4.ÜNİTE- ÇAĞDAŞ TÜRKİYE YOLUNDA #isakozan SALTANATIN KALDIRILMASININ NEDENLERİ (1922) Osmanlı Devleti nin Mondros ile fiilen sona ermesi. TBMM nin açılmasıyla ulusal egemenlik ilkesinin yerleşmeye başlaması. TBMM nin 1921 Anayasası nı kabul ederek Osmanlı nın egemenlik haklarını ve yetkilerini elinden alması. Osmanlı Devleti nin Mudanya Ateşkes Antlaşmasıyla İtilaf Devletleri tarafından hukuken yok sayılması. Saltanatın ulusal egemenliğe ters düşmesi. Lozan Barış Görüşmelerine Osmanlı Hükümeti nin de çağrılmış olması. İstanbul Hükümeti nin, Ankara ya Lozan a birlikte katılma çağrısı yapması üzerine, TBMM bu durumu ortadan kaldırmak ve İtilafların planlarını bozmak için saltanatı kaldırmıştır. Sadece Halifelik yetkileri kalan son Osmanlı Padişahı Vahdettin, bir İngiliz zırhlısıyla yurdu terk etmiştir. TBMM, İngiltere nin Vahdettin aracılığı ile Müslüman Anadolu halkını kışkırtmasını önlemek amacıyla Osmanlı hanedanından Abdülmecit Efendi yi Halife ilan etti. ÖNEMLİ!!! Halifelik makamının saltanatla birlikte kaldırılmamasının nedeni, kamuoyu ve şartların hazır olmamasıdır. ÖNEMLİ!!! İtilaf Devletleri nin Lozan Görüşmelerine TBMM ve İstanbul Hükümetini birlikte çağırmalarının amacı; Türk tarafını bölerek, iki hükümet arasındaki ikilikten yararlanmak istemeleridir. SALTANATIN KALDIRILMASININ SONUÇLARI 623 yıllık Osmanlı Devleti kesin olarak sona erdi. İtilaf Devletleri nin Lozan da ikilik çıkarma planları bozulmuştur. Laikliğe geçişte ilk adım atılmış oldu. TBMM nin siyasi alanda gerçekleştirdiği ilk büyük inkılaptır. Cumhuriyete geçiş sürecini hızlandırmıştır. Saltanatın kaldırılması, Atatürk ün ulusal egemenlik ve Cumhuriyetçilik ilkeleriyle ilgilidir. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI (1923) İtilaf Devletleri konferans için Lozan ı (İsviçre) önerince, TBMM, haberleşmenin zor olacağını söyleyerek İzmir i önermiş, ancak devletlerarası geleneklere göre görüşmelerin tarafsız bir yerde yapılması gerektiğinden Lozan kabul edilmiştir. Konferansa Türkiye yi İsmet Paşa temsil etmiştir. TBMM, Lozan a gidecek heyetten, Kapitülasyonlar ve Ermeni Yurdu konularında kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir. Azınlıklar ve kapitülasyonlar konusunda Türk tarafının kesin tavır koyması, tam bağımsızlıktan ödün verilmeyeceğini gösterir. Lozan da Türk heyetinin en çok üzerinde durduğu ilkeler devletlerin eşitliği ve tam bağımsızlıktır. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASININ MADDELERİ Suriye Sınırı: Fransa ile imzalanan Ankara Antlaşması ile çizilen sınır, Irak Sınırı: Musul Sorunu yüzünden çözümlenememiş, Türkiye ile İngiltere arasında çözümlenmek üzere ileri bir tarihe ertelenmiştir. Adalar: Bozcaada, Gökçeada Türkiye ye, diğer bütün adalar Yunanistan a bırakıldı. Kapitülasyonlar: Tam bağımsızlığımızı engelleyen kapitülasyonlar kaldırıldı. Boğazlar: Yönetimi, Milletler Cemiyeti nin garantisinde, Türkiye nin başkanlığındaki uluslararası bir komisyona bırakıldı. Boğazların yönetiminin uluslararası bir komisyona bırakılması Türkiye nin egemenlik haklarını zedeleyici niteliktedir. Azınlıklar: Türkiye deki tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edilmiştir. Böylece Avrupalıların içişlerimize karışma problemi ortadan kalktı ve tam bağımsızlığımız sağlanmış oldu. Nüfus Mübadelesi: Türkiye deki Rumlar ile Yunanistan daki Türklerin karşılıklı olarak değiş tokuş edilmesi kararı alındı. Savaş Tazminatı: Yunanistan, Edirne nin Karaağaç bölgesini savaş