Ön söz Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 12390-1:2000 standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 8 Nisan 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir. Bu standardõn kabulü ile TS 5929 ISO 1920: 1999 standardõ iptal edilmiştir.
İÇİNDEKİLER 1 Kapsam... 1 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar... 1 3 Terimler ve tarifler... 1 3.1 Anma boyutlarõ... 1 3.2 Seçilmiş boyutlar... 1 4 Numunelerin, şekil, boyut ve toleranslarõ... 1 4.1 Genel... 1 4.2 Küpler... 2 4.2.1 Anma boyutlarõ... 2 4.3 Silindirler... 2 4.3.1 Anma boyutlarõ... 2 4.3.2 Seçilmiş boyutlar, anma boyutlarõndan en fazla ± % 10 farklõ olabilir.... 3 4.3.3 Toleranslar... 3 4.3.4 Toleranslarõn uygulanmasõ... 3 4.4 Prizmalar... 3 4.4.1 Anma boyutlarõ... 3 4.4.2 Seçilmiş boyutlar, anma boyutlarõndan farklõ olmamalõdõr... 4 4.4.3 Toleranslar... 4 4.5 Numunelerin şekil ve boyutlarõnõn ölçülmesi... 4 5 Numune kalõplarõ... 4 5.1 Genel... 4 5.2 Kalibre edilmiş kalõplar... 4 5.2.4 Kalibre edilmiş küp numune kalõplarõ... 5 5.2.5 Kalibre edilmiş silindir numune kalõplarõ... 5 5.2.6 Kalibre edilmiş prizma numune kalõplarõ... 5 Ek A... 6 Ek B... 7
Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 1 : Deney numunesi ve kalõplarõnõn şekil, boyut ve diğer özellikleri 1 Kapsam Bu standard, kalõba dökülerek meydana getirilmiş, küp, silindir ve prizma şeklindeki beton deney numunelerinin ve numune yapõmõ için gerekli kalõplarõn biçim, boyut ve toleranslarõnõ kapsar. Not - Bu standardda, dayanõm deneylerinde ihtiyaç duyulan toleranslar verilmiştir. Ancak bu toleranslar, diğer özelliklerle ilgili deneylerde de kullanõlabilir. 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No 1) Adõ No (İngilizce) (Türkçe) ISO 1101 Technical drawings - Geometric tolerancing - Tolerancing of form, orientation, location and run-out - Generalities, definitions, symbols, indications on drawings TS 1304 ISO 1101 Teknik Resim-Geometrik Toleranslar-Şekil, Doğrultu, Konum ve Dönme Toleranslarõ-Genel, Tarifler, Semboller ve Resimler Üzerinde Gösterme 3 Terimler ve tarifler Bu standardda, ISO 1101 de verilen terim ve tariflerle birlikte aşağõda verilenler de geçerlidir. 3.1 Anma boyutlarõ Numune büyüklüğünün genel tanõmlanmasõ için kullanõlan boyutlar. 3.2 Seçilmiş boyutlar Bu standardõ kullanan tarafõndan, belirlenmiş anma boyutlarõ arasõndan seçilen ve milimetre biriminde beyan edilen numune boyutlarõ. 4 Numunelerin, şekil, boyut ve toleranslarõ 4.1 Genel Küp, silindir ve prizma şekilli herbir deney numunesinin temel boyutu, d, betonda kullanõlan agrega anma büyüklüğünün en az üç buçuk katõ olacak şekilde seçilmelidir. 1) TSE NOTU : Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1
