ICN in 2013 temasının özetidir. BOŞLUKLARI GİDERME: Binyıl Kalkınma Hedefleri 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1 2000 yılında, Birleşmiş Milletler, kendi kuruluş ilkelerine bağlılığını teyit eden ve barışçı, eşitlikçi ve çevresel açıdan sürdürülebilir bir dünyaya yeniden inanç duyma isteğini ifade eden Binyıl Bildirgesi ni (BM 2000) kabul etmiştir. Bildirgenin 3. Bölümünün başlığı Yoksulluğu Ortadan Kaldırma ve Kalkınma olarak belirlenmiş ve bu bölümden yola çıkarak Binyıl Kalkınma Hedefleri hazırlanmış ve 2001 yılı Eylül ayında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu na sunulmuştur (BM 2001). Bu hedefler, yalnızca gelir yoksulluğunu azaltmayı değil; aynı zamanda eğitim, cinsiyet eşitliği, sağlık ve çevre konularında sürdürülebilirliği ve ayrıca bu amaçların yayılmasını kolaylaştıracak kalkınma için global ortaklığa olan ihtiyacı kapsamakta olup Binyıl Kalkınma Hedefleri (BHK) çerçevesi oluşturulmuştur. BKH ler sekiz hedeften oluşur; toplam 18 amaçla desteklenir ve onların altında da bu amaçları ölçmek için kullanılan bir dizi gösterge bulunur. Amaçlar nicel, global ve zamanbağımlıdır 1990 düzeyleri gelişme için baz alınarak BKH lerin 2015 yılına kadar gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Hedeflerin üçü 4, 5 ve 6 numaralı hedefler spesifik olarak sağlıkla ilgilidir: Hedef 1: Aşırı yoksulluğu ve açlığı ortadan kaldırmak; Hedef 2: Temel eğitimin tüm dünya çapında verilmesini sağlamak; Hedef 3: Cinsiyet eşitliğini teşvik etmek ve kadınların konumunu güçlendirmek; Hedef 4: Çocuk ölüm oranlarını azaltmak; Hedef 5: Anne sağlığını iyileştirmek; Hedef 6: HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele etmek; Hedef 7: Çevresel sürdürülebilirliği sağlamak; Hedef 8: Kalkınma için global bir ortaklık geliştirmek. BKH 4: Çocuk ölüm oranlarını azaltmak Amaç: 1990 ve 2012 yılları arasında beş-yaş altı çocuk ölüm oranını üçte iki oranında azaltmak - Beş-yaş altı ölüm oranı - Bebek ölüm oranı - Kızamığa karşı bağışıklık kazandırılmış bir yaşındaki çocukların oranı 1
Çocuk ölümlerinin büyük çoğunluğu, oldukça az sayıda sebebe dayandırılabilir: neonatal sebepler (%40), pnömoni (%18), diyare (%10), sıtma (%10); HIV/AIDS (%2) ve kızamık (%1) ve ayrıca global düzeyde çocuk ölümlerinin %30 undan fazlasında yetersiz beslenme bir faktör olarak rol oynamaktadır. Neonatal ölümlerinin başlıca sebepleri; erken doğumdan kaynaklanan komplikasyonlar, intra-partumla ilgili vakalar, sepsis, menenjit ve ölü doğumlardır. 5 yaşın altındaki çocuk ölümlerin global ölçüde azaldığı görülmektedir. 1990 da 12 milyon olan bu sayı 2012 de 7,6 milyona düşmüştür. Bir bütün olarak gelişmekte olan ülkelerdeki ilerlemeler hızlanmış ve ölüm oranı %35 oranında düşmüştür. 1990 yılında her 1000 canlı doğuma karşı 97 ölüm var iken, 2010 yılında her 1000 canlı doğuma karşı 63 ölüm gerçekleşmiştir. Yenidoğan ölümleri bulaşıcı hastalık ve yetersiz beslenmeden kaynaklandığından büyük bir sorun olmaya devam etmektedir. Geliştirilen müdahale programları arasında; yenidoğanlara ve annelerine bakım hizmeti vermek, optimal emzirme pratikleri yaptırmak ve yeterli beslenme immünizasyonu kazandırmak, ellerin sabunla yıkanmasını ve iyileştirilmiş su ve kanalizasyon olanaklarına erişimi sağlamak; sıtma kontrolü ve HIV/AIDS in önlenmesi ve tedavisi bulunmaktadır. WHO, müdahalenin entegre doğasına bir örnek olarak, anne sağlığına yönelik müdahalelerle özellikle hamilelik ve doğum sırasında uzmanlık