tazminatı olarak Türkiye ye vermiştir. Dış Borçlar: Osmanlı Devletinden ayrılan devletlere paylaştırılmıştır. Borçlar konusunda Türkiye ye en fazla direnen devlet Fransa olmuştur. Yabancı Okullar: Türkiye deki bütün yabancı okulların Türk devletinin düzenleyeceği esaslara göre eğitim yapmaları kararlaştırıldı. Fener Rum Patrikhanesi:Türkiye aleyhinde siyasi faaliyetlerde bulunmamak şartıyla açık kalacaktı. LOZAN ANTLAŞMASININ ÖNEMİ Yeni Türk Devleti nin bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü tüm dünya devletleri tarafından tanındı. Misakı Milli sınırları büyük ölçüde gerçekleştirildi. Devletlerarası eşitlik ilkesine göre hazırlanması ve emperyalizme karşı başarılı olması yönüyle sömürge halindeki uluslara örnek olmuştur. Geçerliliğini günümüze kadar koruyan uluslararası bir antlaşmadır. TÜRKİYE (İZMİR) İKTİSAT KONGRESİ 1
ÖNEMLİ!!! Lozan Barış Antlaşmasında kapitülasyonların kaldırılmasıyla, bağımsız ve milli bir ekonominin kurulması için gerekli olan ortamı hazırlamış oldu. Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun,ekonomik zaferler ile taçlandırılmazlarsa kazanılan zaferler yaşayamaz, az zamanda söner. M. Kemal İzmir İktisat Kongresi; çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi temsilcilerinin katılımı ile toplandı. Amacı, Türk devletinin ekonomi politikasını belirlemek ve ekonomik bağımsızlık konusundaki kararlılığını göstermekti. Türkiye İktisat Kongrede alınan kararlar: Küçük işletmelerden fabrikalara geçilmelidir. Demiryolu ulaşımına öncelik verilmelidir. Milli bankalar kurulmalıdır. Hammaddesi yurt içinde olan ürünlerle ilgili sanayi dalları kurulmalıdır. Yabancıların elinde bulunan işletmeler satın alınarak millileştirilmelidir. Kapitülasyonlar kaldırılmalıdır. En önemli karar, ekonomik bağımsızlığı amaçlayan olan Misakı İktisadi (Ekonomi Andı) dir. Ekonomik bağımsızlık için izlenecek yol; yabancılara bağımlı kalmadan, ulusal kaynaklarımızı,ulusal güçlerimizle yine ulus için değerlendirmektir. ÖNEMLİ!!! İzmir İktisat Kongresine her kesimden insanın katılması Halkçılık ilkesi ile, milli bir ekonomi amaçlanması milliyetçilik ilkesi ile, kalkınmanın devlet eliyle yapılması devletçilik ilkesi ile ilgilidir. ÖNEMLİ!!! Özel girişimcileri özendirmek amacıyla Teşviki Sanayi Kanunu çıkarıldı. Ancak özel sermaye yetersizliği ve 1929 Dünya ekonomik bunalımının etkisiyle istenilen sonuç elde edilemeyince, I.Beş Yıllık Kalkınma Planı uygulanmaya konularak, devlet eliyle önemli tesisler açılmıştır. Sümerbank, merinos, cam, kâğıt, deri, şeker ve demir-çelik fabrikaları kuruldu. CUMHURİYETİN İLANI (29EKİM1923) Cumhuriyet in ilanını hazırlayan gelişmeler şunlardır: 1. Saltanatın kaldırılması 2. Lozan Barış Antlaşması nın II.TBMM de onaylanması 3. Yeni Türk Devleti nin ilk siyasi partisi olan Halk Fırkası nın kurulması 4. İstanbul un İtilaf Devletleri tarafından boşaltılması 5. Ankara nın başkent olması 6. Mecliste meydana gelen hükümet bunalımı Meclis Hükümeti Sisteminde bakanlar tek tek meclis içerisinden seçiliyordu. Bu sistem hükümeti kurmayı ve sürdürmeyi zorlaştırmaktaydı. Bu yüzden bir an önce Cumhuriyeti ilan edip Kabine Sistemi ne geçmek gerekmekteydi. CUMHURİYET İN İLANINI GEREKTİREN NEDENLER: *Devletin rejiminin ne olacağı konusundaki tartışmalar. *Saltanatın kaldırılmasından sonra oluşan devlet başkanlığı sorunu *İnkılâplara en uygun rejimin Cumhuriyet olması 2 *Meclis Hükümeti Sistemi nin zamanla işleyemez hale gelmesi ve yaşanan hükümet