ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 31, Sayı: 4, Sayfa: 310, 2007 Beş, On İki ve On Beş Yaş Çocukların Ağız Diş Sağlığı Profili, Türkiye2004 The Oral Health Profile of 5, 12 and 15 Year Olds, Turkey2004 Prof.Dr. Saadet GÖKALP Prof.Dr. Bahar GÜÇİZ DOĞAN Doç.Dr. Meryem TEKÇİÇEK Doç.Dr. Atilla BERBEROĞLU Arş.Gör. Şengül ÜNLÜER Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı ÖZET Giriş: Ağızdiş sağlığı düzeyinin iyileştirilmesinde ağızdiş sağlığı ölçütlerinin bilinmesi en önemli rolü oynamaktadır. Amaç: Türkiye de, çocuklarda ağızdiş sağlığı ile ilişkili olabilecek bazı sosyodemografik özellikleri, ağızdiş sağlığı ile ilgili davranış ve bazı beslenme alışkanlıklarını, diş çürüğünün prevalansını, şiddetini ve periodontal durumu tespit etmektir. Bireyler ve Yöntemler: Kesitsel tipteki araştırma, TÜİK tarafından kırkent özelliğine göre orantılı tabakalı küme örnekleme yöntemi ile seçilen örnek üzerinde yürütülmüş, 4657 kişiye ulaşılmıştır. Araştırmada veriler, 5, 12, 15, yaşındaki kişilerden, DSÖ1997 ye göre kalibre edilmiş dişhekimliği öğrencileri tarafından toplanmıştır. Bulgular: Bütün yaşlarda diş fırçası olmayanların yüzdesi yüksektir. 5 yaşındakilerde dişhekimine hiç gitmeyenler %82,1, çürüksüzlük %30,2 ve ortalama DMFT 3,7 dir. 12 yaşta 1,9 olan DMFT, 15 yaşta 2,3 e çıkmaktadır. Kron çürüğü, adolesanlarda kız çocuklarda erkeklerden, kırsal bölgelerdeki çocuklarda kenttekilerden daha yüksektir. 15 yaştakilerde diş eti kanaması sıktır; periodontal dokusu sağlam olanlar %56,2 dir. Ataçman kaybı ihmal edilebilecek düzeydedir. ABSTRACT Introduction: The information on oral health indices have the most important role in improving the oral health level. Aim: To estimate prevalence and severity of dental caries and periodontal status, determine some nutritional and sociodemographic characteristics and oral health behaviors in children in Turkey. Subjects and Methods: This crosssectional study was held on a sample selected with proportional stratified cluster sampling method according to the type of residence by TSI and 4,657 individuals had been reached. The selected ages were 5, 12, 15 and the data were gathered by calibrated dental students according to WHO1997. Results: At all ages, the percentage of not having toothbrush was high. At age 5, 82.1% has never visited a dentist; only 30.2% were caries free and mean dmft was 3.7. Mean DMFT was 1.9 in 12 yearolds and raised 2.3 among 15 yearolds. In adolescents, prevalence of crown caries was higher in girls than in boys. Children had lower caries prevalence in urban than rural areas. For 15 years, gingival bleeding was frequent and the healthy periodontal tissue was 56.2%. Attachment loss was in very low level and could be neglected.
