GPS Serbest İstasyon Tekniği (GPSSİT) ile Detay Alım Yöntemleri ve Uygulama Sonuçları

GPS Serbest İstasyon Tekniği (GPSSİT ile Detay Alım Yöntemleri ve Uygulama Sonuçları İbrahim Kalaycı, Ayhan Ceylan, Özşen Çorumluoğlu Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Müh. 42031 Kampüs/Konya, ikalayci@selcuk.edu.tr Özet. Detay alımında, son yıllardaki teknolojik gelişmeler sonucunda yüksek doğrulukta yatay açı, düşey açı gözlemleri ve uzunluk ölçmeleri yapabilen elektronik takeometrelerin (Total Station kullanılması ile detay konum doğruluğu önemli ölçüde artırılmıştır. Buna karşın, klasik detay alım tekniklerinin arazide önceden tesis edilmiş ve konumlandırılmış sabit noktalara gereksinim duyması, üretim hızını düşürmekte ve proje maliyetini arttırmaktadır. Klasik detay alımına hız kazandırması için alternatif bir teknik olarak GPS Serbest İstasyon Tekniği (GPSSİT ile detay alımı önerilmiştir. Klasik yöntemlerde, arazide zemin tesisine duyulan gereksinim, GPS ile yürütülen detay alım tekniklerinin özellikle GPS sinyallerinin engellendiği yapılaşmanın yoğun olduğu durumlarda da devam etmektedir. GPSSİT ise, hem arazideki zemin tesisi gereksinimini ortadan kaldırmakta hem de alım yapılacak nokta konum doğruluğunu yükselterek, elde edilecek detay noktalarının nokta konum doğruluklarını klasik yöntemlere nazaran oldukça iyileştirmektedir. Ayrıca uygulama kolaylığı ve sabit noktalara gereksinim duymaması, üretim hızını arttırmakta ve proje maliyetini de büyük o- randa azaltmaktadır. Bu çalışmada, GPSSİT i kullanan GPSSİT/TSK (GPS Serbest İstasyon Tekniği Total Station ile Kutupsal Alım ve GPSSİT/TSU (GPS Serbest İstasyon Tekniği Total Station ile Uzunluk Kestirim Yöntemleri ile yaklaşık 18 hektarlık bir test alanında detay alım çalışmaları yürütülmüştür. Elde edilen uygulama sonuçları klasik kutupsal alım yöntemi referans alınarak karşılaştırılmıştır. Anahtar kelimeler. GPS, Detay Alımı, Dur-Git Abstract. In surveying applications, during last several years, positioning accuracy of detail points was increased to very reasonable extents by the help of EDM (electronic total stations, which they are capable of measuring horizontal and vertical angles and distances between points. However, necessity of stationary point of classical detail measurement techniques that they are previously set up TUJK 2003 Yılı Bilimsel Toplantısı Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Jeodezik Ağlar Çalıştayı 24-25-26 Eylül 2003 Konya on the ground decreases the production speed and increases the cost of project. As an alternative, a GPSSİT (Global Positioning System Floating Virtual Station can be proposed to remove the necessity of stationary points on the ground. Necessity of stationary point set up on the ground as being in the classical techniques can be met somehow in GPS applications too, especially during the GPS signal blockage caused by buildings in resident areas like cities. However, GPSSİT offers better accuracy than those from well-known GPS integrated techniques and also provides an opportunity to remove the stationary points for detail measurement from the project. So, it also means that GPSSİT promises a significant improvement with high accuracy and low cost for the over all project with respect to those resulted from classical detail measurement techniques since it uses GPS and removes stationary