bunalımları CUMHURİYET İN İLANI İLE ÇÖZÜLEN SORUNLAR *Yeni Türk Devleti nin adı konuldu. *Yönetim şekli (rejimi) belirlendi. Böylece rejim konusundaki tartışmalar sona erdi. *Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı seçilerek Devlet Başkanlığı sorunu da kesin olarak çözüme kavuştu. *Meclis Hükümeti Sistemi nden Kabine Sistemi ne geçildi. Böylece Meclis te yaşanan hükümet bunalımları da sona erdi. Ayrıca devlet işleri hız kazandı ve yapılacak inkılâplara uygun ortam hazırlandı. *Demokratikleşme yolunda önemli bir adım atıldı. *İlk Başbakanlık görevi İsmet (İnönü) Paşa ya verildi. *Fethi (Okyar) Bey de TBMM Başkanlığı na seçildi. HALİFELİĞİN KALDIRILMA NEDENLERİ (1924 ) Halifeliğin ulusal egemenlikle (Cumhuriyetle) bağdaşmaması Halifeliğin laik düzene geçişte en önemli engel olması Halifenin devlet işlerine karışması ve padişah gibi davranması. Bazı çevrelerin halifeye yeniden siyasi haklar sağlamaya çalışmaları. Dış güçlerin kendi çıkarları doğrultusunda halifelik kurumunu savunmaları ve desteklemeleri. HALİFELİĞİN KALDIRILMASININ SONUÇLARI Laik düzene geçişte önemli bir adım atılmış oldu. Ulusal egemenlik ilkesi pekiştirildi. Türkiye Cumhuriyeti nin karakteri tam olarak ortaya çıktı. Eski rejim yanlılarının dayanak noktası yok edilerek saltanata dönüş yolları kapatıldı. Yapılacak inkılâplara zemin hazırlandı. Devlet yönetimindeki ikili yapı ortadan kalktı. Türkiye deki ümmetçilik arayışları sona erdi ve milliyetçiliğin temelleri güçlendirildi. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU: Eğitim ve öğretim birleştirilerek devlet denetimine alınmıştır. Tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığı na bağlanmıştır. Medreseler kapatılmış,modern okullar açılmıştır. Karma ve laik eğitime geçilmiştir. ŞERİYYE ve EVKAF VEKALETİ kaldırılarak yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Böylece laik devlet olma yönünde önemli bir adım atılmıştır. Ayrıca yönetimdeki iki başlılık da sona ermiştir. ERKANI HARBİYE VEKALETİ kaldırılarak yerine Genel Kurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı kurulmuştur. Böylece ordunun siyasetten ayrılması yönünde ilk adım atılmıştır. ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ I. TBMM de partiler yoktu. Meclis içerisinde siyasi görüş ayrılıklarından dolayı çeşitli gruplar vardı. İlk mecliste bütün milletvekillerinin tek amacı yurdu düşmandan kurtarmak ve Misakı Milli yi gerçekleştirmekti. Ancak daha sonra gruplar oluşmaya başladı.
Bu grupların içinde en etkili olanı Mustafa Kemal in kurduğu Müdafaa Hukuk Grubu idi. CUMHURİYET HALK FIRKASI (1923) CHP nin kurulma nedenleri: İnkılâpların yapılması için bir siyasi oluşuma gerek duyulması. Yenilikleri, halkın katılacağı bir parti aracılığıyla halka benimsetme düşüncesi. Halkın istek ve görüşlerinin Meclise daha kolay yansımasını sağlamak ve demokrasiyi kurum ve kurallarıyla işletme düşüncesi. TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI(1924) Partinin kurucuları aynı zamanda ordu mensubu subaylardı. Bu nedenle bir yasa çıkartıldı. Bu yasaya göre ordu mensubu olanlar siyasi partilere üye olamayacaklardı. Bu yasanın çıkarılmasındaki amaç; ordunun siyasete karıştırılmamasıdır. Ayrıca bu uygulamayla ulus egemenliği ilkesi pekiştirilmiş oldu. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası parti programında; Dini düşünce ve inançlara saygılı olunacağını, Serbest ekonomi politikası (liberalizm) uygulanacağını ifade etmiştir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası rejim ve laiklik karşıtı olanların sığınağı haline geldiği ve Şeyh Sait İsyanıyla ilgisi olduğu gerekçesiyle 5 Haziran 1925'te kapatılmıştır. Böylece çok partili hayata geçişin ilk denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, kurulan ikinci siyasi parti ve ilk muhalefet partisidir. SERBEST CUMHURİYET FIRKASI(1930) Mustafa Kemal in isteğiyle Fethi Okyar tarafından kurulmuştur. Amaç; 1929 da dünya ekonomik bunalımının etkilerini azaltmak, ekonomik alanda yeni politikalar üretmek, demokrasiyi tüm kurum ve kurallarıyla işletmek, hükümetin uygulamalarının daha iyi denetlenmesini sağlamak, halkın istek ve görüşlerinin meclise tam olarak yansımasını sağlama düşüncesidir. Serbest Cumhuriyet Partisi; Ekonomide liberalizmi (serbest piyasa ekonomisi) savunmuş, Cumhuriyet e bağlı ve laiklikten yana olacağını belirtmiştir. Serbest Cumhuriyet Partisine de rejim karşıtı olanlar girmeye başlamış, Fethi Okyar bu gelişme üzerine o dönemde yapılan yerel seçimlerde büyük başarı kazanmasına rağmen partisini feshetmek zorunda kalmıştır. Serbest Cumhuriyet Fırkasının kapatılması ile ikinci çok partili hayata geçiş denemesi de başarılı olamamıştır. Serbest Cumhuriyet Fırkası, kurulan üçüncü siyasi parti ve ikinci muhalefet partisidir. Serbest Cumhuriyet Fırkasının feshedilmesinden sonra çıkan Menemen Olayı, partinin kendini feshetmesindeki haklılığı ortaya çıkarmıştır. SOSYAL VE TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN inkilaplar 3 KILIK KIYAFET ALANINDA inkilaplar Osmanlı Devleti zamanında kılık kıyafet konusunda birlik yoktu. Bu durum toplumda hoş bir görünüm oluşturmuyordu. Türk toplumunu görünüş itibariyle de çağdaş bir görünüme kavuşturmak için Şapka Kanunu çıkarıldı ve kılık kıyafet konusunda inkılap yapıldı. Atatürk ilk kez Kastamonu da şapka giymiştir. Kılık kıyafet inkılabı ile; Giyim-kuşamda çağdaşlaşma sağlandı. Kıyafet karmaşasına son verilerek birlik beraberlik sağlandı. Çağdaşlaşmayı amaçladığı için inkılapçılık ilkesi ile, görünüm olarak da eşitliği amaçladığı için Halkçılık ilkesi ile ilgilidir. TEKKE, ZAVİYE VE TÜRBELERİN KAPATILMASI Osmanlı devletinin son zamanlarında tekke ve zaviyeler esas görevlerinden uzaklaşmışlar ve halkın din duygularının istismar edildiği yerler haline gelmişlerdi. İnsanların dini duygularını sömüren ve gerçek amacından uzaklaşmış bu kurumlar kapatılmıştır. Ayrıca şeyhlik, dervişlik, dedelik gibi unvanlar da kaldırılmıştır. Böylece; Türk halkının bilime, akılcılığa ve laik düşünceye yönelmesi, birlik beraberliğin sağlanması yönünde önemli bir adım atıldı. Şeyh, derviş, mürit gibi unvanların kullanılması ve bunlarla ilgili elbiselerin giyilmesi ve muskacılık yasaklandı. Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve mensuplar memleketi olamaz. M. Kemal Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması, Laiklik ve Halkçılık ilkesi ile ilgilidir. TAKVİM, SAAT VE ÖLÇÜLERDE DEĞİŞİKLİK Osmanlı Devletinde kullanılan Hicri ve Rumi takvim kaldırılarak yerine Miladi Takvim ve uluslararası saat sistemi kabul edildi. 1928 de Arap rakamları yerine uluslararası rakamlar kabul edildi. 1931 de eski ölçü birimleri (okka, endaze, arşın) yerine kilogram, metre ve litre kabul edildi. Hafta tatili Cuma gününden Pazar gününe alındı. ÖNEMLİİ!!! Takvim, Saat ve Ölçülerde değişikliğin amacı, Batılı- Avrupalı devletlerle olan ekonomik ilişkilerde kolaylık ve birlik sağlanmasıdır. Takvim, saat ve ölçülerde yapılan inkılaplar, inkılapçılık ilkesi ve Çağdaşlaşma hedefi ile ilgilidir. KADINLARA SİYASİ HAKLARIN VERİLMESİ Belediye seçimlerine katılma hakkı verilmesi ilk siyasi haktır.(1930) Muhtar olma hakkının verilmesi (1933) Milletvekili seçme- seçilme hakkının verilmesi(1934) Seçme ve seçilme hakkı olduğu için Cumhuriyetçilik ilkesi ile, bu hak kadınlara da verildiği için Halkçılık ilkesi ile ilgilidir. KODLAMA: Belediyenin Muhtarı Vekil oldu. SOYADI KANUNU