Sonuç: Türkiye de sağlık otoriteleri toplum ve okul tabanlı ağızdiş sağlığına yönelik önleyici ve geliştirici programların uygulanmasını teşvik etmelidir. Conclusion: Health authorities should promote the implementation of community and school based oral disease prevention and health promotion programme in Turkey, ANAHTAR KELİMELER AğızDiş sağlığı, CPI, Ataçman Kaybı, DMFT/dmft KEYWORDS Oral health, CPI, Attachment loss, DMFT/dmf GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Dünya Dişhekimleri Birliği nin (FDI) 1981 yılında ağızdiş sağlığı açısından ulaşılması gereken küresel hedeflerden biri olarak, 2000 yılına kadar 12 yaş için Çürük, Kayıp ve Dolgulu Diş = DMFT nin 3 den daha fazla olmamasını önermiştir 1. 1999 da ise DSÖ, FDI ve IADR ın (International Association for Dental ResearchUluslar Arası Diş Araştırmaları Birliği) ortaklaşa formüle ettiği 2020 yılı için ağızdiş sağlığı hedefleri isebaşlıklar halinde düzenlenmiştir 2. Ülkemizin de içinde olduğu DSÖ nün Avrupa Bölgesi ülkelerinde, ağızdiş sağlığındaki problemlere karşı korunma programlarının geliştirilmesi ve bu konuda etkin olacak hizmetlerin başlatılması ve desteklenmesi kararı alınmıştır. Toplum ağızdiş sağlığı uygulamalarının başarılı olabilmesi için bu hastalıkların dağılımını ve risk faktörlerini ortaya çıkararak önleme hedeflerini tespit etmek ve bu belirlemede de standart, uluslar arası kullanımı olan ölçütleri kullanmak gerekmektedir. Bu nedenle de DSÖ, ağızdiş sağlığı saha araştırmalarında kullanılmak üzere temel yöntemler ve ölçütler geliştirmekte ve ülkeler arası karşılaştırma yapabilmek için belirli yaş ya da yaş bantlarının kullanılmasını önermektedir 3. Bu amaçla, çocukluk çağı için önerilen yaşlar 5, 12 ve 15 yaştır. Tespitlerin ve alınan önlemlerin etkilerini değerlendirmek ve yeni hedefler oluşturabilmek için de bu çalışmaların belirli aralıklarla tekrarlanmaları gereklidir. Küresel AğızDiş Sağlığı Veri Bankası nın (Global Oral Health Data Bank) DMFT/dmft ve CPI verilerine göre 4, 5, birçok ülke 2000 yılı hedeflerine çoktan ulaşmış iken, diğerlerinin yetersiz kaldığı izlenebilmektedir. Bu veri bankasında ülkemiz hala 1988 yılında yapılan ilk çalışmanın sonuçları ile temsil edilmektedir 6. Gelişmiş ülkelerde diş çürüğü prevalansındaki düşüş 79, gelişmekte olan ülkelerde aynı belirginlikte değildir 1011. Bu çalışmanın amaçları, çocuklarda ulusal düzeyde ağızdiş sağlığı ile ilişkili olabilecek bazı sosyodemografik özellikleri, ağızdiş sağlığı ile ilgili davranış ve bazı beslenme alışkanlıklarını, kron ve kök çürüklerinin prevalansını ve şiddetini tespit etmek; periodontal dokuların durumunu ve florozis varlığını belirlemektir. BİREYLER ve YÖNTEMLER Örneklem seçimi Araştırmanın evrenini 5, 12 ve 15 yaş Türkiye nüfusu oluşturmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) nün Temel Prensipler rehberine göre, süt dişlerinin durumunu belirlemek için 5 yaş,
