İŞ BAŞI EGİTİM PROGRAMINA KATILANLAR İŞSİZLİK ÖDENEĞİNE HAK KAZANIR MI? Gökhan BEDİR* 46 * ÖZ Kuruma kayıtlı işsizlerin yine Kuruma kayıtlı işyerlerinde, daha önceden edindikleri teorik bilgileri uygulama yaparak pekiştirmelerini veya mesleki deneyim kazanmalarını sağlamak amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından İş Başı Eğitim Programı Düzenlenmiştir. İşbaşı Eğitim Programlarının usul ve esasları, uygulanma şartları Aktif İş Gücü Hizmetleri Yönetmeliği ile hüküm altına alınmıştır İşsizlik ödeneği, sigortalı işsizlere yasada belirtilen süre ve miktarda yapılan parasal ödemeyi ifade etmektedir. Sigortalı işsizlere işsizlik ödeneği verilebilmesi için Kanun da belirtilen bazı koşulların varlığı aranmaktadır. Uygulamada hangi hallerde işsizlik ödeneğine hak kazanılıp, kazanılmayacağı konusunda tereddütler yaşanmaktadır. Bu çalışmamızda İş başı eğitim programına katılan sigortalının işsizlik ödeneğine hak kazanıp, kazanamayacağı konusu ele alınmıştır. Anahtar Sözcükler: 4447 Sayılı Yasa, İş Başı Eğitimi, işsizlik, İşsizlik Sigortası, İşsizlik Ödeneği, İşsizlik Sigortası Fonu, İstihdam 1-GİRİŞ İş başı Egitim Programı, Çalışma ve İş kurumu İl Müdürlükleri tarafından yerine getirilmektedir. Kurumumuz tarafından işsizliğin azaltılmasına yönelik olarak yürütülen aktif işgücü piyasası programlarından birisi olan İşbaşı Eğitim Programı, Kuruma kayıtlı işsizlerin yine Kuruma kayıtlı işyerlerinde sahip oldukları mesleki bilgilerini uygulama yaparak pekiştirmelerini, iş ve üretim süreçlerini bizzat görerek öğrenmelerini sağlamayı amaçlayan bir işi işbaşında öğrenme programıdır. İş Başı eğitim programının uygulanma esasları Aktif İş Gücü Yönetmeliğinde belirlenmiştir. (Türkiye İş Kurumu, 12.03.2013) İşsizlik ödeneği, sigortalı işsizlere yasada belirtilen süre ve miktarda yapılan parasal ödemeyi ifade etmektedir. Sigortalı işsizlere işsizlik ödeneği verilebilmesi için Kanun da belirtilen bazı koşulların varlığı aranmaktadır. Uygulamada hangi hallerde işsizlik ödeneğine hak kazanılıp, kazanılmaya- * 46 * Sosyal Güvenlik Denetmeni, Adli Bilirkişi, Adli Uzlaştırmacı Makale Geliş Tarihi: 02.12.2016 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 12.12.2016 KASIM - ARALIK 2016 261
cağı konusunda tereddütler yaşanmaktadır. Bu çalışmamızda İş başı eğitim programına katılan sigortalının işsizlik ödeneğine hak kazanıp, kazanamayacağı konusu ele alınmıştır. 2-İŞ BAŞI EGİTİM PROGRAMI İş Başı eğitim programının uygulanma esasları Aktif İş Gücü Hizmetleri Yönetmeliğinde belirlenmiştir. (Türkiye İş Kurumu, 12.03.2013) Buna göre, İşbaşı eğitim programı, Kuruma kayıtlı işsizlerin yine Kuruma kayıtlı işyerlerinde, daha önceden edindikleri teorik bilgileri uygulama yaparak pekiştirmelerini veya mesleki deneyim kazanmalarını sağlamak amacıyla işgücü piyasası araştırma sonuçları, iş ve meslek danışmanlarının işyeri ziyaretleri sırasında veya işsizlerle yapılan görüşmelerde tespit edilen ihtiyaçlar, işyerlerinden veya katılımcı adaylarından gelen talepler doğrultusunda bu Yönetmeliğin ilgili hükümlerinde belirlenen şartlara uyulmak kaydıyla düzenlenebilir, denilmektedir. Aktif İş Gücü Hizmetleri Yönetmeliği nin 52. Maddesinde İş başı Programına Katılım şartları belirlenmiştir. Buna Göre; a) Kuruma kayıtlı işsiz olmak, b) 15 yaşını tamamlamış olmak, c) İşverenin birinci veya ikinci derece kan hısmı veya eşi olmamak, ç) Emekli olmamak, d) Programın başlama tarihinden önceki üç aylık dönemde programın yapılacağı işyerinin çalışanı olmamak, e) İş ve meslek danışmanlığı hizmetlerinden faydalanarak, danışmanın uygun görüşünü almak, f) Öğrenci olmamak (Açık öğretim ilkokulu, ortaokulu ve lisesi ile yükseköğretim öğrencileri hariç), şartları aranır denilmektedir. Aynı yönetmeliğinin 53. Maddesinde eğitim programının süresi belirlenmiştir. Buna göre; Program süresi, günlük en az beş en fazla sekiz saat olmak üzere, haftalık kırk beş saatten) en fazla altı günden ve toplamda üçyüz yirmi fiili günden fazla olamaz. Çalışma saatleri, denetim imkanları dikkate alınarak ve sözleşmede belirtilmek şartları ile il müdürlüğünce belirlenebilir. Engelliler için işbaşı eğitim programının süresi yirmi dört ay içerisinde üç yüz yirmi fiili gün olarak uygulanabilir. Bu durumda ikinci yüz altmış güne ait ödemeler, 4857 sayılı Kanunun 30 uncu maddesi gereğince kurulan Komisyon kararı ile ilgili idari para cezalarından karşılanabilir, denilmektedir. 262 KASIM - ARALIK