points set up on the ground. In this study, GPSSİT was carried out in the way of GPSSİT/TSK (GPS Floating Virtual Station with Total Station Trigonometric Detail Measurement and GPSSİT/TSU (GPS Floating Virtual Station with Total Station Distance Intersection in an area of 18 hectare. The results of this study from several applied techniques were then compared with respect to the results from classical trigonometric detail measurement technique. Keywords. GPS, Detail measurement, Stop and Go 1 Giriş Klasik detay alım yöntemleri, gerek maliyet gerekse işgücü yönüyle özellikle açık arazilerde tesis maliyetini çok aza indirerek tasarruf sağlamanın yanı sıra günümüzde hızlı veri üretim gereksinimine de son derece uygun olanaklar sağlayan GPS ölçüm teknikleri karşısında genel manada geçerliliklerini kaybetmektedirler. Açık arazide çoğunlukla GPS`nin üstünlüğü ile sonuçlanan bu rekabet, yerleşim alanlarına gelindiğinde GPS tekniği yine yerini yere tesis gereksinimli klasik detay alım yön- Poster Bildiri

temlerine bırakabilmektedir. Bilindiği üzere GPS teknikleri uygulandıkları alanda açık bir uzay görüşüne gereksinim duymaktadır. Ancak bu sayede u- zayda yörüngelerine oturtulmuş GPS uydularından gönderilen sinyalleri alabilmekte ve ölçüm yapabilmektedir. Yerleşim alanlarında ise binaların o- luşturduğu yapay kanyonlar, GPS nin bu gereksinimini kısıtlamaktadır. Halbuki GPS alıcısı alım esnasında tesisten bağımsız olarak uygun bir yere çekilmiş olsa bu kısıtlama büyük oranda ortadan kaldırılabilmektedir. Bu çalışma kapsamında, yere tesis gereksinimini ortadan kaldırarak GPS alıcısının uygun alana çekilmesine imkan veren GPSSİT ile detay alımı anlatılacaktır. 2 Gps Serbest İstasyon Tekniği (GPSSİT GPS ölçüm tekniği, günümüzde, klasik ölçme tekniklerinin yerlerini büyük bir hızla terk etmeye başladıkları, uydularla konum belirleme esasına dayanan modern bir ölçme tekniği olarak yaygın bir şekilde değişik amaçlarla tercih edilen bir ölçme tekniğidir. Klasik yöntemlerde konumu bilinmeyen bir noktanın koordinatları, konumu bilinen noktalara yapılan ölçümler sonucunda kestirilirken, GPS tekniğinde de aynı mantık kullanılmaktadır. Yalnız aralarında çok temel bir farklılık vardır. Bu farklılık, klasik teknikler yerde tesis edilen ve konumu belirlenmek istenen nokta ile görüşü bulunan belirli u- zaklıklardaki konumu belirli noktaları kullanırken, GPS tekniği konumu bilinen bu noktaları, uydular olarak uzaya almıştır. Böylece yerde tesis edilmesi gereken bu noktaların tesisi, görüş sorunu ve birbirlerine uzaklık sorunu gibi problemler giderildiği gibi yerellik sorunu da aşılarak 24 saat anlık sabit noktaya (GPS uyduları ulaşma imkanı kullanılarak küresel bir konumlama tekniğine ulaşılmıştır. Serbest istasyon tekniğinin GPS tekniği ile bütünleşik kullanılması durumunda bu problemlerin üstesinden gelebilen bir tekniğin kullanımı fikrinden hareket ederek, bu çalışma kapsamında geliştirilen ve uygulaması yapılarak pratikte kullanılabilirliği konusunda analizleri verilen, TeT (Tek Tribrach tekniğini kullanan GPSSİT yöntemi ve bu tekniğin detay alımına uygulanması çerçevesinde geliştirilen GPSSİT/TSK ve GPSSİT/TSU yöntemleri ileride açıklanacaktır. Bütünsel olarak GPSSİT ile detay alım sistemi şeklinde isimlendirilen bu yeni detay alım tekniğinin çekirdeğini, bir GPS alıcısı ile bir TS nin zorunlu merkezlendirilmelerinin, uygulanması