çocukluk çağında kalıcı dişlerin durumunu belirlemek için ise değişik risklere sahip olan 12 ve 15 yaşlardaki kişilerden örnek seçmek yeterli olmaktadır. Rehbere göre, her indeks yaş grubunda araştırma kapsamına alınacak kişi sayısı incelenecek ölçütün beklenen prevalansına ve oral hastalığın ağırlığına bağlı olarak, en az 2550 arasında olmalıdır. Bu durumda her yaş bandından 300, toplam olarak da 900 kişinin araştırma kapsamına alınması önerilmektedir 3. Ancak bu çalışmada, ülke nüfusunun sayıca fazlalığı, çeşitliliği ve yaygınlığı da göz önüne alınarak, indeks yaşlarda ülkeye ve kırkente genellenebilir verilere ulaşabilmek için her indeks yaş grubundan 1500 kişiye (toplam 4500) ulaşılması hedeflenmiştir. Araştırmanın sonunda, 4657 kişi muayene edilerek aynı zamanda anket formu uygulanmıştır. Araştırma ile ilgili ilk izinler H.Ü. Tıp Fakültesi Tıbbi, Cerrahi ve İlaç Araştırmaları Etik Kurulundan, Türkiye İstatistik Kurumundan (TÜİK) ve İç İşleri Bakanlığı ndan alınmıştır. Hem hane hakkında bilgileri veren kişilere, hem de muayene edilecek olan kişilere araştırmanın amacı ile yapılacak muayenenin niteliği anlatılmış ve sözlü onamları alınmıştır. Verilerin toplanması Verilerin toplanmasında 27 kişilik anketör grubu ile 5 kişilik denetleyici grubu görev almıştır. Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi nde görevli üç öğretim üyesi tarafından ölçümleme (kalibrasyon) çalışmaları yapılmış olan H.Ü. Dişhekimliği Fakültesi 4. ve 5. sınıf öğrencisi anketörlerin asgari %80 düzeyinde kalibrasyonu sağlanmış, bu çalışmalar 1 30 Haziran 2004 tarihlerinde tamamlanmıştır. TÜİK tarafından, Türkiye yi kent ve kır olarak temsil edebilecek örneklem, orantılı tabakalı küme örnekleme yöntemi ile seçilmiştir. Örnekleme 68 ilde 250 yerleşim yeri (küme) çıkmış (Şekil 1), her kümede 6 kişinin muayene edilmesi önerilmiş ve her iki cinsiyetten eşit sayıda kişi alınmasına özen gösterilmiştir. Saha koşullarının uygun olmaması ve zaman kısıtlılığı nedeniyle, aynı zamanda DSÖ nün önerileri doğrultusunda, muayene edilecek kişiler bir sağlık kuruluşuna davet edilmemişler, bulundukları yerde, gün ışığında muayeneleri yapılmıştır. Ağızdiş muayeneleri tek kullanımlık ayna ve DSÖ nün önerdiği Community Periodontal Index (CPI) sondu (WHO 973/80 Martin, Solingen, Almanya) kullanılarak yapılmıştır. Her günün sonunda sondlar gluteraldehit ile steril edilmişlerdir. RESİM 1 Örneğe çıkan kümeler (Türkiye,2004)
Araştırmada veriler, bu çalışma için geliştirilmiş olan bir anket ve bir muayene olmak üzere toplam 2 form aracılığı ile toplanmıştır 12. Anket formunun birinci bölümü hane halkına ve araştırma kapsamında görüşülmüş olan kişilerin sosyodemografik özelliklerine ilişkin sorulardan oluşmaktadır. Muayene formu ise DSÖ nün formlarından yararlanılarak hazırlanmış ve klinik muayenelerde DSÖ (1997) ölçütleri kullanılmıştır. DSÖ nün önerdiği biçimde pit ve fissürde ya da diş yüzeyindeki bir lezyon kavite oluşturmuşsa, minenin altı çürümüşse veya taban ya da duvarlarında saptanabilecek yumuşama varsa çürük kron olarak değerlendirilmiş, kökte bir lezyon CPI sonduyla bakıldığında yumuşak veya deri gibi hissediliyorsa çürük kök olarak işaretlenmiştir. CPI ve ataçman kaybı, DSÖ nün önerileri