CONSEIL DE L EUROPE AVRUPA KONSEYĐ AVRUPA ĐNSAN HAKLARI MAHKEMESĐ ĐKĐNCĐ DAĐRE BAŞARAN VE DĐĞERLERĐ - TÜRKĐYE DAVASI (Başvuru no: 42422/04, 2102/05, 18194/05, 18772/05, 33222/05, 36990/05 ve 37050/05) KARARIN ÖZET ÇEVĐRĐSĐ STRAZBURG 16 Haziran 2009 Đşbu karar AĐHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tabi olabilir. 1 T.C. Dışişleri Bakanlığı, 2009. Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.
USUL Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan (42422/04, 2102/05, 18194/05, 18772/05, 33222/05, 36990/05 ve 37050/05) no lu yedi başvurulu davanın nedeni yedi T.C. vatandaşı nın (başvuranlar) Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi ne Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme nin (Avrupa Đnsan Hakları Sözleşmesi - AĐHS) 34. maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudur. Ayrıntılar kararın ekinde yer almaktadır. OLAYLAR DAVA KOŞULLARI 1. Başvuru n o 42422/04, Türkiye aleyhine Başaran 1993 yılında başvuran, Havza Asliye Hukuk Mahkemesi önünde halen görülmekte olan ve bir taşınmaz mülkün fiilen kullanımına son vermek üzere tazminat talebiyle birlikte açılan davada müdahil taraf oluşturmuştur. Mahkemenin 14 Şubat 1996 tarihinde aldığı karar, 17 Eylül 1996 tarihinde Yargıtay tarafından bozulmuştur. Yargıtay, 15 Şubat 2005 tarihli kararında ise söz konusu itirazı reddeden 11 Haziran 2003 tarihli kararı onamıştır. 15 Haziran 2005 tarihinde aldığı kararda Yargıtay, bu defa karar düzeltme talebini reddetmiştir. Yargılama iki dereceli mahkemeler önünde yaklaşık on iki yıl sürmüştür. 2. Başvuru n o 2102/05, Türkiye aleyhine Ece 1 Mayıs 1971 tarihinde başvuran, üçüncü şahıs adına yapılan bazı parsel kayıtlarının iptali için Mardin Kadastro Mahkemesi önünde kadastro planına itiraz davası açmıştır. 4 Haziran 1984 ile 10 Kasım 1997 tarihli mahkeme kararları Yargıtay tarafından bozulmuştur. Dava dosyasındaki bilgilere göre, bu yargılama halen ulusal mahkemeler önünde devam etmektedir. Dolayısıyla bu dava, 22 Ocak 1987 tarihinden itibaren (Türkiye nin bireysel başvuru hakkını tanıdığını beyan ettiği tarih) iki dereceli mahkemeler önünde yirmi iki yıl dört aydan fazla sürmüştür. 3. Başvuru n o 18194/05, Türkiye aleyhine Erdoğan ve başvuru n o 18772/05, Türkiye aleyhine Baydur 1995 yılında başvuranlar, murislerinin vefat etmesi sonucu mirasçı olma sıfatlarıyla Bodrum Mahkemesi önünde görülmeye devam eden kadastro planına itiraz davasına müdahil olmuşlardır. Yargıtay, 28 Kasım 2000 tarihli kararında ilk derece mahkemesinin 27 Mart 2000 tarihli kararını onamıştır. Kadastro Mahkemesi kalemi, 5 Temmuz 2005 tarihinde başvuranların bilgi edinme talebine verdiği cevapta, tebligat formalitelerinin tamamlanamaması dolayısıyla karar düzeltme talebinin incelenmek üzere henüz Yargıtay a gönderilmediğini bildirmiştir. Dava dosyasındaki bilgilere göre bu yargılama halen devam etmektedir. Dolayısıyla sözkonusu dava, iki dereceli mahkemeler önünde yaklaşık on dört yıl dört aydan fazla sürmüştür. 4. Başvuru n o 33222/05, Türkiye aleyhine Bayrak Ekim 1998 de başvuran, bir araba kazası sonucunda uğradığı zararın telafisi için Kemer Asliye Hukuk Mahkemesi önünde M.C.D. isimli şahıs aleyhine tazminat davası açmıştır. M.C.D. isimli şahıs da aynı şekilde başvuran aleyhine bir tazminat davası açmıştır. Mahkeme bu iki davayı birleştirme kararı almıştır. Yargılama esnasında mahkeme üç karar almış ve bu 2