4.2 Küpler 4.2.1 Anma boyutlarõ d, mm 100 150 200 250 300 Şekil 1- Küp - Anma boyutlarõ 4.2.2 Seçilmiş boyutlar, anma boyutlarõndan herhangi birisi olmalõdõr. 4.2.3 Toleranslar (izin verilen sapmalar ) 4.2.3.1 Kalõptan çõkan karşõlõklõ yüzeyler arasõndaki, seçilmiş boyut (d) toleransõ, ± % 0,5 ten daha düşük olmalõdõr. 4.2.3.2 Perdahlanmõş üst yüz ile kalõptan çõkan taban arasõndaki, seçilmiş boyut (d) toleransõ, ± %1 den daha düşük olmalõdõr. 4.2.3.3 Daha sonra yapõlacak deneyde yük uygulanacak olan yüzeylerin düzlükten sapma toleransõ, ± 0,006 d sõnõrlarõ içerisinde olmalõdõr. Burada, d, mm olarak kullanõlõr (Ek B). 4.2.3.4 Küp yan yüzlerinin, döküm esnasõndaki tabana göre diklikten sapmasõ, ± 0,5 mm den daha düşük olmalõdõr. 4.3 Silindirler 4.3.1 Anma boyutlarõ d, mm 100 113 a 150 200 250 300 a Bu boyut için yükleme alanõ 10 000 mm 2 dir. Şekil 2- Silindir - Anma boyutlarõ 2
4.3.2 Seçilmiş boyutlar, anma boyutlarõndan en fazla ± % 10 farklõ olabilir. 4.3.3 Toleranslar 4.3.3.1 Seçilmiş çap (d) toleransõ, ± % 0,5 tir. 4.3.3.2 Daha sonra yapõlacak deneyde yük uygulanacak olan yüzeylerin düzlükten sapma toleransõ, ± 0,0006 d dir. Burada, d, mm olarak kullanõlõr (Ek B). 4.3.3.3 Yan yüzün, alt ve üst yüzeylere göre diklikten sapmasõ, ± 0,5 mm dir. 4.3.3.4 Yükseklik toleransõ (2d), ± % 5 tir. 4.3.3.5 Yarmada çekme dayanõmõ tayini için kullanõlacak numunelerde, silindir doğrultman çizgisinin doğrultudan sapma toleransõ, ± 0,2 mm dir. 4.3.4 Toleranslarõn uygulanmasõ 4.3.4.1 Numunelerin kalõptan çõkan veya aşõndõrõlarak düzeltilen alt ve üst yüzeyleri, Madde 4.3.3 e uygun olmalõdõr. 4.3.4.2 Numunelerin, kükürt, yüksek alüminli çimento veya benzeri malzeme ile başlõklanarak düzeltilecek alt ve üst yüzeyleri, başlõklama öncesinde Madde 4.3.31 e ve başlõklanma sonrasõnda Madde 4.3.3.2, Madde 4.3.3.3 ve Madde 4.3.3.4 e uygun olmalõdõr. 4.3.4.3 Numunelerin, kum kutusu (sandbox) veya benzeri metotlar kullanarak düzeltilecek alt ve üst yüzeyleri, başlõklama öncesinde Madde 4.3.3.1 ve Madde 4.3.3.4 e ve kutu(larõn) bağlanmasõndan sonra, Madde 4.3.3.3 e uygun olmalõdõr. 4.4 Prizmalar 4.4.1 Anma boyutlarõ L 3,5 d d, mm 100 150 200 250 300 Şekil 3- Prizmalar - Anma boyutlarõ 3
4.4.2 Seçilmiş boyutlar, anma boyutlarõndan farklõ olmamalõdõr. 4.4.3 Toleranslar 4.4.3.1 Kalõptan çõkan karşõlõklõ yüzeyler arasõndaki, seçilmiş boyut (d) toleransõ, ± % 0,5 tir. 4.4.3.2 Perdahlanmõş üst yüz ile kalõptan çõkan taban arasõndaki, seçilmiş boyut toleransõ, ± % 1,0 den daha düşük olmalõdõr. 4.4.3.3 Prizma yan yüzlerinin, döküm esnasõndaki tabana göre diklikten sapmasõ, ± 0,5 mm den daha düşük olmalõdõr. 4.4.3.4 Eğilme deneyinde yükleme silindirlerinin oturacağõ yüzeyin doğrultudan sapma toleransõ ± 0,2 mm dir. 4.4.3.5 Yarmada çekme dayanõmõ tayini deneyinde kullanõlacak prizma numunelerde, yük uygulanacak yüzeyin doğrultudan sapma toleransõ ± 0,2 mm dir. 4.5 Numunelerin şekil ve boyutlarõnõn ölçülmesi 4.5.1 Numunelerin, kalibre edilmiş kalõp kullanõlarak imal edildiği belgelendirilmişse boyutlarõn ölçülmesine gerek duyulmaz. Bu özelliğe sahip olmayan numunerin Madde 4.2, Madde 4.3 veya Madde 4.4 te verilen özelliklere sahip olduğu, yapõlan ölçme işlemleriyle gösterilmelidir. Not - Boyutlarõn kontrol edilmesinde, sabit veya hareketli parçalõ ölçü cihazlarõ kullanõlabilir. 