gerektiren, örneğin aile sağlığı hemşirelerinin verdiği bakım tamamlanan dört ana strateji belirlemiş ve tanıtmıştır; bunlar: Yenidoğanlar için uygun evde bakım hizmeti ve ortaya çıkan komplikasyonların zamanında tedavisi, Beş yaşın altındaki tüm çocuklarda çocuk hastalıklarının entegre tedavisi, Bağışıklık konusunda genişletilmiş bir program (Örn. Kızamık aşılaması, global düzeyde kızamık nedeniyle ölüm oranının, 2000 yılında tahmini 535.300 ölümden 2010 yılında 139.300 ölüme düşerek yüzde 74 lük bir azalma göstermesiyle sonuçlanmıştır), Bebeklerin ve küçük çocukların beslenmesi. BKH 5: Anne Sağlığını İyileştirmek Amaç: 1990 ile 2005 yılları arasında anne ölüm oranını dörtte üç oranında düşürmek - Anne Ölüm oranı - Uzman sağlık personelinin katıldığı doğumların oranı Yaklaşık % 50 oranında hamilelikte ve doğumda ölen kadın sayısı azalmıştır. Bölgeler arasında halen farklılık olup, Afrika- Güney Sahra %56 annelik ölümleriyle en riskli bölge olarak görülmektedir. Annelik yaşının gecikmesi, güvenli hamilelilik bakımına erişim, güvenilir, az 2
maliyetli ve efektif doğum kontrol metotları ve ileriki dönemlerde kürtajı gerektiren güvenilir sağlık hizmetleri artmıştır. Hem doğum hem de antenatal ve postnatal periyotlar, kadınlara ve bebeklerine sağlık, iyilik ve sağkalım hakkında bilgiler sağlamak ve müdahalelerde bulunmak için önemli dönemlerdir. Uzman sağlık personeli (doktorlar, hemşireler veya ebeler); ağır kanama gibi hayati tehlikesi olan komplikasyonları önleyebilir ya da gerektiğinde hastayı daha üst bir tedavi merkezine sevk edebilir. Anne sağlığını iyileştirmek konusunda altta yatan zorlukların çoğu; aile planlama hizmetlerinin olmaması nedeniyle ve obstetrik, antenatal ve postnatal bakım zorluklarıyla daha da şiddetlenir. Hemşireler, bu zorluklar konusunda yardım sağlayacak konuma sahiptirler. WHO, aile planlama gereksinimi tamamen karşılandığı takdirde, güvenli olmayan kürtajların yüzde 75 inin önlenebileceğini tahmin etmektedir. BKH 6: HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele etmek Amaç: HIV/AIDS in yayılmasını 2015 itibariyle durdurmak ve tersine çevirmek - 15-24 yaşlardaki hamile kadınlar arasında HIV prevalansı; - Kontraseptif prevalans oranında kondom kullanımı oranı; - Son yapılan yüksek-riskli sekste kondom kullanımı; - HIV/AIDS konusunda geniş kapsamlı ve doğru bilgiye sahip 15-24 yaşlar arasındaki popülasyonun oranı; - Kontraseptif prevalans oranı; - 10-14 yaşlar arasındaki yetimlerin okula devamının, yetim olmayanların okula devamına oranı. Amaç: 2010 itibariyle, evrensel düzeyde, ihtiyacı olanların HIV/AIDS tedavisine erişimini sağlamak Sıtma ve diğer hastalıkların insidansını 2015 itibariyle durdurmak ve tersine çevirmek. - Sıtmayla ilişkili prevalans ve ölüm oranları; - Etkili sıtma önlemleri ve tedavi tedbirleri kullanarak sıtma riski altındaki alanların nüfus oranı; - Tüberkülozla ilişkili prevalans ve ölüm oranları - DOTS (uluslararası olarak tavsiye edilen TB stratejisi) ile teşhis ve tedavi edilen tüberküloz vakalarının oranı. 3