son derece kolay ve basit bir teknik olan TeT tekniği ile yapılarak birleştirilmesi oluşturmaktadır. Bu sistemin özünü oluşturan TeT zorunlu merkezlendirme tekniği, bu adı, GPSSİT/TSK ve GPSSİT/TSU yöntemlerinde kullanılan GPS alıcısı ile TS nin birleştirilmesinde zorunlu merkezlendirmeyi gerçekleştirmek için tek bir üç ayağın kullanılmasından almaktadır. TeT birleştirme tekniğinin teorik amacını, TS ile gerçekleştirilen bir detay alım işleminde detaya ait ölçülerin dayandırıldıkları nokta olan TS nin optik merkezinin koordinatlarının bir GPS anteni aracılığıyla toplanan GPS gözlemleri yardımıyla belirlenmesi oluşturur. Bu noktalar GPS destekli fotogrametrideki havai nirengiler benzeri, yine GPS yardımıyla havada belirlenen bir tür havai istasyon noktaları oldukları i- çin GPS Serbest İstasyon Noktası veya kısaca GPSSİN olarak isimlendirilmiştir. GPSSİT/TSK ve GPSSİT/TSU yöntemlerinin uygulanmalarında ö- nemli bir yere sahip olan bu GPSSİN in koordinatları ise, biri sabit diğeri gezici olmak üzere iki GPS alıcısı ile yürütülen ve GPS teki pek çok sistematik hatayı giderebilme veya minimize edebilme özelliğine sahip olan GPS nin bağıl (rölatif konum belirleme tekniklerinden ikili fark alma yöntemi kullanılarak hesaplanmaktadır (Çorumluoğlu 1998. 2.1 GPSSİT de TeT tekniği ile zorunlu merkezlendirme GPSSİT ile detay alım yöntemlerinde ilk adım, Total Station (TS aletinin arazide alımı yapılacak detay noktalarının alımlarının kolaylıkla yapılabileceği ve GPS uydu sinyallerinin GPS alıcısı tarafından kolaylıkla alınabileceği bir yere (belli bir sabit nokta üzerine kurulma kaygısı olmaksızın kurulması işlemini içerir. Daha sonra ise, zorunlu merkezlendirme için, TS yi sabitleyen üç ayak mandalı gevşetilerek TS yuvasından çıkartılır (Şekil 1 ve yerine mevcut GPS anteni üç ayak yardımıyla yerleştirilir (Şekil 2. Üç ayak TSyerleştirildiğinde düzeçlendiği için, GPS anteni de üç ayaktaki yuvaya yerleştirildiğinde zorunlu olarak düzeçlenmiş olacaktır. Burada her iki donanımın da düzeçlenmesi için tek bir üç ayak kullanılması ve bu şekilde her ikisinin de aynı düşey doğrultuda düzeçlenmeye zorlandıkları için bu tekniğe TeT zorunlu merkezlendirme tekniği adı verilmiştir. Bu şekilde üç ayağın üzerine yerleştirilen GPS anteni aracılığıyla yeterli bir süre (GPS deki hızlı statik yöntem kullanılıyorsa 5-10 dakikalık, dur-git yöntemi kullanılıyorsa iki epokluk GPS verisi toplanır. Bu veri, TS nin optik merkezinin tanımladığı, GPS anteninin faz merkezi yardımıyla belirlenen ve detay ölçüleri için dayanak noktası olarak kullanılacak olan ve GPSSİN olarak adlandırılan serbest istasyon noktasının koordinatlarının elde edilmesinde kulla- 187

nılmaktadır. GPS ölçümleri bittikten sonra GPS anteni aparatı ile birlikte üç ayağın üzerinden alınarak TS tekrar eski yerine yerleştirilir ve bilinen kutupsal alım yönteminde yapıldığı şekilde detay alımına devam edilir. Düzeçlenen üç ayağın üst yüzeyi her iki alet üç ayağa yerleştirildiğinde sabit olacağından referans yüzey olarak alınır. Referans yüzey olarak alınan üç ayak yüzeyinin ortometrik yüksekliği, GPS anten yüksekliğini ( h a mm doğrulukta ölçmek suretiyle (Şekil 4 anten ofset değeri (Leica AT302 jeodezik anteni için ofset değeri 0,139 m. dir. ile birlikte değerlendirilerek (1 eşitliği ile elde edilir. Aynı üç ayak üzerine TS monte edilmesi durumunda alet yüksekliği, referans yüzey