4.5.2 Numunelerin, kalibre edilmiş kalõp kullanõlarak imal edildiği belgelendirilmişse, küp, silindir veya prizma numunelerin, sõrasõyla, sadece, Madde 4.2.3.1 ve Madde 4.2.3.2 veya Madde 4.3.3.1, Madde 4.3.3.2, veya Madde 4.4.3.1, Madde 4.3.3.2 de verilen özelliklere sahip olduğu yapõlan ölçümlerle gösterilmelidir. Not 1 - Boyutlarõn kontrol edilmesinde, sabit veya hareketli parçalõ ölçü cihazlarõ kullanõlabilir. Not 2 - Yükleme yüzeylerinde düzlükten sapmanõn ölçülmasi ile ilgili kõlavuz bilgi, Ek B de verilmiştir. 5 Numune kalõplarõ 5.1 Genel 5.1.1 Numune kalõplarõ, su sõzdõrmaz ve su emmez özellikte olmalõdõr. Not - Kalõp birleşim yerleri, macun, yağ veya gres yağõ ile su sõzdõrmaz şekilde kapatõlmalõdõr. 5.1.2 Madde 5.2 de tarif edilen kalibre edilmiş kalõplar haricindeki kalõplar, beton numune yapõmõna uygun herhangi bir malzemeden imal edilebilir. 5.2 Kalibre edilmiş kalõplar 5.2.1 Kalibre edilmiş kalõplar, referans malzemeler olarak kabul edilen, çelik veya dökme demirden imal edilmiş olmalõdõr. Bunlarõn haricinde malzeme, bu malzemeden yapõlmõş kalõbõn, kullanõmdaki uzun süreli performansõnõn, çelik veya dökme demirden yapõlma kalibre edilmiş kalõplarla eş değer olduğunu gösteren deney verilerinin mevcut olmasõ şartõyla, kalibre edilmiş kalõp yapõmõnda kullanõlabilir. 5.2.2 Kalibre edilmiş kalõbõn bütün parçalarõ, kalõbõn monte edilmiş halde şekil değiştirmesini önlemek için yeterli derecede sert olmalõdõr. 5.2.3 Kalõbõn bütün parçalarõnda tanõtõm işareti bulunmalõdõr. Ancak taban plâkasõna, bazõ şartlarda işaret konulmayabilir. 4
5.2.4 Kalibre edilmiş küp numune kalõplarõ 5.2.4.1 Kalõplar, Madde 4.2.1 ve madde 4.2.2 de verilen özelliklere sahip numune yapõmõna uygun olmalõdõr. 5.2.4.2 Monte edilmiş kalõbõn seçilmiş boyut (d) toleransõ, ± % 0,25 tir. 5.2.4.3 Kalõbõn, dört yan yüzünün düzlükten sapma toleransõ, yeni kalõplarda ± 0,0003 d, kullanõlmõş kalõplarda ise ± 0,0005 d olmalõdõr. 5.2.4.4 Kalõbõn, taban plâkasõ üst yüzünün düzlükten sapma toleransõ, yeni kalõplarda ± 0,0006 d, kullanõlmõş kalõplarda ise ± 0,001 d olmalõdõr. 5.2.4.5 Kalõp yan yüzlerinin, bitişik yan yüzler ve taban plâkasõna göre diklikten sapma toleransõ, ± 0,5 mm dir. Not - Gerekliyse, kalõp parçalarõnda düzlükten sapma toleransõnõn sağlanõp sağlanmadõğõ, kalõp monte edilmeden de ölçülebilir (Ek B) 5.2.5 Kalibre edilmiş silindir numune kalõplarõ 5.2.5.1 Kalõplar, Madde 4.3.1 ve madde 4.3.2 de verilen özelliklere sahip numune yapõmõna uygun olmalõdõr. 