Bölgesel farklılıklar göstermekle beraber, HİV virüsü kapmış kişiler üzerinde de bazı başarılar göstermiştir. Özellikle bazı bölgelerde hayat kurtaran anti-retroviyal terapiye önemli ölçüde erişim artmıştır. Bazı raporlar sıtma ve tüberküloz vakalarının düştüğünü belirtirken, sayıca çoğalan raporlarda ise sıtma ve tüberküloza karşı tedavi amaçlı verilen mevcut ilaçlara da bu virüslerin direncinin arttığını belirtmektedir. Dünyanın her yerinden hemşireler lokal, ulusal ve bölgesel olarak Binyıl Kalkınma Hedeflerine aktif katkı sağlamaktadır. Uluslararası Hemşireler Konseyi Ulusal Hemşireler Derneği ile çalışarak dünya genelinde binyıl kalkınma hedeflerini destekleyip, tanıtmak ve yaymak ve söz konusu bu hedeflerde hemşirelerin katılımcılığını arttırmaya çalışmıştır. Özel sektör, devlet, Ulusal Hemşirelik Birliği ve partnerleri ve Uluslar arası Hemşirelik Konseyi sağlık bakım çalışanları için 5 adet sağlık merkezi oluşturmuş olup (Lesotho, Malawi Swaziland, Uganda ve Zambia da) 6. için çalışmalara başlamıştır. ICN TB/MDR TB projesi 13 ülkedeki onbinlerce hemşireyi ve sağlık çalışanlarını bilgilendirip, eğitip desteklemiştir. Hemşirelerin çalışması ve desteği ve aynı zamanda ICN in oluşturduğu ICN MSD- on line hemşirelik kütüphanesi, bilgi notu, durum cetveli gibi sistemlerle beraber Afrika ve diğer ülkelerin bilgiye erişimi arttırılmıştır. Aynı zamanda hemşireler beraber çalışarak kaynakları maksimize etmek için örneğin HIV/AIDSS etkilerini tartışmak amaçlı grup kurmuş ve Southern African Network of Nurses and Midwives (SANNAM) gibi ulusal sınırları aşan organizasyonlarla işbirliği içindedir. Hemşireler dünyanın dört bir yanında hizmet geliştirip, çocuk ve kadın hastalıklarına yenilikçi bakım sağlamaya ve binyıl kalkınma hedeflerinin başarısına katkı sağlamaya devam etmektedir. Başarılarının yayınlanması için teşvik ve desteğe ihtiyaç duymaktadırlar. Binyıl Kalkınma Hedefleri İvme Çerçevesi ülke seviyesindeki ilerlemeleri canlandıracak hemşirelik aktivitelerine uygun çözüm ve önerilerini bir çerçeve niteliğinde kullanabileceğini; hemşirelerin birleşebileceğini ve binyıl kalkınma hedeflerine sürekli katkılarını sağlayabilecekleri bir sistemdir. Binyıl kalkınma hedefinde değişen her ne olursa olsun, ölçülebilir, net ve belirgin kıyaslama noktalarının ve düzenli raporlanabiliyor olması gerekmektedir. Yeni yaklaşım binyıl kalkınma hedeflerindeki eşitlik, ulusal eşitlik, topluluk ve aile seviyesinden öğrenilmişlikleri içermesi gerekirken, öte yandan mahrumiyet bölgesindeki üyeler için de danışmanlık sağlanması da gerekmektedir. Zor olsa dahi, yeni hedeflerinde doğru insan hakları yaklaşımına dahil edilmesi önerilmektedir. Birleşmiş Milletler Önleme ve Kontrol etme yüksek komitesi global hastalıklardaki değişimlerin ağır geldiğini bildirmiştir. Binyıl kalkınma planları mirasında temel zorluk global ekonomik krizin başladığı dönemde oluşturulmuş olmasıdır. Bu da yurtdışından gelen yardımların azalmasına sebep olmuştur. 2015 sonrasındaki dönemin kalkınma gündemini saran birçok belirsizlikler mevcuttur. Hemşireler bu hususta izlemeleri gereken perspektif üzerine ulusal ve uluslar arası danışmanlara başvurmaları için teşvik edilmiştir. 4
NNA in önceliklerini sıralaması adına her seviyede var olan ortak bir çıktı için çerçeve ve stratejilerde ortaklık, network ve birlik oluşturmak olarak sıralamıştır. Hemşireler bilgi ve becerilerini geliştirme ve toplumdaki uluslar arası politikalar geliştirmeye, hizmet sağlamaya, eğitim, araştırma ve yönetim olduğu kadar politika geliştirme ve yüklemeye etkin katkılarda bulunulması için teşvik edilmişlerdir. Hemşireler fikir savunuluculuğu ve lobi çalışmalarına kişisel/profesyonel boyuttan politika/sistemsel boyuta kadar ilgili olabiliyorlar. Binyıl kalkınma hedeflerinin odak noktası uluslararası fikir savunan gruplar ile bağlantıları güçlendirmektir. Binyıl kalkınma hedefleri