olarak alınan üç ayaktan itibaren TS nin optik merkezine olan uzunluk ( h b mm doğrulukta ölçülerek (Şekil 3 ve (1, 2 eşitliği yardımıyla TS nın optik eksen yüksekliği bulunur. H T GPS ( h + h = H (1 offset a H TS = H + h (2 T b Üç ayak referans yüzeyinin yüksekliği GPS anten faz merkezinin yüksekliği GPS anteni ofset değeri (0.139 m H T H GPS h offset TS nin optik merkezinin yüksekliği Üç ayak referans yüzeyi ile GPS anteni H TS h a referans yüzeyi arasındaki yükseklik farkı TS optik merkezi ile üç ayak referans h b yüzeyi arasındaki yükseklik farkı Şekil 1. TS nin düzeçlenmiş durumu ve üç ayaktan çıkarılması h b Şekil 3. TS nin optik merkezinin üç ayak yüzeyine uzaklığı (alet yüksekliği= hb Şekil 2. GPS anteninin düzeçlenmiş üç ayağa yerleştirilmesi h a Şekil 4. GPS anteni referans yüzeyinden Üç ayak yüzeyine olan uzaklık 188

Aşağıda detayları verilecek olan GPSSİT/TSK yöntemi tüm detay noktalarının yüksekliklerinin hesaplanmasına da imkan sağlayan bir yöntem olduğu için, yüksekliklerin de belirlenmesinin istendiği durumlarda, detay noktalarına tutulan prizmanın yerden yüksekliğinin de kaydedilmesi gerekir. 3 GPSSİT/TSK (GPS Serbest İstasyon Tekniği Total Station İle Kutupsal A- lım Yöntemi GPSSİT/TSK Yöntemi, GPSSİT kullanılarak oluşturulan havai GPS noktaları GPSSİN na kurulan Total Station (TS yardımıyla uyumlandırılmış kutupsal alım yöntemine göre detay noktalarının konumlarını elde etme yöntemidir. Buradaki uyumlandırılmış kutupsal alım yönteminden kasıt, klasik kutupsal alım yönteminde de kullanılan sabit noktaların yerini burada GPSSİN in almış olmasıdır. GPSSİN, GPSSİT yardımıyla belirlenen ölçüm aleti referans noktası şeklindeki genel bir ifadeyle tanımlanabileceği gibi, burada ise GPSSİT ile koordinatları belirlenen havadaki TS optik merkezidir. Bu yöntemin uygulanabilmesi, GPS kullanılarak konumu belirlenen GPSSİN nın GPS koordinatlarının yerel koordinat sistemine (ED50 datumu dönüşümünü gerektirmektedir. Bu nedenle önceden jeodezik olarak WGS84 koordinatları belirlenmiş bir referans noktasına ve çalışma bölgesinin WGS84 koordinat sistemi ile yerel koordinat sistemi arasındaki dönüşüm parametrelerine ihtiyaç vardır. GPSSİT/TSK Yöntemi istenilen doğruluk, zaman ve maliyet göz önünde tutularak, Hızlı Statik veya Dur-git GPS gözlem tekniği kullanılarak uygulanabilir. Bu yöntemin uygulanmasında cm seviyesinde doğruluk veren bağıl konum belirleme tekniğinin kullanılması uygun olacaktır. Bu nedenle, GPS alıcılarından biri referans istasyonuna kurulurken diğeri ise gezici GPS alıcısı olarak görev yapar (Wylde ve Featherstone 1995. GPSSİN konumu bu şekilde tespit edilmiş olur. GPSSİT/TSK yönteminin uygulanmasında, bilinen klasik kutupsal alım yöntemindekine benzer şekilde iki adet konumu bilinen sabit noktaya gereksinim vardır. Bu nedenle GPS anteni aracılığıyla iki adet GPSSİN nın konumlarının belirlenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda gezici GPS anteni ile detay alımı yapılacak 1. GPSSİN in konumu belirlendikten sonra GPS anteni üç ayak tan çıkartılarak 2. GPSSİN e taşınır. Burada, alet sehpası üzerinde düzeçlenmiş durumda olan üç ayak a monte edilir ve GPS verileri toplanarak kayıt edilir. Daha sonra 1.GPSSİN deki üç ayağa Total Station (TS yerleştirilerek ölçüme hazır hale getirilir. Ölçüye hazır hale getirilen TS 2. GPSSİN deki GPS anteni merkezine yöneltilerek yatay açısı sıfıra bağlanır. TS yatay açısı sıfıra bağlandıktan sonra, detay noktasına yöneltilir, ölçme modu yatay açı (YA, yatay uzunluk (YM, kot farkı (KF moduna alınarak durulan ve bakılan nokta koordinatları sıfır girilir ve detay noktalarına ait ham data alımı gerçekleştirilir. 