5.2.5.2 Seçilmiş çap (d) ve seçilmiş yükseklik (2d) toleransõ, ± % 0,25 tir. 5.2.5.3 Kalõp taban plâkasõnõn düzlükten sapma toleransõ, yeni kalõplarda ± 0,0003 d, kullanõlmõş kalõplarda ise ± 0,0005 d olmalõdõr. 5.2.5.4 Kalõp yan yüzünün tabana göre diklikten sapma toleransõ, ± 0,5 mm dir. Not - Gerekliyse, kalõp parçalarõnda düzlükten sapma toleransõnõn sağlanõp sağlanmadõğõ, kalõp monte edilmeden de ölçülebilir (Ek B). 5.2.6 Kalibre edilmiş prizma numune kalõplarõ 5.2.6.1 Kalõplar, Madde 4.4.1 ve Madde 4.4.2 de verilen özelliklere sahip olacak numune yapõmõna uygun olmalõdõr. 5.2.6.2 Monte edilmiş kalõbõn, seçilmiş genişlik ve derinlik (d) toleransõ, ± % 0,25 tir. 5.2.6.3 Kalõbõn, iç yan yüzeylerinin düzlükten sapma toleransõ, yeni kalõplarda ± 0,001 d, kullanõlmõş kalõplarda ise ± 0,002 d olmalõdõr. 5.2.6.4 Kalõbõn, taban plâkasõ üst yüzünün düzlükten sapma toleransõ, yeni kalõplarda ± 0,002 d, kullanõlmõş kalõplarda ise ± 0,004 d olmalõdõr. 5.2.6.5 Boyutlarõ 150 mm den daha fazla olan kalõp yüzeylerinde, Madde 5.2.6.3 ve Madde 5.2.6.4 te verilen düzlükten sapma toleranslarõ, 150 mm uzunluk için uygulanmalõdõr. 5.2.6.6 Kalõp yan yüzlerinin, bitişik yan yüzlerine ve taban plâkasõna göre diklikten sapma toleransõ, ± 0,5 mm dir. Not - Gerekliyse, kalõp parçalarõnda düzlükten sapma toleransõnõn sağlanõp sağlanmadõğõ, kalõp monte edilmeden de ölçülebilir (Ek B). 5
Ek A (Bilgi için) ISO 1101 in beton deney numunelerine ve kalõplara uygulanmasõ Çizimlerde kullanõlacak geometrik toleranslar ISO 1101 de tarif edilmiştir. Bu standardõn, beton deney numuneleri ve kalõplarõn ölçümünde özel uygulanmasõ Şekil A.1, Şekil A.2, Şekil A.3 te gösterilmiştir. A.1 Düzlükten sapma Açõklama : 1 Düzlükten sapma tolerans aralõğõ 2 Düzlükten sapma toleransõnõn uygulandõğõ yüzey A.2 Diklikten sapma Şekil A 1 - Düzlükten sapmanõn ölçülmesi Açõklama : 1 Diklikten sapma tolerans aralõğõ 2 Diklikten sapma toleransõnõn uygulandõğõ yüzey 3 Referans yüzey olarak bitişik yüzey A.3 Doğrultudan sapma Şekil A 2 - Diklikten sapmanõn ölçülmesi Açõklama : 1 Yükleme yüzeyinde doğrultudan sapma tolerans aralõğõ 2 Doğrultudan sapma toleransõnõn uygulandõğõ yüzey Şekil A 3 - Doğrultudan sapmanõn ölçülmesi 6
Numune ve kalõplarda düzlükten sapmanõn tayini Ek B (Bilgi için) Bu standardda verilen kontrollerin yapõlabilmesi için düzlükten sapma, Şekil B.1 de daire ve dörtgen şekilli yüzeylerde gösterildiği gibi dört farklõ yerde, doğrultudan sapmanõn ölçülmesi yoluyla belirlenir. Şekil B 1 - Daire ve dörtgen şekilli yüzeylerde düzlükten sapma ölçüm yerlerinin gösterimi Doğrultudan sapma toleransõ, numuneler için, Madde 4.2, Madde 4.3 veya Madde 4.4 te ve kalõplar için, Madde 5.2.4, Madde 5.2.5 ve Madde 5.2.6 da tarif edilen düzlükten sapma toleranslarõndan uygun olanõna eşit olmalõdõr. Not - Bu ölçümler için, dikdörtgen kesitli çelik mastar ve uç kalõnlõklarõ 0,03 mm den 1,00 mm ye kadar olan kalõnlõk ölçer (sentil) kullanõlmasõ uygundur. 7