kararlar Yargıtay tarafından bozulmuştur. Tarafların kazadaki sorumluluk paylarını tespit eden mahkeme 5 Aralık 2005 tarihli kararında, başvurana 1 269 550 000 Türk Lirası (TRL ; olayın meydana geldiği dönemde yaklaşık 725 EURO) tazminat verilmesine ve başvuranın da karşı tarafa 879 075 000 TRL (olayın meydana geldiği dönemde yaklaşık 500 EURO) ödemesine hükmetmiştir. Bu tutarlara, davaların açıldığı tarihten itibaren işlemek üzere, gecikme faizleri de ilave edilmiştir. Bu karar, temyize başvurulmadığı için 10 Mayıs 2006 tarihinde kesinleşmiştir. Yargılama iki dereceli mahkemeler önünde yaklaşık yedi yıl yedi ay sürmüştür. 5. Başvuru n o 36990/05, Türkiye aleyhine Gürkan Başvuran, 26 Ağustos 1992 tarihinde Bursa Asliye Mahkemesi önünde bir tazminat davası açmıştır. Ulusal mahkemelerin sırasıyla 1992, 1996 ve 1997 yıllarında üç kez verdiği yetkisizlik kararı sonrasında dava idare mahkemesine gönderilmiştir. 29 Nisan 2000 tarihli kararın Danıştay tarafından 26 Nisan 2002 tarihinde onanmasıyla başvuranın itirazı reddedilmiştir. Danıştay, 30 Mart 2005 tarihinde başvuranın karar düzeltme talebini reddetmiştir. Böylece yargılama iki dereceli mahkemeler önünde yaklaşık on iki yıl yedi ay sürmüştür. 6. Başvuru n o 37050/05, Türkiye aleyhine Arslan ve diğerleri 1973 yılında başvuranlar, mirasçı olma sıfatlarıyla, murislerinin açtığı kadastro tespitlerine itiraz davasına müdahil olmuşlardır. Mahkeme, 11 Şubat 2005 tarihli kararında başvuranların taleplerini reddetmiştir. Bu karar 13 Nisan 2006 tarihinde Yargıtay tarafından onanmıştır. Dolayısıyla bu yargılama 22 Ocak 1987 tarihinden itibaren (Türkiye nin bireysel başvuru hakkını tanıdığını beyan ettiği tarih) iki dereceli mahkemeler önünde on dokuz yıldan fazla sürmüştür. HUKUK I. DAVALARIN BĐRLEŞTĐRĐLMESĐ Başvuruların usul ve esas bakımından benzerlik göstermesini dikkate alan AĐHM bu başvuruların birleştirilerek tek bir dava kapsamında incelenmesinin uygun olduğuna hükmetmiştir. II. AĐHS NĐN 6/1 VE 13. MADDELERĐNĐN ĐHLAL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI HAKKINDA Tüm başvuranlar, kendileriyle ilgili yargılama sürelerinin AĐHS nin aşağıdaki gibi kaleme alınan 6. maddesinin 1. paragrafında öngörülen «makul süre» ilkesine aykırı olduğunu ileri sürmektedir: A. Kabuledilebilirliğe ilişkin Layihasında iç hukuk yollarının tüketilmediğini iddia eden Hükümet, ayrıca altı aylık süreye de uyulmadığını ileri sürmekte ve AĐHM nin başvuruları reddetmesini talep etmektedir. 3
AĐHM, Türk hukuk sisteminin davacılara yargılama süresini şikâyet edebilecekleri etkin bir itiraz yolu sunmadığını daha önce de tespit ettiğini hatırlatmakta (Türkiye aleyhine Tendik ve diğerleri davası, n o 23188/02, prg. 36, 22 Aralık 2005) ve bu nedenle Hükümetin iddiasını reddetmektedir. Altı aylık süreye uyma konusunda ise AĐHM, tarafların sunduğu bilgilere göre Türkiye aleyhine Ece (n o 2102/05), Türkiye aleyhine Baydur i(n o 18772/05) ve Türkiye aleyhine Erdoğan (n o 18194/05) başvurularıyla ilgili ihtilaflı yargılamaların halen görülmekte olduğunu gözlemlemektedir. AĐHM, ayrıca diğer bütün başvuruların ulusal mahkemelerin her yargılama sonrasında verdiği kesin karardan sonra altı aylık süre içerisinde sunulduğunu kaydetmektedir. Bu itibarla AĐHM, Hükümetin bu iddiasını da reddetmektedir. AĐHM, içtihadından doğan kıstasların ışığında ve elindeki mevcut unsurların tümü