Osmanlı Devletinde kişiler yer, ana baba adları ya da lakapları ile tanınıyorlardı. Bu durum devletle olan resmi ilişkilerde (okul-vergi-askerlik-tapu) karışıklığa neden oluyordu. Bu karışıklığa son vermek için Soyadı Kanunu çıkarıldı. Böylece; Kişilerin toplum hayatında kolayca tanınmaları sağlandı. Ağa, paşa, bey, hacı, hoca gibi ayrıcalık belirten lakap ve ünvanlar ile Osmanlı Devletinden kalan nişan ve rütbelerin kullanılması yasaklandı. Uluslararası ilişkilerde düzen sağlandı. Soyadı Kanunu, ayrıcalıkları kaldırdığı ve eşitliği sağladığı için Halkçılık ilkesi ile ilgilidir. HUKUK ALANINDA İNKILAPLAR TEŞKİLATI ESASİYE KANUNU (1921) İnönü Zaferi nden sonra hazırlanarak yürürlüğe konmuştur. Savaşın zor şartları altında hazırlanmış olmasından dolayı olağanüstü özellikler taşıyan bir anayasadır. Başlıca maddeleri şu şekilde sıralanabilir; Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir. Yani bütün güçlerin kaynağı millettir (TBMM dir) Yasama, yürütme, yargı yetkileri TBMM'ye aittir. Güçler birliği ilkesi esas alınmıştır. Meclis başkanı aynı zamanda hükümetin de Başkanıdır. (Meclis Hükümeti Sistemi) Tek meclis ve meclisin üstünlüğü ilkeleri kabul edilmiştir. Laik bir anayasa özelliği taşımaz. Cumhuriyetin ilanından sonra 1921 Anayasası yetersiz kalmış, bu nedenle 1924 Anayasası nın hazırlanması zorunlu hale gelmiştir. 1924 ANAYASASI (1924) Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir (ilk kez) Devletin dini İslam, dili Türkçe, başkenti Ankara dır. Bütün güçlerin kaynağı millettir, egemenlik hakkı millete aittir. 1928 de Anayasa dan Devletin dini İslam dır ibaresi çıkarılmıştır. Böylece laiklik ilkesi benimsenmiştir 1924 Anayasası en uzun süre yürürlükte kalan anayasadır. 1924 Anayasası, en fazla değişikliğe uğrayan anayasadır. Bütün anayasalarımızın ortak özellikleri o Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. o Bütün güçlerin kaynağı millettir. o Cumhuriyet rejiminin ve temel niteliklerinin değiştirilemez olmasıdır. MEDENİ KANUNUN KABULÜ (1926) Hukuk İnkılabı Yapılmasının Nedenleri *Osmanlı Devleti nde hukuk birliğinin olmaması. *Osmanlı hukuk sisteminin din esaslarına göre düzenlenmiş olması ve laik yönetim anlayışıyla bağdaşmaması. *Kadın erkek eşitliğinin tam olarak sağlanmak istenmesi *Milli birlik ve bütünleşmeyi hızlandırma düşüncesi. nedenleri; savaştan yeni çıkmış toplumda bu kanunları hazırlayabilecek yeterli kadronun olmayışı ve hukuk kurallarının hazırlanmasının uzun zaman almasıdır. İsviçre Medeni Kanunu nun örnek alınmasının nedenleri; Bu alandaki en son kanun olması, sade olması, sorunlara pratik yollardan çözüm getirmesi, kadın ve erkek eşitliğine önem vermesi, laik ve demokratik olmasıdır. Osmanlı Devleti nde bu alanda hazırlanan Mecelle dini kurallara göre hazırlanmıştı. Çağın koşullarına ve toplumun ihtiyaçlarına cevap vermekten uzaktı. Medeni Kanun ile; Tek eşli evlilik ve resmi nikâh zorunluluğu getirildi. Kadına da boşanma hakkı tanındı. Kadınlara mirasta eşitlik ve mahkemede şahitlik hakları