doğrultusunda, 15 yaş için değerlendirilmiştir 13. Verilerin değerlendirilmesi ve analizi Anketler, konu hakkında eğitilmiş bir kodlamacı tarafından kodlanmış ve profesyonel bir bilgisayar operatörü tarafından bilgisayara işlenmiştir. Veriler tek boyutlu ve iki boyutlu tablolar ile sunulmuş, dağılım istatistikleri ile ölçütler hesaplanmıştır. Verilerin analizi SPSS 14.0 istatistik paket programı kullanılarak yapılmıştır. BULGULAR Bütün indeks yaşlarda kız çocukları %47,4 ile %48,5 arasındadır. Muayene edilen kişilerin üçte ikisi kentsel bölgelerden seçilmiştir; her dört kişiden birinin sağlık güvencesi yoktur. Oniki yaşındakilerin %0,4 ünün, 15 yaşındakilerin %2,9 unun herhangi bir gelir getiren işte çalıştığı belirlenmiştir. Araştırma grubundaki bütün yaşlarda çocukların 3/4 4/5 i öğün atlamaktadır ve atlanan öğün de çoğunlukla öğle öğünüdür. Öğün arasında atıştırma alışkanlığı en fazla 5 yaştadır (%89,3). Bütün yaş gruplarında yemek aralarında şekerli yiyecek/ içecek atıştırma ilk sıralarda yer almaktadır. Beş yaşta %22,4 olan diş fırçası olmama yüzdesi, adolesan yaşta %9,2 ye dek gerilemektedir. Diş fırçası olanların %24,8 %38,3 ü dişlerini günde 23 kez fırçalamaktadırlar. Araştırma kapsamında görüşülenlerin büyük bir çoğunluğu fırça ve macun dışında yardımcı temizlik malzemesi kullanmamaktadır. Onbeş yaşta %41,0 olan hiç diş hekimine gitmeyenlerin yüzdesi, azalan yaşla birlikte artarak beş yaştakilerde %82,1 e erişmektedir. Diş hekimine yakınma olunca gidilmektedir. Son bir yıl içinde diş hekimine gidenler en yüksek yüzde ile beş yaştadır (Tablo I). Çekim, ağrı ve dolgu bütün yaşlar için diş hekimine en son gitme nedenleri arasında ilk beş neden içine girmektedir. Çürük prevalansı 5 yaşta erkek çocuklarda (%73,1), 15 yaşta kız çocuklarda (%59,5) daha yüksek olup, 12 yaşta her iki cinsiyette benzerdir. Beş ve 12 yaşlar için kırsal kesimde yüksek olan prevalans, 15 yaşta yaklaşık olarak eşitlenmektedir. Kayıp diş prevalansının 5 ve 12 yaşta erkek çocuklarda, 15 yaşta kız çocuklarda daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Beş yaşta erkek çocuklarda daha yüksek olan dolgulu diş prevalansı, 12 yaşta her iki cinsiyette benzerdir ve 15 yaşta da kız çocuklarda daha yüksektir (%13,2); bütün yaşlarda kırsal bölgede oturanlarda dolgulu diş prevalansı daha düşüktür (Tablo II). Bütün yaş gruplarında dental flüorozis prevalansının çok düşük olduğu saptanmıştır (5 yaşta %0,7, 12 yaşta %2,6, 15 yaşta %3,0). Tablo III te de görüldüğü gibi DMFT, 15 yaşta kız çocuklarda, 5 yaşta erkek çocuklarda daha yüksektir; 12 yaşta ise cinsiyete göre bir fark belirlenmemiştir (1,9 ±2,2). Bütün yaşlarda kentsel bölgede yaşayanlarda DMFT/dmft, kırsal bölgelerdekilerden daha düşüktür. 15 yaştakilerin %56,2 sinin periodontal dokuları sağlamdır. En sık rastlanan periodontal sorun diş taşıdır. Kız çocuklarda ve kentsel bölgede oturanlarda sağlıklı diş eti dokusu olanlar bir miktar daha yüksektir (Tablo IV). Ataçman kaybı incelendiğinde, sağlıklı dokuya sahip olanların yüzdesinin %98,9 olduğu saptanmıştır (Tablo V).