3- İŞSİZLİK ÖDENEĞİNE HAK KAZANMA ŞARTLARI İşsizlik sigortasından İşsizlik ödeneğine hak kazanma şartları 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunun 51 inci maddesinde düzenlenmiştir.(t.c. yasalar, 08.09.1999) İşşizlik sigortası kanunun 51. maddesinde Bu Kanun uyarınca sigortalı sayılanlardan hizmet akitleri aşağıda belirtilen hallerden birisine dayalı olarak sona erenler, Kuruma süresi içinde şahsen başvurarak yeni bir iş almaya hazır olduklarını kaydettirmeleri ve bu Kanunda yer alan prim ödeme koşullarını sağlamış olmaları kaydıyla işsizlik ödeneği almaya hak kazanırlar. İşsizlik ödeneği sigortalı işsizlere kanunda belirtilen süre ve tutarlarda yapılan parasal ödemeyi ifade etmektedir. İşsizlik ödeneği iş ilişkisinin sona erdiği her durumda ödenmez. İşten ayrılan her sigortalı için ödenmez. Buna göre: A-İş akdinin işveren tarafından; - Fesih bildiriminde bulunarak sona erdirilmesi, - İşçinin sağlık sorunları nedeniyle sonlandırılması, - İşyerinde işçiyi bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan bir zorlayıcı sebebin ortaya çıkması nedeniyle sonlandırılması, B-İş akdinin işçi tarafından; - İş veya işyerinden kaynaklı bir sağlık sorunu nedeniyle feshedilmesi, - İşverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan halleri nedeniyle feshedilmesi, - İşin bir haftadan fazla süre ile yapılmasını engelleyici zorlayıcı bir sebep nedeniyle sonlandırılması, C- Hizmet akdinin belirli süreli olması halinde, bu sürenin bitimi nedeniyle işsiz kalma, D- İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi, kapanması veya kapatılması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedenleriyle işten çıkarılmış olma, hallerinde işsizlik ödeneğine hak kazanılmaktadır. Yukarıda sayılan haller dışında işçinin kendi isteğiyle işten ayrılması veya işçinin ahlak iyi niyet kurallarına uymaması nedeniyle işveren tarafından işten çıkarılması durumunda işsizlik ödeneği ödenmemektedir. İşsizlik ödeneği alabilmek için en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödenmiş olması ve hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 günlük sürede prim ödeyerek sürekli çalışmış olması gerekmektedir. Ayrıca hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde başvuru yapılması gerekmektedir. 1 47 147 Başvuru, İşkur birimine şahsen gelerek veya elektronik ortamda yapılabilir. Mücbir sebepler dışında 30 gün içerisinde başvurulmaması halinde, başvuruda gecikilen süre, toplam hak sahipliği süresinden düşülecektir. KASIM - ARALIK 2016 263
Genel olarak baktığımız zaman işsizlik sigortası fonundan yararlanabilmek için işverene ve işçiye belirli sorumluluklar düşmektedir. İşverenlerin yasal süre içerisinde işten Ayrılma Bildirgesi düzenleyerek hem Türkiye İş Kurumuna hem de sigortalıya vermesi gerekmektedir. Sigortalı işçi ise; işveren tarafından düzenlenerek kendisine verilen İşten Ayrılma Bildirgesi ile yasal süre içerisinde kuruma başvurması gerekmektedir. Çünkü işsizlik sigortasından yararlanma şartlarından biri olan Türkiye İş Kurumuna başvuru yapılmaz ise sigortalı, işsizlik sigortasından yararlanamaz. 4- İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ÖDENME SÜRESİ İşsizlik ödeneğinin ne kadar süre ile ödeneceği, prim ödeme gün sayılarıyla orantılı olarak, 4447 sayılı Kanunun 50 inci maddesinde ayrı ayrı belirtilmiştir.