tanındı. Kadınlara istediği mesleği seçme ve çalışma hakları sağlandı. Ayrıca hukuk birliği sağlanmıştır. Bu haklarla Türk kadını ekonomik ve sosyal haklar yönünden toplum içerisinde layık olduğu yeri almıştır. Medeni Kanun un kabulü ile ümmet toplumu anlayışından ulus toplumu anlayışına geçilmiştir. ÖNEMLİ!!! Türk Medeni Kanunu, akla dayanan hukuk kurallarını getirmekle laiklik; kadınları erkeklerle eşit duruma getirmesi yönüyle halkçılık; eski kurumları yıkması yönüyle de inkılâpçılık ilkesiyle yakından ilgilidir. ÖNEMLİ!!! Medeni Kanun kapsamında Seçme ve Seçilme hakkı yoktur. Çünkü seçme ve seçilme hakkı siyasi bir haktır. REJİM KARŞITI İSYAN VE OLAYLAR ŞEYH SAİT AYAKLANMASI (1925) Halifeliğin kaldırılmasından sonra, laikliğe ve Cumhuriyet yönetimine karşı olanlar tarafından çıkarılmıştır. Ayaklanmanın çıkmasında, Musul konusunda Türkiye'yi zayıf duruma düşürmek isteyen İngiltere nin Doğu Anadolu da yaptığı çalışmalar da etkili olmuştur. Şeyh Sait Ayaklanması, Doğu ve Güneydoğu Anadolu da birçok ili içerisine alacak şekilde genişlemiştir. Ayaklanmanın bastırılması için alınan önlemler: Fethi Okyar Hükümeti istifa etti. İsmet İnönü yeni hükümeti kurdu. Takrir-i Sükûn (Huzuru Sağlama) Kanunu çıkarıldı. İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Bölgede kısmi seferberlik ilan edildi. Basına sansür uygulanmıştır. Bu önlemlerin alınması ve uygulanması sonucu ayaklanma 3 Haziran 1925'te bastırıldı. ŞEYH SAİT İSYANININ SONUÇLARI Yenilikler yapılırken kanunların Batı dan alınmasının 4
o Türkiye nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası isyanda rolü olduğu gerekçesiyle kapatılmıştır. o Şeyh Sait isyanı, Türkiye de çok partili hayata geçiş için ortamın uygun olmadığını ve henüz demokrasinin tam anlamıyla uygulanamayacağını göstermiştir. o İngiltere bu isyanı kullanarak Musul sorununun Türkiye aleyhine çözümlenmesini sağlamıştır. o 1926 Ankara Antlaşması yla Musul, İngiltere nin mandası altındaki Irak Hükümeti ne bırakılmıştır. Bu durum Misak-ı Milli ye aykırıdır. o Bu olay iç politikada yaşanan sorunların dış politikayı olumsuz etkilediğini göstermiştir. o Laik Cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik ilk isyandır. MUSTAFA KEMAL E SUİKAST GİRİŞİMİ (1926) Cumhuriyet ve laiklik karşıtları, eski İttihatçılar ve yeni rejime karşı olanlar tarafından planlanan bu suikast Mustafa Kemal in İzmir gezisi sırasında yapılacaktı. Ancak, olay daha önceden haber alınınca gerçekleştirilememiş ve suikastı planlayan 13 kişi yakalanarak İstiklal Mahkemesinde yargılanmıştır. İzmir suikastı millet egemenliğine dayalı rejime karşı bir girişimdir. Mustafa Kemal in bu olaydan sonra söylediği şu sözler, onun Türkiye Cumhuriyeti ne verdiği önemi bir kez daha ortaya koymuştur: Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır. Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. Bu durum ekonomik bağımsızlığımıza ve egemenlik haklarımıza aykırı bir durumdu. Kabotaj Kanununun kabul edilmesi ile limanlarımız arasındaki yük ve yolcu taşıma hakkı Türklere verildi. Türk karasularında yük ve yolcu taşıma haklarının Türklere ait olduğu kabul edildi. ÖNEMLİ!!! Kabotaj Kanunu ile denizyolları millileştirildiği için Milliyetçilik ilkesi ile, ekonomi ile ilgili olduğu için de Devletçilik ilkesi ile ilgilidir. BİR DEVRİN ANALİZİ: NUTUK Nutuk, yeni Türk devletinin yazılan ilk tarihidir. Yazarı Mustafa Kemal Atatürk tür. Atatürk yaptığı çalışmaları Türk insanına tanıtabilmek amacıyla