TABLO I Araştırma kapsamında muayene edilen kişilerin indeks yaşa, ağız hijyeni alışkanlıklarına ve diş hekimine gitme durumuna göre dağılımı (Türkiye, 2004) Ağız hijyeni alışkanlığı İndeks yaşlar 5 yaş 12 yaş 15 yaş Diş fırçası Yok Var, paylaşıyor Var, kendisine ait Diş fırçalama sıklığı Fırçalamıyor Günde 2,+ kez Günde 1 kez Arasıra Yardımcı temizlik malzemesi Kullanmıyor Kullanıyor Hiç diş hekimine Gitmemiş Gitmiş Diş hekimine gitme sıklığı Yakınması olunca Ara sıra Düzenli En son diş hekimine gitme zamanı 1 yıl >1 yıl (n = 1539) 21,2 1,2 77,6 (n = 1213) 11,1 25,8 29,2 33,9 (n = 1539) 99,7 0,3 (n = 1539) 82,1 17,9 (n = 275) 87,9 8,0 4,4 (n = 275) 85,8 14,2 (n = 1611) 9,4 1,2 89,4 (n = 1549) 7,2 33,3 22,1 37,4 (n = 1611) 95,7 4,3 (n = 1611) 41,4 58,5 (n = 943) 94,8 3,8 1,4 (n = 943) 61,3 38,7 (n = 1507) 8,5 0,8 90,8 (n = 1381) 5,3 38,3 23,5 32,9 (n = 1507) 94,3 5,7 (n = 1507) 41,1 58,9 (n = 888) 95,5 2,7 1,8 (n = 888) 52,1 47,9 TABLO II Araştırma kapsamında muayene edilen 5,12,15 yaş çocukların cinsiyete ve yerleşim yerine göre çürük (kronkök), dolgulu diş, kayıp diş prevalansı dağılımı (Türkiye, 2004) Cinsiyet Çürük kron Çürük kök Kayıp diş Dolgulu diş 5 yaş 12 yaş 15 yaş Erkek (n = 793) Kız (n = 746) Kentsel (n = 1030) Kırsal (n = 509) Toplam (n = 1539) Erkek (n = 848) Kız (n = 763) Kentsel (n = 1074) Kırsal (n = 537) Toplam (n = 1611) Erkek (n = 793) Kız (n = 714) Kentsel (n = 994) Kırsal (n = 513) Toplam (n = 1507) 73,1 66,2 67,8 73,9 69,8 60,6 61,6 60,4 62,4 61,1 37,2 59,5 61,6 60,6 61,2 4,3 6,3 4,7 6,2 5,2 4,3 2,4 2,9 4,3 3,4 8,7 7,1 7,2 9,5 7,9 14,2 18,3 15,5 17,5 16,2 2,4 1,9 2,7 1,0 2,1 6,4 6,6 8,6 2,2 6,5 11,7 13,2 14,9 7,6 12,4 Bu yaş grubunda incelenmemiştir.
TABLO III Araştırma kapsamında muayene edilen 5,12,15 yaş çocukların cinsiyete ve yerleşim yerine göre ortalama toplam, çürük, kayıp, dolgulu diş ve DMFT/dmft sayıları (Türkiye, 2004) Yaş, cinsiyet, yerleşim yeri Sayı Toplam diş sayısı DT/dt MT/mt FT/ft DMFT/dmft 5 yaş Erkek 793 20,4 ±1,2 4,0 ±4,0 0,07 ±0,4 0,06 ±0,5 4,2 ±4,1 Kadın 746 20,6 ±1,3 3,2 ±3,6 0,03 ±0,2 0,03 ±0,3 3,3 ±3,7 Kentsel 1030 20,5 ±1,3 3,5 ±3,8 0,03 ±0,2 0,05 ±0,4 3,6 ±3,9 Kırsal 539 20,4 ±1,3 3,9 ±3,9 0,08 ±0,4 0,03 ±0,4 4,0 ±3,9 Toplam 1539 20,5 ±1,3 3,6 ±3,9 0,05 ±0,3 0,05 ±0,4 3,7 ±3,9 12 yaş Erkek 848 26,3 ±2,0 1,7 ±2,1 ±0,5 ±0,5 1,9 ±2,2 Kadın 763 26,8 ±1,7 1,7 ±2,1 ±0,4 ±0,6 1,9 ±2,2 Kentsel 1074 26,5 ±1,9 1,6 ±2,0 ±0,4 0,2 ±0,6 1,9 ±2,1 Kırsal 537 26,6 ±1,9 1,8 ±2,2 0,2 ±0,5 0,04 ±0,3 2,0 ±2,2 Toplam 1611 26,5 ±1,9 1,7 ±2,1 ±0,5 ±0,5 1,9 ±2,2 15 yaş Erkek 793 27,6 ±0,9 1,8 ±2,1 0,2 ±0,5 0,3 ±1,1 2,2 ±2,4 Kadın 714 27,6 ±1,0 1,9 ±2,4 0,3 ±0,6 0,3 ±1,0 2,5 ±2,7 Kentsel 994 27,6 ±1,0 1,8 ±2,2 0,2 ±0,5 0,4 ±1,1 2,3 ±2,0 Kırsal 513 27,6 ±0,9 2,0 ±2,4 0,2 ±0,6 0,2 ±1,0 2,4 ±2,6 Toplam 1507 27,6 ±1,0 1,8 ±2,3 0,2 ±0,6 0,3 ±1,0 2,3 ±2,5 TABLO IV 15 yaş çocuklarda toplumsal Periodontal İndeks (CPI) in cinsiyete ve yerleşim yerine göre yüzde dağılımı (değerlendirilemeyen veya kaydedilmemiş sekstantlar hariç bırakılarak) (Türkiye, 2004) Cinsiyet ve yerleşim