1.GPSSİN den alınabilecek detayların ölçümü tamamlandıktan sonra TS üç ayak ın mandalı gevşetilerek çıkartılır ve 2. GPSSİN e taşınır. 2.GPSSİN deki GPS anteni üç ayağın mandalı gevşetilerek çıkartıldıktan sonra bu sefer 3.GPSSİN e taşınır ve burada da alet sehpası üzerinde düzeçlenmiş durumda olan üç ayağa monte edilerek GPS verileri toplanır ve kayıt edilirler. Bu arada TS, 2. GPSSİN deki üç ayağa yerleştirilir ve ölçüye hazır hale getirildikten sonra 3. GPSSİN deki GPS anteni merkezine yatay açı sıfırlanır. 1. GPSSİN den alımı yapılan son detay noktasından itibaren detay alımına devam edilir. Bu şekilde zincirleme GPSSİN o- luşturularak detay alımı sürdürülür. Alım işlemi tamamlandıktan sonra GPS verileri ve TS ile elde edilen ham veriler ilgili değerlendirme programları yardımıyla değerlendirilirler (Çorumluoğlu vd. 2003. 4 GPSSİT/TSU (GPS Serbest İstasyon Tekniği Total Station İle Uzunluk Kestirme Yöntemi Bu çalışma kapsamında GPSSİT e uyumlandırılan diğer bir detay alım yöntemi ise uzunluk kestirme tekniğini esas alan GPSSİT/TSU yöntemidir. GPSSİT/TSU yöntemi de, GPSSİT/TSK yönteminde olduğu gibi GPSSİT kullanılarak oluşturulan GPSSİN e (GPS Serbest İstasyon Noktası na kurulan bir Total Station (TS ile sadece yatay uzunluk ölçerek detay noktalarının konumlarını elde etmede kullanılan ve bu çalışma kapsamında geliştirilen bir yöntemdir. Benzer şekilde, bu yöntemin uygulanabilmesi için de önceden jeodezik olarak WGS84 koordinatları belirlenmiş bir referans noktasına ve çalışma bölgesinin WGS84 koordinat sistemi ile yerel koordinat sistemi arasındaki dönüşüm parametrelerine ihtiyaç vardır. Yöntemin temel mantığı, aynı detay noktasına koordinatları bilinen iki ayrı noktadan olan yatay uzunlukların ölçülmesi esasına dayanmasıyla bilinen klasik uzunluk kestirme yöntemiyle aynıdır. Fakat yöntem, uygulanış biçimiyle farklılık gösterir. GPSSİT/TSU Yönteminde zemine tesis edilmiş sabit noktaların yerini konumu GPS anteni aracılığıyla belirlenmiş havadaki GPSSİN oluşturur. Yine 189

Çizelge 1. GPS ile doğrudan alımı yapılan detaylara ait karşılaştırma sonuçları Çizelge 2. GPS ile doğrudan alımı yapılamayan detaylara ait karşılaştırma sonuçları Yöntemler M h cm [ VhVh ] n Klasik GPSSİT/TSK 3.483 (n = 240 M p (x,y cm ([ VxVx ] + [ VyVy] n 5.597 (n = 279 Klasik GPSSİT/TSU 5.319 (n = 279 Yöntemler Klasik GPSSİT/TSK Klasik GPSSİT/TSU GPSSİT/TSK GPSSİT/TSU Detay Sayısı (n M p (x,y cm ([ VxVx ] + [ VyVy] 356 4.843 356 4.942 356 3,839 ± n GPSSİT/TSK GPSSİT/TSU 3.421 (n = 279 5 Uygulama Sonuçları ve Değerlendirilmesi GPSSİT/TSK Yönteminde olduğu gibi, istenilen doğruluk, zaman ve maliyet göz önünde tutularak, Hızlı Statik veya Dur-git GPS gözlem tekniği kullanılarak uygulanabilir. GPS alıcılarından biri referans istasyonuna kurulurken diğeri ise gezici GPS alıcısı olarak görev yapar ve GPSSİN konumunu tespit etmek amacıyla kullanılır. Bu yöntemde de GPSSİT/TSK yönteminde olduğu gibi, gezici GPS anteni ile detay alımı yapılacak 1. GPSSİN in konumu belirlendikten sonra GPS anteni üç ayaktan çıkartılarak 2. GPSSİN e taşınır. Burada, alet sehpası üzerinde