bu kitabı kaleme almıştır. Nutuk, 1919 dan başlayarak 1927 ye kadar olan tarih dilimini incelemektedir. Atatürk bu eserinde, ulusal varlığı sona ermiş sayılan büyük bir ulusun, bağımsızlığını nasıl kazandığını, bilim ve tekniğin en son ilkelerine dayanan ulusal ve çağdaş bir devleti nasıl kurduğunu anlatmaya çalışmıştır. MENEMEN (KUBİLAY) OLAYI (1930) Serbest Cumhuriyet Fırkası nın kapatılmasından sonra, İzmir in Menemen ilçesinde rejim karşıtlarının çıkarmış olduğu olaydır. Derviş Mehmet ve yandaşları tarafından Menemen de askerlik yapan öğretmen Asteğmen Kubilay şehit edilmiştir. Olay kısa sürede bastırılmış, Derviş Mehmet ve yandaşları yakalanarak Askeri Mahkeme de yargılanarak cezalandırılmışlardır. ÖNEMLİ!!! Menemen Olayı, Şeyh Sait İsyanı ndan sonra laik Cumhuriyete karşı çıkan ikinci isyandır. Hem Şeyh Sait İsyanı, hem de Menemen Olayı, Türkiye de henüz demokrasi ortamının oluşmadığını göstermiştir. Cumhuriyet in ilanından sonra bir süre daha tek partili yönetimin sürdürülmesinin en önemli nedenleri; yapılacak olan inkılâpların ülkeye yerleşmesini sağlama ve halkın gerekli olan siyasal olgunluğa erişmesini beklemektir. KABOTAJ KANUNU Kabotaj; bir ülkenin kendi karasularında (deniz ve limanları arasında) yük ve yolcu taşıma hakkıdır. Bu hak Osmanlı Devletinde yabancı şirketlere verilmişti. SAĞLIK ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR DEVLET TOPLUM ELELE Milletin sağlığını korumak ve güçlendirmek, bulaşıcı ve salgın hastalıkları önlemek ve sağlıklı nesiller yetişmesini sağlamak politikası esas alındı. Bunun için de; Koruyucu hekimliğe önem verilerek Hıfzısıhha Enstitüsü kuruldu. İlk Hıfzısıhha Enstitüsüne Sağlık Bakanı Refik Saydam ın adı verildi. Verem o önemde yaygın bir hastalıktı. Bu amaçla; Behçet Uz un girişimiyle 1923 te İzmir Veremle Mücadele Cemiyeti; 15 Ağustos 1924 te İstanbul da Sanatoryum; 1925 te Veremle mücadele için ilk Dispanser; 1927 de İstanbul Veremle Mücadele Cemiyeti kuruldu. Sanatoryum: Uzun dönemli tedavi gerektiren hastalıklara sahip (verem) hastaların iyileştirilmesi için kurulmuş sağlık kuruluşu. Dispanser: Ayakta tedavisi yapılabilecek durumdaki hastaların, hafif tedavi edilerek, karşılığında ücret talep edilmeyen bakım evi. 1930 da Umumi Hıfzısıhha Kanunu çıkarıldı. Umumi Hıfzısıhha Kanunu ile veremlilerin ihbar edilmesi ve önlem alınması ile ilgili kanundur. 5
Behçet hastalığını ilk kez 1937 yılında Hulusi Behçet tanımladığı için bu hastalık onun adıyla anılır. Kurulan diğer kurumlar: Kızılay, Yeşilay, Verem Savaş Dernekleri, Çocuk Esirgeme Kurumu gibi sosyal kuruluşlardır. Okur-yazar olmayan yetişkinlere okuma yazma öğretmek ve yeni Türk harflerinin tanıtılmasını sağlamak için; Millet Mektepleri açılmış ve ülke genelinde okuma - yazma seferberliği başlatılmıştır. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR Eğitimde yenilik yapılmasını gerektiren sebepler: Eğitim ve öğretimi çağdaş esaslara göre düzenlemek Eğitim ve öğretim kurumlarında laikleşmeyi sağlamak Eğitim kurumlarında eğitim-öğretim birliğini sağlamak Kültür çatışmalarını ortadan kaldırmak Milli, bilimsel ve çağdaş değerlerle donanmış bir nesil yetiştirmek TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU Eğitim ve öğretim birleştirilmiş, Medreseler kapatılmış; yabancı okullar Milli Eğitim Bakanlığı na bağlanmıştır. Böylece eğitim ve öğretim faaliyetlerinden kaynaklanan kültür çatışmaları önlenmeye çalışılmıştır. Yabancı okullara Türkçe, Tarih ve Coğrafya