yeri Cinsiyet Erkek Kadın Yerleşim yeri Kent Kır Toplam Sağlıklı Kanama Diş taşı 53,1 59,6 59,4 5 56,2 21,0 19,8 18,6 23,9 20,4 25,5 2 21,4 25,8 22,9 Yüzeysel cep (4 5 mm) 0,4 0,6 0,6 0,2 0,5 Derin cep ( 6mm) Toplam sayı 781 708 978 511 1489 TABLO V 15 yaş çocukların ataçman kaybının cinsiyete ve yerleşim yerine göre yüzde dağılımı (değerlendirilemeyen veya kaydedilmemiş sekstantlar hariç bırakılarak) (Türkiye, 2004) Cinsiyet 0 3 mm 4 5 mm 6 8 mm 911mm 12,+ mm Toplam sayı Cinsiyet Erkek Kadın Yerleşim yeri Kent Kır Toplam 99,2 98,4 98,8 99,0 98,9 0,6 1,3 0,9 1,0 0,9 0,2 781 708 908 511 1489
SONUÇLAR VE ÖNERİLER Türkiye de DSÖ ile birlikte yürütülen ilk çalışma 1988 de yapılmış 6 ve bu çalışmanın sonuçlarına göre, DSÖ 2000 yılı küresel hedeflerinden 12 yaş için DMFT nin 3 olma hedefine ulaşıldığı, ancak diğer hedeflere ulaşmanın çok güç olduğu görülmüştür. Adı geçen çalışma DSÖ 1987 14 temel alınarak, 5 ildeki 57 merkezde yapılmıştır. 2004 çalışmasında ise DSÖ 1997 rehberi temel alınmış olup, örneklemin kent ve kır olarak bütün ülkeyi kapsayacak biçimde TÜİK tarafından seçilmesi gibi bazı temel farklılıklar bu iki çalışmanın karşılaştırılmasını zorlaştırmaktadır. Ancak bu iki çalışmanın ortaya çıkarttığı en önemli bulgu, Türkiye de ağızdiş sağlığında o yıldan bu yana bir iyileşmenin olduğudur. Beş, oniki ve onbeş yaşlarda diş fırçası olmayanlar %8,5%21,2 düzeyindedir. Ayrıca fırçası olduğunu belirtenlerin arasında kullanmıyorum diyenlerin sıklığı ya da düzensiz kullananların çokluğu ağızdiş sağlığı hijyen eğitimindeki yetersizliğin bir göstergesi olabilir. Özellikle bütün yaşlarda ağızdiş sağlığı hijyen motivasyonunun diş fırçalama ile olan kuvvetli bağlantısı her türlü iletişim yöntemi kullanılarak gösterilmelidir. Ancak 5 yaş çocuklarının diş hekimine gitme yüzdesine (%17,9) bakıldığında, bu eğitimi en iyi verebilecek grubun, yani diş hekimlerinin bu yaş grubu ile karşılaşma şansının ne kadar düşük olduğu ortaya çıkmaktadır. Oysa ağızdiş sağlığı eğitimi dişler sürdükten hemen sonra ve çocukların kendi ağızdiş sağlıkları ile ilgilenmeleri de mümkün olan en küçük yaşta başlatılmalıdır. Diş hekimlerinin çok önemsemeleri gereken bir durum da bu yaş grubunu erken eğitme gayretlerinin yanında süt dişlerini tedavisiz bırakmamak için aşırı çaba gösterilmesi gerektiğidir. Bu çalışmanın başka bir bulgusu da muayene sonuçlarıdır. 5 yaşta DSÖ nün 2000 yılı için öngördüğü %50 çürüksüzlük düzeyine ulaşılamadığı (%30,2), dmft indeksinin yüksek (3,7 ±3,9) ve en büyük komponentin de çürük diş sayısı olduğu (3,6 ±3,9) tespit edilmiştir. Bu çalışmada, 12 yaş için DMFT 1,9 olarak tespit edilmiş ve bu sonuçla da DSÖ Avrupa Bölgesi 2000 yılı hedefinin yakalandığı ortaya çıkmıştır. İncelenen diş sağlığı göstergeleri açısından 12 yaşta cinsiyete ve yerleşim yerine göre bir fark gözlenmemiştir. 