kaynak tayini ve aksiyon için açık-evrensel odak sağlamaktadır. Hemşireler başarılarına katkı koyarak, politik becerilerini geliştirip onlar ile yapılacak her seviyede müzakereyi etkin kılmaktadır. Hemşireler yeni rol ve hizmetlerini şekillendirip geliştirme amaçlı, büyük esneklik, inovasyon ve cesaret göstermektedir. Hemşireler 2015 e kadar önlerindeki engelleri ve zorlukları aşıp, sağlık hizmetine en muhtaç, marjinal ve yeterli hizmet alamayan yerlerde binyıl kalkınma hedeflerini gerçekleştirerek sağlık bakım ihtiyaçlarına cevap vermektir. Belirgin hedefi ne olursa olsun gündemdeki sağlığın, gelecekte global gelişmede önemli bir rol oynayacağı belirtilmiştir. Değişen hastalıkların yükü ve iklim değişikliğinin sağlığa etkisi, gelişme ve çevresel sürdürülebilirlik hemşirelerin her yerde zorluklara dikkat çekip ve evrensel toplulukta toplum sağlığını iyileştirici gündemler oluşturup şekillendirecektir. 5
Sağlık Sistemlerini Güçlendirmek Hemşirelik Uygulamaları Sağlığı İyileştirmek ve Hastalıkları Önlemek Bilgi Paylaşmak Binyıl Kalkınma Hedefleri İçin Önerilen Girişimler Sağlık çalışanlarını işe almak, ödüllendirmek ve kurumda tutmak ve sağlıklarını korumak Uygulama, yönetim, araştırma ve geliştirme için eğitim, öğretim ve kapasite inşası faaliyetleri İzlemek ve değerlendirmek. Çocuk hastalıklarının entegre yönetimi. Beslenme bozukluğu ve ağır ve şiddetli beslenme bozukluğunun yönetimi. Diyare, pnömoni, tüberküloz, sıtmanın içinde bulunduğu rahatsızlıkların ve hastalıkların önlenmesi, tedavisi ve yönetimi. Antenatal, doğum sırasında, postnatal ve neonatal bakım. HIV-pozitif annelere emzirme teşviki, desteği ve eğitimi ve bebeklerini daha güvenli emzirmeleri için destek verme. Özellikle yerli ürünlere odaklanarak bebekler, adolesanlar, hamile kadınlar ve emziren anneler için besin desteği sağlamak ve tavsiyeler vermek. Erkekler ve kadınlar için, aile planlaması dahil üreme sağlığı ve cinsel sağlık hizmetleri. Bebek sağlığı kontrolleri ve kızamığın da içinde bulunduğu bağışıklık programlarının uygulanması. Acil obstetrik bakım ve uygun sevkler. Kanunun izin verdiği ölçüde kürtaj danışmanlığı Doğumun uzmanlar tarafından, hijyenik koşullarda yapılması, post-partum bakım. Danışmanlık hizmetleri aile planlama, doğum kontrol, kürtaj sonrası, HIV. Cinsel yoldan bulaşan enfeksiyonların görüntülenmesi ve tedavisi. HIV in anneden çocuğa geçmesinin önlenmesi (PMTCT) Kan güvenliği, enjeksiyon güvenliği, enfeksiyon kontrolü ve evrensel önlemler Palyatif bakım dahil HIV/AIDS bakımı ve tedavisi TB nin önlenmesi, tedavisi, bakımı ve kontrolü Entegre HIV/TB hizmetleri Davranış değişiklikleri HIV danışmanlığı ve testleri (Gelir, coğrafya, cinsiyet ve yaş ve benzeri bakımlardan) Dezavantajlı popülasyonlar için sağlığın geliştirilmesi ve bilgilendirmeye yönelik sosyal yardım programları. Önyargıya ve ayrımcılığa karşı bilgilendirme ve eğitim hizmetleri. Yaşa ve kültüre uygun, seks ve üreme sağlığı eğitimi ve hizmetleri. Önyargıların ve ayrımcılığın önlenmesi ve yönetimi. Sivrisineklere karşı cibinlik kullanılmasının teşviki. Politikaların ve uygulamaların izlenmesi. Sağlık sektörü içerisinde ve ötesinde ağlar oluşturma. Bilgi alışverişi. Bilgi içeriğinin yerel olarak uygun ve ulaşılabilir hale getirilmesi. Yeni teknolojilerin uygun kullanımı. Kaynak: Closıng The Gap: Millennium Development Goals 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1. ICN2013, http://www.icn.ch/, Erişim Tarihi: 10.01.2013 6