(t.c. Yasalar, 08.09.1999) Buna göre; Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan, son üç yıl içinde; a) 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün, b) 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün, c) 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün, süre ile işsizlik ödeneği verilmektedir. İşsizlik ödeneği her ayın sonunda aylık olarak sigortalı işsizin kendisine ödenmektedir. Örnek-2: Son dört aylık sigorta primi toplam 120 gün olan son 3 yıl içinde 912 gün sigorta bildirimi olan kişiye hizmet akdinin feshinden sonra 30 gün içinde İŞKUR a başvurması halinde 8 ay süreyle işsizlik ödeneği verilecektir. 5- İŞ BAŞI EGİTİM PROGRAMINA KATILANLAR İŞSİZLİK ÖDENEĞİNE HAK KAZANIR MI? İşbaşı eğitim programına katılma şartları Aktif işgücü hizmetleri yönetmeliğinde 12.04.2016 Tarihinde yapılan değişiklikle kapsamı daha da genişletilmiştir. İş başı Eğitim Programına katılanlar işsizlik ödeneği alıp almayacağı ile ilgili hüküm Aktif İş Gücü Hizmetleri Yönetmeliği nin 52. Maddenin (2) Numaralı başlığında belirtilmiştir. Buna Göre; İşsizlik ödeneği alan kişiler de katılımcı olabilirler. Ancak bu kişiler işsizlik ödeneği aldıkları süre boyunca işten ayrılma bildirgesinin tarafı olan işyerinde katılımcı olamazlar, denilmektedir. 264 KASIM - ARALIK
İş Kur Kursiyer Taahütnamesinin (7) Numaralı Maddesinde İşsizlik ödeneği almakta olanların; asgari son çalıştığı işin koşullarını sağlamak, kişisel kariyer ve statülerine, eğitim, yaş ve sağlık koşullarına uygun bir eğitim olanağı sağlandığı takdirde eğitime katılmaları gerekir. Geçerli bir neden sunmadan eğitim almayı kabul etmeyen veya katıldığı eğitimi geçerli neden olmaksızın tamamlamayan kişilerin bu tarihten itibaren işsizlik ödeneği kesilir, denilmiştir. Bu durumda İşbaşı eğitim programına katılan kişi aynı zamanda 4447 sayılı kanunda belirtilen işsizlik sigortası şartlarını taşımak şartıyla işsizlik ödeneğinden faydalanabilir. İş başı eğitim programının fiili gün süresi işsizlik sigortasının ödeme süresinden daha uzun bir zamanı kapsamaktadır. Bir katılımcı hem işsizlik maaşı almak hem de iş başı eğitim programına katılmak istiyorsa, mevzuatta belirtildiği üzere işten ayrıldığı yada işten ayrılma bildirgesi verdiği işyerinde iş başı eğitim programına katılmaması gerekmektedir. Eger katılımcı işten ayrıldığı işyerinde bir işbaşı eğitim programına katılırsa bu durumda katılımcıya işsizlik ödeneği şartlarını taşısa bile işsizlik ödeneğine hak kazanamayacaktır.bu durumda işsizlik ödeneği alması halinde kişiye ödenen tüm ödenekler yasal faiziyle geri alınacağı unutulmamalıdır. Örnek:1 Son 3 yıl içinde 1080 gün sigortalı olan bir işçi işsizlik ödeneği şartlarını taşıması durumunda 10 ay işsizlik ödeneği alacaktır. Aynı kişi fiili olarak 320 gün iş başı eğitim programına katılırsa iş başı eğitim programı günlük ücreti 50 tl. Bu durumda işçi hem 10 aylık işsizlik ödeneğini, hem de 320 gün iş başı eğitim program ücretini almaya hak kazanacaktır. 6-SONUÇ Kuruma kayıtlı işsizlerin yine Kuruma kayıtlı işyerlerinde, daha önceden edindikleri teorik bilgileri uygulama yaparak pekiştirmelerini veya mesleki deneyim kazanmalarını sağlamak amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından İş Başı Eğitim Programı Düzenlenmiştir. İşbaşı Eğitim Programlarının usul ve esasları, uygulanma şartları Aktif İş Gücü Hizmetleri Yönetmeliği ile hüküm altına alınmıştır İşbaşı Eğitim Programına katılan kişi 4447 sayılı kanunda belirtilen işsizlik ödeneğinden yararlanma şartlarını taşıması halinde işsizlik ödeneğine hak kazanacaktır. İşsizlik ödeneği almasında yasal bir engel bulunmamaktadır. Ancak İşbaşı Eğitim Programına katılan kişi işten ayrıldığı işyerinde bir işbaşı eğitim programına katılırsa bu durumda işsizlik ödeneği şartlarını taşısa bile işsizlik ödeneğine hak kazanamayacaktır. KASIM - ARALIK 2016 265
KAYNAKÇA T.C. Yasalar (08.09.1999) 4447 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (23810 sayılı) Türkiye İş Kurumu Başkanlığı (12.03.2013) Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği Ankara: Resmi Gazete (25585 sayılı) 266 KASIM - ARALIK