dersleri konulmuş ve bu derslerin Türk öğretmenler tarafından okutulması sağlanmıştır. Karma ve laik eğitime geçilmiş, eğitimin çağdaşlaşması ve laikleşmesi sağlanmıştır. MAARİF TEŞKİLATI HAKKINDA KANUN (Milli Eğitim Temel Kanunu) o İlk ve orta öğretimin esasları tespit edilmiş, o Bütün okul açma faaliyetleri devletin tasarrufuna alınmış, o İlköğretim parasız ve zorunlu hale getirilmiş, o Eğitimin millileştirilmesi ve çağdaşlaştırılması amaçlanmıştır. HARF İNKILABI Okuma yazmayı kolaylaştırmak, okur yazar oranını arttırmak ve konuşma dili ile yazı dili arasındaki farkı ortadan kaldırmak amacıyla Arap alfabesi kaldırılarak Latin alfabesi kabul edilmiştir. Böylece; Okuma yazma bilenlerin sayısında artış olmuş ve bilimsel çalışmalar hızlanmıştır. Basılan kitap sayısı artmış, batılılaşma ve çağdaşlaşma yolunda önemli bir adım atılmıştır. Milli kültürümüz daha da gelişmeye başlamıştır. TÜRK TARİH KURUMU NUN AÇILMASI Türk tarihinin sadece Osmanlı ve İslam tarihiyle sınırlı olmadığını göstermek Türk milletinin geçmişini araştırıp eski Türk tarihini de aydınlatmak Türklerin dünya uygarlığına yaptıkları hizmetleri ve katkıları ortaya koymak Ümmetçi tarih anlayışı yerine milli tarih anlayışını oluşturmak, Türkler hakkındaki olumsuz propagandaları çürütmek için kurulmuştur. Türk Tarih Kurumu nun açılmasıyla Türk tarihi ile ilgili çalışmalar hızlanmış; ümmetçi tarih anlayışından milli tarih anlayışına geçilmiştir. Türk çocuğu atalarını tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet bulacaktır. TÜRK DİL KURUMU NUN AÇILMASI Türk dilini yabancı dillerin etkisinden kurtarmak Konuşma ve yazı dili arasındaki birlikteliği sağlamak Türkçeyi bilim dili haline getirmek Türk dilinin zenginliğini ortaya çıkarmak Türk Dil Kurumu ve Tarih Kurumu nun açılması Atatürk ün milliyetçilik ilkesiyle doğrudan ilgilidir. TARIM ALANINDAKİ GELİŞMELER Osmanlı Devleti zamanında köylüden alınan Aşar Vergisi kaldırıldı. Aşar verginin kaldırılması ile köylüyü ağır vergi yükünden kurtarmak ve tarımsal üretimi arttırmak amaçlanmıştır. Toprak Reformu yapıldı ve köylüye toprak mülkiyeti sağlandı. Tarım Kredi Kooperatifleri kuruldu. Ankara da Atatürk Orman Çiftliği kuruldu. Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu. Ziraat okulları açıldı. Örnek çiftlikler kuruldu. Makineleşmeye önem verildi. EĞİTİM KÜLTÜR ALANINDAKİ DİĞER GELİŞMELER Ankara Hukuk Mektebi açılmıştır. Halkevleri kurulmuştur. Darülfünun un yerine Cumhuriyet in ilk üniversitesi olan İstanbul Üniversitesi kurularak Avrupa modeline göre örgütlendirilmiştir. Ankara da Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi. Ankara da Musiki Muallim Mektebi açılmış, Sanayii Nefise mektebi Güzel Sanatlar Akademisi ne dönüştürülmüş. Ankara Devlet Konservatuarı. Resim ve Heykel Müzesi açılmıştır. EKONOMİ ALANINDAKİ DİĞER GELİŞMELER 1933te Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlandı ve uygulandı. 6
1938 de hazırlanan ikinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2.Dünya savaşı nedeniyle uygulanamadı. Özel sermaye yetersiz olduğundan Karma Ekonomi modeli benimsendi. İş Bankası kuruldu. Yerli sanayiyi korumak için gümrük vergileri yükseltildi. Teşvik-i Sanayi Kanunu kabul edildi. Ülkemizdeki maden kaynaklarını araştırmak için MTA (Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü) kuruldu. Maden yataklarını işletmek için Etibank kuruldu. Dokuma sanayini geliştirmek için Sümerbank kuruldu. Birçok yabancı kuruluş devletleştirildi. 7