dikkate alındığında başvurunun esastan incelenmesi gerektiği kanaatine varmaktadır. AĐHM, başvurunun başka bir kabuledilemezlik gerekçesinin bulunmadığını kaydetmektedir. Dolayısıyla başvurunun kabuledilebilir ilan edilmesi uygun olacaktır. B. Esasa ilişkin AĐHM, bir yargılama için makul sürenin, özellikle davanın karmaşıklığı, başvuran ve yetkili makamların tutumu, ilgili taraflar için davanın önemi gibi şartlara ve mahkeme içtihadını yönlendiren kıstaslara bağlı olarak değişiklik gösterebileceğini hatırlatmaktadır (bakınız, diğer birçoğu arasından, Fransa aleyhine Frydlender davası [GC], n o 30979/96, prg. 43, CEDH 2000-VII). AĐHM, mevcut davanın konusuna benzer birçok davaya bakmış ve bu davalarda AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafının ihlâl edildiğine hükmetmiştir (bakınız Frydlender, ilgili bölüm prg. 46). AĐHM sunulan tüm unsurları inceledikten sonra, Hükümetin mevcut davada farklı düşünmeyi gerektirecek hiçbir olgu ve argüman sunmadığı kanaatine varmakta ve konuyla ilgili yerleşik içtihadını da dikkate alarak, mevcut davada ihtilaflı yargılama süresinin aşırı olduğuna ve «makul süre» ilkesine uymadığına hükmetmektedir. Dolayısıyla, AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafı ihlal edilmiştir. III. AĐHS NĐN 13. MADDESĐNĐN ĐHLAL EDĐLDĐĞĐ ĐDDĐASI HAKKINDA Başvuranlar, Türkiye aleyhine Başaran (n o 42422/04), Türkiye aleyhine Erdoğan (n o 18194/05) ve Türkiye aleyhine Baydur (n o 18772/05) başvurularında ayrıca, ulusal mahkemelerde görülen yargılamanın aşırı uzun sürmesi karşısında bir itiraz yolunun bulunmadığından şikâyetçi olmaktadır. Başvuranlar, AĐHS nin 6. maddesiyle bağlantılı olarak 13. maddesine atıfta bulunmaktadır. Madde 13 aşağıdaki gibi kaleme alınmıştır: A. Kabuledilebilirliğe ilişkin AĐHM, başvurunun AĐHS nin 35. maddesinin 3. paragrafı anlamında açıkça dayanaktan yoksun olmadığını ve başka bir kabuledilemezlik gerekçesi bulunmadığını kaydetmektedir. 4
B. Esasa ilişkin AĐHM Tendik ve diğerleri davasının ilgili bölümünde, Türk hukuk sisteminde ilgili kişilere davalarının AĐHS nin 6. maddesinin 1. paragrafı anlamında makul süre içerisinde görülmesi için hukuki bir yaptırım elde etmelerini mümkün kılan herhangi bir itiraz yolunun bulunmaması nedeniyle AĐHS nin 13. maddesinin ihlal edildiğine hükmettiğini hatırlatmaktadır. Mevcut davalarda da bu muhakeme tarzından farklı düşünmeyi gerektirecek bir unsur bulunmamaktadır. Bu itibarla, Türkiye aleyhine Başaran (n o 42422/04), Türkiye aleyhine Erdoğan (n o 18194/05) ve Türkiye aleyhine Baydur (n o 18772/05) başvurularında AĐHS nin 13. maddesi ihlal edilmiştir. IV. DĐĞER ĐHLAL ĐDDĐALARI HAKKINDA Başvuranlar, Türkiye aleyhine Ece (n o 2102/05), Arslan ve diğerleri (n o 37050/05) ve Türkiye aleyhine Bayrak (n o 33222/05) başvurularında mülkiyet dokunulmazlığı haklarının ihlal edildiğini ileri sürmekte ve 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesine atıfta bulunmaktadır. Türkiye aleyhine Başaran (n o 42422/04) başvurusunda, AĐHS nin 1, 6 ve 17. maddeleriyle birlikte 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesine, Türkiye aleyhine Gürkan (n o 36990/05) başvurusunda özet olarak AĐHS nin 6. maddesine atıfta bulunan başvuranlar sözkonusu hukuk yargılamalarının sonuçlarına itiraz etmektedir. Arslan ve diğerleri (n o 37050/05) başvurusunda, 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesine atıfta