Cümle bilgisi
Yapı Cümleler sözcük dizisi değildir. Sözcükler öbekler cümle ör. Bir adam beylik tabancasını çıkardı. Bir adam beylik tabancasını çıkardı. Bir adam beylik tabancasını çıkardı. Sezgisel olarak kimi sözcükler diğerleriyle daha yakın ilişkide Kurucu: Bir bütün halinde faaliyette bulunan bir sözcük grubu ya da bu grubun bileşenleri Hiyerarşik yapı Bir öğe daha büyük bir öğenin öğesi olan bir öğenin öğesidir. Yani kurucular iç içe geçerek daha büyük kurucular oluşturur.
Hiyerarşik Yapı Parantez [ yeni ödevleri ] Ağaç diyagramı yeni ödevleri
Hiyerarşik Yapı Hiyerarşik yapı C AÖ FÖ İS S A AÖ F Şu yaşlı hoca S A okudu yeni ödevleri
Hiyerarşik Yapı C = AÖ + FÖ AÖ = İS + S + A FÖ = AÖ + F Alternatif: Parantezleme? [C [AÖ [İS Şu ] [S yaşlı ] [A hoca ] ] [FÖ [AÖ [S yeni ] [A ödevleri ] ] okudu ] ].
Hiyerarşik Yapı Kurucular gerçekten var mı? [In her hope of marrying] An na was unrealistic. Evlenme umudunda olmakla Anna gerçekçi değildi. [Harry s hope of marrying An na] was unrealistic. Harry nin Anna ile evlenme umudu gerçekçi değildi. [In her hope of marrying] An na was unrealistic. [Harry s hope of marrying An na] was unrealistic.
Kurallar ve Ağaçlar Ağaç kurallar öbek yapısı kuralları ağaçları üretir.! Kuralları yapı ile ilgili genellemelerimizden çıkarsarız. Kuralların yapısı: XÖ X Y Z kurucunun etiketi «-den oluşur» kurucunun bileşenleri Ad öbekleri başlangıç ör. 1 Şu kutu AÖ İS A Ağaç
Kurallar ve Ağaçlar ör. 2 Bu pofuduk minder AÖ İS S A Ağaç ör. 3 Ali, insanlar vs. AÖ A Ağaç! Seçimlik öğeler AÖ (İS) (S) A ör. 4 Cem in bu pofuduk minderi AÖ (AÖ) (İS) (S) A Ağaç
Kurallar ve Ağaçlar o Tekrarlanan öğeler ör. 5 Madhu nun bu pofuduk pembe minderi AÖ (AÖ) (İS) (S+) A Ağaç Zarflar ve sıfat öbekleri ör. şu kızgın büyük adam (şu kızgın adam) şu gayet büyük adam (*şu gayet adam) [şu kızgın büyük adam] [şu [gayet büyük] adam] SÖ (Z) S AÖ (AÖ) (İS) (SÖ+) A Ağaçlar
Kurallar ve Ağaçlar Altın Kural Niteleyiciler her zaman niteledikleri öbeğin içine eklenir.! Başlar hiçbir zaman öbek değildir; tek sözcüktür. Edat öbekleri ör. Eve doğru, okuldan beri, şu balta ile, portakal ağacı için EÖ AÖ E Ağaç
Kurallar ve Ağaçlar Fiil öbekleri ör. 1 Şükûfe [annesi ile hızlı hızlı koşuyor]. FÖ (EÖ+) (Z+) F ör. 2 Şükûfe [koşuyor]. FÖ F ör. 3 Şükûfe [annesi ile hızlı hızlı yemeğini yiyor]. FÖ (EÖ+) (Z+) (AÖ) F ör. 4 Şükûfe [annesine yemeğini verdi]. FÖ (EÖ+) (Z+) (AÖ) (AÖ) F Ağaç