düzeçlenmiş durumda olan üç ayağa monte edilerek GPS verileri toplanır ve kayıt edilirler. Daha sonra 1. GPSSİN deki üç ayağa Total Station (TS yerleştirilir ve ölçüye hazır hale getirilir. TS detay noktalarına yöneltilerek bu noktadan alımı yapılabilecek tüm detay noktalarının sadece yatay uzunlukları ölçülür. Daha sonra TS, üç ayağın mandalı gevşetilerek çıkartılır ve 2. GPSSİN e taşınır. Burada veri alma işlemini tamamlayan GPS anteni üç ayak gevşetilerek çıkartılır ve 3. GPSSİN e taşınır. GPS anteni burada da üç ayağa yerleştirilerek veri alma işlemi gerçekleştirilir. Bu arada, 2. GPSSİN de üç ayaktan çıkartılan GPS anteni yerine TS yerleştirilir ve üç ayak kilitlenir. TS ölçüye hazır hale getirilir ve 1. GPSSİN den alımı yapılan bütün detay noktalarının yine sadece yatay uzunlukları ölçülür. Bu yöntemin en önemli özelliği 1. GPSSİN ile 2.GPSSİN in aynı detayları görme zorunluluğudur. Bu durum da göz önüne alınarak birbirini takip eden GPSSİN oluşturularak detay alımına devam edilir. GPS verileri ve TS ile elde edilen yatay uzunluk verileri birlikte değerlendirilerek detay noktasının konumu elde edilir. Test alanındaki detaylar, GPS ile doğrudan alımı yapılan detaylar ve GPS ile doğrudan alımı yapılamayan detaylar olarak 2 kısımda ele alınmıştır. GPS ile doğrudan alımı yapılan detaylara ait karşılaştırma sonuçları Çizelge 1 de, GPS ile doğrudan alımı yapılamayan detaylara ait karşılaştırma sonuçları da Çizelge 2 de verilmiştir. 6 Sonuçlar Bu çalışma kapsamında geliştirilen ve uygulaması yapılan GPSSİT/TSK ve GPSSİT/TSU yöntemleri, uygulama sonuçları ve analizler de göz önüne alındığında uygulanabilir yöntemler olarak görünmektedir. GPS destekli detay alım yöntemlerinde olduğu gibi GPSSİT/TSK ve GPSSİT/TSU yöntemlerinin de en büyük dezavantajı yoğun yapılaşmanın olduğu bölgelerde çalışma zorluğudur. Bu tür bölgelerde konum doğruluğunun düşmesi veya GPS alıcısının uydu görüşünü sağlayamadığı durumlarla karşılaşılabilmektedir. Bu dezavantajların giderilebilmesi amacıyla, son yıllarda üretilen alıcılar, GLONASS uydularından da veri alabilecek şekilde donatılmışlar ve GPS uydularının yetersiz kaldığı durumlarda konum doğruluğu artırıcı rol üstlenmişlerdir. Uzay esaslı konum belirleme tekniği olan GPS nin ölçme ve jeodezi mesleğinde çığır açtığı bilinen bir gerçektir. Ülkemizde ve dünyada bilim adamları ve mühendisler, GPS nin kullanım alanlarını sistemi tasarlayanların bile hayal edemeyeceği yerlere kadar genişletmişlerdir. Ancak, yine de GPS sonsuz kullanım alanı olan bir sistem değildir; onun da kullanım alanları için sınırlar vardır, örneğin, yeterli sayıda (dört ya da hiç uydu sinyalinin alınmadığı şehir içleri, ormanlar, köprü altları, tüneller ve bina içleri gibi alanlar. Sinyal iletişiminin güç olduğu veya olmadığı alanlarda GPS ten yararlanmak 190

için uydusallar geliştirilmiştir. Uydusallar, jeodezi ve ölçme yanında navigasyon amaçları için de kullanılabilmektedir. Kaynaklar Çorumluoğlu Ö (1998 GPS Aerotriangulation In Observation Space, Ph. D. Thesis, University of Newcastle Upon Tyne, England, 233 pp. Çorumluoğlu Ö, Ceylan A, Kalaycı İ (2003 GPS Serbest İstasyon Tekniği (GPSSİT İle Kutupsal Detay Alım Yöntemi, Harita ve Kadastro Mühendisliği Dergisi, sayı 88. Wylde GP, Featherstone WE (1995 An Evaluation of Some Stop and Go Kinematic GPS Survey Options, Australian Surveyor, No:3, Vol:40, 205-212. 191