bulunan başvuranlar ayrıca taleplerinin ulusal mahkeme tarafından reddedilmesine de itiraz etmektedir. Türkiye aleyhine Erdoğan (n o 18194/05) ve Türkiye aleyhine Baydur (n o 18772/05) başvurularıyla ilgili olarak ise başvuranlar, 12 Aralık 2008 tarihli layihalarında 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesine atıfta bulunmaktadır. Elindeki mevcut unsurların tümünü dikkate alan AĐHM, önüne getirilen iddialar hakkındaki bilgisi çerçevesinde AĐHS ve Ek Protokoller tarafından teminat altına alınan hak ve özgürlüklerin ihlal edildiğini kanıtlayan herhangi bir unsur görmediğini kaydetmektedir. Bu itibarla, söz konusu şikayetler AĐHS nin 35. maddesinin 3 ve 4. paragrafları uyarınca kabuledilemez ilan edilmelidir. V. AĐHS NĐN 41. MADDESĐNĐN UYGULANMASI HAKKINDA A. Tazminat Başvuranlar takip eden paragraflarda belirtilen tutarlarda maddi ve manevi tazminat ve AĐHM ve iç hukuktaki mahkemeler önünde yapmış oldukları yargılama masraf ve giderlerini talep etmektedir. 1. Başvuru no: 42422/04 Türkiye aleyhine Başaran - Manevi ve maddi tazminat : 45.000 Euro - Yargılama masraf ve giderleri: başvuran bu başlık altında net bir rakam telaffuz etmemektedir. Bunun yanı sıra, iç hukukta yapmış olduğu harcamalar için 70 Euro luk seyahat gideri faturasını, 60 Euro luk duruşma harcını, 21 Euro luk mahkeme masrafını belirtir makbuz ila yaklaşık 4.350 Euro temsil giderini ve Yargıtay önünde temsil 5
edilmesi için yapmış olduğu 220 Euro tutarındaki avukat masrafını sunmaktadır. AĐHM bu meblağın toplamda 5.110 TL (yaklaşık 2220 Euro) olduğunu belirtmektedir. Başvuran iç hukuktaki mahkemeler nezdinde yapmış olduğu avukatlık sözleşmesini sunmaktadır. 2. Başvuru n o 2102/05, Türkiye aleyhine Ece - Maddi tazminat : 2.200.000 Euro - Manevi tazminat: 1.800.000 Euro - Yargılama giderleri: 850.000 Euro -Avukatlık ücreti: başvuran AĐHM den temsil giderinin karşılanmasını talep etmektedir. Bu yönde ayrıntılı olarak hazırlanmış avukatlık masraflarını gösteren listeyi sunmakta, fakat herhangi bir fatura ya da avukatlık ücreti makbuzunu iletmemektedir. 3. Başvuru n o 18194/05, Türkiye aleyhine Erdoğan ve başvuru n o 18772/05, Türkiye aleyhine Baydur - Maddi tazminat: başvuranların her biri için 15.000 Euro. - Avukatlık ücreti: başvuranların her biri için 1.100 Euro. - Başvuranlar Türkiye barolar Birliği nin hazırladığı resmi ücret tarifesine göre AĐHM önündeki temsil için avukatlarına 2.200 Euro ödenmesini talep etmektedir. Başvuranlar herhangi bir kanıtlayıcı belge sunmamıştır. 4. Başvuru n o 33222/05, Türkiye aleyhine Bayrak - Maddi tazminat : 4.098 TL (yaklaşık 1.800 Euro) - Manevi tazminat: 10.000 Euro - Yargılama giderleri: tercüme masrafları için 225 TL (yaklaşık 100 Euro). Kanıtlayıcı belge niteliğinde başvuran çok sayıda yeminli tercümandan alınan makbuzları sunmaktadır. Başvuran ayrıca posta giderleri için 25 TL (yaklaşık 13 Euro) istemektedir. 5. Başvuru n o 36990/05, Türkiye aleyhine Gürkan - Maddi tazminat : 50.000 Euro - Manevi tazminat: 50.000 Euro 6. Başvuru n o 37050/05, Türkiye aleyhine Arslan ve diğerleri - Maddi tazminat : 50.000 Euro - Manevi tazminat: 35.000 Euro ( her başvuran için 5.000 Euro) - Yargılama giderleri: 1.500 Euro - Başvuranlar herhangi bir fatura ya da avukatlık ücreti makbuzu sunmamıştır. Hükümet bu meblağlara karşı çıkmaktadır. AĐHM tespit edilen ihlal kararı ile öne sürülen maddi tazminat arasında hiçbir illiyet bağı kuramamakta ve bu talepleri reddetmektedir. AĐHM buna karşın başvuranların belirli bir ölçüde manevi zarara uğradıklarını kabul etmektedir. AĐHM hakkaniyete uygun olarak başvuranlara aşağıda yer alan miktarların ödenmesini kararlaştırmıştır. - Başvuru no: 42422/04: 9.900 Euro, - Başvuru no: 2102/05: 20.600 Euro, - Başvuru no: 18194/05: 12.100 Euro, 6
