĞRAFYA 18. Doğu Karadeniz Bölümü nün en sık yaşadığı doğal afetlerden biri heyelandır. Heyelanın burada çok yaşanmasında aşağıdakilerden hangisi etken değildir? A) Yağışın çok olması B) Eğimin fazla olması C) Çay tarımı yapılması D) Killi tabakaların eğim yönünde uzanması E) Yol yapım çalışmalarının tabaka eğimini bozması 19. Doğu Karadeniz de tarım alanlarının dar ve parçalı oluşu, aşağıdakilerden hangisini daha çok etkilemiştir? A) Çay tarımının gelişmesini B) Ulaşımın geçitlerle sağlanmasını C) Kivi yetiştirilebilmesini D) Yerleşmelerin dağınık olmasını E) Hayvancılığın geliştirilmesini 22. Doğu Karadeniz de seracılığın gelişmemesinin en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Ulaşımın gelişmemiş olması B) Bulutluluk oranının yıl boyunca yüksek olması C) Geliri yüksek ürünlerin yetiştiriliyor olması D) Su kaynaklarının düzenli dağılmaması E) Dağınık yerleşmelerin olması 23. Kentlerin şekillenmesinde değişik etkenler ön plana çıkar. Bazı kentler ulaşımla, bazıları idari yapısıyla, bazıları kültürel fonksiyonlarla gelişebilir. Genel özellikleri düşünüldüğünde Rize nin gelişmesinde aşağıdakilerden hangisi daha çok etkili olmuştur? A) Ulaşım B) Üniversite C) Maden D) Tarım E) Liman 20. Buharlaşmanın, yağış miktarından çok olduğu yerlerde kuraklık yaşanır. Aşağıdaki alanlardan hangisinde kurak bir dönemden söz edilemez? A) Kıyı Ege B) Doğu Karadeniz kıyıları C) İç Batı Anadolu D) Güneydoğu Anadolu E) Adana çevresi Palme Yayıncılık 24. Sıcaklığın yıl içindeki dağılışı düşünüldüğünde, aşağıdaki illerden hangisi Rize ile benzer bir dağılışa sahiptir? A) Sinop B) Kars C) Erzurum D) Ankara E) Gaziantep 21. Ülkemizde son yıllarda, artan enerji ihtiyacını karşılamak için çeşitli tedbirler alınmaktadır. Hidroelektrik enerji santrallerini artırmak bunlardan biridir. Aşağıdakilerden hangisi, Doğu Karadeniz de üzerine 11 tane baraj ve hidroelektrik santral kurulması planlanan akarsuyumuzdur? A) Çoruh B) Fırat C) Sakarya D) Yeşilırmak E) Göksu 25. Dağların kıyıya paralel uzanması, limanların hinterlandını daraltır. Karadeniz Bölgesi limanlarının genel problemi de budur. Aşağıdaki Karadeniz limanlarından hangisinin hinterlandı daha geniştir? A) Sinop B) Rize C) Ordu D) Hopa E) Samsun 328 18. C 19. D 20. B 21. A 22. B 23. D 24. A 25. E