Kurallar ve Ağaçlar Cümleler ör. 1 [C [AÖ Şükûfe] [FÖ annesi ile hızlı hızlı yemeğini yiyor]]. C AÖ FÖ Ağaç ör. 2 [C Cem Denize [C Şükûfe koşuyor] dedi] [C Cem [C Şükûfe koşuyor] sanıyor] FÖ (EÖ+) (Z+) (AÖ) ({AÖ/C}) F ör. 3 [C Cem [Şükûfe hızlı koşuyor diye] düşünüyor]. (diye = tümleyici)
Kurallar ve Ağaçlar ör. 3ʹ [C Cem [Şükûfe hızlı koşuyor diye] düşünüyor]. [C Cem [Cʹ[C Şükûfe hızlı koşuyor] [T diye]] düşünüyor]. Cʹ C T FÖ (EÖ+) (Z+) (AÖ) ({AÖ/C/Cʹ}) F Ağaçlar
Kurallar ve Ağaçlar Özet: İlk tur AÖ (AÖ) (İS) (SÖ+) A SÖ (Z) S EÖ AÖ E FÖ (EÖ+) (Z+) (AÖ) ({AÖ/C/Cʹ}) F C AÖ FÖ Cʹ C T Üretici Gramerin formel/biçimsel kurallarının bir eskizi
Sonsuz Sayıda Cümle (Öz)yineleme C AÖ FÖ FÖ (EÖ+) (Z+) (AÖ) ({AÖ/C/Cʹ}) F
Sonsuz Sayıda Cümle [C Cem [C Deniz [C Şükûfe [Cʹ [C ] diye] düşünüyor] dedi] sanıyor].
(Öz)yineleme AÖ (AÖ) A Sonsuz Sayıda Cümle AÖ (AÖ) A [[[[[ ] eşinin] babası]nın dedesi]nin kitabı]
Ağaç nasıl çizilir? Aşağıdan yukarıya (en güvenli yöntem) 1. Cümleyi yaz, sözcük türlerini teşhis et. 2. Neyin neyi nitelediğini teşhis et. (bk. Altın Kural) 3. Hangi kuralın uygulanması gerektiğini bul ve harfiyen uygula. 4. i. Niteleme ilişkisi içinde bulunan öğeleri birleştir. ii. Yan yana duran sözcüklerden başla. iii. En sağdan başlamak kolaylık sağlar. 5. Kuralları şu sırada uygulamaya çalış: SÖ, AÖ/EÖ, FÖ, C 6. Sağlama yap! Ağacın her aşamasının kurallar tarafından üretilip üretilmediğini kontrol et. ör. Bu pek küçük çocuk şu kedinin kuyruğunu çekti.
Ağaç nasıl çizilir? Yukarıdan aşağıya 1. Cümleyi yaz, sözcük türlerini teşhis et. 2. C budağını koy. Ondan özne AÖyü ve FÖyü çıkart. 3. AÖ kuralını kullanarak özneyi oluştur. İleriye bak. 4. FÖnün kurucularını hallet. 5. Sağlama yap! Ağacın her aşamasının kurallar tarafından üretilip üretilmediğini kontrol et. ör. Bu pek küçük çocuk şu kedinin kuyruğunu çekti.
Alıştırmalar 1. Aşağıdaki cümlelerin ağacını çizin. i. O çok küçük çocuk okuldan beri çılgınca koşuyor. ii. iii. iv. Akıllı sihirbazlar doğru aletler ile kolayca seyircilerini aldatabilir. Beceriksiz Veli dikkatli dikkatli Ali nin babasının beyaz saçlarını kesti. Şu sinir musluk akşamdan beri devamlı damlıyor. v. Ali nin kedisi kırmızı kalem kutusunu aldı. vi. vii. Gürültücü sporcu kafilesi sabahtan beri otobüs ile Ankara ya doğru gidiyor. Deniz Cem lahana için çok az para ödedi sanıyor.
Alıştırmalar viii. Ahmet uskumruyu, Mehmet ıstakozu pişirdi. ix. Muş ovası bitti mi Bingöl Dağları başlar. x. İhtiyar adam hanımının pişirdiği balığı yedi. xi. Cem in nemrut karısından bıkan arkadaşı keçileri kaçırmamak için evi terk etti. xii. Polis hırsızların yaşlı kadınları ve erkekleri soyma planını bozdu.