15 yaş ile 12 yaş arasında çürük prevalansı açısından fark gözlenmemişken, 15 yaşındaki kızlarda çürük yüzdesinin daha yüksek olduğu, kayıp diş yüzdesinin de kırsal bölgelerde daha fazla olduğu belirlenmiştir. Bütün yaşlar için koruyucu bakım gereksinimi çok fazladır 12. Bu da, çürük prevalansının yüksekliğini açıklamakta ve ağızdiş sağlığı hizmetlerinin yeterince verilmediğini göstermektedir. On beş yaşta periodontal dokuları sağlıklı olan bireylerin prevalansının %56,2 olduğu bulunmuştur. CPI sondu ile incelendiğinde 15 yaşta gingival kanama yüksektir. Bu çalışmanın bir diğer önemli bulgusu da hafif flüorozisin bile nadir görülüyor olmasıdır. Birey ve hükümet düzeyinde ağızdiş sağlığı masrafları, koruyucu programların uygulanması ile azaltılabilir. Halk sağlığı açısından okul öncesi ve okul çağındaki çocuklar en öncelikli grupları oluşturmaktadır. Ayrıca Eylül 2006 da yayımlanan Liverpool Deklarasyonu nda 15, sağlıkta kaliteyi yükseltme, hastalıklardan korunma ve yaşam kalitesini artırmada okulların platform olarak kullanılma gereği vurgulanmıştır. Ağızdiş sağlığını koruyan ve geliştiren programların ağızdiş hastalıklarında önemli bir azalma sağlayarak harcamalarda etkili bir düşüş sağladığı gösterilmiştir.
10 KAYNAKLAR 1. Federation Dentaire Internationale/World Health Organization. Global goals for oral health in the year 2000. Int Dent J 1982; 32 (1):747. 2. Hobdell M, Petersen PE, Clarkson J, Johnson N.Global goals for oral health 2020. Int Dent J. 2003; 53 (5): 2858. 3. World Health Organization, Oral Health Surveys: Basic Methods, 4th ed. Geneva: 1997. 4. World Health Organization, Global Oral Health Data Bank, Geneva, 2004. 5. Petersen PE, Ogawa H: Strengthening the prevention of periodontal disease: The WHO approach. J Periodontol 2005;76:21872193. 6. Saydam G, Oktay İ, Möller, I. Türkiyede Ağız Diş Sağlığı Durum Analizi. Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi Sağlık Bakanlığı, Ankara, 1990. 7. Nithila A, Bourgeois D, Barmes DE, Murtomaa H. WHO Global Oral Data Bank, 198696: An overview of oral health surveys at 12 years of age. Bull World Health Organ. 1998; 76 (3): 23744. 8. Renson CE.Changing patterns of dental caries: a survey of 20 countries.ann Acad Med Singapore. 1986; 15 (3): 284 98. 9. Sheiham A. Strategies for oral health care. Euro Observer, 2005; 7 (3): 14. 10. Petersen PE. Changing oral health profiles of children in Central and Eastern Europe Challenges for the 21st century. IC Digest 2003; 2:1213. 11. Edelstein, BL. The dental caries pandemic and disparities problem. BMC Oral Health 2006; 6 (Suppl 1):S2. 12. Gökalp, S., Güçiz Doğan, B.: Türkiye AğızDiş Sağlığı Profili, 2004. T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Basımevi, 2006. 13. http://www.dent.niigatau.ac.jp/prevent/perio/perio.html; 09.02.2007. 14. World Health Organization, Oral Health Surveys. Basics Methods: 3rd ed. Geneva: 1987. 15. http://www.who.int/oral_health/events/orh_liverpool_ declaration_05.pdf, 05.12.2005. Geliş Tarihi : 14.05.2007 Received Date : 14 May 2007 Kabul Tarihi : 12.09.2007 Accepted Date : 12 September 2007 İLETİŞİM ADRESİ Prof.Dr. Saadet GÖKALP Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi A.D. 06100 Sıhhıye /ANKARA Tel:0312 305 2269 Fax: 0312 311 3438 Email:sgokalp@hacettepe.edu.tr