- Başvuru no: 18772/05: 12.100 Euro, - Başvuru no: 33222/05: 4.900 Euro, - Başvuru no: 36990/05: 9.100 Euro, - Başvuru no: 37050/05: başvuranların her birine 5.000 Euro. B. Yargılama masraf ve giderleri Mahkemenin bu yöndeki yerleşik içtihadına göre bir başvuran yapmış olduğu masraf ve harcamaların gerçekliğini ve gerekliliğini makul oranlarda ortaya koyduğu ölçüde bir tazminat elde edebilir. Đlgili kanıtlayıcı belgelerin bulunmadığı dikkate alınarak ve sözü edilen kıstaslar ışığında AĐHM yargılama masraf ve giderlerine ilişkin talepleri reddetmektedir. C. Gecikme Faizi AĐHM Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı faiz oranına üç puanlık bir artışın ekleneceğini belirtmektedir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, AĐHM, OYBĐRLĐĞĐYLE, 1. Başvuruların birleştirilmesine; 2. Yargılama süresinin uzunluğu ve etkili iç hukuk yolu bulunmadığı kapsamında yapılan şikayetlerin kabuledilebilir olduğuna; 3. Başvuruların geri kalan kısımlarının kabuledilemez olduğuna; 4. AĐHS nin 6/1 ve 13. maddelerinin ihlal edildiğine; 5. a) AĐHS nin 44/2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden Türk Lirası na çevrilmek üzere, her türlü vergiden muaf tutularak Savunmacı Devlet tarafından başvuranların her birine aşağıdaki miktarların manevi tazminat olarak ödenmesine: i. başvuru no: 42422/04, Başaran-Türkiye: 9.900 Euro (dokuz bin dokuz yüz Euro); ii. başvuru no: 2102/05, Ece-Türkiye: 20.600 Euro (yirmi bin altı yüz Euro); iii. başvuru no: 18194/05, Erdoğan-Türkiye: 12.100 Euro (on iki bin yüz Euro); iv. başvuru no: 18772/05, Baydur-Türkiye: 12. 100 Euro (on iki bin yüz Euro); v. başvuru no: 33222/05, Bayrak-Türkiye: 4.900 Euro (dört bin dokuz yüz Euro); vi. başvuru no: 36990/05, Gürkan-Türkiye: 9.100 Euro (dokuz bin yüz Euro): vii. başvuru no: 37050/05, Arslan ve diğerleri: 5.000 Euro (beş bin Euro); 7
b) sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar Hükümet tarafından, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına; 6. Adil tatmine ilişkin diğer tüm taleplerin reddine; KARAR VERMĐŞTĐR. Đşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AĐHM nin iç tüzüğünün 77. maddesinin 2. ve 3. paragraflarına uygun olarak 16 Haziran 2009 tarihinde yazılı olarak bildirilmiştir. Başvuruların numaraları, isimleri ve tarihleri 42422/04 Başaran -Türkiye 6 Eylül 2004 2102/05 Ece- Türkiye 25 Ekim2004 18194/05 Erdoğan -Türkiye 2 Mayıs 2005 18772/05 Baydur -Türkiye 25 Nisan 2005 33222/05 Bayrak - Türkiye EK Başvuranların isimleri ve doğum tarihleri, avukatların isimleri Özalp Başaran 1935 Mehmet Ali Ece 1913 ( Mehmet Baki Tek) Leyla Erdoğan 1942 (Belkıs Baysal) Ayla Baydur 1940 ( Belkıs Baysal) Bekir Bayrak 1959 10 Ağustos 2005 (Vahap Kuzu) 36990/05 Yıldırım Gürkan 1936 8
Gürkan- Türkiye 9 Ekim 2005 37050/05 Arslan ve diğerleri- Türkiye 1 Ekim 2005 Đsmail Arslan ın mirasçıları : Ali Arslan - 1936 Emine Aksu - 1939 Zeynep Arslan - 1940 Ayşe Pak - 1933 Fatma Seyhan - 1923 Mehmet Arslan - 1944 Zekiye Yıldız - 1927 Talat Saygılı 9